Anouk Vanhenden 2024-2025
Samenvatting: Publiekrecht
Inhoud
1 Constitutionele geschiedenis van België.............................................................8
1.1 Verschil tussen privaat- en publiekrecht........................................................8
1.2 Mensenrechten.............................................................................................. 8
1.3 Staatsvorming............................................................................................... 8
1.4 Klassieke staatsrecht (instellingen)...............................................................9
2 Constitutionele geschiedenis van België...........................................................10
2.1 Belgische onafhankelijkheid........................................................................10
2.2 Evolutie van de grondwet............................................................................11
2.2.1. Democratisering van België.................................................................11
2.2.2. Federalisering van België.....................................................................11
2.2.3. Grondgebied en bevolking van België..................................................11
2.2.4. Bevolking............................................................................................. 12
3 Formele bronnen voor de regering van publieke instellingen............................13
3.1 De Belgische Grondwet............................................................................... 14
3.1.1. Procedure voor grondwetsherziening...................................................14
3.1.2. Doelstellingen...................................................................................... 15
3.1.3. Problemen............................................................................................ 16
3.1.4. Enkele Bijkomende Regels voor Grondwetsherziening.........................17
3.2 Internationaal en EU recht...........................................................................18
3.2.1. Artikel 34 van de Grondwet..................................................................18
3.2.2. Grondwettelijk Hof................................................................................ 18
3.2.3. Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).....................18
3.2.4. Rol van het Hof van Justitie van de EU.................................................18
3.3 Bijzondere meerderheidswetten..................................................................19
3.3.1. Kenmerken van Bijzondere Meerderheidswetten:................................19
3.3.2. Doel van bijzondere meerderheidswetten............................................19
3.4 Bijzondere Meerderheidsdecreten en -Ordonnanties...................................19
3.5 Gewone Wetten, Decreten en Ordonnanties...............................................20
3.5.1. Gewone Wetten, Decreten en Ordonnanties:.......................................20
3.6 Rechtspraak................................................................................................ 20
3.7 Grondwettelijke Gewoonten........................................................................21
3.8 Algemene Rechtsbeginselen.......................................................................21
3.9 Hiërarchie van rechtsregels.........................................................................21
1
,Anouk Vanhenden 2024-2025
3.9.1. Overzicht.............................................................................................. 21
3.9.2. Interne rechtsorde................................................................................ 22
3.9.3. Verhouding met Internationale Rechtsorde..........................................22
4 Materiele bronnen voor de inrichting van de federale staat..............................25
4.1 België is een democratie............................................................................. 25
4.1.1. Van het volk: de bron van de macht.....................................................25
4.1.2. Door het volk: participatie in het beleid...............................................26
4.1.3. Voor het volk: het algemeen belang centraal.......................................27
4.2 België is een rechtsstaat............................................................................. 27
4.3 België is een federale staat.........................................................................28
4.3.1. Staatsstructuren................................................................................... 28
4.3.2. Kenmerken van een federale staat......................................................29
4.3.3. Specifieke kenmerken van de Belgische federale staat.......................29
4.4 België is gebaseerd op de scheiding der machten......................................30
4.5 België is een grondwettelijke staat..............................................................30
5 Democratie nader belicht.................................................................................. 32
5.1 Democratische modellen: directe, representatieve en participatieve
democratie........................................................................................................ 32
5.1.1. Directe democratie............................................................................... 32
5.1.2. Representatieve democratie................................................................32
5.1.3. Participatieve democratie....................................................................32
5.1.4. Kunnen deze democratische systemen elkaar aanvullen?...................33
5.1.5. De rol van participatieve democratie...................................................33
5.2 Meerderheidsmodel of consensusdemocratie.............................................34
5.2.1. Meerderheidsmodel.............................................................................. 34
5.2.2. Het consensusmodel............................................................................ 34
5.2.3. Consensusdemocratie onder druk........................................................34
5.2.4. Referenda in een consensusdemocratie...............................................35
5.3 Deliberatieve democratie en good governance...........................................35
5.4 Parlementaire en presidentiële democratie.................................................36
5.5 Partijendemocratie en weerbare democratie...............................................36
6 Het parlement................................................................................................... 38
6.1 Het tweekamerstelsel in afbouw.................................................................38
6.1.1. Waarom een tweekamerstelsel in 1831?..............................................38
6.1.2. Kritiek op de Senaat............................................................................. 39
6.1.3. Hervormingen...................................................................................... 39
6.1.4. Evaluatie van het hedendaagse Senaat...............................................40
2
,Anouk Vanhenden 2024-2025
6.1.5. Samenstelling Kamer en Senaat..........................................................41
6.1.6. Kritiek op de hervormde Senaat...........................................................41
6.2 Het kiessysteem.......................................................................................... 43
6.2.1. De stemgerechtigden...........................................................................43
6.2.2. De kandidaten (passief stemrecht)......................................................43
6.2.3. Het kiessysteem................................................................................... 44
6.2.4. Factoren die de evenredigheid beïnvloeden:........................................45
6.3 Werking van het parlement.........................................................................47
6.3.1. Installatie............................................................................................. 47
6.3.2. Verloop................................................................................................. 48
6.3.3. Het statuut van parlementsleden.........................................................49
6.3.4. De ontbinding van het parlement........................................................51
7 Koning en regering............................................................................................ 53
7.1 De Koning en de monarchie........................................................................53
7.1.1. Statuut Koning...................................................................................... 53
7.1.2. De Koning als instelling........................................................................54
7.2 Regering...................................................................................................... 55
7.2.1. De ministers......................................................................................... 55
7.2.2. Het statuut van minister......................................................................56
7.2.3. De staatssecretarissen.........................................................................57
8 Institutionele samenhang.................................................................................. 58
8.1 Overzicht van de politieke evolutie.............................................................58
8.1.1 Invloed van politieke partijen op institutionele verhoudingen...............58
8.2 Parlementair systeem: de regering als emanatie van de meerderheid in het
parlement.......................................................................................................... 58
8.2.1 Vorming van de regering.......................................................................58
8.2.2 Controle op de regering........................................................................58
8.2.3 Ontslag.................................................................................................. 59
8.3 Regelgevende functie.................................................................................. 60
8.3.1 Wat houdt de functie in?.......................................................................60
8.3.2 Wie oefent de functie uit?.....................................................................60
8.3.3 Regelgevende functie: Hoe?..................................................................62
8.4 Besturingsfunctie........................................................................................ 63
8.4.1 Wat houdt de functie in?.......................................................................63
8.4.2 Wie oefent de functie uit?.....................................................................63
8.4.3 Hoe werkt de functie?........................................................................... 63
8.5 Financieringsfunctie.................................................................................... 64
3
, Anouk Vanhenden 2024-2025
8.5.1 Wat houdt de functie in?.......................................................................64
8.5.2 Wie oefent de functie uit?.....................................................................65
8.5.3 Hoe werkt de functie?........................................................................... 65
8.6 De functie buitenlands beleid......................................................................65
8.6.1 Wat houdt de functie in?.......................................................................65
8.6.2 Wie oefent de functie uit?.....................................................................65
8.6.3 Hoe werkt de functie?........................................................................... 66
8.7 De functie landsverdediging........................................................................66
8.7.1 Wat houdt de functie in?.......................................................................66
8.7.2 Wie oefent de functie uit?.....................................................................66
8.7.3 Hoe werkt de functie?........................................................................... 67
9 De toetsing van de wet..................................................................................... 68
9.1 Probleemstelling.......................................................................................... 68
9.1.1 Mogelijke systemen om met dit dilemma om te gaan:..........................68
9.1.2 Het Grondwettelijk Hof in België...........................................................69
9.1.3 Is de samenstelling van het GwH conform het onpartijdigheidsbeginsel?
....................................................................................................................... 70
9.2 Evolutie in België: van onschendbaarheid van de wet naar gemengd
systeem............................................................................................................. 71
9.2.1 Fase 1: onschendbaarheid van de wet (1831 – 1946)...........................71
9.2.2 Fase 2: Preventieve toetsing van de wet (vanaf 1946)..........................71
9.2.3 Fase 3: Diffuse toetsing van de wet aan internationaal recht (vanaf
1971).............................................................................................................. 72
9.2.4 Fase 4: Toetsing door een grondwettelijke hof (vanaf 1980/1983)........72
9.3 Het Grondwettelijk Hof................................................................................ 72
9.3.1 Bevoegdheden...................................................................................... 72
9.3.2 De Samenstelling.................................................................................. 73
9.3.3 Werking................................................................................................. 73
9.4 Overzicht..................................................................................................... 74
10 De federale staat............................................................................................. 74
10.1 De ontwikkeling van de eenheidsstaat tot een federale staat...................75
10.1.1 De Belgische eenheidsstaat; een reactie tegen de taalpolitiek van
Willem I.......................................................................................................... 75
10.1.2 Democratisering en Vlaamse ontvoogding: naar taalwetten en
taalgebieden.................................................................................................. 75
10.1.3 Naar een federale staat 1....................................................................75
10.1.4 De zesde staatshervormingen.............................................................76
10.2 Kenmerken van de federale staat: autonomie, participatie en samenhang
.......................................................................................................................... 77
4
Samenvatting: Publiekrecht
Inhoud
1 Constitutionele geschiedenis van België.............................................................8
1.1 Verschil tussen privaat- en publiekrecht........................................................8
1.2 Mensenrechten.............................................................................................. 8
1.3 Staatsvorming............................................................................................... 8
1.4 Klassieke staatsrecht (instellingen)...............................................................9
2 Constitutionele geschiedenis van België...........................................................10
2.1 Belgische onafhankelijkheid........................................................................10
2.2 Evolutie van de grondwet............................................................................11
2.2.1. Democratisering van België.................................................................11
2.2.2. Federalisering van België.....................................................................11
2.2.3. Grondgebied en bevolking van België..................................................11
2.2.4. Bevolking............................................................................................. 12
3 Formele bronnen voor de regering van publieke instellingen............................13
3.1 De Belgische Grondwet............................................................................... 14
3.1.1. Procedure voor grondwetsherziening...................................................14
3.1.2. Doelstellingen...................................................................................... 15
3.1.3. Problemen............................................................................................ 16
3.1.4. Enkele Bijkomende Regels voor Grondwetsherziening.........................17
3.2 Internationaal en EU recht...........................................................................18
3.2.1. Artikel 34 van de Grondwet..................................................................18
3.2.2. Grondwettelijk Hof................................................................................ 18
3.2.3. Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).....................18
3.2.4. Rol van het Hof van Justitie van de EU.................................................18
3.3 Bijzondere meerderheidswetten..................................................................19
3.3.1. Kenmerken van Bijzondere Meerderheidswetten:................................19
3.3.2. Doel van bijzondere meerderheidswetten............................................19
3.4 Bijzondere Meerderheidsdecreten en -Ordonnanties...................................19
3.5 Gewone Wetten, Decreten en Ordonnanties...............................................20
3.5.1. Gewone Wetten, Decreten en Ordonnanties:.......................................20
3.6 Rechtspraak................................................................................................ 20
3.7 Grondwettelijke Gewoonten........................................................................21
3.8 Algemene Rechtsbeginselen.......................................................................21
3.9 Hiërarchie van rechtsregels.........................................................................21
1
,Anouk Vanhenden 2024-2025
3.9.1. Overzicht.............................................................................................. 21
3.9.2. Interne rechtsorde................................................................................ 22
3.9.3. Verhouding met Internationale Rechtsorde..........................................22
4 Materiele bronnen voor de inrichting van de federale staat..............................25
4.1 België is een democratie............................................................................. 25
4.1.1. Van het volk: de bron van de macht.....................................................25
4.1.2. Door het volk: participatie in het beleid...............................................26
4.1.3. Voor het volk: het algemeen belang centraal.......................................27
4.2 België is een rechtsstaat............................................................................. 27
4.3 België is een federale staat.........................................................................28
4.3.1. Staatsstructuren................................................................................... 28
4.3.2. Kenmerken van een federale staat......................................................29
4.3.3. Specifieke kenmerken van de Belgische federale staat.......................29
4.4 België is gebaseerd op de scheiding der machten......................................30
4.5 België is een grondwettelijke staat..............................................................30
5 Democratie nader belicht.................................................................................. 32
5.1 Democratische modellen: directe, representatieve en participatieve
democratie........................................................................................................ 32
5.1.1. Directe democratie............................................................................... 32
5.1.2. Representatieve democratie................................................................32
5.1.3. Participatieve democratie....................................................................32
5.1.4. Kunnen deze democratische systemen elkaar aanvullen?...................33
5.1.5. De rol van participatieve democratie...................................................33
5.2 Meerderheidsmodel of consensusdemocratie.............................................34
5.2.1. Meerderheidsmodel.............................................................................. 34
5.2.2. Het consensusmodel............................................................................ 34
5.2.3. Consensusdemocratie onder druk........................................................34
5.2.4. Referenda in een consensusdemocratie...............................................35
5.3 Deliberatieve democratie en good governance...........................................35
5.4 Parlementaire en presidentiële democratie.................................................36
5.5 Partijendemocratie en weerbare democratie...............................................36
6 Het parlement................................................................................................... 38
6.1 Het tweekamerstelsel in afbouw.................................................................38
6.1.1. Waarom een tweekamerstelsel in 1831?..............................................38
6.1.2. Kritiek op de Senaat............................................................................. 39
6.1.3. Hervormingen...................................................................................... 39
6.1.4. Evaluatie van het hedendaagse Senaat...............................................40
2
,Anouk Vanhenden 2024-2025
6.1.5. Samenstelling Kamer en Senaat..........................................................41
6.1.6. Kritiek op de hervormde Senaat...........................................................41
6.2 Het kiessysteem.......................................................................................... 43
6.2.1. De stemgerechtigden...........................................................................43
6.2.2. De kandidaten (passief stemrecht)......................................................43
6.2.3. Het kiessysteem................................................................................... 44
6.2.4. Factoren die de evenredigheid beïnvloeden:........................................45
6.3 Werking van het parlement.........................................................................47
6.3.1. Installatie............................................................................................. 47
6.3.2. Verloop................................................................................................. 48
6.3.3. Het statuut van parlementsleden.........................................................49
6.3.4. De ontbinding van het parlement........................................................51
7 Koning en regering............................................................................................ 53
7.1 De Koning en de monarchie........................................................................53
7.1.1. Statuut Koning...................................................................................... 53
7.1.2. De Koning als instelling........................................................................54
7.2 Regering...................................................................................................... 55
7.2.1. De ministers......................................................................................... 55
7.2.2. Het statuut van minister......................................................................56
7.2.3. De staatssecretarissen.........................................................................57
8 Institutionele samenhang.................................................................................. 58
8.1 Overzicht van de politieke evolutie.............................................................58
8.1.1 Invloed van politieke partijen op institutionele verhoudingen...............58
8.2 Parlementair systeem: de regering als emanatie van de meerderheid in het
parlement.......................................................................................................... 58
8.2.1 Vorming van de regering.......................................................................58
8.2.2 Controle op de regering........................................................................58
8.2.3 Ontslag.................................................................................................. 59
8.3 Regelgevende functie.................................................................................. 60
8.3.1 Wat houdt de functie in?.......................................................................60
8.3.2 Wie oefent de functie uit?.....................................................................60
8.3.3 Regelgevende functie: Hoe?..................................................................62
8.4 Besturingsfunctie........................................................................................ 63
8.4.1 Wat houdt de functie in?.......................................................................63
8.4.2 Wie oefent de functie uit?.....................................................................63
8.4.3 Hoe werkt de functie?........................................................................... 63
8.5 Financieringsfunctie.................................................................................... 64
3
, Anouk Vanhenden 2024-2025
8.5.1 Wat houdt de functie in?.......................................................................64
8.5.2 Wie oefent de functie uit?.....................................................................65
8.5.3 Hoe werkt de functie?........................................................................... 65
8.6 De functie buitenlands beleid......................................................................65
8.6.1 Wat houdt de functie in?.......................................................................65
8.6.2 Wie oefent de functie uit?.....................................................................65
8.6.3 Hoe werkt de functie?........................................................................... 66
8.7 De functie landsverdediging........................................................................66
8.7.1 Wat houdt de functie in?.......................................................................66
8.7.2 Wie oefent de functie uit?.....................................................................66
8.7.3 Hoe werkt de functie?........................................................................... 67
9 De toetsing van de wet..................................................................................... 68
9.1 Probleemstelling.......................................................................................... 68
9.1.1 Mogelijke systemen om met dit dilemma om te gaan:..........................68
9.1.2 Het Grondwettelijk Hof in België...........................................................69
9.1.3 Is de samenstelling van het GwH conform het onpartijdigheidsbeginsel?
....................................................................................................................... 70
9.2 Evolutie in België: van onschendbaarheid van de wet naar gemengd
systeem............................................................................................................. 71
9.2.1 Fase 1: onschendbaarheid van de wet (1831 – 1946)...........................71
9.2.2 Fase 2: Preventieve toetsing van de wet (vanaf 1946)..........................71
9.2.3 Fase 3: Diffuse toetsing van de wet aan internationaal recht (vanaf
1971).............................................................................................................. 72
9.2.4 Fase 4: Toetsing door een grondwettelijke hof (vanaf 1980/1983)........72
9.3 Het Grondwettelijk Hof................................................................................ 72
9.3.1 Bevoegdheden...................................................................................... 72
9.3.2 De Samenstelling.................................................................................. 73
9.3.3 Werking................................................................................................. 73
9.4 Overzicht..................................................................................................... 74
10 De federale staat............................................................................................. 74
10.1 De ontwikkeling van de eenheidsstaat tot een federale staat...................75
10.1.1 De Belgische eenheidsstaat; een reactie tegen de taalpolitiek van
Willem I.......................................................................................................... 75
10.1.2 Democratisering en Vlaamse ontvoogding: naar taalwetten en
taalgebieden.................................................................................................. 75
10.1.3 Naar een federale staat 1....................................................................75
10.1.4 De zesde staatshervormingen.............................................................76
10.2 Kenmerken van de federale staat: autonomie, participatie en samenhang
.......................................................................................................................... 77
4
