Inhoud
Inleiding tot de cursus..................................................................................8
ter inleiding: enkele illustraties.................................................................8
wat begrijpen we onder ‘straf’?................................................................8
hoe bestuderen we bestraffing in een cursus ‘penologie en penitentiair
recht’?.......................................................................................................9
1: Waarom straffen?...................................................................................10
inleiding..................................................................................................10
intermezzo..............................................................................................10
Proces Demjanjuk................................................................................10
Zaak over onverantwoord rijgedrag....................................................10
de klassieke antwoorden.........................................................................10
Retributivisme......................................................................................10
Utilitarisme..........................................................................................11
Verenigingstheorieën...........................................................................12
De kwestie van de relatieve autonomie...............................................13
intermezzo: over het woord ‘allochtoon’.................................................13
het abolitionistisch antwoord: geen rechtvaardiging..............................13
het herstelrechtelijke antwoord..............................................................17
Retributief-repressief model.................................................................17
Rehabilitatief model.............................................................................18
Reparatief-herstelgericht model..........................................................18
tot besluit................................................................................................20
2: Sociologie van de straf – arbeidsmarkt, macht en straf.........................20
inleiding..................................................................................................20
De probleemstelling van de bestraffingssociologie.............................20
Een korte historiek in hoofdlijnen + waar gaan we naartoe?...............22
Waarom bijzondere aandacht voor het werk van David Garland?.......23
het marxistische perspectief: arbeidsmarkt, ideologie, repressie en straf
................................................................................................................24
De marxistische analyse van de maatschappij....................................24
Georg Rusche: arbeidsmarkt en straf..................................................24
1
, Toepassing: less eligibility, normalisering en de Belgische basiswet
gevangeniswezen en rechtspositie …..................................................25
twee recente illustraties: opgesmukte wekloosheidsstatistieken en de
‘gekaapte’ verkiezingsoverwinning van Bush Jr......................................26
het foucaultiaanse machtsperspectief....................................................27
2: Sociologie van de straf – solidariteit, civilisatie en straf........................28
Het revisionisme onder vuur...................................................................28
Het durkheimiaanse perspectief.............................................................29
Arbeidsdeling, solidariteit en straf.......................................................30
Twee wetten over de evolutie van de straf..........................................30
Toepassing: de stille mars, een Durkheimiaans fenomeen?................31
Het eliasiaanse perspectief.....................................................................31
De civilisatietheorie van Norbert Elias.................................................31
Toepassing: hoe de gevangenis ‘uit het zicht’ verdwijnt......................32
Het werk van Pieter Spierenburg.........................................................32
Herman Franke over eenzame opsluiting............................................33
Toepassing: Johny Cash, San Quentin en de emancipatie van
gevangenen.........................................................................................33
de multidimensionele bestraffingssociologie van david garland............33
2: Sociologie van de straf – bestraffing in de controlecultuur....................34
Inleiding: aanloop naar de controlecultuur.............................................34
De controlecultuur: opbouw van de studie.............................................35
De controlecultuur na 9/11.....................................................................40
Het debat over de controlecultuur..........................................................40
Vergelijkende criminologie...................................................................41
Amerikaans exceptionalisme...............................................................41
2: Sociologie van de straf – casus: het NAS-rapport over opsluiting in de
Verenigde Staten........................................................................................43
inleiding: opsluiting ter discussie............................................................43
Het nas-rapport.......................................................................................43
3: Lijf- en doodstraf....................................................................................44
Inleiding: het menselijke lichaam als object van straf............................44
lijfstraf (i): de bestraffing van zelfmoord in België..................................45
lijfstraf (ii): de kaakstraf in België...........................................................45
2
, De doodstraf...........................................................................................46
De doodstraf in België: ontwikkeling en afschaffing............................46
De doodstraf wereldwijd: situatie anno 2024......................................50
De afschaffing van de doodstraf wereldwijd: de nieuwe dynamiek.....50
4: De vrijheidsberovende straf – historiek van het gevangeniswezen (ca.
1550-1939)................................................................................................51
enkele beschouwingen bij een middeleeuwse gevangenis.....................51
de plaats van de vrijheidsberoving in de ontwikkeling van het
sanctieparket..........................................................................................51
Inleiding...............................................................................................51
Het tuchthuis als voorloper van de moderne gevangenis....................52
De prioritaire plaats van de vrijheidsberoving als straf vanaf de 19e
eeuw....................................................................................................52
het ontstaan en de uitbouw van een cellulair gevangenissysteem........53
De toestand in 1830............................................................................53
De realisatie van een moreel-educatief project...................................53
De duurzaamheid van Ducpétiaux’s nalatenschap..............................55
het penitentiair-antropologisch hervormingsoffensief tijdens het
interbellum..............................................................................................55
Uitgangspunten...................................................................................55
De oprichting van de penitentiair Antropologische Dienst en de
uitbreiding van de antropologische laboratoria (1920-1922)..............56
De penitentiaire antropologie in conflict met de ‘penitentiaire gedachte
en actie’ (1920-1929)..........................................................................56
De verdere evolutie tot eind 1939.......................................................57
4: De vrijheidsberovende straf: het recente strafbeleid en de
vrijheidsberovende straf............................................................................57
inleiding..................................................................................................57
doorbraak van het gemeenschapsregime en verdere liberalisering van
het inwendige gevangenisregime...........................................................57
toenemende aandacht voor de problematiek van de slachtoffers..........58
Enkele evoluties met betrekking tot aspecten van de externe
rechtspositie van veroordeelden tot een vrijheidsstraf...........................59
De overbevolking en zijn relatie tot het invrijheidstellingsbeleid............60
3
, De verdere ontwikkeling van de criminele antropologie en de
communautarisering van de strafuitvoering...........................................61
Toenemende aandacht voor de rechtspositie van gedetineerden en
formeel-wettelijke verankering van ‘rechten van gedetineerden’..........61
4: De vrijheidsberovende straf – gevangenispopulatie- en organisatie......62
Databronnen...........................................................................................62
Organisatie / penitentiaire structuur.......................................................62
Wet van 23 maart 2019..........................................................................62
gevangenispopulatie...............................................................................63
België in Europees vergelijkend perspectief........................................63
Evolutie van de Belgische gevangenispopulatie..................................63
Zelfmoorden en andere overlijdens.....................................................63
Ontsnappingen....................................................................................64
4: De vrijheidsberovende straf – detentiebeleving en gevangenissociologie
...................................................................................................................64
inleiding..................................................................................................64
gresham Sykes, society of captives........................................................64
Erving Goffman over totale instituties....................................................66
Deprivatie of imortatie?..........................................................................66
aanpassing en socialisatie......................................................................67
digitalisering in detentie.........................................................................68
4: De vrijheidsberovende straf – interne rechtspositie van gedetineerden 69
Inleiding: de hond van Oost-Berlijn.........................................................69
De interne rechtspositie van gedetineerden: achtergrond en ontwikkeling
................................................................................................................69
Van inherente beperkingen…..............................................................69
… naar gelegitimeerde beperkingen...................................................70
Detentierecht als autonoom recht.......................................................70
Ontwikkelingen in België in vogelvlucht..............................................71
Fundamentele basisbeginselen............................................................72
basiswet gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden...........74
Bespreking van de wet........................................................................74
Gevangenissen....................................................................................74
Detentieplanning.................................................................................75
4
, Levensvoorwaarden in de gevangenis.................................................75
Orde, veiligheid en gebruik van dwang...............................................76
Tuchtregime.........................................................................................77
Afhandeling van klachten en bezwaar tegen plaatsing en overplaatsing
.............................................................................................................77
4: De vrijheidsberovende straf – Externe rechtspositie van gedetineerden
...................................................................................................................79
De oprichting van strafuitvoeringsrechtbanken......................................79
De situatie voor 1888..........................................................................79
De wet Lejeune van 31 mei 1888........................................................79
Jaren ’90 van twintigste eeuw: hervorming wordt op gang getrapt.....80
Tussenstap: Commissie van voorwaardelijke invrijheidstelling............80
Naar strafuitvoeringsrechtbanken.......................................................81
De strafuitvoeringsrechtbanken: werking en organisatie.......................82
Rol van rechterlijke en uitvoerende macht..........................................82
Beslissingsbevoegdheid minister van Justitie......................................82
Beslissingsbevoegdheid van strafuitvoeringsrechtbanken..................84
Beslissingsbevoegdheid alleenzetelende strafuitvoeringsrechter.......85
Organisatie..........................................................................................86
Onderzoek naar herroeping.................................................................86
De terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank..................88
4: de vrijheidsberovende straf – documentaire..........................................89
uitvoering van straffen............................................................................89
detentiecondities....................................................................................90
invulling van de straf..............................................................................90
beleid......................................................................................................90
5: forensisch welzijnswerk..........................................................................90
inleiding..................................................................................................90
Zogenaamde ‘beleidsontdubbeling’........................................................91
Decreet van 8 maart 2013 betreffende de organisatie van hulp- en
dienstverlening aan gedetineerden........................................................91
Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden: Strategisch plan 2025-2030
................................................................................................................92
6: Gemeenschapsstraffen..........................................................................92
5
, inleiding..................................................................................................92
de lokroep van de gemeenschap............................................................92
gemeenschapsstraffen: on(der)belicht in de penologie?........................93
eerste en tweede generatie alternatieven..............................................94
organisatie en uitvoering gemeenschapsstraffen: rol van de
Justitiehuizen..........................................................................................94
probatie, uitstel en opschorting..............................................................94
autonome probatie.................................................................................95
werkstraf.................................................................................................95
elektronisch toezicht...............................................................................96
Elektronisch toezicht in België: korte historiek....................................96
Regelgeving elektronisch toezicht.......................................................98
Gastcollege - detentie-ervaringen: gender en kwetsbaarheid...................98
Detentiepijnen........................................................................................99
Weten is weten?...................................................................................99
onderzoeksontwikkelingen.................................................................100
intersectionaliteit en detentie-ervaringen.........................................100
gender en gevangenissen.....................................................................101
profielen van gedetineerde vrouwen.................................................102
gedetineerde LGTBQ+ personen..........................................................103
Ervaringen van gedetineerde LGTBQ+ personen..............................103
Genderdiversiteit...............................................................................104
Kwetsbaarheid...................................................................................104
gedetineerde vrouwen in Belgische gevangenissen.............................105
Gastcollege – slachtofferschap in detentie..............................................107
wat is slachtooferschap (in detentie)?..................................................107
Slachtofferschap................................................................................107
Slachtofferschap achter tralies..........................................................108
Gastcollege – recidive..............................................................................110
deel 1: recidive.....................................................................................110
Definitie.............................................................................................110
Epistemologie....................................................................................111
Waarom onderzoek naar recidive......................................................111
6
,deel 2: criminele carrières....................................................................112
deel 3: effectonderzoek........................................................................113
7
, Inleiding tot de cursus
TER INLEIDING: ENKELE ILLUSTRATIES
Cijfers die uitdrukken hoeveel gedetineerden per 100 000 inwoners er
opgesloten worden in bepaalde landen = detentieratio’s
709
400-630
Interessant want zo kan je landen met elkaar vergelijken 300-400
op een zinvolle manier 150-300
- 709 is VS koploper in de wereld (of toch Westen want 138
geen cijfers over bv China) 131
o Ook Rusland en Oostblok landen bevinden zich 102
70-90
daar 50-70
35
- 35 is Ijsland
o Ook België bevindt zich eerder laag
- 138 staat apart gaat over Engeland (Wales) dus wou aandacht
daarop leggen als Londenaar
Waarom is er zo een groot verschil? Sociologie van de straf
Gevangenissen in 19e eeuw en nu zijn verschillend:
- Andere architectuur
- Andere ligging: vroeger in het centrum; nu erbuiten (zou volgens
Pret civilisering helpen als het buiten het zichtveld is)
Vroeger werden er vaak andere straffen gebruikt:
- Vaak doodstraffen die iets zeggen over het misdrijf dat je hebt
begaan = spiegelende straffen
- In Amerika vaak shame sanctions doelbewust stigmatiserend
o Laatste ‘tenpronkstelling’ bij ons was in 1851
- Zelfs dieren werden gestraft vroeger
! als er een gevoelig iets gebeurd dan springt de politiek erop en past ze
de wet aan = steekvlampolitiek
WAT BEGRIJPEN WE ONDER ‘STRAF’?
Straffen is een aloude en dagelijkse praktijk: er zijn parallellen tussen de
strafrechtelijke context en daarbuiten
- Het subsidiariteitsbeginsel speelt steeds meer: je moet spaarzaam
zijn met straffen < Beccaria
8
,MAAR er zijn ook verschillen: wettelijk apparaat, dwang, bureaucratisch …
Definitie van ‘straf’:
Verschillende visies op wat een straf is kijken naar de kenmerken van
Walker:
- Er wordt iets toegebracht aan een persoon waarvan verondersteld
wordt dat het onaangenaam is
o ‘iets’ verwijst naar leed
- Toebrengen van straf is intentioneel en gebeurt om een reden
- Diegene die straf oplegt heeft het recht
- Straf wordt opgelegd ter gelegenheid van iets (daad, omissie,
overtreding …)
- Diegene die straf krijgt heeft inbreuk vrijwillig gepleegd
o Internering is een maatregel ipv straf
- Reden om te straffen moet rechtvaardig zijn
- De bestraffingsact wordt als straf beschouwd door de bestraffer
o Vooral beleving van samenleving is belangrijk, niet die van de
persoon die gestraft wordt
HOE BESTUDEREN WE BESTRAFFING IN EEN CURSUS ‘PENOLOGIE
EN PENITENTIAIR RECHT’?
Penologie = deeltak criminologie die zich bezighoudt met straffen is
doorheen de tijd geëvolueerd
- Vroeger had het een slechte naam
Definitie penologie:
2 definities die het domein weergeven:
- Sociaal-wetenschappelijke bestudering van strafrechtelijke sancties
(oplegging en tenuitvoerlegging)
o Wat houden ze in
o Welke ideeën liggen aan de grondslag
o Zijn ze effectief
- Bestudering van relatie tussen straf en samenleving straf als
sociaal fenomeen
o Wanneer is een straf rechtvaardig
o Werkt een straf
o Welke functies vervult de straf
9
, 1: Waarom straffen?
INLEIDING
Er zijn globaal 2 benaderingstheorieën over straf:
- Filosofische hoek: een normatieve / abstracte benadering kijken
naar rechtvaardiging of legitimatie van de straf
- Penologisch onderzoek: gericht op toepassing en werking kijken
naar functie of doelstelling van de straf
Rechtvaardigingsvraagstuk is heel belangrijk want:
1. Essentie van een straf is om gelegitimeerd leed toe te voegen is
een vorm van ‘statelijk geweld’ en pijn doen
2. Straffen is een dure en belangrijke maatschappelijke investering
Straffen zijn dus problematisch dus er is een ‘goede reden’ nodig om
te straffen
INTERMEZZO
Proces Demjanjuk
Voormalige nazi krijgt 5 jaar cel voor medeplichtigheid aan moord
Voornaamste reden van deze straf is vergelding verdiende straf
willen opleggen (dus niet zozeer nuttig doel)
= retributisme (kijkt naar het verleden)
Zaak over onverantwoord rijgedrag
Chauffeur met onverantwoord rijgedrag moet van rechter een boek lezen
of krijgt een rijverbod
Straf is toekomstgericht gedragsbeïnvloeding staat centraal
= utilitarisme (kijkt naar de toekomst)
DE KLASSIEKE ANTWOORDEN
Retributivisme
= absolute benadering
< Immanuel Kant (1724-1804)
Gericht op het verleden: rechtvaardiging ligt in vergelding voor wat de
dader heeft gedaan
10
Inleiding tot de cursus..................................................................................8
ter inleiding: enkele illustraties.................................................................8
wat begrijpen we onder ‘straf’?................................................................8
hoe bestuderen we bestraffing in een cursus ‘penologie en penitentiair
recht’?.......................................................................................................9
1: Waarom straffen?...................................................................................10
inleiding..................................................................................................10
intermezzo..............................................................................................10
Proces Demjanjuk................................................................................10
Zaak over onverantwoord rijgedrag....................................................10
de klassieke antwoorden.........................................................................10
Retributivisme......................................................................................10
Utilitarisme..........................................................................................11
Verenigingstheorieën...........................................................................12
De kwestie van de relatieve autonomie...............................................13
intermezzo: over het woord ‘allochtoon’.................................................13
het abolitionistisch antwoord: geen rechtvaardiging..............................13
het herstelrechtelijke antwoord..............................................................17
Retributief-repressief model.................................................................17
Rehabilitatief model.............................................................................18
Reparatief-herstelgericht model..........................................................18
tot besluit................................................................................................20
2: Sociologie van de straf – arbeidsmarkt, macht en straf.........................20
inleiding..................................................................................................20
De probleemstelling van de bestraffingssociologie.............................20
Een korte historiek in hoofdlijnen + waar gaan we naartoe?...............22
Waarom bijzondere aandacht voor het werk van David Garland?.......23
het marxistische perspectief: arbeidsmarkt, ideologie, repressie en straf
................................................................................................................24
De marxistische analyse van de maatschappij....................................24
Georg Rusche: arbeidsmarkt en straf..................................................24
1
, Toepassing: less eligibility, normalisering en de Belgische basiswet
gevangeniswezen en rechtspositie …..................................................25
twee recente illustraties: opgesmukte wekloosheidsstatistieken en de
‘gekaapte’ verkiezingsoverwinning van Bush Jr......................................26
het foucaultiaanse machtsperspectief....................................................27
2: Sociologie van de straf – solidariteit, civilisatie en straf........................28
Het revisionisme onder vuur...................................................................28
Het durkheimiaanse perspectief.............................................................29
Arbeidsdeling, solidariteit en straf.......................................................30
Twee wetten over de evolutie van de straf..........................................30
Toepassing: de stille mars, een Durkheimiaans fenomeen?................31
Het eliasiaanse perspectief.....................................................................31
De civilisatietheorie van Norbert Elias.................................................31
Toepassing: hoe de gevangenis ‘uit het zicht’ verdwijnt......................32
Het werk van Pieter Spierenburg.........................................................32
Herman Franke over eenzame opsluiting............................................33
Toepassing: Johny Cash, San Quentin en de emancipatie van
gevangenen.........................................................................................33
de multidimensionele bestraffingssociologie van david garland............33
2: Sociologie van de straf – bestraffing in de controlecultuur....................34
Inleiding: aanloop naar de controlecultuur.............................................34
De controlecultuur: opbouw van de studie.............................................35
De controlecultuur na 9/11.....................................................................40
Het debat over de controlecultuur..........................................................40
Vergelijkende criminologie...................................................................41
Amerikaans exceptionalisme...............................................................41
2: Sociologie van de straf – casus: het NAS-rapport over opsluiting in de
Verenigde Staten........................................................................................43
inleiding: opsluiting ter discussie............................................................43
Het nas-rapport.......................................................................................43
3: Lijf- en doodstraf....................................................................................44
Inleiding: het menselijke lichaam als object van straf............................44
lijfstraf (i): de bestraffing van zelfmoord in België..................................45
lijfstraf (ii): de kaakstraf in België...........................................................45
2
, De doodstraf...........................................................................................46
De doodstraf in België: ontwikkeling en afschaffing............................46
De doodstraf wereldwijd: situatie anno 2024......................................50
De afschaffing van de doodstraf wereldwijd: de nieuwe dynamiek.....50
4: De vrijheidsberovende straf – historiek van het gevangeniswezen (ca.
1550-1939)................................................................................................51
enkele beschouwingen bij een middeleeuwse gevangenis.....................51
de plaats van de vrijheidsberoving in de ontwikkeling van het
sanctieparket..........................................................................................51
Inleiding...............................................................................................51
Het tuchthuis als voorloper van de moderne gevangenis....................52
De prioritaire plaats van de vrijheidsberoving als straf vanaf de 19e
eeuw....................................................................................................52
het ontstaan en de uitbouw van een cellulair gevangenissysteem........53
De toestand in 1830............................................................................53
De realisatie van een moreel-educatief project...................................53
De duurzaamheid van Ducpétiaux’s nalatenschap..............................55
het penitentiair-antropologisch hervormingsoffensief tijdens het
interbellum..............................................................................................55
Uitgangspunten...................................................................................55
De oprichting van de penitentiair Antropologische Dienst en de
uitbreiding van de antropologische laboratoria (1920-1922)..............56
De penitentiaire antropologie in conflict met de ‘penitentiaire gedachte
en actie’ (1920-1929)..........................................................................56
De verdere evolutie tot eind 1939.......................................................57
4: De vrijheidsberovende straf: het recente strafbeleid en de
vrijheidsberovende straf............................................................................57
inleiding..................................................................................................57
doorbraak van het gemeenschapsregime en verdere liberalisering van
het inwendige gevangenisregime...........................................................57
toenemende aandacht voor de problematiek van de slachtoffers..........58
Enkele evoluties met betrekking tot aspecten van de externe
rechtspositie van veroordeelden tot een vrijheidsstraf...........................59
De overbevolking en zijn relatie tot het invrijheidstellingsbeleid............60
3
, De verdere ontwikkeling van de criminele antropologie en de
communautarisering van de strafuitvoering...........................................61
Toenemende aandacht voor de rechtspositie van gedetineerden en
formeel-wettelijke verankering van ‘rechten van gedetineerden’..........61
4: De vrijheidsberovende straf – gevangenispopulatie- en organisatie......62
Databronnen...........................................................................................62
Organisatie / penitentiaire structuur.......................................................62
Wet van 23 maart 2019..........................................................................62
gevangenispopulatie...............................................................................63
België in Europees vergelijkend perspectief........................................63
Evolutie van de Belgische gevangenispopulatie..................................63
Zelfmoorden en andere overlijdens.....................................................63
Ontsnappingen....................................................................................64
4: De vrijheidsberovende straf – detentiebeleving en gevangenissociologie
...................................................................................................................64
inleiding..................................................................................................64
gresham Sykes, society of captives........................................................64
Erving Goffman over totale instituties....................................................66
Deprivatie of imortatie?..........................................................................66
aanpassing en socialisatie......................................................................67
digitalisering in detentie.........................................................................68
4: De vrijheidsberovende straf – interne rechtspositie van gedetineerden 69
Inleiding: de hond van Oost-Berlijn.........................................................69
De interne rechtspositie van gedetineerden: achtergrond en ontwikkeling
................................................................................................................69
Van inherente beperkingen…..............................................................69
… naar gelegitimeerde beperkingen...................................................70
Detentierecht als autonoom recht.......................................................70
Ontwikkelingen in België in vogelvlucht..............................................71
Fundamentele basisbeginselen............................................................72
basiswet gevangeniswezen en rechtspositie van gedetineerden...........74
Bespreking van de wet........................................................................74
Gevangenissen....................................................................................74
Detentieplanning.................................................................................75
4
, Levensvoorwaarden in de gevangenis.................................................75
Orde, veiligheid en gebruik van dwang...............................................76
Tuchtregime.........................................................................................77
Afhandeling van klachten en bezwaar tegen plaatsing en overplaatsing
.............................................................................................................77
4: De vrijheidsberovende straf – Externe rechtspositie van gedetineerden
...................................................................................................................79
De oprichting van strafuitvoeringsrechtbanken......................................79
De situatie voor 1888..........................................................................79
De wet Lejeune van 31 mei 1888........................................................79
Jaren ’90 van twintigste eeuw: hervorming wordt op gang getrapt.....80
Tussenstap: Commissie van voorwaardelijke invrijheidstelling............80
Naar strafuitvoeringsrechtbanken.......................................................81
De strafuitvoeringsrechtbanken: werking en organisatie.......................82
Rol van rechterlijke en uitvoerende macht..........................................82
Beslissingsbevoegdheid minister van Justitie......................................82
Beslissingsbevoegdheid van strafuitvoeringsrechtbanken..................84
Beslissingsbevoegdheid alleenzetelende strafuitvoeringsrechter.......85
Organisatie..........................................................................................86
Onderzoek naar herroeping.................................................................86
De terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank..................88
4: de vrijheidsberovende straf – documentaire..........................................89
uitvoering van straffen............................................................................89
detentiecondities....................................................................................90
invulling van de straf..............................................................................90
beleid......................................................................................................90
5: forensisch welzijnswerk..........................................................................90
inleiding..................................................................................................90
Zogenaamde ‘beleidsontdubbeling’........................................................91
Decreet van 8 maart 2013 betreffende de organisatie van hulp- en
dienstverlening aan gedetineerden........................................................91
Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden: Strategisch plan 2025-2030
................................................................................................................92
6: Gemeenschapsstraffen..........................................................................92
5
, inleiding..................................................................................................92
de lokroep van de gemeenschap............................................................92
gemeenschapsstraffen: on(der)belicht in de penologie?........................93
eerste en tweede generatie alternatieven..............................................94
organisatie en uitvoering gemeenschapsstraffen: rol van de
Justitiehuizen..........................................................................................94
probatie, uitstel en opschorting..............................................................94
autonome probatie.................................................................................95
werkstraf.................................................................................................95
elektronisch toezicht...............................................................................96
Elektronisch toezicht in België: korte historiek....................................96
Regelgeving elektronisch toezicht.......................................................98
Gastcollege - detentie-ervaringen: gender en kwetsbaarheid...................98
Detentiepijnen........................................................................................99
Weten is weten?...................................................................................99
onderzoeksontwikkelingen.................................................................100
intersectionaliteit en detentie-ervaringen.........................................100
gender en gevangenissen.....................................................................101
profielen van gedetineerde vrouwen.................................................102
gedetineerde LGTBQ+ personen..........................................................103
Ervaringen van gedetineerde LGTBQ+ personen..............................103
Genderdiversiteit...............................................................................104
Kwetsbaarheid...................................................................................104
gedetineerde vrouwen in Belgische gevangenissen.............................105
Gastcollege – slachtofferschap in detentie..............................................107
wat is slachtooferschap (in detentie)?..................................................107
Slachtofferschap................................................................................107
Slachtofferschap achter tralies..........................................................108
Gastcollege – recidive..............................................................................110
deel 1: recidive.....................................................................................110
Definitie.............................................................................................110
Epistemologie....................................................................................111
Waarom onderzoek naar recidive......................................................111
6
,deel 2: criminele carrières....................................................................112
deel 3: effectonderzoek........................................................................113
7
, Inleiding tot de cursus
TER INLEIDING: ENKELE ILLUSTRATIES
Cijfers die uitdrukken hoeveel gedetineerden per 100 000 inwoners er
opgesloten worden in bepaalde landen = detentieratio’s
709
400-630
Interessant want zo kan je landen met elkaar vergelijken 300-400
op een zinvolle manier 150-300
- 709 is VS koploper in de wereld (of toch Westen want 138
geen cijfers over bv China) 131
o Ook Rusland en Oostblok landen bevinden zich 102
70-90
daar 50-70
35
- 35 is Ijsland
o Ook België bevindt zich eerder laag
- 138 staat apart gaat over Engeland (Wales) dus wou aandacht
daarop leggen als Londenaar
Waarom is er zo een groot verschil? Sociologie van de straf
Gevangenissen in 19e eeuw en nu zijn verschillend:
- Andere architectuur
- Andere ligging: vroeger in het centrum; nu erbuiten (zou volgens
Pret civilisering helpen als het buiten het zichtveld is)
Vroeger werden er vaak andere straffen gebruikt:
- Vaak doodstraffen die iets zeggen over het misdrijf dat je hebt
begaan = spiegelende straffen
- In Amerika vaak shame sanctions doelbewust stigmatiserend
o Laatste ‘tenpronkstelling’ bij ons was in 1851
- Zelfs dieren werden gestraft vroeger
! als er een gevoelig iets gebeurd dan springt de politiek erop en past ze
de wet aan = steekvlampolitiek
WAT BEGRIJPEN WE ONDER ‘STRAF’?
Straffen is een aloude en dagelijkse praktijk: er zijn parallellen tussen de
strafrechtelijke context en daarbuiten
- Het subsidiariteitsbeginsel speelt steeds meer: je moet spaarzaam
zijn met straffen < Beccaria
8
,MAAR er zijn ook verschillen: wettelijk apparaat, dwang, bureaucratisch …
Definitie van ‘straf’:
Verschillende visies op wat een straf is kijken naar de kenmerken van
Walker:
- Er wordt iets toegebracht aan een persoon waarvan verondersteld
wordt dat het onaangenaam is
o ‘iets’ verwijst naar leed
- Toebrengen van straf is intentioneel en gebeurt om een reden
- Diegene die straf oplegt heeft het recht
- Straf wordt opgelegd ter gelegenheid van iets (daad, omissie,
overtreding …)
- Diegene die straf krijgt heeft inbreuk vrijwillig gepleegd
o Internering is een maatregel ipv straf
- Reden om te straffen moet rechtvaardig zijn
- De bestraffingsact wordt als straf beschouwd door de bestraffer
o Vooral beleving van samenleving is belangrijk, niet die van de
persoon die gestraft wordt
HOE BESTUDEREN WE BESTRAFFING IN EEN CURSUS ‘PENOLOGIE
EN PENITENTIAIR RECHT’?
Penologie = deeltak criminologie die zich bezighoudt met straffen is
doorheen de tijd geëvolueerd
- Vroeger had het een slechte naam
Definitie penologie:
2 definities die het domein weergeven:
- Sociaal-wetenschappelijke bestudering van strafrechtelijke sancties
(oplegging en tenuitvoerlegging)
o Wat houden ze in
o Welke ideeën liggen aan de grondslag
o Zijn ze effectief
- Bestudering van relatie tussen straf en samenleving straf als
sociaal fenomeen
o Wanneer is een straf rechtvaardig
o Werkt een straf
o Welke functies vervult de straf
9
, 1: Waarom straffen?
INLEIDING
Er zijn globaal 2 benaderingstheorieën over straf:
- Filosofische hoek: een normatieve / abstracte benadering kijken
naar rechtvaardiging of legitimatie van de straf
- Penologisch onderzoek: gericht op toepassing en werking kijken
naar functie of doelstelling van de straf
Rechtvaardigingsvraagstuk is heel belangrijk want:
1. Essentie van een straf is om gelegitimeerd leed toe te voegen is
een vorm van ‘statelijk geweld’ en pijn doen
2. Straffen is een dure en belangrijke maatschappelijke investering
Straffen zijn dus problematisch dus er is een ‘goede reden’ nodig om
te straffen
INTERMEZZO
Proces Demjanjuk
Voormalige nazi krijgt 5 jaar cel voor medeplichtigheid aan moord
Voornaamste reden van deze straf is vergelding verdiende straf
willen opleggen (dus niet zozeer nuttig doel)
= retributisme (kijkt naar het verleden)
Zaak over onverantwoord rijgedrag
Chauffeur met onverantwoord rijgedrag moet van rechter een boek lezen
of krijgt een rijverbod
Straf is toekomstgericht gedragsbeïnvloeding staat centraal
= utilitarisme (kijkt naar de toekomst)
DE KLASSIEKE ANTWOORDEN
Retributivisme
= absolute benadering
< Immanuel Kant (1724-1804)
Gericht op het verleden: rechtvaardiging ligt in vergelding voor wat de
dader heeft gedaan
10
