Week 1
Publiekrecht regelt:
● De statelijke organisatie
● De betrekkingen tussen staat en burger
● De betrekkingen tussen staten onderling
Tot het publiekrecht wordt gerekend:
● Staatsrecht
● Bestuursrecht
➔ Belastingrecht, vreemdelingenrecht, sociale zekerheidsrecht
● Strafrecht
● Strafprocesrecht
● Volkenrecht
● Recht m.b.t. organisatie van de EU
Wat is staatsrecht?
Recht dat ziet op:
a) Inhoud en functioneren van de instellingen van de staat
b) Bevoegdheden om regels vast te stellen en besluiten te nemen
c) Regulering/beperking staatsmacht (grondrechten)
Politiestaat (dictatuur)
● Overheid heeft onbeperkte macht, burgers hebben niets te vertellen, gewelddadig
optreden overheid
● Ook in een politiestaat geldt staatsrecht, er zijn regels over
➔ Inhoud en functioneren van de instellingen van de staat
➔ Bevoegdheden om regels vast te stellen en besluiten te nemen
Soms ook op papier:
➔ Regulering/beperking staatsmacht (grondrechten)
Kenmerken democratische rechtsstaat
1. Legaliteitsbeginsel
➔ Overheid mag alleen ingrijpende maatregelen nemen als er een wettelijke
grondslag is
➔ Belangrijk om willekeur te voorkomen
➔ Burgers weten waar ze aan toe zijn
2. Scheiding/spreiding van machten
➔ Alle macht in een land mag niet in handen zijn van 1 persoon of instelling
➔ Teveel kans op machtsmisbruik en willekeur
➔ Wetgeving, uitvoering, rechtspraak
➔ Uitvoerende: Regering
➔ Wetgevende: Regering en parlement (geen strikte machtenscheiding duidelijk,
art 81 Gw)
, ➔ Rechtsprekende: Rechter
3. Onafhankelijke rechterlijke macht
4. Grondrechten
➔ Vrijheid van godsdienst, vergadering, betoging, ook bij controversiële
meningsuiting
➔ Rechten die burgers kunnen uitoefenen tegenover de staat
5. Democratiebeginsel
Systeem van checks and balances
Niemand kan een publiekrechtelijke bevoegdheid uitoefenen zonder verantwoording schuldig
te zijn of zonder dat op die bevoegdheidsuitoefening controle bestaat. Het doel is het
voorkomen van misbruik van macht/machtsconcentratie.
● Elk orgaan heeft bepaalde macht en verantwoordingsplicht
● De verschillende organen houden elkaar in evenwicht
In Nederland is er dus geen volledige machtenscheiding (art. 81 Gw), maar door het systeem
van checks and balances is er toch controle en evenwicht want;
Het parlement (Eerste en Tweede Kamer) kan de regering controleren en wetten afwijzen of
wijzigen. Daarnaast kan de rechterlijke macht wetten toetsen aan internationale verdragen. Tot
slot is de uitvoerende macht gebonden aan de wetten die door de wetgevende macht worden
vastgesteld.
Bronnen van het staatsrecht
Niet al het Nederlandse staatsrecht is vastgelegd in de Grondwet. Ook te vinden in andere
wetten, zoals kieswet, gemeentewet, provinciewet. Daarnaast bestaat er ook ongeschreven
staatsrecht; een minister moet bijvoorbeeld ontslag aanbieden als hij geen vertrouwen meer
heeft van het parlement. Dit staat in staatsrechtelijke handboeken.
De Grondwet is het document waarin de belangrijkste regels over de staatsorganisatie en de
verhouding tussen staat en burgers zijn te vinden.
Andere regels zijn te vinden in:
1. organieke wetten;
➔ Organieke wetten zijn wetten die een grondwettelijke basis hebben en die de
werking en organisatie van de overheid regelen.
➔ De Gw geeft opdracht tot het maken van specifieke wetgeving (vb. art 4 Gw →
Kieswet)
➔ Voorbeelden zijn: de Gemeentewet, de Provinciewet, de Kieswet
2. ongeschreven recht;
➔ Belangrijkste vb = vertrouwensregel
3. internationale verdragen;
4. het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden;
➔ Staat hiërarchisch gezien boven de Grondwet
➔ Regelt verhouding tussen landen Koninkrijk
5. Reglementen van Orde (Tweede Kamer, Eerste Kamer, Ministerraad)
, ➔ Manier van werken
Rigid constitution
Grondwet is heel lastig te wijzigen.
Voordeel: rechtszekerheid: grondrechten, belangrijke fundamenten van ons staatsrechtelijk
systeem.
Nadeel: een moeilijk te veranderen grondwet zou ertoe kunnen leiden dat er een kloof ontstaat
tussen het rechtsbewustzijn en de geschreven tekst. Niet en al snel “niet meer bij de tijd”. (Kijk
bijv naar art. 13 Gw)
Procedure van grondwetsherziening
Art 137 Gw
1. Twee ‘lezingen’; de eerste is dezelfde als die van een gewoon wetsvoorstel. Dus ook
mogelijkheid van amendementen door de TK
2. Pas nadat er verkiezingen hebben plaatsgevonden van de TK, moet het wetsvoorstel tot
wijziging opnieuw worden goedgekeurd. Dat noem je de tweede lezing. (geen recht van
amendement)
3. De drempel voor goedkeuring ligt dan wel hoger: tweederde leden van de TK en twee
derde leden van de EK moeten akkoord gaan.
4. Als de nieuwe TK geen besluit neemt over een voorstel dat in de eerste lezing is
aangenomen, dan vervalt het voorstel (grondwet wijzigingsvoorstellen kunnen dus niet
‘op de plank’ blijven liggen)
Om die reden hebben de meeste voorstellen tot wijziging van de Gw weinig kans van slagen
De hoofdrolspelers van het staatsrecht op centraal niveau:
Regering (art. 42 Gw)
● Koning en ministers
Koning
● Twee hoofdtaken
1. Staatshoofd: persoon die het hoogste gezag vertegenwoordigt of belichaamt in
een land (geen art. in Gw)
2. Lid van de regering (art. 42 lid 1 Gw)
3. Voorzitter Raad van State (art. 74 Gw lid 1)
● Ceremonieel koningschap: er bestaan landen waar de koning wel staatshoofd is maar
geen lid is van de regering
● Taken
1. Benoeming en ontslag ministers (Art. 43 Gw)
2. Formeel betrokken bij alle beslissingen van de regering
- Indienen/bekrachtiging van wetsvoorstellen
- Heel veel benoemingen (o.a. burgemeesters, rechters, topambtenaren)
Ministerraad (art. 45 Gw en art RvO ministerraad)
● Vergadering van ministers
● Belast met besturen van land
, 1. Beraadslaging over en bevordering van algemeen regeringsbeleid
2. Belangrijke kabinetsstandpunten innemen en doorsturen: vaak in de vorm van
een nota voor de Tweede en/of Eerste kamer
● Verder beraadslaagt en besluit de Raad over:
3. Ontwerpen van wet
4. Goedkeuring van verdragen
5. Benoemingsvoorstellen (rechters, burgemeesters etc)
Ministers/staatssecretarissen = kabinet
● Minister-President: de eerste onder zijn gelijken (staatsrechtelijk gezien niet echt andere
functie dan andere ministers, gelijkwaardig)
➔ Voorzitter van de ministerraad
● Meeste ministers staan aan het hoofd van een ministerie (art. 44 Gw), zij hebben allen
een eigen beleidsterrein (eigen ambt met eigen bevoegdheden)
● Staatssecretarissen vervullen taken die de minister hem opdraagt (art. 46 Gw)
➔ Staatssecretarissen kunnen deelnemen aan de ministerraad maar hebben alleen
een raadgevende stem.
Parlement (Staten-Generaal)
● Tweede Kamer
➔ 150 leden, fulltime politici, rechtstreeks door ons gekozen
➔ Dinsdag t/m donderdag vergaderen
➔ Leden stemmen zonder last (art. 67 lid 3 Gw), Leden van de TK worden
gekozen, niet partijen.
● Eerste Kamer
➔ 75 leden, senatoren, indirect verkozen (leden van de provinciale staten kiezen
dat, getrapte verkiezingen)
➔ Dinsdag vergaderen
● Politiek primaat ligt bij de Tweede Kamer
Kabinetsformatie
1. De tweede kamer heeft het initiatief: benoemt de informateur
➔ Gaat met verschillende politieke partijen praten om te kijken of er een coalitie te
vormen is
2. Wanneer de informateur klaar is met zijn opdracht komt de formateur
➔ In de praktijk wordt dit later vaak de minister-president
➔ Welke personen kunnen ministers worden (in gesprek met partijen die
kandidaten aanleveren)
3. De nieuwe minister president doet een voorstel aan de koning om al die ministers en
staatssecretarissen te benoemen
4. Coalitieakkoord
➔ Afspraken maken over wat er precies gedaan moet worden tijdens de
regeerperiode
➔ Belangrijkste doelstellingen van het nieuwe kabinet
➔ Juridische betekenis: geen juridische binding (0,0), puur politieke afspraken.
Publiekrecht regelt:
● De statelijke organisatie
● De betrekkingen tussen staat en burger
● De betrekkingen tussen staten onderling
Tot het publiekrecht wordt gerekend:
● Staatsrecht
● Bestuursrecht
➔ Belastingrecht, vreemdelingenrecht, sociale zekerheidsrecht
● Strafrecht
● Strafprocesrecht
● Volkenrecht
● Recht m.b.t. organisatie van de EU
Wat is staatsrecht?
Recht dat ziet op:
a) Inhoud en functioneren van de instellingen van de staat
b) Bevoegdheden om regels vast te stellen en besluiten te nemen
c) Regulering/beperking staatsmacht (grondrechten)
Politiestaat (dictatuur)
● Overheid heeft onbeperkte macht, burgers hebben niets te vertellen, gewelddadig
optreden overheid
● Ook in een politiestaat geldt staatsrecht, er zijn regels over
➔ Inhoud en functioneren van de instellingen van de staat
➔ Bevoegdheden om regels vast te stellen en besluiten te nemen
Soms ook op papier:
➔ Regulering/beperking staatsmacht (grondrechten)
Kenmerken democratische rechtsstaat
1. Legaliteitsbeginsel
➔ Overheid mag alleen ingrijpende maatregelen nemen als er een wettelijke
grondslag is
➔ Belangrijk om willekeur te voorkomen
➔ Burgers weten waar ze aan toe zijn
2. Scheiding/spreiding van machten
➔ Alle macht in een land mag niet in handen zijn van 1 persoon of instelling
➔ Teveel kans op machtsmisbruik en willekeur
➔ Wetgeving, uitvoering, rechtspraak
➔ Uitvoerende: Regering
➔ Wetgevende: Regering en parlement (geen strikte machtenscheiding duidelijk,
art 81 Gw)
, ➔ Rechtsprekende: Rechter
3. Onafhankelijke rechterlijke macht
4. Grondrechten
➔ Vrijheid van godsdienst, vergadering, betoging, ook bij controversiële
meningsuiting
➔ Rechten die burgers kunnen uitoefenen tegenover de staat
5. Democratiebeginsel
Systeem van checks and balances
Niemand kan een publiekrechtelijke bevoegdheid uitoefenen zonder verantwoording schuldig
te zijn of zonder dat op die bevoegdheidsuitoefening controle bestaat. Het doel is het
voorkomen van misbruik van macht/machtsconcentratie.
● Elk orgaan heeft bepaalde macht en verantwoordingsplicht
● De verschillende organen houden elkaar in evenwicht
In Nederland is er dus geen volledige machtenscheiding (art. 81 Gw), maar door het systeem
van checks and balances is er toch controle en evenwicht want;
Het parlement (Eerste en Tweede Kamer) kan de regering controleren en wetten afwijzen of
wijzigen. Daarnaast kan de rechterlijke macht wetten toetsen aan internationale verdragen. Tot
slot is de uitvoerende macht gebonden aan de wetten die door de wetgevende macht worden
vastgesteld.
Bronnen van het staatsrecht
Niet al het Nederlandse staatsrecht is vastgelegd in de Grondwet. Ook te vinden in andere
wetten, zoals kieswet, gemeentewet, provinciewet. Daarnaast bestaat er ook ongeschreven
staatsrecht; een minister moet bijvoorbeeld ontslag aanbieden als hij geen vertrouwen meer
heeft van het parlement. Dit staat in staatsrechtelijke handboeken.
De Grondwet is het document waarin de belangrijkste regels over de staatsorganisatie en de
verhouding tussen staat en burgers zijn te vinden.
Andere regels zijn te vinden in:
1. organieke wetten;
➔ Organieke wetten zijn wetten die een grondwettelijke basis hebben en die de
werking en organisatie van de overheid regelen.
➔ De Gw geeft opdracht tot het maken van specifieke wetgeving (vb. art 4 Gw →
Kieswet)
➔ Voorbeelden zijn: de Gemeentewet, de Provinciewet, de Kieswet
2. ongeschreven recht;
➔ Belangrijkste vb = vertrouwensregel
3. internationale verdragen;
4. het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden;
➔ Staat hiërarchisch gezien boven de Grondwet
➔ Regelt verhouding tussen landen Koninkrijk
5. Reglementen van Orde (Tweede Kamer, Eerste Kamer, Ministerraad)
, ➔ Manier van werken
Rigid constitution
Grondwet is heel lastig te wijzigen.
Voordeel: rechtszekerheid: grondrechten, belangrijke fundamenten van ons staatsrechtelijk
systeem.
Nadeel: een moeilijk te veranderen grondwet zou ertoe kunnen leiden dat er een kloof ontstaat
tussen het rechtsbewustzijn en de geschreven tekst. Niet en al snel “niet meer bij de tijd”. (Kijk
bijv naar art. 13 Gw)
Procedure van grondwetsherziening
Art 137 Gw
1. Twee ‘lezingen’; de eerste is dezelfde als die van een gewoon wetsvoorstel. Dus ook
mogelijkheid van amendementen door de TK
2. Pas nadat er verkiezingen hebben plaatsgevonden van de TK, moet het wetsvoorstel tot
wijziging opnieuw worden goedgekeurd. Dat noem je de tweede lezing. (geen recht van
amendement)
3. De drempel voor goedkeuring ligt dan wel hoger: tweederde leden van de TK en twee
derde leden van de EK moeten akkoord gaan.
4. Als de nieuwe TK geen besluit neemt over een voorstel dat in de eerste lezing is
aangenomen, dan vervalt het voorstel (grondwet wijzigingsvoorstellen kunnen dus niet
‘op de plank’ blijven liggen)
Om die reden hebben de meeste voorstellen tot wijziging van de Gw weinig kans van slagen
De hoofdrolspelers van het staatsrecht op centraal niveau:
Regering (art. 42 Gw)
● Koning en ministers
Koning
● Twee hoofdtaken
1. Staatshoofd: persoon die het hoogste gezag vertegenwoordigt of belichaamt in
een land (geen art. in Gw)
2. Lid van de regering (art. 42 lid 1 Gw)
3. Voorzitter Raad van State (art. 74 Gw lid 1)
● Ceremonieel koningschap: er bestaan landen waar de koning wel staatshoofd is maar
geen lid is van de regering
● Taken
1. Benoeming en ontslag ministers (Art. 43 Gw)
2. Formeel betrokken bij alle beslissingen van de regering
- Indienen/bekrachtiging van wetsvoorstellen
- Heel veel benoemingen (o.a. burgemeesters, rechters, topambtenaren)
Ministerraad (art. 45 Gw en art RvO ministerraad)
● Vergadering van ministers
● Belast met besturen van land
, 1. Beraadslaging over en bevordering van algemeen regeringsbeleid
2. Belangrijke kabinetsstandpunten innemen en doorsturen: vaak in de vorm van
een nota voor de Tweede en/of Eerste kamer
● Verder beraadslaagt en besluit de Raad over:
3. Ontwerpen van wet
4. Goedkeuring van verdragen
5. Benoemingsvoorstellen (rechters, burgemeesters etc)
Ministers/staatssecretarissen = kabinet
● Minister-President: de eerste onder zijn gelijken (staatsrechtelijk gezien niet echt andere
functie dan andere ministers, gelijkwaardig)
➔ Voorzitter van de ministerraad
● Meeste ministers staan aan het hoofd van een ministerie (art. 44 Gw), zij hebben allen
een eigen beleidsterrein (eigen ambt met eigen bevoegdheden)
● Staatssecretarissen vervullen taken die de minister hem opdraagt (art. 46 Gw)
➔ Staatssecretarissen kunnen deelnemen aan de ministerraad maar hebben alleen
een raadgevende stem.
Parlement (Staten-Generaal)
● Tweede Kamer
➔ 150 leden, fulltime politici, rechtstreeks door ons gekozen
➔ Dinsdag t/m donderdag vergaderen
➔ Leden stemmen zonder last (art. 67 lid 3 Gw), Leden van de TK worden
gekozen, niet partijen.
● Eerste Kamer
➔ 75 leden, senatoren, indirect verkozen (leden van de provinciale staten kiezen
dat, getrapte verkiezingen)
➔ Dinsdag vergaderen
● Politiek primaat ligt bij de Tweede Kamer
Kabinetsformatie
1. De tweede kamer heeft het initiatief: benoemt de informateur
➔ Gaat met verschillende politieke partijen praten om te kijken of er een coalitie te
vormen is
2. Wanneer de informateur klaar is met zijn opdracht komt de formateur
➔ In de praktijk wordt dit later vaak de minister-president
➔ Welke personen kunnen ministers worden (in gesprek met partijen die
kandidaten aanleveren)
3. De nieuwe minister president doet een voorstel aan de koning om al die ministers en
staatssecretarissen te benoemen
4. Coalitieakkoord
➔ Afspraken maken over wat er precies gedaan moet worden tijdens de
regeerperiode
➔ Belangrijkste doelstellingen van het nieuwe kabinet
➔ Juridische betekenis: geen juridische binding (0,0), puur politieke afspraken.
