Inhoud
Algemene Begrippen..........................................................................................................................2
Belangrijke Onderzoekers...................................................................................................................2
Tunnelvisie en Denkfouten.................................................................................................................3
Geheugen en Herinneringen..............................................................................................................4
Pseudoherinneringen en Geheugendistorties....................................................................................5
Waarneming en Herkenning...............................................................................................................6
Herkenningsprocedures......................................................................................................................6
Compositietekeningen........................................................................................................................7
Attributie en Stereotype.....................................................................................................................8
Geloof in een Rechtvaardige Wereld..................................................................................................8
Heuristieken en Biases........................................................................................................................9
Compliance en Conformiteit.............................................................................................................10
Straftoemeting en Rechterlijke Beslissingen.....................................................................................10
Straftheorieën...................................................................................................................................11
Verhoor en Ondervragingstechnieken..............................................................................................12
Druk en Manipulatie in Verhoren.....................................................................................................13
Valse Bekentenissen.........................................................................................................................14
Kwetsbare Verdachten......................................................................................................................15
Alibi's................................................................................................................................................15
Leugendetectie.................................................................................................................................16
Verbale Leugendetectiemethoden...................................................................................................17
Consistentie in Verklaringen.............................................................................................................17
Rechterlijke Dwalingen.....................................................................................................................18
Bewijs en Bewijswaardering.............................................................................................................18
Methodologische Begrippen.............................................................................................................19
Overige Relevante Begrippen...........................................................................................................20
1
,Algemene Begrippen
Rechtspsychologie = Een descriptieve wetenschap die zich bezighoudt met alle facetten van menselijk
gedrag binnen de forensische context. Het onderzoekt hoe mensen zich daadwerkelijk gedragen, hoe
beslissingen worden genomen en welke rol normatieve rechtsregels daarin spelen, inclusief
onvoorspelbaarheden en fouten in juridische context.
Forensische psychologen = Passen klinische psychologie toe op individuen in een gerechtelijke
context, zoals het beoordelen van specifieke stoornissen, toerekeningsvatbaarheid en recidiverisico
van verdachten.
Rechtspsychologen = Kijken vooral vanuit de cognitieve psychologie en de functieleer naar het gedrag
van mensen dat onder invloed van recht zou moeten staan, zoals algemeen menselijke functies
(waarnemen, herinneren en beslissen). De experimentele benadering overheerst hierbij.
Ground truth = Informatie die het resultaat is van directe observatie en als absoluut
waarheidsgetrouw wordt beschouwd.
Systeemvariabelen = Elementen die verband houden met de accuratesse van getuigen die door 'het
systeem' (de politie, de rechter) kunnen worden beïnvloed, zoals verhoor en identificatietest.
Schattingsvariabelen = Factoren die het systeem niet in de hand heeft, zoals
waarnemingsomstandigheden van de getuige, stress en kwaliteit van het geheugen van getuigen.
Base rate = De algemene frequentie waarmee iets voorkomt in een populatie. Bij bewijswaardering is
dit cruciaal omdat het de kans beïnvloedt dat een verdachte daadwerkelijk de dader is.
Diagnostische waarde = De mate waarin een bewijsmiddel onderscheid kan maken tussen
rivaliserende scenario's (bijvoorbeeld: verdachte is dader versus verdachte is onschuldig). Wordt
berekend door de verhouding tussen correct-positieven en fout-positieven.
Falsificatie = Het actief zoeken naar bewijs dat een hypothese tegenspreekt, in plaats van alleen
bevestigend bewijs te verzamelen (verificatie). Een belangrijke wetenschappelijke methode om de
juistheid van hypothesen te toetsen.
Belangrijke Onderzoekers
William Stern (1871-1928) = Grondlegger van de rechtspsychologie. Kwam uit de stal van
geheugenpsycholoog Hermann Ebbinghaus en paste kennis over het herinneringsvermogen toe op
getuigenverklaringen. Ontwikkelde 'Psychology of testimony' (Aussagepsychologie) en voerde
laboratoriumstudies uit met 'mock crimes' (Wirklichkeitsversuche). Concludeerde: "Het foutloze
geheugen is niet de regel, maar de uitzondering. En zelfs de eed biedt geen bescherming tegen
geheugenmisleiding."
Hugo Münsterberg (1863-1916) = Schreef het boek 'On the witness stand' (1908) en probeerde de
discipline rechtspsychologie in de VS te introduceren met de visie "psychology against law", maar zijn
aanpak wekte weerstand bij juristen door het slecht praten over hen.
Elizabeth Loftus = Schreef het boek 'Eyewitness Testimony' (1979) en liet zien dat getuigen na allerlei
subtiele invloeden feilbaar zijn. Haar onderzoek toonde aan dat suggestieve vragen de originele
herinnering kunnen vervormen en misinformatie kan worden geïntegreerd in het authentieke
geheugenspoor.
2
, Harold Kelley = Breidde de attributietheorie uit met drie criteria om te bepalen of we intern of
extern attribueren: differentiatie (verschilt het oordeel bij andere situaties?), consistentie (is het
oordeel steeds hetzelfde?), en consensus (delen anderen hetzelfde oordeel?).
Solomon Asch = Voerde experimenten uit naar groepsconformiteit waarbij mensen geneigd zijn zich
aan een meerderheidsstandpunt aan te passen, zelfs als het glashelder is dat dat standpunt onjuist is
(contrary to the fact). Dit verschijnsel wordt compliance, groepsconformiteit of meegaandheid
genoemd.
Stanley Milgram = Onderzocht 'alledaags kwaad' naar aanleiding van het proces tegen Adolf
Eichman. Zijn experiment met elektrische schokken toonde aan dat 65% van de proefpersonen tot
het bittere eind ging onder druk van autoriteit, voor slechts 4 dollar per uur.
Bernd Schünemann = Onderzocht of rechters gevoelig zijn voor belief perseverance. Zijn onderzoek
toonde aan dat het bewijsoordeel van rechters wordt beïnvloed door dossierinformatie die zij
voorafgaand aan de behandeling van de zaak hebben ontvangen.
Avinoam Sapir = Voormalig Israëlische politieagent die Scientific Content Analysis (SCAN)
ontwikkelde voor het beoordelen van de waarachtigheid van schriftelijke verklaringen.
Tunnelvisie en Denkfouten
Tunnelvisie = Het fenomeen waarbij politie, OM en rechters zich te vroeg richten op één verdachte en
hun onderzoek beperken tot het verkrijgen van bewijs tegen diegene, zonder rekening te houden met
de mogelijkheid dat de echte dader iemand anders kan zijn. Een vroege werkhypothese beperkt het
zicht op andere mogelijke aanwijzingen.
Confirmation bias (bevestigingsvoorkeur) = De neiging om informatie te zoeken en te interpreteren
op een manier die bestaande overtuigingen bevestigt. Men zoekt naar bevestigende informatie voor
vermoedens in plaats van informatie die het vermoeden tegenspreekt. Dit is een universeel menselijk
verschijnsel dat bijdraagt aan tunneldenken.
Belief perseverance = De neiging om vast te houden aan een eenmaal gevormde opinie, zelfs
wanneer nieuwe informatie deze volledig ondermijnt. Dit versterkt de confirmation bias doordat
mensen blijven geloven in hun oorspronkelijke overtuiging ondanks tegenbewijzen.
Hindsight bias = Een denkfout waarbij we, met de kennis van de uitkomst, moeilijk kunnen
inschatten hoe onzeker een situatie in het verleden was. Hierdoor oordelen we vaak te streng over
beslissingen die destijds logisch leken.
Cognitive bias = Structurele denkfouten die systematisch worden gemaakt als gevolg van bepaalde
denkpatronen. Mensen zijn geneigd om informatie te zoeken die past bij de eigen opvattingen en
deze beter te onthouden dan informatie die ermee in strijd is.
Cognitieve dissonantie = De spanning die ontstaat wanneer mensen tegenstrijdige gedachten
hebben. Deze onrust proberen mensen te verminderen door hun gedachten aan te passen zodat ze
meer consistent worden. Vermijden van cognitieve dissonantie kan leiden tot tunneldenken.
3
Algemene Begrippen..........................................................................................................................2
Belangrijke Onderzoekers...................................................................................................................2
Tunnelvisie en Denkfouten.................................................................................................................3
Geheugen en Herinneringen..............................................................................................................4
Pseudoherinneringen en Geheugendistorties....................................................................................5
Waarneming en Herkenning...............................................................................................................6
Herkenningsprocedures......................................................................................................................6
Compositietekeningen........................................................................................................................7
Attributie en Stereotype.....................................................................................................................8
Geloof in een Rechtvaardige Wereld..................................................................................................8
Heuristieken en Biases........................................................................................................................9
Compliance en Conformiteit.............................................................................................................10
Straftoemeting en Rechterlijke Beslissingen.....................................................................................10
Straftheorieën...................................................................................................................................11
Verhoor en Ondervragingstechnieken..............................................................................................12
Druk en Manipulatie in Verhoren.....................................................................................................13
Valse Bekentenissen.........................................................................................................................14
Kwetsbare Verdachten......................................................................................................................15
Alibi's................................................................................................................................................15
Leugendetectie.................................................................................................................................16
Verbale Leugendetectiemethoden...................................................................................................17
Consistentie in Verklaringen.............................................................................................................17
Rechterlijke Dwalingen.....................................................................................................................18
Bewijs en Bewijswaardering.............................................................................................................18
Methodologische Begrippen.............................................................................................................19
Overige Relevante Begrippen...........................................................................................................20
1
,Algemene Begrippen
Rechtspsychologie = Een descriptieve wetenschap die zich bezighoudt met alle facetten van menselijk
gedrag binnen de forensische context. Het onderzoekt hoe mensen zich daadwerkelijk gedragen, hoe
beslissingen worden genomen en welke rol normatieve rechtsregels daarin spelen, inclusief
onvoorspelbaarheden en fouten in juridische context.
Forensische psychologen = Passen klinische psychologie toe op individuen in een gerechtelijke
context, zoals het beoordelen van specifieke stoornissen, toerekeningsvatbaarheid en recidiverisico
van verdachten.
Rechtspsychologen = Kijken vooral vanuit de cognitieve psychologie en de functieleer naar het gedrag
van mensen dat onder invloed van recht zou moeten staan, zoals algemeen menselijke functies
(waarnemen, herinneren en beslissen). De experimentele benadering overheerst hierbij.
Ground truth = Informatie die het resultaat is van directe observatie en als absoluut
waarheidsgetrouw wordt beschouwd.
Systeemvariabelen = Elementen die verband houden met de accuratesse van getuigen die door 'het
systeem' (de politie, de rechter) kunnen worden beïnvloed, zoals verhoor en identificatietest.
Schattingsvariabelen = Factoren die het systeem niet in de hand heeft, zoals
waarnemingsomstandigheden van de getuige, stress en kwaliteit van het geheugen van getuigen.
Base rate = De algemene frequentie waarmee iets voorkomt in een populatie. Bij bewijswaardering is
dit cruciaal omdat het de kans beïnvloedt dat een verdachte daadwerkelijk de dader is.
Diagnostische waarde = De mate waarin een bewijsmiddel onderscheid kan maken tussen
rivaliserende scenario's (bijvoorbeeld: verdachte is dader versus verdachte is onschuldig). Wordt
berekend door de verhouding tussen correct-positieven en fout-positieven.
Falsificatie = Het actief zoeken naar bewijs dat een hypothese tegenspreekt, in plaats van alleen
bevestigend bewijs te verzamelen (verificatie). Een belangrijke wetenschappelijke methode om de
juistheid van hypothesen te toetsen.
Belangrijke Onderzoekers
William Stern (1871-1928) = Grondlegger van de rechtspsychologie. Kwam uit de stal van
geheugenpsycholoog Hermann Ebbinghaus en paste kennis over het herinneringsvermogen toe op
getuigenverklaringen. Ontwikkelde 'Psychology of testimony' (Aussagepsychologie) en voerde
laboratoriumstudies uit met 'mock crimes' (Wirklichkeitsversuche). Concludeerde: "Het foutloze
geheugen is niet de regel, maar de uitzondering. En zelfs de eed biedt geen bescherming tegen
geheugenmisleiding."
Hugo Münsterberg (1863-1916) = Schreef het boek 'On the witness stand' (1908) en probeerde de
discipline rechtspsychologie in de VS te introduceren met de visie "psychology against law", maar zijn
aanpak wekte weerstand bij juristen door het slecht praten over hen.
Elizabeth Loftus = Schreef het boek 'Eyewitness Testimony' (1979) en liet zien dat getuigen na allerlei
subtiele invloeden feilbaar zijn. Haar onderzoek toonde aan dat suggestieve vragen de originele
herinnering kunnen vervormen en misinformatie kan worden geïntegreerd in het authentieke
geheugenspoor.
2
, Harold Kelley = Breidde de attributietheorie uit met drie criteria om te bepalen of we intern of
extern attribueren: differentiatie (verschilt het oordeel bij andere situaties?), consistentie (is het
oordeel steeds hetzelfde?), en consensus (delen anderen hetzelfde oordeel?).
Solomon Asch = Voerde experimenten uit naar groepsconformiteit waarbij mensen geneigd zijn zich
aan een meerderheidsstandpunt aan te passen, zelfs als het glashelder is dat dat standpunt onjuist is
(contrary to the fact). Dit verschijnsel wordt compliance, groepsconformiteit of meegaandheid
genoemd.
Stanley Milgram = Onderzocht 'alledaags kwaad' naar aanleiding van het proces tegen Adolf
Eichman. Zijn experiment met elektrische schokken toonde aan dat 65% van de proefpersonen tot
het bittere eind ging onder druk van autoriteit, voor slechts 4 dollar per uur.
Bernd Schünemann = Onderzocht of rechters gevoelig zijn voor belief perseverance. Zijn onderzoek
toonde aan dat het bewijsoordeel van rechters wordt beïnvloed door dossierinformatie die zij
voorafgaand aan de behandeling van de zaak hebben ontvangen.
Avinoam Sapir = Voormalig Israëlische politieagent die Scientific Content Analysis (SCAN)
ontwikkelde voor het beoordelen van de waarachtigheid van schriftelijke verklaringen.
Tunnelvisie en Denkfouten
Tunnelvisie = Het fenomeen waarbij politie, OM en rechters zich te vroeg richten op één verdachte en
hun onderzoek beperken tot het verkrijgen van bewijs tegen diegene, zonder rekening te houden met
de mogelijkheid dat de echte dader iemand anders kan zijn. Een vroege werkhypothese beperkt het
zicht op andere mogelijke aanwijzingen.
Confirmation bias (bevestigingsvoorkeur) = De neiging om informatie te zoeken en te interpreteren
op een manier die bestaande overtuigingen bevestigt. Men zoekt naar bevestigende informatie voor
vermoedens in plaats van informatie die het vermoeden tegenspreekt. Dit is een universeel menselijk
verschijnsel dat bijdraagt aan tunneldenken.
Belief perseverance = De neiging om vast te houden aan een eenmaal gevormde opinie, zelfs
wanneer nieuwe informatie deze volledig ondermijnt. Dit versterkt de confirmation bias doordat
mensen blijven geloven in hun oorspronkelijke overtuiging ondanks tegenbewijzen.
Hindsight bias = Een denkfout waarbij we, met de kennis van de uitkomst, moeilijk kunnen
inschatten hoe onzeker een situatie in het verleden was. Hierdoor oordelen we vaak te streng over
beslissingen die destijds logisch leken.
Cognitive bias = Structurele denkfouten die systematisch worden gemaakt als gevolg van bepaalde
denkpatronen. Mensen zijn geneigd om informatie te zoeken die past bij de eigen opvattingen en
deze beter te onthouden dan informatie die ermee in strijd is.
Cognitieve dissonantie = De spanning die ontstaat wanneer mensen tegenstrijdige gedachten
hebben. Deze onrust proberen mensen te verminderen door hun gedachten aan te passen zodat ze
meer consistent worden. Vermijden van cognitieve dissonantie kan leiden tot tunneldenken.
3
