Hoofdstuk 3:
In de arbeids- en organisatiepsychologie wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten
vaardigheden, die allemaal op hun eigen manier bijdragen aan werkprestatie.
De belangrijkste soorten:
Cognitieve vaardigheden
→ Dit zijn denkvaardigheden, zoals logisch redeneren, problemen oplossen, plannen en leren.
➤ Mensen met sterke cognitieve vaardigheden kunnen snel nieuwe dingen begrijpen en complexe
taken uitvoeren.
Ze presteren beter in functies waarin veel denken, analyseren en beslissen nodig is.
Fysieke vaardigheden
→ Zoals kracht, uithoudingsvermogen, coördinatie en snelheid.
➤ Vooral belangrijk in beroepen met lichamelijk werk, zoals bouw, logistiek of zorg.
Ze zorgen voor veiligheid, precisie en kwaliteit van fysiek werk.
Sociale vaardigheden
→ Goed kunnen samenwerken, communiceren en omgaan met conflicten.
➤ Belangrijk in teamwerk, klantcontact en leidinggevende functies.
Ze verbeteren de sfeer, samenwerking en klanttevredenheid.
Emotionele vaardigheden (emotionele intelligentie)
→ Herkennen en omgaan met je eigen emoties én die van anderen.
➤ Mensen met hoge emotionele intelligentie kunnen goed omgaan met stress en sociale situaties.
Dat leidt tot betere prestaties, minder conflicten en meer werkgeluk.
Een werknemer presteert het best als zijn vaardigheden passen bij de eisen van de baan.
Een mismatch (bijv. een introvert in een commerciële functie) kan leiden tot stress en slechtere
resultaten.
Declaratieve kennis (weten wat),
Procedurele kennis/vaardigheden (weten hoe),
Motivatie (inzet, focus, volhouden).
Prestatie is multidimensionaal (veel soorten gedrag, niet één score).
Beroepsinteresses volgens het RIASEC-model
De psycholoog John Holland bedacht het RIASEC-model (ook wel RIASOC genoemd).
Hij vond dat mensen het meest tevreden en succesvol zijn als hun baan past bij hun interesses en
persoonlijkheid.
Type Betekenis Kenmerken Voorbeelden
Praktisch en fysiek Handen uit de mouwen, Monteur, timmerman,
R – Realistic (Doeners)
bezig zijn technisch sportinstructeur
I – Investigative Onderzoeken en Nauwkeurig, Wetenschapper,
(Denkers) analyseren nieuwsgierig programmeur
A – Artistic Ontwerpen en Ontwerper, kunstenaar,
Origineel, expressief
(Creatieven) creëren schrijver
S – Social (Helpers) Anderen helpen Empathisch, Leraar, coach,
,Type Betekenis Kenmerken Voorbeelden
communicatief verpleegkundige
E – Enterprising Manager, verkoper,
Leiden en overtuigen Ambitieus, sociaal sterk
(Leiders) ondernemer
C – Conventional Structuur en regels Boekhouder, administratief
Nauwkeurig, ordelijk
(Organizers) volgen medewerker
Mensen combineren vaak meerdere letters, zoals S-E (social en enterprising).
Hoe beter de match tussen persoon en werkomgeving, hoe hoger de motivatie en prestatie.
Wat is ‘g’ – de algemene mentale vaardigheid?
De letter ‘g’ staat voor general mental ability of algemene intelligentie.
Het is het vermogen om informatie te begrijpen, te leren, problemen op te lossen en logisch te
redeneren.
‘g’ voorspelt hoe snel iemand leert en hoe goed iemand nieuwe situaties aankan.
Het is één van de sterkste voorspellers van werkprestatie — vooral bij complexe banen.
Let op:
‘g’ meet vooral denkkracht, maar niet creativiteit, motivatie of sociale intelligentie.
Als organisaties alleen op ‘g’ selecteren, kunnen ze getalenteerde mensen uitsluiten die op andere
vlakken sterk zijn.
Daarom gebruiken psychologen vaak combinaties van tests (intelligentie + persoonlijkheid +
motivatie).
‘g’ is belangrijk, maar niet alles. Succes op het werk hangt ook af van persoonlijkheid, ervaring en
gedrag.
Big Five (vijf hoofddimensies van persoonlijkheid)
Dimensie Betekenis Verband met werk
Ordelijk, verantwoordelijk, Sterkste voorspeller van
Conscientiousness (zorgvuldigheid)
doelgericht werkprestatie
Emotional Stability (emotionele Minder fouten, betere
Kalm, stressbestendig
stabiliteit) samenwerking
Succes in verkoop en
Extraversion (extraversie) Sociaal, energiek, assertief
leidinggeven
Meegaand, empathisch,
Agreeableness (vriendelijkheid) Goed voor teamwork
behulpzaam
Openness to Experience (openheid) Creatief, leergierig, nieuwsgierig Innovatie, leervermogen
Vooral zorgvuldigheid voorspelt of iemand betrouwbaar en succesvol is.
HEXACO-model (uitbreiding van Big Five)
,Het HEXACO-model voegt één extra dimensie toe aan de Big Five:
Dimensie Betekenis Verband met werk
Honesty–Humility (eerlijkheid & Minder kans op CWB (negatief
Oprecht, niet egoïstisch
bescheidenheid) gedrag)
Emotionality Gevoeligheid en empathie Betere samenwerking
Extraversion Sociaal en energiek Goede communicatie
Vriendelijk en
Agreeableness Betere werksfeer
vergevingsgezind
Ordelijk en
Conscientiousness Betrouwbare prestaties
verantwoordelijk
Creatief en open voor
Openness Innovatie
ideeën
Vooral Honesty–Humility helpt om eerlijk en betrouwbaar gedrag te voorspellen (minder diefstal,
pesten of sabotage).
Selectieprocedures en instrumenten
Instrument Wat het meet Voorbeeld in praktijk
Cognitieve tests Intelligentie of redeneervermogen IQ-test bij consultancybureau
Gedragstendensen (Big Five,
Persoonlijkheidstests Online test tijdens sollicitatieproces
HEXACO)
Assessments / Kandidaten lossen samen een
Gedrag in realistische situaties
rollenspellen probleem op
Werkproeven (work
Vaardigheden in praktijk Programmeertest voor IT-functie
samples)
Informatie over prestaties uit het
Referentiechecks HR belt vorige werkgever
verleden
Motivatie, houding, sociale
Sollicitatiegesprek Kennismakingsgesprek met manager
vaardigheden
Een goede selectieprocedure combineert meerdere instrumenten voor een eerlijk, betrouwbaar en
compleet beeld van de kandidaat.
Hoofdstuk 4:
Effectiviteit vs. Productiviteit
, Effectiviteit = Doe je de juiste dingen om het doel te bereiken?
➤ Het gaat om het eindresultaat van je werk.
Voorbeeld: Een klantenservicemedewerker die het probleem van een klant oplost, is effectief.
Productiviteit = Hoeveel krijg je gedaan met de tijd of middelen die je hebt?
➤ Het gaat om efficiëntie – dus hoeveel output je levert in verhouding tot de input.
Voorbeeld: Iemand die tien klanten per uur helpt, is productief.
Effectiviteit = het goede doen, Productiviteit = het goed doen (snel en efficiënt).
Prestatiecomponenten volgens Campbell
De onderzoeker John Campbell maakte een model van werkprestatie.
Hij vond dat prestaties niet uit één ding bestaan, maar uit meerdere onderdelen (componenten).
Nr. Component Betekenis
1) Taakgericht presteren Je kerntaken goed en vakkundig uitvoeren.
2) Niet-taakgerichte prestaties Extra taken doen die niet officieel in je functie staan.
3) Communicatievaardigheid Duidelijk en professioneel praten en schrijven.
4) Inzet en volharding Doorzetten, ook als het moeilijk wordt.
5) Persoonlijke discipline Regels volgen, op tijd komen, betrouwbaar zijn.
6) Samenwerking en teamondersteuning Collega’s helpen en bijdragen aan een goed team.
7) Leiderschap Anderen aansturen en motiveren.
8) Management/organisatie Plannen, problemen oplossen, prioriteiten stellen.
Campbell benadrukt dat drie onderdelen altijd belangrijk zijn voor elke baan: Taakgericht presteren,
Inzet tonen, Discipline
Organizational Citizenship Behavior (OCB)
OCB betekent “burgerschapsgedrag in de organisatie”.
Dat is extra gedrag dat niet verplicht is, maar de organisatie wél helpt. Het is dus gedrag buiten je
officiële taken.
Soort Uitleg Voorbeeld
Altruïsme Anderen helpen Een collega helpen met een deadline
Generalized Regels en afspraken netjes
Op tijd komen, materiaal goed gebruiken
compliance naleven
Conflicten voorkomen en Duidelijk communiceren om misverstanden te
Courtesy
beleefd zijn voorkomen
Betrokken zijn bij de Meedenken over verbeteringen, naar
Civic virtue
organisatie vergaderingen gaan
Sportsmanship Positief blijven Niet klagen, flexibel omgaan met tegenslag
In de arbeids- en organisatiepsychologie wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten
vaardigheden, die allemaal op hun eigen manier bijdragen aan werkprestatie.
De belangrijkste soorten:
Cognitieve vaardigheden
→ Dit zijn denkvaardigheden, zoals logisch redeneren, problemen oplossen, plannen en leren.
➤ Mensen met sterke cognitieve vaardigheden kunnen snel nieuwe dingen begrijpen en complexe
taken uitvoeren.
Ze presteren beter in functies waarin veel denken, analyseren en beslissen nodig is.
Fysieke vaardigheden
→ Zoals kracht, uithoudingsvermogen, coördinatie en snelheid.
➤ Vooral belangrijk in beroepen met lichamelijk werk, zoals bouw, logistiek of zorg.
Ze zorgen voor veiligheid, precisie en kwaliteit van fysiek werk.
Sociale vaardigheden
→ Goed kunnen samenwerken, communiceren en omgaan met conflicten.
➤ Belangrijk in teamwerk, klantcontact en leidinggevende functies.
Ze verbeteren de sfeer, samenwerking en klanttevredenheid.
Emotionele vaardigheden (emotionele intelligentie)
→ Herkennen en omgaan met je eigen emoties én die van anderen.
➤ Mensen met hoge emotionele intelligentie kunnen goed omgaan met stress en sociale situaties.
Dat leidt tot betere prestaties, minder conflicten en meer werkgeluk.
Een werknemer presteert het best als zijn vaardigheden passen bij de eisen van de baan.
Een mismatch (bijv. een introvert in een commerciële functie) kan leiden tot stress en slechtere
resultaten.
Declaratieve kennis (weten wat),
Procedurele kennis/vaardigheden (weten hoe),
Motivatie (inzet, focus, volhouden).
Prestatie is multidimensionaal (veel soorten gedrag, niet één score).
Beroepsinteresses volgens het RIASEC-model
De psycholoog John Holland bedacht het RIASEC-model (ook wel RIASOC genoemd).
Hij vond dat mensen het meest tevreden en succesvol zijn als hun baan past bij hun interesses en
persoonlijkheid.
Type Betekenis Kenmerken Voorbeelden
Praktisch en fysiek Handen uit de mouwen, Monteur, timmerman,
R – Realistic (Doeners)
bezig zijn technisch sportinstructeur
I – Investigative Onderzoeken en Nauwkeurig, Wetenschapper,
(Denkers) analyseren nieuwsgierig programmeur
A – Artistic Ontwerpen en Ontwerper, kunstenaar,
Origineel, expressief
(Creatieven) creëren schrijver
S – Social (Helpers) Anderen helpen Empathisch, Leraar, coach,
,Type Betekenis Kenmerken Voorbeelden
communicatief verpleegkundige
E – Enterprising Manager, verkoper,
Leiden en overtuigen Ambitieus, sociaal sterk
(Leiders) ondernemer
C – Conventional Structuur en regels Boekhouder, administratief
Nauwkeurig, ordelijk
(Organizers) volgen medewerker
Mensen combineren vaak meerdere letters, zoals S-E (social en enterprising).
Hoe beter de match tussen persoon en werkomgeving, hoe hoger de motivatie en prestatie.
Wat is ‘g’ – de algemene mentale vaardigheid?
De letter ‘g’ staat voor general mental ability of algemene intelligentie.
Het is het vermogen om informatie te begrijpen, te leren, problemen op te lossen en logisch te
redeneren.
‘g’ voorspelt hoe snel iemand leert en hoe goed iemand nieuwe situaties aankan.
Het is één van de sterkste voorspellers van werkprestatie — vooral bij complexe banen.
Let op:
‘g’ meet vooral denkkracht, maar niet creativiteit, motivatie of sociale intelligentie.
Als organisaties alleen op ‘g’ selecteren, kunnen ze getalenteerde mensen uitsluiten die op andere
vlakken sterk zijn.
Daarom gebruiken psychologen vaak combinaties van tests (intelligentie + persoonlijkheid +
motivatie).
‘g’ is belangrijk, maar niet alles. Succes op het werk hangt ook af van persoonlijkheid, ervaring en
gedrag.
Big Five (vijf hoofddimensies van persoonlijkheid)
Dimensie Betekenis Verband met werk
Ordelijk, verantwoordelijk, Sterkste voorspeller van
Conscientiousness (zorgvuldigheid)
doelgericht werkprestatie
Emotional Stability (emotionele Minder fouten, betere
Kalm, stressbestendig
stabiliteit) samenwerking
Succes in verkoop en
Extraversion (extraversie) Sociaal, energiek, assertief
leidinggeven
Meegaand, empathisch,
Agreeableness (vriendelijkheid) Goed voor teamwork
behulpzaam
Openness to Experience (openheid) Creatief, leergierig, nieuwsgierig Innovatie, leervermogen
Vooral zorgvuldigheid voorspelt of iemand betrouwbaar en succesvol is.
HEXACO-model (uitbreiding van Big Five)
,Het HEXACO-model voegt één extra dimensie toe aan de Big Five:
Dimensie Betekenis Verband met werk
Honesty–Humility (eerlijkheid & Minder kans op CWB (negatief
Oprecht, niet egoïstisch
bescheidenheid) gedrag)
Emotionality Gevoeligheid en empathie Betere samenwerking
Extraversion Sociaal en energiek Goede communicatie
Vriendelijk en
Agreeableness Betere werksfeer
vergevingsgezind
Ordelijk en
Conscientiousness Betrouwbare prestaties
verantwoordelijk
Creatief en open voor
Openness Innovatie
ideeën
Vooral Honesty–Humility helpt om eerlijk en betrouwbaar gedrag te voorspellen (minder diefstal,
pesten of sabotage).
Selectieprocedures en instrumenten
Instrument Wat het meet Voorbeeld in praktijk
Cognitieve tests Intelligentie of redeneervermogen IQ-test bij consultancybureau
Gedragstendensen (Big Five,
Persoonlijkheidstests Online test tijdens sollicitatieproces
HEXACO)
Assessments / Kandidaten lossen samen een
Gedrag in realistische situaties
rollenspellen probleem op
Werkproeven (work
Vaardigheden in praktijk Programmeertest voor IT-functie
samples)
Informatie over prestaties uit het
Referentiechecks HR belt vorige werkgever
verleden
Motivatie, houding, sociale
Sollicitatiegesprek Kennismakingsgesprek met manager
vaardigheden
Een goede selectieprocedure combineert meerdere instrumenten voor een eerlijk, betrouwbaar en
compleet beeld van de kandidaat.
Hoofdstuk 4:
Effectiviteit vs. Productiviteit
, Effectiviteit = Doe je de juiste dingen om het doel te bereiken?
➤ Het gaat om het eindresultaat van je werk.
Voorbeeld: Een klantenservicemedewerker die het probleem van een klant oplost, is effectief.
Productiviteit = Hoeveel krijg je gedaan met de tijd of middelen die je hebt?
➤ Het gaat om efficiëntie – dus hoeveel output je levert in verhouding tot de input.
Voorbeeld: Iemand die tien klanten per uur helpt, is productief.
Effectiviteit = het goede doen, Productiviteit = het goed doen (snel en efficiënt).
Prestatiecomponenten volgens Campbell
De onderzoeker John Campbell maakte een model van werkprestatie.
Hij vond dat prestaties niet uit één ding bestaan, maar uit meerdere onderdelen (componenten).
Nr. Component Betekenis
1) Taakgericht presteren Je kerntaken goed en vakkundig uitvoeren.
2) Niet-taakgerichte prestaties Extra taken doen die niet officieel in je functie staan.
3) Communicatievaardigheid Duidelijk en professioneel praten en schrijven.
4) Inzet en volharding Doorzetten, ook als het moeilijk wordt.
5) Persoonlijke discipline Regels volgen, op tijd komen, betrouwbaar zijn.
6) Samenwerking en teamondersteuning Collega’s helpen en bijdragen aan een goed team.
7) Leiderschap Anderen aansturen en motiveren.
8) Management/organisatie Plannen, problemen oplossen, prioriteiten stellen.
Campbell benadrukt dat drie onderdelen altijd belangrijk zijn voor elke baan: Taakgericht presteren,
Inzet tonen, Discipline
Organizational Citizenship Behavior (OCB)
OCB betekent “burgerschapsgedrag in de organisatie”.
Dat is extra gedrag dat niet verplicht is, maar de organisatie wél helpt. Het is dus gedrag buiten je
officiële taken.
Soort Uitleg Voorbeeld
Altruïsme Anderen helpen Een collega helpen met een deadline
Generalized Regels en afspraken netjes
Op tijd komen, materiaal goed gebruiken
compliance naleven
Conflicten voorkomen en Duidelijk communiceren om misverstanden te
Courtesy
beleefd zijn voorkomen
Betrokken zijn bij de Meedenken over verbeteringen, naar
Civic virtue
organisatie vergaderingen gaan
Sportsmanship Positief blijven Niet klagen, flexibel omgaan met tegenslag
