Bijeenkomst 5 – Strafmotivering en -toemeting
5.1 De motivering van straffen en/of maatregelen
5.1.: het betreft literatuur over straftoemeting in het algemeen, incl. de rol van strafdoelen daarbinnen
(denk aan bijeenkomst 1). Kortom: hoe werkt straftoemeting? Waar moet de rechter allemaal rekening
mee houden?
Literatuur: De rechter als visionair
Rechters staat niet alleen voor de opgave om te bepalen welke sanctie hij moet opleggen en welke
doelen hij hiermee wilt bereiken, maar ook welke invloed mogelijke (ongewenste) neveneffecen op
die straf moeten of kunnen hebben.
De eerste zeven vragen uit 348 en 360 zien op het verleden. Dat verandert bij de vraag naar de op te
leggen sanctie. Er wordt nog even naar het verleden gekeken (hoe groot was de verwijtbaarheid
bijvoorbeeld), maar op een retrospectieve manier terugkijken wordt gebruikt om hoogte van de
straf te bepalen. Bepalen van de straf is ook een kwestie van voortuitkijken – moderne kreet = ‘om
daarmee de samenleving veiliger te maken’ – preventie vereist naar de toekomst kijken dit vraagt
erg veel van de rechter: er wordt van hem verwacht dat hij naar de toekomst kijkt met een glazen bol.
Hoewel de vraag of de daadwerkelijke uitwerking van de sanctie op de verdachte goed of slecht gaat,
onduidelijk is.
Tegenwoordig leven we in een risicosamenleving. Randfiguren uit de samenleving worden in het
strafrecht geduwd. Dit heeft twee gevolgen:
1. De populatie van mensen die met het strafrecht in aanraking komen veranderd van
samenstelling en is daarmee complexer geworden
2. Dit heeft geleid tot verandering van het sanctiepakket
De rechter wordt geacht maatwerk te leveren, waarbij behoeften van de verdachten
centraal staan. Maar anders dan in ’70 niet ingegeven door sociale overwegingen, maar
door risico-inschatting
De centrale vraag is: welke ingreep is nodig ter voorkoming van recidive?
o Wisselwerking: Juist door de complexe samenstelling van de groep mensen die
in het strafrecht verzeild raken, is dit niet makkelijk.
Uitbreiding sanctiearsenaal pakket op maat rechter moet een soort van ‘behandelplan’ gaan
samenstellen voor de verdachte (de ultieme persoonsgerichte straf): wederom met blik op de toekomst.
Verschillende typen risico-inschatting:
1. Inschatten van de kans op herhaling: rapporten worden door (gedrags)deskundigen op papier
gemaakt. Rechter leest dit maar gevaar is lost in translation. Daarbij blijft het overigens maar
een inschatting.
2. De inschatting welke (on)gewenste neveneffecten oplegging van de sanctie zal hebben voor de
verdachte
bijv.: verlies woning, contact familie e.d. Hier gebruikt de rechter vaak
bijzondere voorwaarden en een voorwaardelijke straf, maar de toekomst is nog
steeds ongewis.
o Daarom: gevangenisstraf als stok achter de deur = verkleinen risico dat
veroordeelde zich niet aan vw houdt = het algehele risico op ongewenst
gedrag wordt verminderen = gewenste toekomst wordt werkelijkheid.
3. Gebeurtenissen waarvan het vrij zeker is dat ze zich zullen voordoen, maar waarbij het een
ander dan de strafrechter is die daarin beslist (overlap strafrecht en bestuursrechter).
, Werkt op 2 manieren door in straftoemetingsbeslissing: 1. De rechter moet in
een aantal gevallen erop bedacht zijn dat dubbele bestraffing op de loer licht, 2.
In hoeverre de strafrechter zich in zijn vonnis moet uitlaten over de gevolgen
van de veroordeling bij het aanvragen van een VOG (bestuursorgaan beslist over
afgifte hiervan).
Opmerkingen tutor:
Dus: de genoemde ontwikkelingen lijken de straftoemetingsbeslissing van karakter te veranderen: er
ontstaat een vorm van “voorspellend straffen”. Dit is van invloed op de proportionaliteit, straf of
maatregel, en de rol van de rechter.
Let op de tekst van Schuyt: we kennen geen centrale doelstelling waarmee wij straffen in ons
strafwetboek. Er staat niet “wij straffen ter vergelding” (in Duitsland ligt dit anders). Het strafdoel
speelt echter wel degelijk een rol bij de keuze in strafsoort, de modaliteit en de hoogte. Vergelding
werkt terugwerkend, preventie is daarentegen gericht op de toekomst. Onze risicosamenleving vraagt
in toenemende mate om straffen gericht op veiligheid.
Dat betekent dat de rechter in het kader van de sanctionering meer dan vroeger gebruik maakt van
allerlei risicotaxaties; ook de oplegging van het aantal (deels) voorwaardelijke straffen met bijz.
voorwaarden en maatregelen neemt hierdoor toe.
Literatuur: Doelbewuste straftoemeting
Reageren op strafbare gedragingen d.m.v. opleggen van straf gebeurt met een bepaald doel. Toch
neemt de discussie hieromtrent in de literatuur geen grote rol in. De veranderende strafdoelen door de
tijd heen hebben invloed op het sanctiebeleid en het sanctiestelsel: het vergelding denken van rond
1900, de resocialisatiegedachte vanaf de jaren ’50 van de vorige eeuw en het huidige streven naar
veiligheid en risicomijding. De wetgever geeft niet aan in de wet wat het doel is dat met het opleggen
van een straf moet worden bereikt. Ook jurisprudentie benadrukt dit nauwelijks.
De wetgever en het strafdoel
- Strafrechter heeft veel vrijheid bij het bepalen van de straf (los van sanctiestelsel)
- Vroeger kende het wetboek wel een centrale doelstelling: het voorkómen van misdaden
- Rechter is tot nu toe vrij in sanctiesoort, want de wetgever gaat zich bij steeds meer bemoeien
met de keuze voor een bepaalde straf, zowel voor wat betreft de hoogte van de straf, zoals
blijkt uit het voorstel tot invoering van minimumstraffen, als voor wat betreft de strafsoort,
blijkens het wetsvoorstel ‘beperking oplegging taakstraffen’.
De rechter en het strafdoel
- 2 situaties waarin rechters over het algemeen het te behalen doel expliciet opnemen in de
strafmotivering:
Bij het opleggen van een (deels)voorwaardelijke straf: er wordt vaak gerefereerd aan het
doel van het voorwaardelijk deel, namelijk de functie ‘stok achter de deur’ ter voorkoming
van nieuwe feiten
Bij het opleggen van een levenslange gevangenisstraf wordt altijd gerefereerd aan het
belangrijkste doel van die straf: het voorkomen dat de veroordeelde ooit weer terugkeert
in de samenleving
Discrepantie tussen samenleving en rechter bij bepalen straf
- De rechter is vrij wat betreft het doel van de straf die hij in een concrete zaak oplegt
(straftoemetingsvrijheid)
5.1 De motivering van straffen en/of maatregelen
5.1.: het betreft literatuur over straftoemeting in het algemeen, incl. de rol van strafdoelen daarbinnen
(denk aan bijeenkomst 1). Kortom: hoe werkt straftoemeting? Waar moet de rechter allemaal rekening
mee houden?
Literatuur: De rechter als visionair
Rechters staat niet alleen voor de opgave om te bepalen welke sanctie hij moet opleggen en welke
doelen hij hiermee wilt bereiken, maar ook welke invloed mogelijke (ongewenste) neveneffecen op
die straf moeten of kunnen hebben.
De eerste zeven vragen uit 348 en 360 zien op het verleden. Dat verandert bij de vraag naar de op te
leggen sanctie. Er wordt nog even naar het verleden gekeken (hoe groot was de verwijtbaarheid
bijvoorbeeld), maar op een retrospectieve manier terugkijken wordt gebruikt om hoogte van de
straf te bepalen. Bepalen van de straf is ook een kwestie van voortuitkijken – moderne kreet = ‘om
daarmee de samenleving veiliger te maken’ – preventie vereist naar de toekomst kijken dit vraagt
erg veel van de rechter: er wordt van hem verwacht dat hij naar de toekomst kijkt met een glazen bol.
Hoewel de vraag of de daadwerkelijke uitwerking van de sanctie op de verdachte goed of slecht gaat,
onduidelijk is.
Tegenwoordig leven we in een risicosamenleving. Randfiguren uit de samenleving worden in het
strafrecht geduwd. Dit heeft twee gevolgen:
1. De populatie van mensen die met het strafrecht in aanraking komen veranderd van
samenstelling en is daarmee complexer geworden
2. Dit heeft geleid tot verandering van het sanctiepakket
De rechter wordt geacht maatwerk te leveren, waarbij behoeften van de verdachten
centraal staan. Maar anders dan in ’70 niet ingegeven door sociale overwegingen, maar
door risico-inschatting
De centrale vraag is: welke ingreep is nodig ter voorkoming van recidive?
o Wisselwerking: Juist door de complexe samenstelling van de groep mensen die
in het strafrecht verzeild raken, is dit niet makkelijk.
Uitbreiding sanctiearsenaal pakket op maat rechter moet een soort van ‘behandelplan’ gaan
samenstellen voor de verdachte (de ultieme persoonsgerichte straf): wederom met blik op de toekomst.
Verschillende typen risico-inschatting:
1. Inschatten van de kans op herhaling: rapporten worden door (gedrags)deskundigen op papier
gemaakt. Rechter leest dit maar gevaar is lost in translation. Daarbij blijft het overigens maar
een inschatting.
2. De inschatting welke (on)gewenste neveneffecten oplegging van de sanctie zal hebben voor de
verdachte
bijv.: verlies woning, contact familie e.d. Hier gebruikt de rechter vaak
bijzondere voorwaarden en een voorwaardelijke straf, maar de toekomst is nog
steeds ongewis.
o Daarom: gevangenisstraf als stok achter de deur = verkleinen risico dat
veroordeelde zich niet aan vw houdt = het algehele risico op ongewenst
gedrag wordt verminderen = gewenste toekomst wordt werkelijkheid.
3. Gebeurtenissen waarvan het vrij zeker is dat ze zich zullen voordoen, maar waarbij het een
ander dan de strafrechter is die daarin beslist (overlap strafrecht en bestuursrechter).
, Werkt op 2 manieren door in straftoemetingsbeslissing: 1. De rechter moet in
een aantal gevallen erop bedacht zijn dat dubbele bestraffing op de loer licht, 2.
In hoeverre de strafrechter zich in zijn vonnis moet uitlaten over de gevolgen
van de veroordeling bij het aanvragen van een VOG (bestuursorgaan beslist over
afgifte hiervan).
Opmerkingen tutor:
Dus: de genoemde ontwikkelingen lijken de straftoemetingsbeslissing van karakter te veranderen: er
ontstaat een vorm van “voorspellend straffen”. Dit is van invloed op de proportionaliteit, straf of
maatregel, en de rol van de rechter.
Let op de tekst van Schuyt: we kennen geen centrale doelstelling waarmee wij straffen in ons
strafwetboek. Er staat niet “wij straffen ter vergelding” (in Duitsland ligt dit anders). Het strafdoel
speelt echter wel degelijk een rol bij de keuze in strafsoort, de modaliteit en de hoogte. Vergelding
werkt terugwerkend, preventie is daarentegen gericht op de toekomst. Onze risicosamenleving vraagt
in toenemende mate om straffen gericht op veiligheid.
Dat betekent dat de rechter in het kader van de sanctionering meer dan vroeger gebruik maakt van
allerlei risicotaxaties; ook de oplegging van het aantal (deels) voorwaardelijke straffen met bijz.
voorwaarden en maatregelen neemt hierdoor toe.
Literatuur: Doelbewuste straftoemeting
Reageren op strafbare gedragingen d.m.v. opleggen van straf gebeurt met een bepaald doel. Toch
neemt de discussie hieromtrent in de literatuur geen grote rol in. De veranderende strafdoelen door de
tijd heen hebben invloed op het sanctiebeleid en het sanctiestelsel: het vergelding denken van rond
1900, de resocialisatiegedachte vanaf de jaren ’50 van de vorige eeuw en het huidige streven naar
veiligheid en risicomijding. De wetgever geeft niet aan in de wet wat het doel is dat met het opleggen
van een straf moet worden bereikt. Ook jurisprudentie benadrukt dit nauwelijks.
De wetgever en het strafdoel
- Strafrechter heeft veel vrijheid bij het bepalen van de straf (los van sanctiestelsel)
- Vroeger kende het wetboek wel een centrale doelstelling: het voorkómen van misdaden
- Rechter is tot nu toe vrij in sanctiesoort, want de wetgever gaat zich bij steeds meer bemoeien
met de keuze voor een bepaalde straf, zowel voor wat betreft de hoogte van de straf, zoals
blijkt uit het voorstel tot invoering van minimumstraffen, als voor wat betreft de strafsoort,
blijkens het wetsvoorstel ‘beperking oplegging taakstraffen’.
De rechter en het strafdoel
- 2 situaties waarin rechters over het algemeen het te behalen doel expliciet opnemen in de
strafmotivering:
Bij het opleggen van een (deels)voorwaardelijke straf: er wordt vaak gerefereerd aan het
doel van het voorwaardelijk deel, namelijk de functie ‘stok achter de deur’ ter voorkoming
van nieuwe feiten
Bij het opleggen van een levenslange gevangenisstraf wordt altijd gerefereerd aan het
belangrijkste doel van die straf: het voorkomen dat de veroordeelde ooit weer terugkeert
in de samenleving
Discrepantie tussen samenleving en rechter bij bepalen straf
- De rechter is vrij wat betreft het doel van de straf die hij in een concrete zaak oplegt
(straftoemetingsvrijheid)
