Burgerlijk Procesrecht Samenvatting
Week 1: Algemene inleiding – beginselen – rechterlijke bevoegdheid – dagvaarding of
verzoekschrift?
Het burgerlijk procesrecht bestaat uit twee verschillende procedures:
1. De dagvaardingsprocedure
2. De verzoekschriftprocedure
Functies burgerlijk procesrecht:
1. Rechtsverschaffingsfunctie: zowel handhaving van het objectieve als subjectieve
recht.
2. Bedreigingsfunctie: waarborg dat men hun verplichtingen nakomt.
3. Politionele functie: bescherming tegen eigeninrichting.
4. Rechtsonwikkelingsfunctie: open normen uit de wet worden ingevuld en
verduidelijkt.
5. Rechtseenheid: bevordert rechtszekerheid.
Contentieuze jurisdictie: ziet op de taakuitvoering van de rechter in vermogensrechtelijke
geschillen tussen partijen. Dit is meestal het geval in dagvaardingsprocedures.
Voluntaire jurisdictie: ziet op de taakuitvoering van de rechter in kwesties waarbij het
personen- en familierecht centraal staat. Dit is meestal het geval bij verzoekschriftprocedures
Fundamentele eisen en hoofdbeginselen (functionele eisen):
- Openbaarheid van de rechtspraak
- Lijdelijkheid van de rechter
- Beginsel van hoor en wederhoor
- Motivering van de uitspraak
- Afdoening binnen een redelijke termijn
- Onderzoek in twee feitelijke instanties
- Toezicht op de rechtspraak door middel van cassatie
- Verplichte procesvertegenwoordiging
Indien men een rechtsvordering instelt zonder voldoende belang, wordt men niet-
ontvankelijk verklaard (art. 3:303 BW).
Het verbod van misbruik van procesbevoegdheid is afgeleid van het algemene leerstuk van
misbruik van bevoegdheid (art. 3:13 BW).
Het fundamentele rechtsgevolg van het vonnis is de bindende vaststelling van de
rechtstoestand tussen de procespartijen. Deze werking van het vonnis wordt het gezag van
gewijsde genoemd; als het vonnis niet meer door gewone rechtsmiddelen (verzet, beroep en
cassatie) kan worden aangevallen (art. 236 Rv). Dit gezag van gewijsde wordt niet ambtshalve
toegepast, maar de partijen zullen hier een beroep op moeten doen. Het gezag van
gewijsde is bindend voor beide partijen als hier een beroep op wordt gedaan. Er kan slechts
nog van worden afgeweken ls beide partijen het erover eens zijn dat hun rechtsverhouding
een andere is, dan de rechter in het geschil heeft vastgesteld. Het gezag van gewijsde is
beperkt tot de partijen in de procedure en hun rechtverkrijgenden onder algemene of
bijzondere titel en kan niet worden ingeroepen tegen derden (art. 236 lid 2 Rv).
,Gezag van gewijsde moet worden onderscheiden van kracht van gewijsde. Van gezag van
gewijsde is sprake als er geen rechtsmiddel meer openstaat tegen een vonnis. Van kracht van
gewijsde is sprake als er alleen geen gewone rechtsmiddelen openstaat: verzet, hoger beroep
en cassatie. Er kunnen dan echter nog wel bijzondere rechtsmiddelen worden ingezet:
derdenverzet en herroeping. Tijdens deze bijzondere rechtsmiddelen wordt een vonnis niet
geschorst. Deze rechtsmiddelen zijn alleen onder heel bijzondere omstandigheden succesvol
waardoor de kracht van gewijsde een vonnis ook vrijwel ontastbaar maakt.
De formele procespartij is degene die (namens de materiële procespartij) de benodigde
beslissingen in de procedure neemt, de materiële procespartij is degene die jegens de
wederpartij in de procedure gebonden en gerechtigd wordt door de uiteindelijke uitspraak
van de rechter. Een formele procespartij kan bijv. een ouder, curator of bewindvoerder zijn.
In een procedure kunnen ook meerdere eisers of gedaagden zijn die tegen één andere eiser
of gedaagde vorderingen instellen (subjectieve cumulatie). Van objectieve cumulatie is
sprake wanneer in één procedure tegen een partij meer dan één vordering wordt ingesteld.
Om te achterhalen welke rechter in een concrete zaak bevoegd is, moeten we kijken naar
verschillende competentievragen:
- Staatsrechtelijke competentie: art. 112-113 Gw stelt dat de rechter geschillen en
strafbare feiten berecht. Volledig rechterlijke toetsing van de juistheid van de
wetgeving is de rechter in beginsel verboden (trias politica). Wel is het de rechter
toegestaan lagere regelgeving aan hogere regelgeving en aan algemene beginselen
van behoorlijk bestuur te toetsen.
- Internationaal-publiekrechtelijke competentie: aan de Nederlandse rechter komt op
grond van het ongeschreven volkenrecht geen rechtsmacht toe ten aanzien van
supranationale en internationale publiekrechtelijke organen en vreemde staten.
- Internationaal-privaatrechtelijke competentie: komt aan de Nederlandse rechter
internationaal-privaatrechtelijk gezien jurisdictie toe of is een buitenlandse rechter
bevoegd? Als uitgangspunt geldt dat de Nederlandse rechter internationaal bevoegd
is, indien de gedaagde in Nederland zijn woonplaats of gewone verblijfplaats heeft, of
indien de zaak anderszins voldoende met de rechtssfeer van Nederland verbonden is.
Absolute competentie: ziet op de vraag welk gerecht bevoegd is: de rechtbank, het Hof
of de Hoge Raad. In beginsel is de rechtbank in eerste aanleg absoluut bevoegd (art. 42 Ro).
Het hof is bevoegd kennis te nemen in hoger beroep (art. 60 Ro). De Hoge Raad neemt als
cassatierechter kennis van alle cassatieberoepen tegen non-appellabele uitspraken van
lagere rechters wegens verzuim van vormen of schending van het recht (art. 78-81 Ro).
Relatieve competentie: ziet op de vraag welke rechter geografisch gezien bevoegd is. In
de dagvaardingsprocedure is meestal de rechter van de woonplaats van gedaagde relatief
bevoegd (art. 99 Ro). Bij gebreke van een bekende woonplaats in Nederland is de rechter in
de plaats van het werkelijk verblijf van de gedaagde bevoegd (art. 99 lid 2 Ro).
De kantonrechter is in de eerste plaats bevoegd in de volgende gevallen:
- Dagvaardingszaken met een geldvordering van ten hoogste €25.000,-
- Vorderingen van onbepaalde waarde waar duidelijk is dat deze vordering geen hogere
waarde heeft dan €25.000,-
, - In zaken over een arbeidsovereenkomst, cao, huurovereenkomst en huurkoop
- In zaken waarin de wet dit bepaalt
Soms mogen partijen van de absolute competentieregeling afwijken (prorogatie art. 62 Ro en
art. 329-331 Rv).
Nederland kent in beginsel een stelsel van verplichte procesvertegenwoordiging, behalve bij
de kantonrechter krachtens art. 79 lid 1 Rv en in sommige gevallen in krot geding krachtens
art. 255 Rv.
Bij bijna alle gerechten dienen de partijen griffierechten te betalen. Het griffierecht moet in
dagvaardingszaken binnen vier werken vanaf de eerste uitroeping van de zaak ter
terechtzitting worden betaald door de eiser en binnen vier weken vanaf zijn verschijning in
de procedure door de gedaagde. Elke procespartij draagt in beginsel haar eigen
rechtsbijstandkosten, tenzij een partij niet draagkrachtig genoeg is. De justitiabele dient ook
nog de onkosten/verschotten te vergoeden die door derden ten behoeve van hem worden
gemaakt.
Het uitgangspunt is dat de in het ongelijk gestelde partij in de proceskosten wordt
veroordeeld (art. 237 lid 1 Rv). Daarnaast zullen de nodeloze kosten ook voor rekening
blijven van de partij die ze aanwendde of veroorzaakt, ook al wordt deze partij in het gelijk
gesteld (art. 237 lid 1 Rv).
In zaken met verplichte procesvertegenwoordiging kunnen van de kosten van de wederpartij
slechts de salarissen en verschotten van de advocaat van de wederpartij ten laste van de in
het ongelijk gestelde partij worden gebracht (art. 239 Rv).
Alle regels omtrent de kosten van art. 237-245 Rv zijn van toepassing in dagvaardingszaken,
maar ook in appel en cassatie. In verzoekschriftprocedures is een kostenveroordeling ook
mogelijk (art. 289 Rv) maar dit is meer de uitzondering dan de regel.
Proceskosten zijn bijv. de kosten van het opstellen van de procesindeling.
Buitengerechtelijke kosten zijn de kosten ter vaststelling van de schade en aansprakelijkheid.
Buitengerechtelijke kosten kunnen als vermogensschade win aanmerking komen voor
vergoeding krachtens art. 6:96 lid 2 en lid 3 BW. Er moet dan sprake zijn van
aansprakelijkheid op grond van onrechtmatige daad of wanprestatie.
De dagvaarding en het verzoekschrift zijn de belangrijkste stukken waarmee een proces
wordt ingeleid. De dagvaarding leidt een dagvaardingsprocedure in, het verzoekschrift een
verzoekschriftprocedure. Uit art. 78 lid 1 Rv blijkt welke van de twee procedures gevolgd
moet worden. Wanneer de verkeerde procedure wordt gekozen, dient de rechter d.m.v. de
wisselbepaling van art. 69 Rv de procedure op het juiste spoor te zetten. Naast de
dagvaarding en het verzoekschrift zijn er nog andere wijze van rechtsingang, zoals een
renvooi of een tegenverzoek.
De verzoekschriftprocedure is geregeld in art. 261 e.v. Rv. Volgens art. 261 lid 1 Rv is zij van
toepassing op alle zaken die met een verzoekschrift moeten worden ingeleid voor zover uit
Week 1: Algemene inleiding – beginselen – rechterlijke bevoegdheid – dagvaarding of
verzoekschrift?
Het burgerlijk procesrecht bestaat uit twee verschillende procedures:
1. De dagvaardingsprocedure
2. De verzoekschriftprocedure
Functies burgerlijk procesrecht:
1. Rechtsverschaffingsfunctie: zowel handhaving van het objectieve als subjectieve
recht.
2. Bedreigingsfunctie: waarborg dat men hun verplichtingen nakomt.
3. Politionele functie: bescherming tegen eigeninrichting.
4. Rechtsonwikkelingsfunctie: open normen uit de wet worden ingevuld en
verduidelijkt.
5. Rechtseenheid: bevordert rechtszekerheid.
Contentieuze jurisdictie: ziet op de taakuitvoering van de rechter in vermogensrechtelijke
geschillen tussen partijen. Dit is meestal het geval in dagvaardingsprocedures.
Voluntaire jurisdictie: ziet op de taakuitvoering van de rechter in kwesties waarbij het
personen- en familierecht centraal staat. Dit is meestal het geval bij verzoekschriftprocedures
Fundamentele eisen en hoofdbeginselen (functionele eisen):
- Openbaarheid van de rechtspraak
- Lijdelijkheid van de rechter
- Beginsel van hoor en wederhoor
- Motivering van de uitspraak
- Afdoening binnen een redelijke termijn
- Onderzoek in twee feitelijke instanties
- Toezicht op de rechtspraak door middel van cassatie
- Verplichte procesvertegenwoordiging
Indien men een rechtsvordering instelt zonder voldoende belang, wordt men niet-
ontvankelijk verklaard (art. 3:303 BW).
Het verbod van misbruik van procesbevoegdheid is afgeleid van het algemene leerstuk van
misbruik van bevoegdheid (art. 3:13 BW).
Het fundamentele rechtsgevolg van het vonnis is de bindende vaststelling van de
rechtstoestand tussen de procespartijen. Deze werking van het vonnis wordt het gezag van
gewijsde genoemd; als het vonnis niet meer door gewone rechtsmiddelen (verzet, beroep en
cassatie) kan worden aangevallen (art. 236 Rv). Dit gezag van gewijsde wordt niet ambtshalve
toegepast, maar de partijen zullen hier een beroep op moeten doen. Het gezag van
gewijsde is bindend voor beide partijen als hier een beroep op wordt gedaan. Er kan slechts
nog van worden afgeweken ls beide partijen het erover eens zijn dat hun rechtsverhouding
een andere is, dan de rechter in het geschil heeft vastgesteld. Het gezag van gewijsde is
beperkt tot de partijen in de procedure en hun rechtverkrijgenden onder algemene of
bijzondere titel en kan niet worden ingeroepen tegen derden (art. 236 lid 2 Rv).
,Gezag van gewijsde moet worden onderscheiden van kracht van gewijsde. Van gezag van
gewijsde is sprake als er geen rechtsmiddel meer openstaat tegen een vonnis. Van kracht van
gewijsde is sprake als er alleen geen gewone rechtsmiddelen openstaat: verzet, hoger beroep
en cassatie. Er kunnen dan echter nog wel bijzondere rechtsmiddelen worden ingezet:
derdenverzet en herroeping. Tijdens deze bijzondere rechtsmiddelen wordt een vonnis niet
geschorst. Deze rechtsmiddelen zijn alleen onder heel bijzondere omstandigheden succesvol
waardoor de kracht van gewijsde een vonnis ook vrijwel ontastbaar maakt.
De formele procespartij is degene die (namens de materiële procespartij) de benodigde
beslissingen in de procedure neemt, de materiële procespartij is degene die jegens de
wederpartij in de procedure gebonden en gerechtigd wordt door de uiteindelijke uitspraak
van de rechter. Een formele procespartij kan bijv. een ouder, curator of bewindvoerder zijn.
In een procedure kunnen ook meerdere eisers of gedaagden zijn die tegen één andere eiser
of gedaagde vorderingen instellen (subjectieve cumulatie). Van objectieve cumulatie is
sprake wanneer in één procedure tegen een partij meer dan één vordering wordt ingesteld.
Om te achterhalen welke rechter in een concrete zaak bevoegd is, moeten we kijken naar
verschillende competentievragen:
- Staatsrechtelijke competentie: art. 112-113 Gw stelt dat de rechter geschillen en
strafbare feiten berecht. Volledig rechterlijke toetsing van de juistheid van de
wetgeving is de rechter in beginsel verboden (trias politica). Wel is het de rechter
toegestaan lagere regelgeving aan hogere regelgeving en aan algemene beginselen
van behoorlijk bestuur te toetsen.
- Internationaal-publiekrechtelijke competentie: aan de Nederlandse rechter komt op
grond van het ongeschreven volkenrecht geen rechtsmacht toe ten aanzien van
supranationale en internationale publiekrechtelijke organen en vreemde staten.
- Internationaal-privaatrechtelijke competentie: komt aan de Nederlandse rechter
internationaal-privaatrechtelijk gezien jurisdictie toe of is een buitenlandse rechter
bevoegd? Als uitgangspunt geldt dat de Nederlandse rechter internationaal bevoegd
is, indien de gedaagde in Nederland zijn woonplaats of gewone verblijfplaats heeft, of
indien de zaak anderszins voldoende met de rechtssfeer van Nederland verbonden is.
Absolute competentie: ziet op de vraag welk gerecht bevoegd is: de rechtbank, het Hof
of de Hoge Raad. In beginsel is de rechtbank in eerste aanleg absoluut bevoegd (art. 42 Ro).
Het hof is bevoegd kennis te nemen in hoger beroep (art. 60 Ro). De Hoge Raad neemt als
cassatierechter kennis van alle cassatieberoepen tegen non-appellabele uitspraken van
lagere rechters wegens verzuim van vormen of schending van het recht (art. 78-81 Ro).
Relatieve competentie: ziet op de vraag welke rechter geografisch gezien bevoegd is. In
de dagvaardingsprocedure is meestal de rechter van de woonplaats van gedaagde relatief
bevoegd (art. 99 Ro). Bij gebreke van een bekende woonplaats in Nederland is de rechter in
de plaats van het werkelijk verblijf van de gedaagde bevoegd (art. 99 lid 2 Ro).
De kantonrechter is in de eerste plaats bevoegd in de volgende gevallen:
- Dagvaardingszaken met een geldvordering van ten hoogste €25.000,-
- Vorderingen van onbepaalde waarde waar duidelijk is dat deze vordering geen hogere
waarde heeft dan €25.000,-
, - In zaken over een arbeidsovereenkomst, cao, huurovereenkomst en huurkoop
- In zaken waarin de wet dit bepaalt
Soms mogen partijen van de absolute competentieregeling afwijken (prorogatie art. 62 Ro en
art. 329-331 Rv).
Nederland kent in beginsel een stelsel van verplichte procesvertegenwoordiging, behalve bij
de kantonrechter krachtens art. 79 lid 1 Rv en in sommige gevallen in krot geding krachtens
art. 255 Rv.
Bij bijna alle gerechten dienen de partijen griffierechten te betalen. Het griffierecht moet in
dagvaardingszaken binnen vier werken vanaf de eerste uitroeping van de zaak ter
terechtzitting worden betaald door de eiser en binnen vier weken vanaf zijn verschijning in
de procedure door de gedaagde. Elke procespartij draagt in beginsel haar eigen
rechtsbijstandkosten, tenzij een partij niet draagkrachtig genoeg is. De justitiabele dient ook
nog de onkosten/verschotten te vergoeden die door derden ten behoeve van hem worden
gemaakt.
Het uitgangspunt is dat de in het ongelijk gestelde partij in de proceskosten wordt
veroordeeld (art. 237 lid 1 Rv). Daarnaast zullen de nodeloze kosten ook voor rekening
blijven van de partij die ze aanwendde of veroorzaakt, ook al wordt deze partij in het gelijk
gesteld (art. 237 lid 1 Rv).
In zaken met verplichte procesvertegenwoordiging kunnen van de kosten van de wederpartij
slechts de salarissen en verschotten van de advocaat van de wederpartij ten laste van de in
het ongelijk gestelde partij worden gebracht (art. 239 Rv).
Alle regels omtrent de kosten van art. 237-245 Rv zijn van toepassing in dagvaardingszaken,
maar ook in appel en cassatie. In verzoekschriftprocedures is een kostenveroordeling ook
mogelijk (art. 289 Rv) maar dit is meer de uitzondering dan de regel.
Proceskosten zijn bijv. de kosten van het opstellen van de procesindeling.
Buitengerechtelijke kosten zijn de kosten ter vaststelling van de schade en aansprakelijkheid.
Buitengerechtelijke kosten kunnen als vermogensschade win aanmerking komen voor
vergoeding krachtens art. 6:96 lid 2 en lid 3 BW. Er moet dan sprake zijn van
aansprakelijkheid op grond van onrechtmatige daad of wanprestatie.
De dagvaarding en het verzoekschrift zijn de belangrijkste stukken waarmee een proces
wordt ingeleid. De dagvaarding leidt een dagvaardingsprocedure in, het verzoekschrift een
verzoekschriftprocedure. Uit art. 78 lid 1 Rv blijkt welke van de twee procedures gevolgd
moet worden. Wanneer de verkeerde procedure wordt gekozen, dient de rechter d.m.v. de
wisselbepaling van art. 69 Rv de procedure op het juiste spoor te zetten. Naast de
dagvaarding en het verzoekschrift zijn er nog andere wijze van rechtsingang, zoals een
renvooi of een tegenverzoek.
De verzoekschriftprocedure is geregeld in art. 261 e.v. Rv. Volgens art. 261 lid 1 Rv is zij van
toepassing op alle zaken die met een verzoekschrift moeten worden ingeleid voor zover uit
