Vakdidactiek Leraar Maatschappijleer
Student: xxxxx
Studentnummer: Xxxxx
NHL e-mailadres: xxxxx
Opleiding(en): Docent maatschappijleer
Croho code(s): xxxxx
Traject: Deeltijd
Code toetseenheid: LMAB21D0VAKD-A Vakdidactiek
Deelbeoordeling: Portfolio
Begeleider: xxxxx
Examinator: xxxxx
Inleverdatum:
Inleverdatum: 14 oktober 2021
Door het inleveren van dit product verklaar ik dat het product eigen werk is en dat het vrij is van plagiaat.
1
, Voorwoord
Voor u ligt de portfolio ‘Vakdidactiek Leraar Maatschappijleer’ van xxx. Deze portfolio is gericht op
mijn ontwikkeling als beginnende docent in het tweedegraadsgebied op het xxx College te xxx. Deze
portfolio is geschreven in het kader van mijn hoofdfase aan de opleiding Leraar Maatschappijleer aan
de NHL Stenden Leeuwarden. Van oktober 2022 tot februari 2023 ben ik bezig geweest met mijn
eigen ontwikkeling op het gebied van vakdidactiek, onderzoek en het schrijven van de portfolio.
Tijdens het schrijven van dit portfolio heb ik mezelf kunnen ontwikkelen als vakdidacticus voor het
vak maatschappijleer. Daardoor heb ik inzicht kunnen krijgen in mijn kwaliteiten en valkuilen binnen
het vakgebied vakdidactiek. Zelf sta ik sinds 2019 voor de klas en door dit portfolio heb ik bepaalde
talenten kunnen vinden en ingesleten patronen kunnen herkennen maar ook heb ik materialen kunnen
ontwikkelen die goed te pas komen in mijn lessen en heb ik doelen kunnen maken voor mezelf.
De docentenbegeleider xxxx en mijn collega/sectievoorzitter xxxxx, stonden altijd voor mij klaar. Ze
hebben mij geobserveerd, geadviseerd, geholpen en begeleid in dit proces.
Als leraar maatschappijleer, wil ik mijn leerlingen helpen om de wereld om zich heen beter te
begrijpen. Het vak maatschappijleer heeft mij geïnspireerd om anderen te inspireren. De wereld
veranderen begint bij jezelf, maar wat als je de wereld om je heen niet begrijpt? Ik vind het belangrijk
als professional om mijn leerlingen daarin te begeleiden. Onze maatschappij is continu in beweging,
groeit en ontwikkelt zich, ook onze leerlingen vinden dit lastig.
Als docent maatschappijleer wil ik de boodschap ‘behandel anderen dus steeds zoals je zou willen dat
ze jullie behandelen’ (Mattheus 7.12, z.d.) meegeven. Ik geloof dat wij als leraar het verschil kunnen
maken in de samenleving, voor nu en voor later.
“Education is the most powerful weapon which you can use to change the world.” (Mandela, 1990)
Bij dezen wil ik graag mijn leerlingen, begeleiders, collega’s en bestuursleden bedanken voor de fijne
samenwerking en ondersteuning tijdens dit traject. Ook wil ik xxxx en xxxx bedanken voor de fijne
vakdidactiek lessen op de donderdagmiddag/avond, waar ik inspiratie op heb gedaan voor mijn eigen
lessen.
Ik wens u veel leesplezier toe.
2
, Inhoudsopgave
Voorwoord ............................................................................................................................................................ 2
Kennis over het vak maatschappijleer ................................................................................................................... 6
1. Je laat zien kennis te hebben over de ontwikkeling van maatschappijleer, maatschappijkunde en
burgerschap (zowel in VO als op het MBO), en de positie van deze vakken op diverse scholen..................... 6
Maatschappijleer: .......................................................................................................................................... 6
Maatschappijkunde ....................................................................................................................................... 7
Burgerschap: ................................................................................................................................................. 8
Ontwerpen van maatschappijleeronderwijs......................................................................................................... 11
2. Je laat zien vakspecifieke lesdoelen te kunnen formuleren, gebaseerd op de eindtermen van
maatschappijleer, maatschappijkunde of burgerschap, rekening houdend met verschillende beginsituaties van
leerlingen......................................................................................................................................................... 11
3. Je laat zien onderwijsleeractiviteiten te kunnen ontwerpen die aansluiten bij de leerdoelen en waarbij
leerlingen vakkennis en specifieke vaardigheden kunnen aanleren op verschillende beheersingsniveau. ..... 14
4. Je laat zien vakoverstijgend onderwijs te kunnen ontwerpen. ............................................................... 17
Uitvoeren en xxxxxlueren van maatschappijleeronderwijs ................................................................................. 20
5. Je laat zien onderwijs uit te voeren en systematisch te analyseren en xxxxxlueren. ............................. 20
6. Je laat zien vakspecifieke xxxxxluatie middelen (toetsen, opdrachten) te kunnen construeren, toepassen
en analyseren. .................................................................................................................................................. 23
7. Je laat zien vakspecifieke lesdoelen te kunnen xxxxxlueren tijdens de les. .......................................... 27
Visievorming maatschappijleer ........................................................................................................................... 30
8. Je ontwikkelt een visie op het vak en onderbouwt die vanuit vakdidactische literatuur en ervaringen uit
je eigen onderwijspraktijk. .............................................................................................................................. 30
Overzicht bijlagen ............................................................................................................................................... 32
Bijlage 1 .......................................................................................................................................................... 32
Bijlage 2 .......................................................................................................................................................... 35
Bijlage 3 .......................................................................................................................................................... 37
Bijlage 4 .......................................................................................................................................................... 38
Ontworpen leerdoelen op basis van het onderwijsleergesprek: .................................................................. 40
Bijlage 5 .......................................................................................................................................................... 41
Bijlage 6 .......................................................................................................................................................... 42
Bijlage 7 .......................................................................................................................................................... 46
Bijlage 8 .......................................................................................................................................................... 46
Bijlage 9 .......................................................................................................................................................... 47
Bijlage 10 ........................................................................................................................................................ 49
Bijlage 11 ........................................................................................................................................................ 51
3
,Bijlage 12 ........................................................................................................................................................ 56
Bijlage 13 ........................................................................................................................................................ 58
Planning: ..................................................................................................................................................... 58
Foto’s (met toesteming van de leerlingen):................................................................................................. 58
Bijlage 14 ........................................................................................................................................................ 58
Het debat op voeten .................................................................................................................................... 58
Beginsituatie ............................................................................................................................................... 58
Stap 1 .......................................................................................................................................................... 60
Stap 2 .......................................................................................................................................................... 60
Stap 3 .......................................................................................................................................................... 60
Stap 4 .......................................................................................................................................................... 60
Stap 5 .......................................................................................................................................................... 60
Stap 6 .......................................................................................................................................................... 60
Bijlage 15 ........................................................................................................................................................ 64
Tijdens het uitleg en werk afmaken ............................................................................................................ 64
Tijdens zelfstandig werken of samenwerken: ............................................................................................. 66
Bijlage 16 ........................................................................................................................................................ 68
Opdracht: .................................................................................................................................................... 68
Uitleg les presentatie:.................................................................................................................................. 70
Tutorial Tijdschrift Canva: ......................................................................................................................... 70
Leerling materiaal: ...................................................................................................................................... 71
Bijlage 17 ........................................................................................................................................................ 72
Arrangement over mediawijsheid: .............................................................................................................. 72
Feedback van mijn leerlingen: .................................................................................................................... 72
Feedback van mijn werkplekbegeleider:..................................................................................................... 74
Bijlage 18 ........................................................................................................................................................ 75
Bijlage 19 ........................................................................................................................................................ 76
Bijlage 20 ........................................................................................................................................................ 77
Lessen van M&M combi Nederlands Klas 2: ............................................................................................. 77
Maatschappijleer klas 4: ............................................................................................................................. 79
Bijlage 21 ........................................................................................................................................................ 88
PowerPoint van de Presentatie: ................................................................................................................... 88
Infographic:................................................................................................................................................. 89
Voorlichtingspakket: .................................................................................................................................. 90
Doel............................................................................................................................................................. 91
4
,Doelgroep ............................................................................................................................................................ 91
Interview: .................................................................................................................................................. 105
Bijlage 22 ...................................................................................................................................................... 107
Bijlage 23 ...................................................................................................................................................... 111
Bijlage 24 ...................................................................................................................................................... 115
Bijlage 25 ...................................................................................................................................................... 116
Bijlage 26 ...................................................................................................................................................... 119
Bijlage 27 ...................................................................................................................................................... 125
Bijlage 28 ...................................................................................................................................................... 128
Xxxxxluatie per leerling: .......................................................................................................................... 131
Xxxxxluatie per vraag:.............................................................................................................................. 132
Bijlage 29 ...................................................................................................................................................... 134
Bijlage 30 ...................................................................................................................................................... 135
Bijlage 31 ...................................................................................................................................................... 149
Bijlage 32 ...................................................................................................................................................... 150
Bijlage 33 ...................................................................................................................................................... 151
Bijlage 34 ...................................................................................................................................................... 152
Bijlage 35 ...................................................................................................................................................... 153
Bijlage 36 ...................................................................................................................................................... 155
Bijlage 37 ...................................................................................................................................................... 156
Bijlage 38 ...................................................................................................................................................... 157
Bijlage 39 ...................................................................................................................................................... 158
Bijlage 40 ...................................................................................................................................................... 163
Bijlage 41 ...................................................................................................................................................... 166
Bijlage 42 ...................................................................................................................................................... 166
Bijlage 43 ...................................................................................................................................................... 167
Vakvisie van Xxxxx Xxxxx ...................................................................................................................... 167
Bijlage 44 ...................................................................................................................................................... 173
Kwalificatie ............................................................................................................................................... 173
Socialisatie & burgerschap....................................................................................................................... 173
Persoonsvorming ...................................................................................................................................... 174
Literatuurlijst ..................................................................................................................................................... 175
5
, Kennis over het vak maatschappijleer
1. Je laat zien kennis te hebben over de ontwikkeling van maatschappijleer,
maatschappijkunde en burgerschap (zowel in VO als op het MBO), en de positie van deze
vakken op diverse scholen.
Om een goed inzicht te krijgen in het vak maatschappijleer is het van belang om te weten hoe het vak in
elkaar steekt, wat het precies inhoudt en wat de doelen zijn. Op het Xxxxx te Xxxxx ben ik docent
maatschappijleer, docent maatschappijkunde en ondersteuner, een manusje-van-alles. Om een duidelijk
overzicht te creëren over de vakken maatschappijleer-kunde en burgerschap, heb ik mij verdiept in de
ontwikkelingen van het vakgebied, de leerinhoud, het curriculum, de kernconcepten/kerndoelen, de
exameneenheden, de dimensies burgerschap en kritisch denken.
Maatschappijleer:
Onze samenleving is continu in beweging net als ons vak. Maatschappijleer en
maatschappijwetenschappen exploreren het terrein van maatschappij en politiek, zowel samen als los van
elkaar (Olgers & Otterdijk, 2014). Het maatschappijleer blijft zichzelf ontwikkelen en heeft al een flink
pad bewandeld. Vanaf de oprichting van vak maatschappijleer met de Mammoetwet in 1968, blijft de kern
van maatschappijleer het onderzoeken van maatschappelijke en politieke vraagstukken en de spiegeling
over optionele oplossingen en aanpak van deze vraagstukken (van den Boorn, 2021). Hierdoor leren
leerlingen om hun eigen waarden en standpunten te ontwikkelen die bij het maatschappelijke vraagstuk
horen, hierdoor leren ze kritisch na te denken. Het vak draait om drie punten: politieke en
maatschappelijke geletterdheid, politiek en maatschappelijk oordeelsvermogen en het vermogen tot
politieke en maatschappelijke participatie (Olgers & Otterdijk, 2014). Hoe dit vorm wordt gegeven binnen
school gebeurt op verschillende manieren, maar voornamelijk wordt dit verzorgd door theoretische lessen
en enkele ‘excursies’ zoals een dag naar de Tweede Kamer.
Vanuit deze bedoeling wordt het duidelijk dat maatschappijleer twee hoofdfuncties heeft: ten eerste een
aanloop in sociaalwetenschappelijke begrippen en ten tweede in burgerschapsvorming (van den Boorn,
2021).
En hier blijft het niet bij, aan het begin van schooljaar 2022-2023 is er een start gemaakt met het
vernieuwen van het vak maatschappijleer op alle niveaus in het VO: vmbo, havo, vwo, voor het regulier
en het speciaal onderwijs (NVLM, 2022). Het plan is om maatschappijleer te combineren met leergebied
burgerschap. Zo bereiken alle leerlingen het burgerschap onderwijs en wordt dit afgerond op
examenniveau. Maar de grote vraag is, hoe moet dit worden geïntegreerd? In Bijlage 1, heb ik een verslag
geschreven over de voortgang van de actualisatie van de examenprogramma’s maatschappijleer van de
toekomst.
Over examens gesproken, op het Xxxxx, maar ook landelijk krijgen de leerlingen het vak
maatschappijleer, dit is verplicht en maakt onderdeel uit van het gemeenschappelijke deel. Dit houdt in dat
alle leerlingen in het vmbo het vak krijgen. Maatschappijleer wordt met een schoolexamen (SE)
afgesloten. De verschillende bouwstenen van het schoolexamen helpen om vast te stellen of de doelen van
het vak gehaald zijn. Schoolexamentoetsen worden beoordeeld met cijfers, het gemiddelde van alle
examens bij elkaar vormen het eindcijfer. Doordat maatschappijleer geen centraal examen (CE) heeft,
6
,moeten alle eenheden van het examenprogramma in het schoolexamen getoetst worden. Het eindcijfer
voor maatschappijleer telt even zwaar als de eindcijfers van de vakken met een CE mee in de
slaagregeling voor het vmbo (Positie van het vak, 2019). Het examenprogramma van maatschappijleer
luidt als volg:
- Oriëntatie op leren en werken
- Basisvaardigheden
- Leervaardigheden in het vak maatschappijleer
- Cultuur en socialisatie
- Sociale verschillen
- Macht en zeggenschap
- Beeldvorming en stereotypering
(SLO, 2019f)
Daarnaast kent het examenprogramma een ‘preambule’ met zes algemene onderwijsdoelen die voor alle
vakken en sectoren in het vmbo gelden:
- Werken aan vakoverstijgende thema's;
- Leren uitvoeren;
- Leren leren;
- Leren communiceren;
- Leren reflecteren op het leer- en werkproces;
- Leren reflecteren op de toekomst.
(SLO, 2019h)
Vmbo-scholen hebben veel ruimte voor het ontwerpen van hun schoolexamens. Daarbij is het aan de
school zelf dat wat ‘moet’ op de juiste wijze te vertalen naar de eigen school cultuur en bewuste keuzes te
maken bij wat ‘mag’ (SLO, 2022c). Dit moet dus ook passen binnen het curriculum van de school. “Een
curriculum is een plan voor het leren” (SLO, 2022e). De scholen mogen dus zelf kiezen hoe ze dit
invullen.
Maatschappijkunde:
Maatschappijkunde gaat dieper in op de stof van maatschappijleer. Het karakteristieke van
maatschappijkunde is de benaderingswijze. Leerlingen dienen met kritische ogen te kunnen kijken naar
maatschappelijke verschijnselen, thema's en problemen. Daarbij komen de ‘invalshoeken’ in beeld, die
ook deel uitmaken van het programma maatschappijleer. Bij maatschappijkunde kan er dieper op
invalshoeken worden ingegaan dan bij maatschappijleer (SLO, 2019c). Voorheen heette
maatschappijkunde, maatschappijleer 2. Sinds 2016 is dit aangepast (NVLM, 2021).
Op het Xxxxx beschikken we over het vak maatschappijkunde, dit hoort bij het profiel Zorg & Welzijn, de
leerlingen mogen kiezen tussen wiskunde of Mask zoals we dat noemen. Het vak maatschappijkunde is
dus een keuze vak en geen verplicht vak. Echter zijn scholen niet verplicht om het aan te bieden, de
beslissing om dit aan te bieden is een keuze die door de school wordt genomen. Ongeveer 200 scholen
7
, doen dat ook (van den Boorn, 2021). Ze kunnen ook kiezen om geschiedenis of aardrijkskunde aan te
bieden of zoals in ons geval ook het vak wiskunde. In de vernieuwde vmbo zijn de sectoren vervangen
door profielen. Als school kies je, net als bij sectoren, welke profielen je aanbiedt. De tien profielen zijn
actueler, breder en bieden betere aansluiting op het mbo. Een profiel bestaat uit gemeenschappelijke
vakken, profielvakken en keuzxxxxxkken. Een keuzxxxxxk kan een heel ander vak zijn dan wat bij het
profiel past (van der Linden, 2022). Het Xxxxx biedt de volgende profielen aan: BWI, MT, PIE, HBR,
E&O, D&P en Z&W.
Een van de grootste verschillen vergeleken met maatschappijleer is dat er een centraal examen (CE)
gemaakt mag worden in maatschappijkunde, als je het vak hebt gekozen tenminste.
Wat er geëxamineerd wordt zijn de volgende eenheden:
- Oriëntatie op leren en werken
- Basisvaardigheden
- Leervaardigheden in het vak maatschappijleer
- Politiek en beleid
- Mens en werk
- De multiculturele samenleving
- Massamedia
- Criminaliteit en rechtsstaat
- Als extra voor GT:
o Analyse maatschappelijke vraagstuk
o Verweven, verwerken en verstreken van informatie
o Vaardigheden in samenhang
(SLO, 2019f)
Wat voorkomt tijdens het centrale examen zijn de onderdelen: Leervaardigheden, Politiek en beleid,
Criminaliteit en rechtsstaat. De rest van de onderdelen wordt tijdens het schoolexamen getoetst. Net als
maatschappijleer beschikt het vak maatschappijkunde over de ‘preambule’.
Burgerschap:
Mbo:
Het onderdeel burgerschap maakt studenten klaar op deelname aan de samenleving en moet ervoor zorgen
dat de studenten goed kunnen functioneren in hun beroep. De vaardigheden, houding en kennis die daarbij
horen zijn beschreven in vier burgerschapsdimensies:
- De politiek-juridische dimensie
- De economische dimensie
- De maatschappelijk-sociale dimensie
- De dimensie vitaal burgerschap
(de Moor, 2022).
8
Student: xxxxx
Studentnummer: Xxxxx
NHL e-mailadres: xxxxx
Opleiding(en): Docent maatschappijleer
Croho code(s): xxxxx
Traject: Deeltijd
Code toetseenheid: LMAB21D0VAKD-A Vakdidactiek
Deelbeoordeling: Portfolio
Begeleider: xxxxx
Examinator: xxxxx
Inleverdatum:
Inleverdatum: 14 oktober 2021
Door het inleveren van dit product verklaar ik dat het product eigen werk is en dat het vrij is van plagiaat.
1
, Voorwoord
Voor u ligt de portfolio ‘Vakdidactiek Leraar Maatschappijleer’ van xxx. Deze portfolio is gericht op
mijn ontwikkeling als beginnende docent in het tweedegraadsgebied op het xxx College te xxx. Deze
portfolio is geschreven in het kader van mijn hoofdfase aan de opleiding Leraar Maatschappijleer aan
de NHL Stenden Leeuwarden. Van oktober 2022 tot februari 2023 ben ik bezig geweest met mijn
eigen ontwikkeling op het gebied van vakdidactiek, onderzoek en het schrijven van de portfolio.
Tijdens het schrijven van dit portfolio heb ik mezelf kunnen ontwikkelen als vakdidacticus voor het
vak maatschappijleer. Daardoor heb ik inzicht kunnen krijgen in mijn kwaliteiten en valkuilen binnen
het vakgebied vakdidactiek. Zelf sta ik sinds 2019 voor de klas en door dit portfolio heb ik bepaalde
talenten kunnen vinden en ingesleten patronen kunnen herkennen maar ook heb ik materialen kunnen
ontwikkelen die goed te pas komen in mijn lessen en heb ik doelen kunnen maken voor mezelf.
De docentenbegeleider xxxx en mijn collega/sectievoorzitter xxxxx, stonden altijd voor mij klaar. Ze
hebben mij geobserveerd, geadviseerd, geholpen en begeleid in dit proces.
Als leraar maatschappijleer, wil ik mijn leerlingen helpen om de wereld om zich heen beter te
begrijpen. Het vak maatschappijleer heeft mij geïnspireerd om anderen te inspireren. De wereld
veranderen begint bij jezelf, maar wat als je de wereld om je heen niet begrijpt? Ik vind het belangrijk
als professional om mijn leerlingen daarin te begeleiden. Onze maatschappij is continu in beweging,
groeit en ontwikkelt zich, ook onze leerlingen vinden dit lastig.
Als docent maatschappijleer wil ik de boodschap ‘behandel anderen dus steeds zoals je zou willen dat
ze jullie behandelen’ (Mattheus 7.12, z.d.) meegeven. Ik geloof dat wij als leraar het verschil kunnen
maken in de samenleving, voor nu en voor later.
“Education is the most powerful weapon which you can use to change the world.” (Mandela, 1990)
Bij dezen wil ik graag mijn leerlingen, begeleiders, collega’s en bestuursleden bedanken voor de fijne
samenwerking en ondersteuning tijdens dit traject. Ook wil ik xxxx en xxxx bedanken voor de fijne
vakdidactiek lessen op de donderdagmiddag/avond, waar ik inspiratie op heb gedaan voor mijn eigen
lessen.
Ik wens u veel leesplezier toe.
2
, Inhoudsopgave
Voorwoord ............................................................................................................................................................ 2
Kennis over het vak maatschappijleer ................................................................................................................... 6
1. Je laat zien kennis te hebben over de ontwikkeling van maatschappijleer, maatschappijkunde en
burgerschap (zowel in VO als op het MBO), en de positie van deze vakken op diverse scholen..................... 6
Maatschappijleer: .......................................................................................................................................... 6
Maatschappijkunde ....................................................................................................................................... 7
Burgerschap: ................................................................................................................................................. 8
Ontwerpen van maatschappijleeronderwijs......................................................................................................... 11
2. Je laat zien vakspecifieke lesdoelen te kunnen formuleren, gebaseerd op de eindtermen van
maatschappijleer, maatschappijkunde of burgerschap, rekening houdend met verschillende beginsituaties van
leerlingen......................................................................................................................................................... 11
3. Je laat zien onderwijsleeractiviteiten te kunnen ontwerpen die aansluiten bij de leerdoelen en waarbij
leerlingen vakkennis en specifieke vaardigheden kunnen aanleren op verschillende beheersingsniveau. ..... 14
4. Je laat zien vakoverstijgend onderwijs te kunnen ontwerpen. ............................................................... 17
Uitvoeren en xxxxxlueren van maatschappijleeronderwijs ................................................................................. 20
5. Je laat zien onderwijs uit te voeren en systematisch te analyseren en xxxxxlueren. ............................. 20
6. Je laat zien vakspecifieke xxxxxluatie middelen (toetsen, opdrachten) te kunnen construeren, toepassen
en analyseren. .................................................................................................................................................. 23
7. Je laat zien vakspecifieke lesdoelen te kunnen xxxxxlueren tijdens de les. .......................................... 27
Visievorming maatschappijleer ........................................................................................................................... 30
8. Je ontwikkelt een visie op het vak en onderbouwt die vanuit vakdidactische literatuur en ervaringen uit
je eigen onderwijspraktijk. .............................................................................................................................. 30
Overzicht bijlagen ............................................................................................................................................... 32
Bijlage 1 .......................................................................................................................................................... 32
Bijlage 2 .......................................................................................................................................................... 35
Bijlage 3 .......................................................................................................................................................... 37
Bijlage 4 .......................................................................................................................................................... 38
Ontworpen leerdoelen op basis van het onderwijsleergesprek: .................................................................. 40
Bijlage 5 .......................................................................................................................................................... 41
Bijlage 6 .......................................................................................................................................................... 42
Bijlage 7 .......................................................................................................................................................... 46
Bijlage 8 .......................................................................................................................................................... 46
Bijlage 9 .......................................................................................................................................................... 47
Bijlage 10 ........................................................................................................................................................ 49
Bijlage 11 ........................................................................................................................................................ 51
3
,Bijlage 12 ........................................................................................................................................................ 56
Bijlage 13 ........................................................................................................................................................ 58
Planning: ..................................................................................................................................................... 58
Foto’s (met toesteming van de leerlingen):................................................................................................. 58
Bijlage 14 ........................................................................................................................................................ 58
Het debat op voeten .................................................................................................................................... 58
Beginsituatie ............................................................................................................................................... 58
Stap 1 .......................................................................................................................................................... 60
Stap 2 .......................................................................................................................................................... 60
Stap 3 .......................................................................................................................................................... 60
Stap 4 .......................................................................................................................................................... 60
Stap 5 .......................................................................................................................................................... 60
Stap 6 .......................................................................................................................................................... 60
Bijlage 15 ........................................................................................................................................................ 64
Tijdens het uitleg en werk afmaken ............................................................................................................ 64
Tijdens zelfstandig werken of samenwerken: ............................................................................................. 66
Bijlage 16 ........................................................................................................................................................ 68
Opdracht: .................................................................................................................................................... 68
Uitleg les presentatie:.................................................................................................................................. 70
Tutorial Tijdschrift Canva: ......................................................................................................................... 70
Leerling materiaal: ...................................................................................................................................... 71
Bijlage 17 ........................................................................................................................................................ 72
Arrangement over mediawijsheid: .............................................................................................................. 72
Feedback van mijn leerlingen: .................................................................................................................... 72
Feedback van mijn werkplekbegeleider:..................................................................................................... 74
Bijlage 18 ........................................................................................................................................................ 75
Bijlage 19 ........................................................................................................................................................ 76
Bijlage 20 ........................................................................................................................................................ 77
Lessen van M&M combi Nederlands Klas 2: ............................................................................................. 77
Maatschappijleer klas 4: ............................................................................................................................. 79
Bijlage 21 ........................................................................................................................................................ 88
PowerPoint van de Presentatie: ................................................................................................................... 88
Infographic:................................................................................................................................................. 89
Voorlichtingspakket: .................................................................................................................................. 90
Doel............................................................................................................................................................. 91
4
,Doelgroep ............................................................................................................................................................ 91
Interview: .................................................................................................................................................. 105
Bijlage 22 ...................................................................................................................................................... 107
Bijlage 23 ...................................................................................................................................................... 111
Bijlage 24 ...................................................................................................................................................... 115
Bijlage 25 ...................................................................................................................................................... 116
Bijlage 26 ...................................................................................................................................................... 119
Bijlage 27 ...................................................................................................................................................... 125
Bijlage 28 ...................................................................................................................................................... 128
Xxxxxluatie per leerling: .......................................................................................................................... 131
Xxxxxluatie per vraag:.............................................................................................................................. 132
Bijlage 29 ...................................................................................................................................................... 134
Bijlage 30 ...................................................................................................................................................... 135
Bijlage 31 ...................................................................................................................................................... 149
Bijlage 32 ...................................................................................................................................................... 150
Bijlage 33 ...................................................................................................................................................... 151
Bijlage 34 ...................................................................................................................................................... 152
Bijlage 35 ...................................................................................................................................................... 153
Bijlage 36 ...................................................................................................................................................... 155
Bijlage 37 ...................................................................................................................................................... 156
Bijlage 38 ...................................................................................................................................................... 157
Bijlage 39 ...................................................................................................................................................... 158
Bijlage 40 ...................................................................................................................................................... 163
Bijlage 41 ...................................................................................................................................................... 166
Bijlage 42 ...................................................................................................................................................... 166
Bijlage 43 ...................................................................................................................................................... 167
Vakvisie van Xxxxx Xxxxx ...................................................................................................................... 167
Bijlage 44 ...................................................................................................................................................... 173
Kwalificatie ............................................................................................................................................... 173
Socialisatie & burgerschap....................................................................................................................... 173
Persoonsvorming ...................................................................................................................................... 174
Literatuurlijst ..................................................................................................................................................... 175
5
, Kennis over het vak maatschappijleer
1. Je laat zien kennis te hebben over de ontwikkeling van maatschappijleer,
maatschappijkunde en burgerschap (zowel in VO als op het MBO), en de positie van deze
vakken op diverse scholen.
Om een goed inzicht te krijgen in het vak maatschappijleer is het van belang om te weten hoe het vak in
elkaar steekt, wat het precies inhoudt en wat de doelen zijn. Op het Xxxxx te Xxxxx ben ik docent
maatschappijleer, docent maatschappijkunde en ondersteuner, een manusje-van-alles. Om een duidelijk
overzicht te creëren over de vakken maatschappijleer-kunde en burgerschap, heb ik mij verdiept in de
ontwikkelingen van het vakgebied, de leerinhoud, het curriculum, de kernconcepten/kerndoelen, de
exameneenheden, de dimensies burgerschap en kritisch denken.
Maatschappijleer:
Onze samenleving is continu in beweging net als ons vak. Maatschappijleer en
maatschappijwetenschappen exploreren het terrein van maatschappij en politiek, zowel samen als los van
elkaar (Olgers & Otterdijk, 2014). Het maatschappijleer blijft zichzelf ontwikkelen en heeft al een flink
pad bewandeld. Vanaf de oprichting van vak maatschappijleer met de Mammoetwet in 1968, blijft de kern
van maatschappijleer het onderzoeken van maatschappelijke en politieke vraagstukken en de spiegeling
over optionele oplossingen en aanpak van deze vraagstukken (van den Boorn, 2021). Hierdoor leren
leerlingen om hun eigen waarden en standpunten te ontwikkelen die bij het maatschappelijke vraagstuk
horen, hierdoor leren ze kritisch na te denken. Het vak draait om drie punten: politieke en
maatschappelijke geletterdheid, politiek en maatschappelijk oordeelsvermogen en het vermogen tot
politieke en maatschappelijke participatie (Olgers & Otterdijk, 2014). Hoe dit vorm wordt gegeven binnen
school gebeurt op verschillende manieren, maar voornamelijk wordt dit verzorgd door theoretische lessen
en enkele ‘excursies’ zoals een dag naar de Tweede Kamer.
Vanuit deze bedoeling wordt het duidelijk dat maatschappijleer twee hoofdfuncties heeft: ten eerste een
aanloop in sociaalwetenschappelijke begrippen en ten tweede in burgerschapsvorming (van den Boorn,
2021).
En hier blijft het niet bij, aan het begin van schooljaar 2022-2023 is er een start gemaakt met het
vernieuwen van het vak maatschappijleer op alle niveaus in het VO: vmbo, havo, vwo, voor het regulier
en het speciaal onderwijs (NVLM, 2022). Het plan is om maatschappijleer te combineren met leergebied
burgerschap. Zo bereiken alle leerlingen het burgerschap onderwijs en wordt dit afgerond op
examenniveau. Maar de grote vraag is, hoe moet dit worden geïntegreerd? In Bijlage 1, heb ik een verslag
geschreven over de voortgang van de actualisatie van de examenprogramma’s maatschappijleer van de
toekomst.
Over examens gesproken, op het Xxxxx, maar ook landelijk krijgen de leerlingen het vak
maatschappijleer, dit is verplicht en maakt onderdeel uit van het gemeenschappelijke deel. Dit houdt in dat
alle leerlingen in het vmbo het vak krijgen. Maatschappijleer wordt met een schoolexamen (SE)
afgesloten. De verschillende bouwstenen van het schoolexamen helpen om vast te stellen of de doelen van
het vak gehaald zijn. Schoolexamentoetsen worden beoordeeld met cijfers, het gemiddelde van alle
examens bij elkaar vormen het eindcijfer. Doordat maatschappijleer geen centraal examen (CE) heeft,
6
,moeten alle eenheden van het examenprogramma in het schoolexamen getoetst worden. Het eindcijfer
voor maatschappijleer telt even zwaar als de eindcijfers van de vakken met een CE mee in de
slaagregeling voor het vmbo (Positie van het vak, 2019). Het examenprogramma van maatschappijleer
luidt als volg:
- Oriëntatie op leren en werken
- Basisvaardigheden
- Leervaardigheden in het vak maatschappijleer
- Cultuur en socialisatie
- Sociale verschillen
- Macht en zeggenschap
- Beeldvorming en stereotypering
(SLO, 2019f)
Daarnaast kent het examenprogramma een ‘preambule’ met zes algemene onderwijsdoelen die voor alle
vakken en sectoren in het vmbo gelden:
- Werken aan vakoverstijgende thema's;
- Leren uitvoeren;
- Leren leren;
- Leren communiceren;
- Leren reflecteren op het leer- en werkproces;
- Leren reflecteren op de toekomst.
(SLO, 2019h)
Vmbo-scholen hebben veel ruimte voor het ontwerpen van hun schoolexamens. Daarbij is het aan de
school zelf dat wat ‘moet’ op de juiste wijze te vertalen naar de eigen school cultuur en bewuste keuzes te
maken bij wat ‘mag’ (SLO, 2022c). Dit moet dus ook passen binnen het curriculum van de school. “Een
curriculum is een plan voor het leren” (SLO, 2022e). De scholen mogen dus zelf kiezen hoe ze dit
invullen.
Maatschappijkunde:
Maatschappijkunde gaat dieper in op de stof van maatschappijleer. Het karakteristieke van
maatschappijkunde is de benaderingswijze. Leerlingen dienen met kritische ogen te kunnen kijken naar
maatschappelijke verschijnselen, thema's en problemen. Daarbij komen de ‘invalshoeken’ in beeld, die
ook deel uitmaken van het programma maatschappijleer. Bij maatschappijkunde kan er dieper op
invalshoeken worden ingegaan dan bij maatschappijleer (SLO, 2019c). Voorheen heette
maatschappijkunde, maatschappijleer 2. Sinds 2016 is dit aangepast (NVLM, 2021).
Op het Xxxxx beschikken we over het vak maatschappijkunde, dit hoort bij het profiel Zorg & Welzijn, de
leerlingen mogen kiezen tussen wiskunde of Mask zoals we dat noemen. Het vak maatschappijkunde is
dus een keuze vak en geen verplicht vak. Echter zijn scholen niet verplicht om het aan te bieden, de
beslissing om dit aan te bieden is een keuze die door de school wordt genomen. Ongeveer 200 scholen
7
, doen dat ook (van den Boorn, 2021). Ze kunnen ook kiezen om geschiedenis of aardrijkskunde aan te
bieden of zoals in ons geval ook het vak wiskunde. In de vernieuwde vmbo zijn de sectoren vervangen
door profielen. Als school kies je, net als bij sectoren, welke profielen je aanbiedt. De tien profielen zijn
actueler, breder en bieden betere aansluiting op het mbo. Een profiel bestaat uit gemeenschappelijke
vakken, profielvakken en keuzxxxxxkken. Een keuzxxxxxk kan een heel ander vak zijn dan wat bij het
profiel past (van der Linden, 2022). Het Xxxxx biedt de volgende profielen aan: BWI, MT, PIE, HBR,
E&O, D&P en Z&W.
Een van de grootste verschillen vergeleken met maatschappijleer is dat er een centraal examen (CE)
gemaakt mag worden in maatschappijkunde, als je het vak hebt gekozen tenminste.
Wat er geëxamineerd wordt zijn de volgende eenheden:
- Oriëntatie op leren en werken
- Basisvaardigheden
- Leervaardigheden in het vak maatschappijleer
- Politiek en beleid
- Mens en werk
- De multiculturele samenleving
- Massamedia
- Criminaliteit en rechtsstaat
- Als extra voor GT:
o Analyse maatschappelijke vraagstuk
o Verweven, verwerken en verstreken van informatie
o Vaardigheden in samenhang
(SLO, 2019f)
Wat voorkomt tijdens het centrale examen zijn de onderdelen: Leervaardigheden, Politiek en beleid,
Criminaliteit en rechtsstaat. De rest van de onderdelen wordt tijdens het schoolexamen getoetst. Net als
maatschappijleer beschikt het vak maatschappijkunde over de ‘preambule’.
Burgerschap:
Mbo:
Het onderdeel burgerschap maakt studenten klaar op deelname aan de samenleving en moet ervoor zorgen
dat de studenten goed kunnen functioneren in hun beroep. De vaardigheden, houding en kennis die daarbij
horen zijn beschreven in vier burgerschapsdimensies:
- De politiek-juridische dimensie
- De economische dimensie
- De maatschappelijk-sociale dimensie
- De dimensie vitaal burgerschap
(de Moor, 2022).
8
