Met METEN & DIAGNOSTIEK 1
Meten en diagnostiek
Hoorcollege 1.1: Introductie en ethiek
• Diagnostiek: het door en door leren kennen van een situatie met als doel een beslissing te
kunnen nemen.
o Voldoet iemand aan de criteria van een stoornis: ja of nee? Dan kan je een beslissing
nemen in je behandeltraject.
• Psychodiagnostiek: het door en door leren kennen van een situatie, maar dan toegespitst op
het psychosociaal functioneren.
o Betrouwbare en valide beschrijving van psychosociale werkelijkheid
o Hoe gedraagt iemand zich in de maatschappij, in zijn leven en hoe kan dat
gerelateerd worden aan een eventuele stoornis op het moment dat er problemen
ontstaan? We willen mogelijke verklaringen voor problemen: Als een kind op school
een leerachterstand laat zien, komt het dan door een concentratieprobleem of komt
het door een IQ-probleem of een motivatieprobleem? Dan wil je die verklaringen
toetsen waarbij je een probleem kan uitsluiten of bevestigen.
In een ideaal geval is de diagnostiek:
• Herhaalbaar.
o Je wil dat wanneer je de test een jaar later afneemt, dat je nog steeds een kloppend
resultaat krijgt.
• Het staat dicht bij de werkelijkheid.
o Je wil een zo klein mogelijke meetfout hebben, omdat je zo goed mogelijk het te
bepalen construct wil bepalen.
Inter-rater betrouwbaarheid psychiatrische diagnose:
De betrouwbaarheid van de tests tussen ‘raters’ (de personen die de score interpreteren):
• 0-50%: bij niet gestandaardiseerde interviews en tests.
o Meer open vragen interviews waarbij iedereen een andere interpretatie kan hebben
van de vragen.
• 60-70%: bij wel gestandaardiseerde interviews en tests.
o Wanneer er handleidingen bij die tests zijn, of duidelijke scoringsmodellen, een
gestructureerd interview met gesloten vragen.
Diagnostiek als wetenschapsbedrijving
• Is moeilijk, vaak complexe constructen (wat meten we of hoe moeten we iets meten?).
Twee begrippen in de diagnostiek die het proces verstoren:
• Confirmation bias: neiging om nieuw bewijs te interpreteren als bevestiging van bestaande
overtuiging/theorie. VB: bij nieuw aangemeld kind in praktijk met druk gedrag
à VB: Dat is een typisch kind: dat is vast ADHD. Tijdens onderzoek puur de resultaten die
ADHD bevestigen meenemen en de resultaten die ADHD niet bevestigen weglaten.
• Beschikbaarheids heuristiek: focussen op symptomen van aandoeningen die je vaak hoort:
niet openstaan voor alle mogelijkheden, vooral kijken naar dingen die meer voorkomen in de
samenleving.
à VB: ADHD vaak in nieuws, psycholoog denkt als kind aangemeld wordt in praktijk met druk
gedrag dat het wel ADHD zo is.
Wat willen we uiteindelijk met die tests?
• Wetenschappelijk kunnen verantwoorden.
• Zo objectief mogelijke informatie verkrijgen.
• Een beslissing maken
, Met METEN & DIAGNOSTIEK 1
Diagnostische tests:
Tests: wetenschappelijk verantwoorde, betrouwbare en objectieve informatie omtrent diagnostisch
beeld à beslissing
1. Probleemanalyse: op welke domeinen gaat het fout, waar liggen iemands problemen, is het
een belemmering of heeft iemand alleen ergens meer moeite mee
2. Classificatie en diagnosestelling: Je neemt een test/ vragenlijst af. Je kijkt hoe de scores van
dat individu zich verhouden tot scores uit de algehele populatie. Op basis hiervan
behandeling plannen of interventie.
3. Planning behandeling
4. Evaluatie van behandeling: Hier kom je weer in aanraking met de testinstrumenten omdat je
wil weten of de behandeling geholpen heeft. Zijn de symptomen verdwenen, verminderd of
erger geworden?
5. Zelfkennis: Bij de patiënt zodat hij of zij weet wat er aan de hand is, en bij de familie zodat
zij kunnen ondersteunen waar nodig.
Vaardigheden van de psycholoog:
• Op de hoogte zijn van de psychometrische waarde (dat je op de hoogte bent van of een
instrument goed of slecht is om in te zetten).
• Dit instrument op een ethische manier inzetten.
Casus Gert.
Gert, 7 jaar. Laat druk en ongeconcertreerd gedrag zien. Na doorverwijzing van de huisarts naar de
specialistische GGZ vullen ouders vragenlijsten in. Vervolgens wordt er een intake gedaan waarbij
probleemgedrag in kaart wordt gebracht.
Vraagstelling: Kan het impulsieve en hyperactieve gedrag van Gert verklaard worden vanuit ADHD?
1. Doorverwijzing huisarts
2. Intake polikliniek ADHD
3. Psychologisch/pedagogisch onderzoek
4. Psychiatrisch onderzoek
Gevaren testgebruik:
• Meet een test wat hij beoogt te meten?
• Hoe en onder welke omstandigheden moet een test afgenomen worden?
Meten en testen
Test: gestandaardiseerde procedure voor het nemen van een steekproef van gedrag,
beschreven in categorieën of scores.
Positief gestelde punten: Ik steek veel energie in mijn studie.
Negatief gestelde punten: Ik zet me niet in op mijn studie.
We verbinden een bepaalde score aan een test.
Formule klassieke testtheorie = X = T + e.
X = de testscore (uitslagscore die je krijgt) Die bestaat uit twee onderdelen:
• T = (van true score), de daadwerkelijke testscore. Je hebt iets gemeten en
daar kwam een score uit.
• E = error. Een meetfout. Ongeacht hoe goed je je best doet: er zit altijd een
meetfout in.
à Elke testscore bevat meetfouten
, Met METEN & DIAGNOSTIEK 1
Confounders:
• Veel psychologische concepten zijn niet perfect gedefinieerd.
• Vragen worden verkeerd gelezen/ geïnterpreteerd.
o Wanneer er bijvoorbeeld een dubbele betekenis is bij een vraag dan krijg je een
meetfout omdat je niet meer het construct aan het meten bent, maar de
leesvaardigheid
• Sociaal wenselijke antwoorden/context (vooral in interviews).
• Handleiding niet volgen
Testeigenschappen die bijdragen aan standaardisatie:
1. Herhaalbaarheid
• Je moet steeds tot dezelfde scores komen (mits het te meten construct gelijk blijft).
2. Steekproef van gedrag/volledigheid
• Je kan niet iemand drie dagen lang testen. Je hebt een beperkt aantal items en met
die items probeer je het construct zo goed mogelijk te meten.
• Wanneer je een vragenlijst hebt voor depressie met maar 5 items, waar je dus
bijvoorbeeld de vraag hebt: ik heb de afgelopen week goed geslapen, dan kan je je
voorstellen dat iemand die nét die week niet goed geslapen heeft (of juist heel
goed), dat het heel veel invloed heeft op degene zijn score. Omdat je maar 5 items
uitvraagt. 5 is dus weinig. Rond de 20/25 zit je meestal goed (afhankelijk van hoe
complex het construct is).
3. Gebruik van scores of categorieën.
• Het construct wordt uitgedrukt in een getal.
• Vaak bijvoorbeeld met 0 = oneens, 1 = niet eens/niet oneens, 2 = mee eens.
4. Interpretatie scores (norm of standaardscore).
• Ruwe score = de score van de persoon op de vragenlijst (bijvoorbeeld 6).
o Die kan je vergelijken met een afkapwaarde (bijvoorbeeld: 7 is gebruikelijk in
de normale populatie, daarboven spreken we van een probleem). Statistisch.
o Of je kan hem vergelijken met een norm groep (bijvoorbeeld ‘’deze test is geschikt
voor kinderen’’. Dan kijk je specifiek bij kinderen welke scores er gehaald worden en
daar vergelijk je je score mee). Kijken hoe vaak het daadwerkelijk voorkomt in groep
waarin je onderzoek doet.
5. Predictie van non-test gedrag
• In hoeverre voorspelt jouw instrument/vragenlijst/test daadwerkelijk het gedrag.
• In hoeverre is het valide buiten de test-setting
o VB: Als we een IQ test afnemen → we vinden een IQ-score van 160 →
hoe groot is dan de kans dat iemand daadwerkelijk een hoge opleiding
voltooid/ of nietvoltooid.
Testgebruik in Nederland
• NIP: Nederlands Instituut van Psychologen
• NVO: Nederlandse Vereniging voor Pedagogen en Onderwijskundigen.
o Wanneer doe je wat, wanneer mag je wat en wanneer mag je juist iets niet doen wordt
hierin aangegeven.
o Hier hebben ze ook een deel kwaliteitsbewaking
o Van alle tests die op de markt komen wordt er door de COTAN (commissie test
aangelegenheden Nederland) een analyse gedaan van verschillende items
(betrouwbaarheid, validiteit, hoe goed is de handleiding). Op die manier geven zij een
advies uit of je een instrument wel of niet kan gebruiken, en als je het gebruikt wat dan
de betekenis van de scores is.
Meten en diagnostiek
Hoorcollege 1.1: Introductie en ethiek
• Diagnostiek: het door en door leren kennen van een situatie met als doel een beslissing te
kunnen nemen.
o Voldoet iemand aan de criteria van een stoornis: ja of nee? Dan kan je een beslissing
nemen in je behandeltraject.
• Psychodiagnostiek: het door en door leren kennen van een situatie, maar dan toegespitst op
het psychosociaal functioneren.
o Betrouwbare en valide beschrijving van psychosociale werkelijkheid
o Hoe gedraagt iemand zich in de maatschappij, in zijn leven en hoe kan dat
gerelateerd worden aan een eventuele stoornis op het moment dat er problemen
ontstaan? We willen mogelijke verklaringen voor problemen: Als een kind op school
een leerachterstand laat zien, komt het dan door een concentratieprobleem of komt
het door een IQ-probleem of een motivatieprobleem? Dan wil je die verklaringen
toetsen waarbij je een probleem kan uitsluiten of bevestigen.
In een ideaal geval is de diagnostiek:
• Herhaalbaar.
o Je wil dat wanneer je de test een jaar later afneemt, dat je nog steeds een kloppend
resultaat krijgt.
• Het staat dicht bij de werkelijkheid.
o Je wil een zo klein mogelijke meetfout hebben, omdat je zo goed mogelijk het te
bepalen construct wil bepalen.
Inter-rater betrouwbaarheid psychiatrische diagnose:
De betrouwbaarheid van de tests tussen ‘raters’ (de personen die de score interpreteren):
• 0-50%: bij niet gestandaardiseerde interviews en tests.
o Meer open vragen interviews waarbij iedereen een andere interpretatie kan hebben
van de vragen.
• 60-70%: bij wel gestandaardiseerde interviews en tests.
o Wanneer er handleidingen bij die tests zijn, of duidelijke scoringsmodellen, een
gestructureerd interview met gesloten vragen.
Diagnostiek als wetenschapsbedrijving
• Is moeilijk, vaak complexe constructen (wat meten we of hoe moeten we iets meten?).
Twee begrippen in de diagnostiek die het proces verstoren:
• Confirmation bias: neiging om nieuw bewijs te interpreteren als bevestiging van bestaande
overtuiging/theorie. VB: bij nieuw aangemeld kind in praktijk met druk gedrag
à VB: Dat is een typisch kind: dat is vast ADHD. Tijdens onderzoek puur de resultaten die
ADHD bevestigen meenemen en de resultaten die ADHD niet bevestigen weglaten.
• Beschikbaarheids heuristiek: focussen op symptomen van aandoeningen die je vaak hoort:
niet openstaan voor alle mogelijkheden, vooral kijken naar dingen die meer voorkomen in de
samenleving.
à VB: ADHD vaak in nieuws, psycholoog denkt als kind aangemeld wordt in praktijk met druk
gedrag dat het wel ADHD zo is.
Wat willen we uiteindelijk met die tests?
• Wetenschappelijk kunnen verantwoorden.
• Zo objectief mogelijke informatie verkrijgen.
• Een beslissing maken
, Met METEN & DIAGNOSTIEK 1
Diagnostische tests:
Tests: wetenschappelijk verantwoorde, betrouwbare en objectieve informatie omtrent diagnostisch
beeld à beslissing
1. Probleemanalyse: op welke domeinen gaat het fout, waar liggen iemands problemen, is het
een belemmering of heeft iemand alleen ergens meer moeite mee
2. Classificatie en diagnosestelling: Je neemt een test/ vragenlijst af. Je kijkt hoe de scores van
dat individu zich verhouden tot scores uit de algehele populatie. Op basis hiervan
behandeling plannen of interventie.
3. Planning behandeling
4. Evaluatie van behandeling: Hier kom je weer in aanraking met de testinstrumenten omdat je
wil weten of de behandeling geholpen heeft. Zijn de symptomen verdwenen, verminderd of
erger geworden?
5. Zelfkennis: Bij de patiënt zodat hij of zij weet wat er aan de hand is, en bij de familie zodat
zij kunnen ondersteunen waar nodig.
Vaardigheden van de psycholoog:
• Op de hoogte zijn van de psychometrische waarde (dat je op de hoogte bent van of een
instrument goed of slecht is om in te zetten).
• Dit instrument op een ethische manier inzetten.
Casus Gert.
Gert, 7 jaar. Laat druk en ongeconcertreerd gedrag zien. Na doorverwijzing van de huisarts naar de
specialistische GGZ vullen ouders vragenlijsten in. Vervolgens wordt er een intake gedaan waarbij
probleemgedrag in kaart wordt gebracht.
Vraagstelling: Kan het impulsieve en hyperactieve gedrag van Gert verklaard worden vanuit ADHD?
1. Doorverwijzing huisarts
2. Intake polikliniek ADHD
3. Psychologisch/pedagogisch onderzoek
4. Psychiatrisch onderzoek
Gevaren testgebruik:
• Meet een test wat hij beoogt te meten?
• Hoe en onder welke omstandigheden moet een test afgenomen worden?
Meten en testen
Test: gestandaardiseerde procedure voor het nemen van een steekproef van gedrag,
beschreven in categorieën of scores.
Positief gestelde punten: Ik steek veel energie in mijn studie.
Negatief gestelde punten: Ik zet me niet in op mijn studie.
We verbinden een bepaalde score aan een test.
Formule klassieke testtheorie = X = T + e.
X = de testscore (uitslagscore die je krijgt) Die bestaat uit twee onderdelen:
• T = (van true score), de daadwerkelijke testscore. Je hebt iets gemeten en
daar kwam een score uit.
• E = error. Een meetfout. Ongeacht hoe goed je je best doet: er zit altijd een
meetfout in.
à Elke testscore bevat meetfouten
, Met METEN & DIAGNOSTIEK 1
Confounders:
• Veel psychologische concepten zijn niet perfect gedefinieerd.
• Vragen worden verkeerd gelezen/ geïnterpreteerd.
o Wanneer er bijvoorbeeld een dubbele betekenis is bij een vraag dan krijg je een
meetfout omdat je niet meer het construct aan het meten bent, maar de
leesvaardigheid
• Sociaal wenselijke antwoorden/context (vooral in interviews).
• Handleiding niet volgen
Testeigenschappen die bijdragen aan standaardisatie:
1. Herhaalbaarheid
• Je moet steeds tot dezelfde scores komen (mits het te meten construct gelijk blijft).
2. Steekproef van gedrag/volledigheid
• Je kan niet iemand drie dagen lang testen. Je hebt een beperkt aantal items en met
die items probeer je het construct zo goed mogelijk te meten.
• Wanneer je een vragenlijst hebt voor depressie met maar 5 items, waar je dus
bijvoorbeeld de vraag hebt: ik heb de afgelopen week goed geslapen, dan kan je je
voorstellen dat iemand die nét die week niet goed geslapen heeft (of juist heel
goed), dat het heel veel invloed heeft op degene zijn score. Omdat je maar 5 items
uitvraagt. 5 is dus weinig. Rond de 20/25 zit je meestal goed (afhankelijk van hoe
complex het construct is).
3. Gebruik van scores of categorieën.
• Het construct wordt uitgedrukt in een getal.
• Vaak bijvoorbeeld met 0 = oneens, 1 = niet eens/niet oneens, 2 = mee eens.
4. Interpretatie scores (norm of standaardscore).
• Ruwe score = de score van de persoon op de vragenlijst (bijvoorbeeld 6).
o Die kan je vergelijken met een afkapwaarde (bijvoorbeeld: 7 is gebruikelijk in
de normale populatie, daarboven spreken we van een probleem). Statistisch.
o Of je kan hem vergelijken met een norm groep (bijvoorbeeld ‘’deze test is geschikt
voor kinderen’’. Dan kijk je specifiek bij kinderen welke scores er gehaald worden en
daar vergelijk je je score mee). Kijken hoe vaak het daadwerkelijk voorkomt in groep
waarin je onderzoek doet.
5. Predictie van non-test gedrag
• In hoeverre voorspelt jouw instrument/vragenlijst/test daadwerkelijk het gedrag.
• In hoeverre is het valide buiten de test-setting
o VB: Als we een IQ test afnemen → we vinden een IQ-score van 160 →
hoe groot is dan de kans dat iemand daadwerkelijk een hoge opleiding
voltooid/ of nietvoltooid.
Testgebruik in Nederland
• NIP: Nederlands Instituut van Psychologen
• NVO: Nederlandse Vereniging voor Pedagogen en Onderwijskundigen.
o Wanneer doe je wat, wanneer mag je wat en wanneer mag je juist iets niet doen wordt
hierin aangegeven.
o Hier hebben ze ook een deel kwaliteitsbewaking
o Van alle tests die op de markt komen wordt er door de COTAN (commissie test
aangelegenheden Nederland) een analyse gedaan van verschillende items
(betrouwbaarheid, validiteit, hoe goed is de handleiding). Op die manier geven zij een
advies uit of je een instrument wel of niet kan gebruiken, en als je het gebruikt wat dan
de betekenis van de scores is.
