BEGRIJP ONDERWIJS
(BE)GRIJP ONDERWIJS – Onderwijsbeleid in Vlaanderen
Inhoudsopgave
1 De basispijlers van het Vlaamse onderwijsbeleid 2
1.1 Horizontale pijlers 2
1.2 Ver3cale pijlers 2
1.3 Diagonale pijler 3
1.4 Onderwijsbeleid als het macroniveau in een onderwijskundig referen3ekader 3
2 Horizontale pijlers 3
2.1 Vrijheid van onderwijs 3
2.1.1 De grondwe-elijke vrijheid van onderwijs 3
2.1.2 Van vrijheid van onderwijs naar recht op onderwijs 4
2.1.3 Van recht op onderwijs naar discussies over financiering: de schoolstrijd 4
2.1.3.1 De eerste schoolstrijd 1878 - 1884 4
2.1.3.2 De tweede schoolstrijd 1950 – 1958 5
2.1.4 Het schoolpact 5
2.2 Leerplicht en geen schoolplicht 8
2.2.1 De lange weg naar de leerplicht 8
2.2.2 De leerplicht en de schoolstrijd 8
2.2.3 De verlenging van de leerplicht: opnieuw een twistappel 8
2.2.4 Leerplicht en geen schoolplicht 8
2.2.5 Nieuwe discussies over de leerplicht; verlagen van start- en eindleeJijd 9
2.2.5.1 Verlagen van de ondergrens 9
2.2.5.2 VroegKjdige schoolverlaters 9
2.3 Onderwijs is een gemeenschapsmaterie 9
2.4 Kwaliteitszorg- en bewaking 9
2.4.1 De wortels van de kwaliteitsdriehoek 10
2.5 Diversiteit en inclusie: opvangen van sociale ongelijkheid en ongelijke onderwijskansen 15
2.5.1 Het ontmaskeren van de meritocraKe 15
2.5.1.1 Een meritocraKsch onderwijs 15
2.5.1.2 Gelijke kansen 15
2.5.2 Recht op onderwijs: naar een strakker we-elijk kader 16
2.5.3 De GOK-decreten vanaf 2002 16
2.5.4 De langzame weg naar een Vlaamse vorm van inclusief onderwijs 18
2.5.4.1 Antecedenten van de recente decreten 19
2.5.4.2 De krijtlijnen van het M-decreet 19
2.6 De formeel verankerde plaats van stakeholders in discussies mbt onderwijsbeleid 20
2.6.1 De Vlor (macroniveau) 20
2.6.2 Schoolraden (mesoniveau) 21
2.6.3 De engagementsverklaring 21
3 Ver:cale pijlers 21
3.1 Het secundair onderwijs 21
3.1.1 De modernisering van het secundair onderwijs 22
3.1.2 De eerste graad secundair onderwijs 23
3.1.3 De tweede en derde graad secundair onderwijs 24
3.1.3.1 Opbouw curriculum 1ste graad 24
3.1.3.2 Opbouw curriculum 2de en 3de graad 25
1
,BEGRIJP ONDERWIJS
3.1.4 Het buitengewoon secundair onderwijs 26
3.2 Overige trajecten secundair onderwijs en volwassenenonderwijs 27
3.2.1 De centrale examencommissie 27
3.2.2 BasiseducaKe 28
3.3 Het hoger onderwijs 28
3.3.1 De hogescholen 28
3.3.1.1 Korte historiek 28
3.3.1.2 Bacheloropleidingen 28
3.3.1.3 Graduaatsopleidingen 28
3.3.2 Universiteiten 29
3.3.2.1 Korte historiek 29
3.3.3 De lerarenopleidingen in Vlaanderen 30
4 Een diagonale pijler van het Vlaamse onderwijsbeleid 33
4.1 Wat bedoelen we met een juridische basis? 33
4.2 EDULEX: de GPS voor het onderwijsbeleid 34
4.3 Hoe komt beleid tot stand? 34
4.4 Een voorbeeld: de decretale basis van de rechtsposi3e van het personeel 34
4.4.1 Aanstellingsvoorwaarden 35
4.4.2 Bekwaamheidsbewijzen 36
4.4.3 Hoeveel verdien je als leerkracht? 38
4.4.4 RechtsposiKe – plichten (niet in handboek) 39
4.4.5 RechtsposiKe – ambtsgeheim/beroepsgeheim (niet in handboek) 40
4.4.6 RechtsposiKe – principes van zorgvuldig bestuur (niet in handboek) 40
1 De basispijlers van het Vlaamse onderwijsbeleid
1.1Horizontale pijlers
= 7 fundamentele pijlers dat het onderwijs kenmerken in België en Vlaanderen, verankerd in de
weLelijke, decretale basis van het onderwijs
1.2 VerOcale pijlers
= 4 fundamentele pijlers dat verwijzen naar de
basisstructuur vh onderwijs, bepaald door de leeQijdgrens
2
,BEGRIJP ONDERWIJS
1.3 Diagonale pijler
Juridische basis, wetgeving: Grondwet, de Belgische wetgeving, Vlaamse decreten, reglementen van
koepels en schoolbesturen
1.4 Onderwijsbeleid als het macroniveau in een onderwijskundig referenOekader
• Focus vnl op macro- en mesoniveau ≠ microniveau
Macro bv wetgeving, minister van onderwijs…
Meso bv. leiderschap vd directeur, ligging van een bepaalde school in een stad, samenwerking in het
lkr-team
• Onderwijssector (macroniveau) w. beïnvloedt door context (bv. vakbonden, poliOeke parOjen,
leerkrachten organisaOes, jongerengroeperingen…) " (F): bepaalt het beschikbare budget
• 25% van Vlaamse overheidsuitgaven gaat naar het onderwijs
o 66,5% is standaard toegewezen aan salarissen
o 29% blijQ over voor de werking, deze staan grotendeels vast bv bijscholingen van
leerkrachten
à weinig vrijheid/marge voor het beleid
Macroniveau heeQ directe impact op:
• Mesoniveau: kwaliteitszorg op schoolniveau wordt rechtstreeks bepaald door de regelgeving
op macroniveau
• Microniveau: lesdoelstellingen worden rechtstreeks beïnvloed door de ET op macroniveau
2 Horizontale pijlers
2.1 Vrijheid van onderwijs
2.1.1 De grondweLelijke vrijheid van onderwijs
Willem I " koning 1815 – 1830, verenigd koninkrijk der Nederlanden (België viel hier ook onder)
(F): subsidies texOelindustrie en afzetmarkt voor texOel, straatlantaarns, kanaal Gent-Terneuzen
Oprichter UGent (1826)
• Wou de Katholieke kerk naar de staat toe trekken (de macht krijgen) " katholieken waren
tegen Willem I
• Dominante, autoritaire sOjl " wou Nederlands de bestuurstaal maken (liberalen waren Frans)
• Afschaffing vrij middel onderwijs (vrij = ingericht door de kerk)
o Liberalen en katholieken verzoenen zich à Belgische revoluOe + ontstaan België 1831
(gewapende opstand)
o Machtsontzegging van Willem I
“Wij willen Willem weg – wil Willem wijzer wezen – wij willen Willem weer”
ArOkel 17, Grondwet. ArOkel 24 (huidig) verwijst naar arOkel 17
Conclusie:
• Onderwijs is vrij
• Onderwijs is kosteloos, voorwaarde: het moet worden ingericht door de staat (bv Katholieke
school)
In het verleden én het heden een onderwerp van discussie bv. schorsing en vernieOging van de
eindtermen 2e en 3e graad
Ar#kel ‘Onderwijsvrijheid bindt Weyts aan handen en voeten’
Arrest van grondweLelijk hof, na opstand door Katholiek Onderwijs, dat de nieuwe eindtermen
vernieOgd owv vrijheid van onderwijs
Commissies zijn onamankelijk van elkaar aan het werk gegaan, maar geen overkoepelende commissie
à grote hoeveelheid eindtermen, geen duidelijkheid à in strijd met de Grondwet: “onderwijs is vrij”.
3
, BEGRIJP ONDERWIJS
Als eindtermen zodanig uitgebreid zijn, is er onvoldoende ruimte voor eigen accenten/eigen
pedagogisch traject
2.1.2 Van vrijheid van onderwijs naar recht op onderwijs
2 manieren om vrijheid van onderwijs te interpreteren:
1. AcOeve vrijheid om te onderwijzen door onderwijsverstrekkers, vrijheid van inrichOng van
onderwijs, om onderwijs te organiseren en er inhoudelijk vorm aan te geven
2. Passieve vrijheid om onderwezen te worden, bovendien in een levensbeschouwelijk milieu
met eigen overtuigingen, naar keuze. +/- = recht op onderwijs, vrije schoolkeuze
" vanuit het standpunt van de leerling, je hebt de keuze om een project te kiezen
Koppeling van art. 17 aan 2 arOkels uit de eerste grondwet: gelijkheidsbeginsel en ideologische
vrijheid
• Discussie over de kosten van het onderwijs
• Vraag naar OH steun voor om het even welke vorm van onderwijs die door een Belg werd
ingericht
o Grondwet voorzag enkel financiering van het rijksonderwijs (door staat opricht), ≠
Katholiek onderwijs
Gelijkheidsbeginsel = alle mensen zijn gelijk
2.1.3 Van recht op onderwijs naar discussies over financiering: de schoolstrijd
1842 wet-Nothomb = elke gemeente was verplicht om kosteloos lager onderwijs aan te bieden én de
gemeente kon een bestaande Katholieke school overnemen = aangenomen vrije school
Conflict: ‘we moeten een school oprichten maar er is al een school nl Katholieke school. Wat moeten
we doen?’ à aangenomen vrije school = katholieke school " rijksschool
1850 wet-Rogier = zelfde regeling voor middelbaar onderwijs
2.1.3.1 De eerste schoolstrijd 1878 - 1884
Frère-Orban en van Humbeeck
1879: liberalen stemmen voor een aanpassing van de wet op het lager onderwijs, liberalen behalen de
overwinning van de verkiezingen onder leiding van eerste minister Frère Orban (liberaal)
• AnO-katholiek
• Hij wil de invloed van de kerk op het onderwijs stopzeLen
o Dit doet hij via van Humbeeck (eerste minister van Onderwijs) " wet-Notomb
(1842) afschaffen en een nieuwe wet creëren voor het lager onderwijs
Wet-VanHumbeeck
• Overal in elke gemeente moet een officiële gemeenteschool voor lager onderwijs zijn ≠
aangenomen vrije school (Katholieke scholen)
• Godsdienstlessen moeten buiten het gewone lessenrooster/curriculum gegeven worden
• Alle personen dat les willen geven moeten een diploma behaald hebben in een officiële school
(rijksnormaalschool = hoge school, door het rijk ingevoerd)
1881 " zelfde regeling voor het middelbaar onderwijs
4
(BE)GRIJP ONDERWIJS – Onderwijsbeleid in Vlaanderen
Inhoudsopgave
1 De basispijlers van het Vlaamse onderwijsbeleid 2
1.1 Horizontale pijlers 2
1.2 Ver3cale pijlers 2
1.3 Diagonale pijler 3
1.4 Onderwijsbeleid als het macroniveau in een onderwijskundig referen3ekader 3
2 Horizontale pijlers 3
2.1 Vrijheid van onderwijs 3
2.1.1 De grondwe-elijke vrijheid van onderwijs 3
2.1.2 Van vrijheid van onderwijs naar recht op onderwijs 4
2.1.3 Van recht op onderwijs naar discussies over financiering: de schoolstrijd 4
2.1.3.1 De eerste schoolstrijd 1878 - 1884 4
2.1.3.2 De tweede schoolstrijd 1950 – 1958 5
2.1.4 Het schoolpact 5
2.2 Leerplicht en geen schoolplicht 8
2.2.1 De lange weg naar de leerplicht 8
2.2.2 De leerplicht en de schoolstrijd 8
2.2.3 De verlenging van de leerplicht: opnieuw een twistappel 8
2.2.4 Leerplicht en geen schoolplicht 8
2.2.5 Nieuwe discussies over de leerplicht; verlagen van start- en eindleeJijd 9
2.2.5.1 Verlagen van de ondergrens 9
2.2.5.2 VroegKjdige schoolverlaters 9
2.3 Onderwijs is een gemeenschapsmaterie 9
2.4 Kwaliteitszorg- en bewaking 9
2.4.1 De wortels van de kwaliteitsdriehoek 10
2.5 Diversiteit en inclusie: opvangen van sociale ongelijkheid en ongelijke onderwijskansen 15
2.5.1 Het ontmaskeren van de meritocraKe 15
2.5.1.1 Een meritocraKsch onderwijs 15
2.5.1.2 Gelijke kansen 15
2.5.2 Recht op onderwijs: naar een strakker we-elijk kader 16
2.5.3 De GOK-decreten vanaf 2002 16
2.5.4 De langzame weg naar een Vlaamse vorm van inclusief onderwijs 18
2.5.4.1 Antecedenten van de recente decreten 19
2.5.4.2 De krijtlijnen van het M-decreet 19
2.6 De formeel verankerde plaats van stakeholders in discussies mbt onderwijsbeleid 20
2.6.1 De Vlor (macroniveau) 20
2.6.2 Schoolraden (mesoniveau) 21
2.6.3 De engagementsverklaring 21
3 Ver:cale pijlers 21
3.1 Het secundair onderwijs 21
3.1.1 De modernisering van het secundair onderwijs 22
3.1.2 De eerste graad secundair onderwijs 23
3.1.3 De tweede en derde graad secundair onderwijs 24
3.1.3.1 Opbouw curriculum 1ste graad 24
3.1.3.2 Opbouw curriculum 2de en 3de graad 25
1
,BEGRIJP ONDERWIJS
3.1.4 Het buitengewoon secundair onderwijs 26
3.2 Overige trajecten secundair onderwijs en volwassenenonderwijs 27
3.2.1 De centrale examencommissie 27
3.2.2 BasiseducaKe 28
3.3 Het hoger onderwijs 28
3.3.1 De hogescholen 28
3.3.1.1 Korte historiek 28
3.3.1.2 Bacheloropleidingen 28
3.3.1.3 Graduaatsopleidingen 28
3.3.2 Universiteiten 29
3.3.2.1 Korte historiek 29
3.3.3 De lerarenopleidingen in Vlaanderen 30
4 Een diagonale pijler van het Vlaamse onderwijsbeleid 33
4.1 Wat bedoelen we met een juridische basis? 33
4.2 EDULEX: de GPS voor het onderwijsbeleid 34
4.3 Hoe komt beleid tot stand? 34
4.4 Een voorbeeld: de decretale basis van de rechtsposi3e van het personeel 34
4.4.1 Aanstellingsvoorwaarden 35
4.4.2 Bekwaamheidsbewijzen 36
4.4.3 Hoeveel verdien je als leerkracht? 38
4.4.4 RechtsposiKe – plichten (niet in handboek) 39
4.4.5 RechtsposiKe – ambtsgeheim/beroepsgeheim (niet in handboek) 40
4.4.6 RechtsposiKe – principes van zorgvuldig bestuur (niet in handboek) 40
1 De basispijlers van het Vlaamse onderwijsbeleid
1.1Horizontale pijlers
= 7 fundamentele pijlers dat het onderwijs kenmerken in België en Vlaanderen, verankerd in de
weLelijke, decretale basis van het onderwijs
1.2 VerOcale pijlers
= 4 fundamentele pijlers dat verwijzen naar de
basisstructuur vh onderwijs, bepaald door de leeQijdgrens
2
,BEGRIJP ONDERWIJS
1.3 Diagonale pijler
Juridische basis, wetgeving: Grondwet, de Belgische wetgeving, Vlaamse decreten, reglementen van
koepels en schoolbesturen
1.4 Onderwijsbeleid als het macroniveau in een onderwijskundig referenOekader
• Focus vnl op macro- en mesoniveau ≠ microniveau
Macro bv wetgeving, minister van onderwijs…
Meso bv. leiderschap vd directeur, ligging van een bepaalde school in een stad, samenwerking in het
lkr-team
• Onderwijssector (macroniveau) w. beïnvloedt door context (bv. vakbonden, poliOeke parOjen,
leerkrachten organisaOes, jongerengroeperingen…) " (F): bepaalt het beschikbare budget
• 25% van Vlaamse overheidsuitgaven gaat naar het onderwijs
o 66,5% is standaard toegewezen aan salarissen
o 29% blijQ over voor de werking, deze staan grotendeels vast bv bijscholingen van
leerkrachten
à weinig vrijheid/marge voor het beleid
Macroniveau heeQ directe impact op:
• Mesoniveau: kwaliteitszorg op schoolniveau wordt rechtstreeks bepaald door de regelgeving
op macroniveau
• Microniveau: lesdoelstellingen worden rechtstreeks beïnvloed door de ET op macroniveau
2 Horizontale pijlers
2.1 Vrijheid van onderwijs
2.1.1 De grondweLelijke vrijheid van onderwijs
Willem I " koning 1815 – 1830, verenigd koninkrijk der Nederlanden (België viel hier ook onder)
(F): subsidies texOelindustrie en afzetmarkt voor texOel, straatlantaarns, kanaal Gent-Terneuzen
Oprichter UGent (1826)
• Wou de Katholieke kerk naar de staat toe trekken (de macht krijgen) " katholieken waren
tegen Willem I
• Dominante, autoritaire sOjl " wou Nederlands de bestuurstaal maken (liberalen waren Frans)
• Afschaffing vrij middel onderwijs (vrij = ingericht door de kerk)
o Liberalen en katholieken verzoenen zich à Belgische revoluOe + ontstaan België 1831
(gewapende opstand)
o Machtsontzegging van Willem I
“Wij willen Willem weg – wil Willem wijzer wezen – wij willen Willem weer”
ArOkel 17, Grondwet. ArOkel 24 (huidig) verwijst naar arOkel 17
Conclusie:
• Onderwijs is vrij
• Onderwijs is kosteloos, voorwaarde: het moet worden ingericht door de staat (bv Katholieke
school)
In het verleden én het heden een onderwerp van discussie bv. schorsing en vernieOging van de
eindtermen 2e en 3e graad
Ar#kel ‘Onderwijsvrijheid bindt Weyts aan handen en voeten’
Arrest van grondweLelijk hof, na opstand door Katholiek Onderwijs, dat de nieuwe eindtermen
vernieOgd owv vrijheid van onderwijs
Commissies zijn onamankelijk van elkaar aan het werk gegaan, maar geen overkoepelende commissie
à grote hoeveelheid eindtermen, geen duidelijkheid à in strijd met de Grondwet: “onderwijs is vrij”.
3
, BEGRIJP ONDERWIJS
Als eindtermen zodanig uitgebreid zijn, is er onvoldoende ruimte voor eigen accenten/eigen
pedagogisch traject
2.1.2 Van vrijheid van onderwijs naar recht op onderwijs
2 manieren om vrijheid van onderwijs te interpreteren:
1. AcOeve vrijheid om te onderwijzen door onderwijsverstrekkers, vrijheid van inrichOng van
onderwijs, om onderwijs te organiseren en er inhoudelijk vorm aan te geven
2. Passieve vrijheid om onderwezen te worden, bovendien in een levensbeschouwelijk milieu
met eigen overtuigingen, naar keuze. +/- = recht op onderwijs, vrije schoolkeuze
" vanuit het standpunt van de leerling, je hebt de keuze om een project te kiezen
Koppeling van art. 17 aan 2 arOkels uit de eerste grondwet: gelijkheidsbeginsel en ideologische
vrijheid
• Discussie over de kosten van het onderwijs
• Vraag naar OH steun voor om het even welke vorm van onderwijs die door een Belg werd
ingericht
o Grondwet voorzag enkel financiering van het rijksonderwijs (door staat opricht), ≠
Katholiek onderwijs
Gelijkheidsbeginsel = alle mensen zijn gelijk
2.1.3 Van recht op onderwijs naar discussies over financiering: de schoolstrijd
1842 wet-Nothomb = elke gemeente was verplicht om kosteloos lager onderwijs aan te bieden én de
gemeente kon een bestaande Katholieke school overnemen = aangenomen vrije school
Conflict: ‘we moeten een school oprichten maar er is al een school nl Katholieke school. Wat moeten
we doen?’ à aangenomen vrije school = katholieke school " rijksschool
1850 wet-Rogier = zelfde regeling voor middelbaar onderwijs
2.1.3.1 De eerste schoolstrijd 1878 - 1884
Frère-Orban en van Humbeeck
1879: liberalen stemmen voor een aanpassing van de wet op het lager onderwijs, liberalen behalen de
overwinning van de verkiezingen onder leiding van eerste minister Frère Orban (liberaal)
• AnO-katholiek
• Hij wil de invloed van de kerk op het onderwijs stopzeLen
o Dit doet hij via van Humbeeck (eerste minister van Onderwijs) " wet-Notomb
(1842) afschaffen en een nieuwe wet creëren voor het lager onderwijs
Wet-VanHumbeeck
• Overal in elke gemeente moet een officiële gemeenteschool voor lager onderwijs zijn ≠
aangenomen vrije school (Katholieke scholen)
• Godsdienstlessen moeten buiten het gewone lessenrooster/curriculum gegeven worden
• Alle personen dat les willen geven moeten een diploma behaald hebben in een officiële school
(rijksnormaalschool = hoge school, door het rijk ingevoerd)
1881 " zelfde regeling voor het middelbaar onderwijs
4
