Samenvatting psychologie tentamen
07-11-2025
Hoofdstuk 1
Paragraaf 1.8
Genotypen zijn de genen die via ouders aan kinderen worden doorgegeven. Het
fenotype is de set van zichtbare eigenschappen. Ons fenotype wordt beïnvloed
door de erfelijke aanleg (genotype) als door de omgevingen waarbinnen we
opgroeiden en waarbinnen we nu functioneren. Aanleg en omgeving spelen beide
een belangrijke rol bij het ontstaan van gedrag en de een zelfs niet zonder de ander
kan. Gen-omgevingscorrelatie (correlatie=verband) gaat over deze combinatie. Er is
hier sprake van als bij wijzen van spreken de genen de omgeving 'selecteren' die 'bij
hen past'. Iemand met genetische aanleg voor denksporten zal laten zien dat hij
schaken leuk vind en goed kan. Er zijn 3 verschillende types:
- Het passieve gen-omgevingscorrelatie
Dit is een verband dat plaatsvindt omdat biologische ouders, die genetisch verwant
zijn aan het kind, zonder er bij na te denken een opvoedingsomgeving aan het kind
bieden die bij zijn aanleg past.
- Het evocatieve gen-omgevingscorrelatie
Dit verband treedt op omdat de genetisch gevormde eigenschappen van een kind
bepaalde reacties bij andere mensen uit hun omgeving uitlokken die deze
eigenschappen versterken.
- Het actieve gen-omgevingscorrelatie
Dit verband treedt op bij kinderen die al wat ouder zijn en bij volwassenen. Men is
dan zelf in staat om de omgevingen te kiezen die bij hun aanleg passen.
Gen-omgevingsinteracties (interactie=wisselwerking) is ter sprake als het effect van
de genen veranderd wordt door een bepaald soort omgeving en omgekeerd als
het effect van de omgeving afhankelijk is van een bepaalde genetische opmaak.
Erfelijk voorbereid gedrag is als iemands DNA niet van tevoren bepaald hoe hij zich
gaat ontwikkelen, maar dat de werking van iemands DNA afhankelijk is van een
omgeving met bepaalde factoren.
, Hoofdstuk 2
Paragraaf 2.1 -> inleiding
Met elektro-encefalografie (een eeg) wordt de elektrische activiteit van de
hersenen gemeten. De activiteit wordt afgebeeld in hersengolven. Men vergelijkt
normale activiteit met abnormale activiteit, zoals bij epilepsie. Tegenwoordig
bestaan er onderzoekstechnieken die neuro-imaging worden genoemd. Neuro-
imaging is de verzamelnaam voor technieken waarmee direct of indirect de
structuur of het functioneren van het brein in beeld kan worden gebracht. Zo kunnen
hersenscans gemaakt worden die de structuur van de hersenen zeer precies
weergeven. Een magnetic resonanse imaging (mri) is een medische
onderzoeksmethode waarbij met behulp van een grote en sterke magneet
afbeeldingen worden gemaakt van interne lichaamsstructuren, zoals organen en
hersenen. De te onderzoeken persoon ligt in een mri-scanner (tunnel) waarin een
enorm magnetisch veld aanwezig is. Er is nog een andere methode, waarmee niet
de structuur maar de werking van het brein in beeld wordt gebracht: de functionele
magnetic resonance imaging (fmri). Met deze methode wordt een gedetailleerde
driedimensionale scan, doormiddel van een foto of filmpje, van de hersenen
gemaakt. Hierop wordt het functioneren van de hersenen zichtbaar gemaakt.
Paragraaf 2.2
Onze hersenen zijn uniek, dus iedereen heeft andere hersenen. Zelf bij eeneiige
tweelingen is dat het geval. Een eeneiige tweeling ontstaat uit één eicel en één
zaadcel. Eeneiige tweelingen hebben exact dezelfde genetische aanleg.
Eigenschappen zijn altijd een gevolg van de interactie tussen omgevingsfactoren en
erfelijke aanleg. Er zijn drie vormen van gen-omgevingscorrelatie:
1. Passief verband: genetische aanleg van het kind komt overeen met
genetische aanleg van de ouders. Als ouders muzikaal zijn is de kans
bijvoorbeeld groot dat het kind ook een muziekinstrument gaat spelen.
2. Evocatief verband: hierbij zie je een verband tussen de eigenschappen van
het kind en dat die specifieke reacties uitlokken. Betekent dat wat de ouders
doen de reacties versterken bij het kind. Als je een vrolijk kind hebt met
enthousiaste ouders wordt het kind daar alleen maar blijer van.
3. Actief verband: zie je vaak op latere leeftijd bij kinderen. Het is een kind of
volwassene die zelf zijn omgeving gaat kiezen. Iedereen uit het gezin heeft of
zit op voetbal, maar het kind wilt drummen. Het kind is al wat ouder dus heeft
autonomie en kan dit zelf beslissen.
Werk maakt sterk slaat op het principe dat lichaamsdelen of delen van hersenen die
intensief gebruikt worden, sterk en ook groot worden. Werk maakt sterk geldt zowel
voor het lichaam, als de hersenen en dan vooral op jonge leeftijd. Hoe de hersenen
zich ontwikkelen en specialiseren is afhankelijk van:
, 1. Erfelijke aanleg: de algemene structuur van de hersenen is vastgelegd in onze
genen.
2. Omgeving: invloeden uit de omgeving waarin je opgroeit.
3. Oefening: de organisatie van de hersenen is afhankelijk van eigen inzet. De
mate waarin hij bepaalde hersendelen oefent.
Paragraaf 2.3
De aanmaak van zenuwcellen heet neurogenese. Er zijn twee processen die zowel
de flexibiliteit van de hersenen als de mogelijkheid tot specialisatie van hersenen
bepalen. Het eerste proces is synaptogenese. De toename van het aantal
verbindingen van een zenuwcel met een andere zenuwcel. De verbindingen
(synapsen) zijn er al bij de geboorte, maar worden vaak in de eerste jaren na de
geboorte ontwikkeld. Synaptogenese betekent letterlijk : geboorte van synapsen.
Het tweede proces is paradoxaal (tegenstrijdig) gezien het verminderen van het
aantal synapsen. Dit proces wordt terugsnoeien (pruning) genoemd. Dit is het
tegenovergestelde van synaptogenese. Het is geen spontaan proces, juist door de
ervaring die iemand opdoet, worden eerder gevormde verbindingen tussen
zenuwcellen verminderd (teruggesnoeid).
Hierdoor kunnen andere verbindingen sterk worden. Door dit proces ontstaan
zinvolle verbindingen waardoor sterke netwerken van zenuwcellen ontstaan. Pruning
vindt plaats als het brein aan het specialiseren is; dat gebeurt als het kind
gestimuleerd wordt en iets leert. Hoe meer er geleerd wordt, hoe meer er
gespecialiseerd word in het brein, hoe meer pruning er plaatsvindt en hoe sterker de
verbindingen die overblijven.
Een groep zenuwcellen die samenwerken bij een bepaalde vaardigheid noemen
we neuraal netwerk. De netwerken in onze hersenen waarmee we handelingen en
denken aansturen, worden sterker als we ze veel gebruiken. De netwerken die we
niet gebruiken worden zwakker en kunnen uiteindelijk verdwijnen.
De plasticiteit (kneedbaarheid) van het brein is de capaciteit van het brein om te
reorganiseren. De dikte van de hersenschors is afhankelijk van hoe veel je dat deel
van je lichaam gebruikt, en waarvoor (use it or lose it). De dikte van de hersenschors
neemt alleen toe, als iemand de betreffende activiteit uit eigen motivatie uitvoert.
Sommige vaardigheden kunnen alleen goed aangeleerd worden tijdens de
sensitieve (gevoelige) periode. Dit zijn tijdsperioden in de ontwikkeling waarin een
kind makkelijk een bepaalde vaardigheid leert te ontwikkelen. Onder normale
omstandigheden is het kind daartoe zeer gemotiveerd. Gevoelige perioden treden
in een bepaalde van het leven op en zijn begrensd. De vaardigheid kan soms ook
na deze periode geleerd worden, maar dat kost veel meer tijd en heeft niet altijd
hetzelfde effect.
, Volwassen neurogenese is het aanmaken van nieuwe hersencellen door het brein.
De hippocampus maakt nieuwe hersencellen aan en ligt aan de binnenzijde van de
slaapkwab. Synaptogenese is de frontale kwab en gebeurt vooral tijdens het begin
van de adolescentie
Bij een beroerte of CVA (cerebrovasculair accident) is de zuurstoftoevoer naar de
hersenen even verstoord. Het kan veroorzaakt worden door een verstopping van
een ader (een infarct) of door een bloeding. Constraint Induced (Movement)
Therapy (CIMT) is een behandelvorm van de gevolgen van een beroerte. De
behandelvorm bestaat uit het fixeren van de niet- verlamde arm gecombineerd met
training van de verlamde arm. De training is intensief en kent een groot aantal
herhalingen.
Paragraaf 2.4
De schijf van vijf is een advies van het Nederlandse
voedingscentrum gebaseerd op de meest recente
wetenschappelijke inzichten over gevarieerd en gezond
eten. Speciale voedingsingrediënten waarmee de brein-
prestaties te verbeteren zouden zijn, bestaan niet. Het gaat
juist om een gevarieerd en gezond dieet, waarmee je alle
benodigde voedingsstoffen binnenkrijgt.
Een belangrijke voedingsstof zijn de omega 3-vetzuren. Deze dragen bij aan een
goede myelinisatie van de hersenen (myeline = vetachtige substantie). Omega 3-
vetzuren vormen een groep van meervoudige onverzadigde vetzuren. Aan omega
3-vetzuren worden positieve eigenschappen toegeschreven zoals het verminderen
van hart- en vaatziekten en het voorkomen van psychische stoornissen, zoals
depressies. Omega 3-vetzuren zitten vooral in 'koudwaterzeevis' zoals haring, makreel
en zalm.
Psychotherapie is een verzamelnaam voor behandelmethoden van psychosociale
problemen en psychische stoornissen door psychotherapeuten. Psychotherapeuten
hebben daartoe een opleiding gevold. Meditatie is een geestelijke of spirituele
oefening waarbij vaak de aandacht op een bepaald onderwerp wordt gericht en
het de bedoeling is dat opkomende gedachten en gevoelens geaccepteerd
worden. Veel religies en geloofsvormen kennen ook vormen van meditatie.
Er is een verklaring waarom mensen met veel vrienden langer leven dan mensen
met weinig vrienden. Mensen met vrienden – en ook mensen met een vaste partner-
hebben meer van een bepaalde neurotransmitter (dopamine) in de hersenen dan
mensen zonder of met weinig vrienden. Dopamine bevordert de snelheid en precisie
waarop signalen in de hersenen van de enen naar de andere zenuwcel verplaatst
worden. Dopamine wordt onder andere geproduceerd bij beweging, maar ook bij
trouw. Trouw aan een partner of aan vrienden, maar ook bij huisdieren. Stress is een
vorm van spanning die in het lichaam van mensen (en ook dieren) optreedt als
reactie op externe prikkels en (bij mensen) ook als reactie op gedachten.
07-11-2025
Hoofdstuk 1
Paragraaf 1.8
Genotypen zijn de genen die via ouders aan kinderen worden doorgegeven. Het
fenotype is de set van zichtbare eigenschappen. Ons fenotype wordt beïnvloed
door de erfelijke aanleg (genotype) als door de omgevingen waarbinnen we
opgroeiden en waarbinnen we nu functioneren. Aanleg en omgeving spelen beide
een belangrijke rol bij het ontstaan van gedrag en de een zelfs niet zonder de ander
kan. Gen-omgevingscorrelatie (correlatie=verband) gaat over deze combinatie. Er is
hier sprake van als bij wijzen van spreken de genen de omgeving 'selecteren' die 'bij
hen past'. Iemand met genetische aanleg voor denksporten zal laten zien dat hij
schaken leuk vind en goed kan. Er zijn 3 verschillende types:
- Het passieve gen-omgevingscorrelatie
Dit is een verband dat plaatsvindt omdat biologische ouders, die genetisch verwant
zijn aan het kind, zonder er bij na te denken een opvoedingsomgeving aan het kind
bieden die bij zijn aanleg past.
- Het evocatieve gen-omgevingscorrelatie
Dit verband treedt op omdat de genetisch gevormde eigenschappen van een kind
bepaalde reacties bij andere mensen uit hun omgeving uitlokken die deze
eigenschappen versterken.
- Het actieve gen-omgevingscorrelatie
Dit verband treedt op bij kinderen die al wat ouder zijn en bij volwassenen. Men is
dan zelf in staat om de omgevingen te kiezen die bij hun aanleg passen.
Gen-omgevingsinteracties (interactie=wisselwerking) is ter sprake als het effect van
de genen veranderd wordt door een bepaald soort omgeving en omgekeerd als
het effect van de omgeving afhankelijk is van een bepaalde genetische opmaak.
Erfelijk voorbereid gedrag is als iemands DNA niet van tevoren bepaald hoe hij zich
gaat ontwikkelen, maar dat de werking van iemands DNA afhankelijk is van een
omgeving met bepaalde factoren.
, Hoofdstuk 2
Paragraaf 2.1 -> inleiding
Met elektro-encefalografie (een eeg) wordt de elektrische activiteit van de
hersenen gemeten. De activiteit wordt afgebeeld in hersengolven. Men vergelijkt
normale activiteit met abnormale activiteit, zoals bij epilepsie. Tegenwoordig
bestaan er onderzoekstechnieken die neuro-imaging worden genoemd. Neuro-
imaging is de verzamelnaam voor technieken waarmee direct of indirect de
structuur of het functioneren van het brein in beeld kan worden gebracht. Zo kunnen
hersenscans gemaakt worden die de structuur van de hersenen zeer precies
weergeven. Een magnetic resonanse imaging (mri) is een medische
onderzoeksmethode waarbij met behulp van een grote en sterke magneet
afbeeldingen worden gemaakt van interne lichaamsstructuren, zoals organen en
hersenen. De te onderzoeken persoon ligt in een mri-scanner (tunnel) waarin een
enorm magnetisch veld aanwezig is. Er is nog een andere methode, waarmee niet
de structuur maar de werking van het brein in beeld wordt gebracht: de functionele
magnetic resonance imaging (fmri). Met deze methode wordt een gedetailleerde
driedimensionale scan, doormiddel van een foto of filmpje, van de hersenen
gemaakt. Hierop wordt het functioneren van de hersenen zichtbaar gemaakt.
Paragraaf 2.2
Onze hersenen zijn uniek, dus iedereen heeft andere hersenen. Zelf bij eeneiige
tweelingen is dat het geval. Een eeneiige tweeling ontstaat uit één eicel en één
zaadcel. Eeneiige tweelingen hebben exact dezelfde genetische aanleg.
Eigenschappen zijn altijd een gevolg van de interactie tussen omgevingsfactoren en
erfelijke aanleg. Er zijn drie vormen van gen-omgevingscorrelatie:
1. Passief verband: genetische aanleg van het kind komt overeen met
genetische aanleg van de ouders. Als ouders muzikaal zijn is de kans
bijvoorbeeld groot dat het kind ook een muziekinstrument gaat spelen.
2. Evocatief verband: hierbij zie je een verband tussen de eigenschappen van
het kind en dat die specifieke reacties uitlokken. Betekent dat wat de ouders
doen de reacties versterken bij het kind. Als je een vrolijk kind hebt met
enthousiaste ouders wordt het kind daar alleen maar blijer van.
3. Actief verband: zie je vaak op latere leeftijd bij kinderen. Het is een kind of
volwassene die zelf zijn omgeving gaat kiezen. Iedereen uit het gezin heeft of
zit op voetbal, maar het kind wilt drummen. Het kind is al wat ouder dus heeft
autonomie en kan dit zelf beslissen.
Werk maakt sterk slaat op het principe dat lichaamsdelen of delen van hersenen die
intensief gebruikt worden, sterk en ook groot worden. Werk maakt sterk geldt zowel
voor het lichaam, als de hersenen en dan vooral op jonge leeftijd. Hoe de hersenen
zich ontwikkelen en specialiseren is afhankelijk van:
, 1. Erfelijke aanleg: de algemene structuur van de hersenen is vastgelegd in onze
genen.
2. Omgeving: invloeden uit de omgeving waarin je opgroeit.
3. Oefening: de organisatie van de hersenen is afhankelijk van eigen inzet. De
mate waarin hij bepaalde hersendelen oefent.
Paragraaf 2.3
De aanmaak van zenuwcellen heet neurogenese. Er zijn twee processen die zowel
de flexibiliteit van de hersenen als de mogelijkheid tot specialisatie van hersenen
bepalen. Het eerste proces is synaptogenese. De toename van het aantal
verbindingen van een zenuwcel met een andere zenuwcel. De verbindingen
(synapsen) zijn er al bij de geboorte, maar worden vaak in de eerste jaren na de
geboorte ontwikkeld. Synaptogenese betekent letterlijk : geboorte van synapsen.
Het tweede proces is paradoxaal (tegenstrijdig) gezien het verminderen van het
aantal synapsen. Dit proces wordt terugsnoeien (pruning) genoemd. Dit is het
tegenovergestelde van synaptogenese. Het is geen spontaan proces, juist door de
ervaring die iemand opdoet, worden eerder gevormde verbindingen tussen
zenuwcellen verminderd (teruggesnoeid).
Hierdoor kunnen andere verbindingen sterk worden. Door dit proces ontstaan
zinvolle verbindingen waardoor sterke netwerken van zenuwcellen ontstaan. Pruning
vindt plaats als het brein aan het specialiseren is; dat gebeurt als het kind
gestimuleerd wordt en iets leert. Hoe meer er geleerd wordt, hoe meer er
gespecialiseerd word in het brein, hoe meer pruning er plaatsvindt en hoe sterker de
verbindingen die overblijven.
Een groep zenuwcellen die samenwerken bij een bepaalde vaardigheid noemen
we neuraal netwerk. De netwerken in onze hersenen waarmee we handelingen en
denken aansturen, worden sterker als we ze veel gebruiken. De netwerken die we
niet gebruiken worden zwakker en kunnen uiteindelijk verdwijnen.
De plasticiteit (kneedbaarheid) van het brein is de capaciteit van het brein om te
reorganiseren. De dikte van de hersenschors is afhankelijk van hoe veel je dat deel
van je lichaam gebruikt, en waarvoor (use it or lose it). De dikte van de hersenschors
neemt alleen toe, als iemand de betreffende activiteit uit eigen motivatie uitvoert.
Sommige vaardigheden kunnen alleen goed aangeleerd worden tijdens de
sensitieve (gevoelige) periode. Dit zijn tijdsperioden in de ontwikkeling waarin een
kind makkelijk een bepaalde vaardigheid leert te ontwikkelen. Onder normale
omstandigheden is het kind daartoe zeer gemotiveerd. Gevoelige perioden treden
in een bepaalde van het leven op en zijn begrensd. De vaardigheid kan soms ook
na deze periode geleerd worden, maar dat kost veel meer tijd en heeft niet altijd
hetzelfde effect.
, Volwassen neurogenese is het aanmaken van nieuwe hersencellen door het brein.
De hippocampus maakt nieuwe hersencellen aan en ligt aan de binnenzijde van de
slaapkwab. Synaptogenese is de frontale kwab en gebeurt vooral tijdens het begin
van de adolescentie
Bij een beroerte of CVA (cerebrovasculair accident) is de zuurstoftoevoer naar de
hersenen even verstoord. Het kan veroorzaakt worden door een verstopping van
een ader (een infarct) of door een bloeding. Constraint Induced (Movement)
Therapy (CIMT) is een behandelvorm van de gevolgen van een beroerte. De
behandelvorm bestaat uit het fixeren van de niet- verlamde arm gecombineerd met
training van de verlamde arm. De training is intensief en kent een groot aantal
herhalingen.
Paragraaf 2.4
De schijf van vijf is een advies van het Nederlandse
voedingscentrum gebaseerd op de meest recente
wetenschappelijke inzichten over gevarieerd en gezond
eten. Speciale voedingsingrediënten waarmee de brein-
prestaties te verbeteren zouden zijn, bestaan niet. Het gaat
juist om een gevarieerd en gezond dieet, waarmee je alle
benodigde voedingsstoffen binnenkrijgt.
Een belangrijke voedingsstof zijn de omega 3-vetzuren. Deze dragen bij aan een
goede myelinisatie van de hersenen (myeline = vetachtige substantie). Omega 3-
vetzuren vormen een groep van meervoudige onverzadigde vetzuren. Aan omega
3-vetzuren worden positieve eigenschappen toegeschreven zoals het verminderen
van hart- en vaatziekten en het voorkomen van psychische stoornissen, zoals
depressies. Omega 3-vetzuren zitten vooral in 'koudwaterzeevis' zoals haring, makreel
en zalm.
Psychotherapie is een verzamelnaam voor behandelmethoden van psychosociale
problemen en psychische stoornissen door psychotherapeuten. Psychotherapeuten
hebben daartoe een opleiding gevold. Meditatie is een geestelijke of spirituele
oefening waarbij vaak de aandacht op een bepaald onderwerp wordt gericht en
het de bedoeling is dat opkomende gedachten en gevoelens geaccepteerd
worden. Veel religies en geloofsvormen kennen ook vormen van meditatie.
Er is een verklaring waarom mensen met veel vrienden langer leven dan mensen
met weinig vrienden. Mensen met vrienden – en ook mensen met een vaste partner-
hebben meer van een bepaalde neurotransmitter (dopamine) in de hersenen dan
mensen zonder of met weinig vrienden. Dopamine bevordert de snelheid en precisie
waarop signalen in de hersenen van de enen naar de andere zenuwcel verplaatst
worden. Dopamine wordt onder andere geproduceerd bij beweging, maar ook bij
trouw. Trouw aan een partner of aan vrienden, maar ook bij huisdieren. Stress is een
vorm van spanning die in het lichaam van mensen (en ook dieren) optreedt als
reactie op externe prikkels en (bij mensen) ook als reactie op gedachten.
