Ontwikkelingsstoornissen bij Kinderen en Adolescenten
Verstandelijke Beperking
De diagnose verstandelijke beperking is gebaseerd op het hebben van een IQ-score
lager dan 70 in combinatie met tekorten in het (sociaal) adaptief functioneren.
- In Nederland rekenen we ook mensen met een IQ-score onder de 85
(zwakbegaafd niveau) tot de groep met een (licht) verstandelijke beperking als
hun sociale redzaamheid ernstig verstoord is.
- De groep mensen met een verstandelijke beperking is enorm heterogeen.
Hoorcollege 1:
“Het is heel belangrijk om te begrijpen dat iedereen uniek is en dat je niet altijd het
woord stoornis hoeft te gebruiken. Iedereen is anders en heeft een ander brein en dat is
prima.”
Diagnostische instrumenten:
- SIVT-V = Unieke koppeling van wetenschap en praktijk.
- Ontwikkeling van de (jong)volwassenen versie van de SIVT.
Verstandelijke beperking DSM-5: OPZOEKEN THUIS!
Definitie AAIDD (American Association):
- Verstandelijke beperking = Alle totaal IQ’s onder < 70.
- TIQ = Totaal IQ.
- Licht Verstandelijke Beperking (LVB) TIQ tussen 50-70 met sociale
aanpassingsproblematiek.
Unieke situatie in Nederland:
- IQ 50-70 = LVB.
- IQ 70-85 met sociale aanpassingsproblematiek wordt in Nederland ook als LVB
beschouwd. Deze groep heet internationaal vaak ‘zwakbegaafd’ maar in
Nederland:
- LVB, wordt als hulpbehoevend gezien.
Kind kenmerken:
Mentale of Ontwikkelingsleeftijd (mental age MA) in plaats van kalenderleeftijd
(chronologica lage CA).
DSM 5: Niet indelen op enkel IQ-score, maar op basis van adaptief functioneren
(conceptueel, sociaal en praktisch), vaardigheden en profielen.
,Kenmerken bij kinderen en volwassenen:
- Minder exploratiegedrag = Kinderen en volwassenen met LVB zijn vaak minder
nieuwsgierig of durven minder te experimenteren met hun omgeving.
- Concreet denkniveau (hier-en-nu) = Moeite met abstract denken, plannen of
toekomstgericht denken. Ze denken vooral in het moment.
- Moeite met oorzaak-gevolg relaties = Bijvoorbeeld: moeilijk begrijpen dat
bepaald gedrag bepaalde consequenties heeft.
- Moeite onderscheiden van belangrijke en onbelangrijke details = Ze kunnen
verdwalen in details, waardoor ze moeite hebben met hoofd- en bijzaken
onderscheiden.
- Emoties van het moment bepalen het gedrag = Impulsieve reacties, weinig
reflectie. Emotieregulatie is vaak beperkt.
- EF-problemen, impulsiviteit in denken en handelen = Denk aan planning,
impulscontrole, werkgeheugen, flexibiliteit.
- (Sociale) informatieverwerkingsproblemen = Moeite met het interpreteren van
sociale signalen, communicatie, lichaamstaal. Leidt vaak tot misverstanden.
- Zwakke zelfsturing => Grote afhankelijkheid =Ze hebben meer begeleiding
nodig bij dagelijkse taken en beslissingen. Zelfstandig functioneren is lastig.
- Veel faalervaringen = Ik probeer maar niks meer, want ik kan het toch niet.
- (Aangeleerde hulpeloosheid) = Passieve oplossingsstrategieën.
- Zelfoverschatting en overschreeuwen = Agressieve oplossingsstrategieën.
Welke omgevingskenmerken komen meer voor bij jeugd met een LVB?
- Vaak (maar niet altijd) heeft een of beide ouders ook LVB.
- Problemen met opvoedingsvaardigheden bij ouders.
- Beperkte ‘veilige basis’ = Onvoorspelbaarheid, stressvolle thuissituatie en gebrek
aan emotionele veiligheid kunnen ontwikkeling belemmeren.
- Multiprobleemgezinnen zijn gezinnen waarin meerdere problemen tegelijk spelen
(psychiatrie, gedragsproblemen, financiële problemen, lage SES).
- Buurt of wijk met meer probleemgezinnen. Kinderen met een LVB wonen vaker in
zo een wijk. Dan biedt de omgeving minder positieve rolmodellen, minder
toegang tot hulpbronnen, verhoogde stress.
- Negatieve spiraal op school. Mislukkingen => Minder motivatie => Lagere
prestaties => Minder zelfvertrouwen => Meer mislukkingen.
- De meeste leraren hebben nog niet genoeg begrip van LVB. Dit leidt vaak tot het
niet kunnen bieden van de juiste ondersteuning.
- Problemen met aansluiting met leeftijdsgenoten. Zeker als kinderen ouder
worden, omdat je dan cognitief uiteen gaat lopen.
- Omgeving leeftijdsgenoten met ook een LVB. Weinig positieve sociale feedback
of stimulans voor ontwikkeling.
Hoe hebben deze omgevingskenmerken invloed op het kind en ontwikkeling?
Een kind met LVB heeft 3 tot 4 keer grotere kans op emotionele problemen,
gedragsproblemen en/of psychiatrische problemen (LET OP ook genetisch component:
Nature x Nurture).
- Gedragsproblemen: Studies vinden variatie tussen 10-80%, vaak rond 50%.
, - Psychiatrische problemen: Komt voor bij 8-10% van de kinderen met LVB, zoals
ADHD, autisme, depressie en angst- en gedragsstoornissen.
Kind kenmerk en omgevingskenmerk cirkel:
Kinderen met een LVB hebben vaak bijkomende gedragsproblemen.
- ODD en CD.
- Ongeveer 50% van de kinderen met LVB heeft gedragsproblemen.
Kenmerken van de vicieuze cirkel:
- Ongunstige omgevingsomstandigheden => Vergroten de kans op
gedragsproblemen.
- Deze gedragsproblemen kunnen zich uiten in:
- Kleine criminaliteit.
- Agressie.
- Moeilijke omgang met ouders.
- Grensoverschrijdend gedrag.
Een kind met LVB en gedragsproblemen vraagt meer aandacht van de ouders. Ouders
raken overbelast en reageren minder sensitief en dit kan het gedrag van het kind weer
verergeren. Het gedrag van het kind verstoort de ouder-kindrelatie => Dit belemmert ook
de ontwikkeling van het kind.
- Kortom: Gedrag van het kind beïnvloedt de omgeving, en de omgeving beïnvloedt
het gedrag van het kind.
Opvoedstress bij ouders met een kind met VB:
Voorbeeldprojecten van Academische Werkplaats: VIVEON
- Ouders in Evenwicht – Doorgaan als de kinderen Voorgaan: Parental Burnout bij
ouders van kinderen met een (EM)VB.
- Samen Zorgen, Samen Leren: Ervaringen opdoen binnen gezinnen met (EM)VB
nog tijdens de studie Pedagogiek, Psychologie of Geneeskunde.
- EM betekent Matig of Ernstig.
Adaptieve vaardigheden = Praktische,
sociale en conceptuele vaardigheden om
zelfstandig te functioneren (bijvoorbeeld
plannen, omgaan met emoties, hulp
vragen).
- Ouders met lage adaptieve
vaardigheden ervaren veel stress
wanneer het kind
gedragsproblemen heeft.
- Ouders met gemiddeld adaptief
functioneren, hebben stress maar
wel minder.
, - Ouders met goede adaptieve vaardigheden blijven relatief rustig, zelfs bij
gedragsproblemen.
Hoe lager de vaardigheden van de ouder, hoe sterker de stressreactie bij
probleemgedrag van het kind.
Ondersteunend netwerk van de ouder:
- Ouders met een klein of zwak
netwerk ervaren de meeste stress
bij gedragsproblemen van het kind.
- Ouders met een gemiddeld
netwerk hebben gematigde
stressreacties bij
gedragsproblemen.
- Ouders met een groot en sterk
netwerk blijven relatief stabiel,
zelfs als het kind
gedragsproblemen heeft.
Hoe minder steun een ouder heeft in hun
netwerk, hoe meer opvoedingsstress ze
ervaren bij probleemgedrag van hun kind.
Opvoeding en bescherming:
Kinderen en volwassenen met een LVB zijn vaker kwetsbaar voor extra problemen.
Thema’s die extra risico geven:
- Verslaving; Meer risico op middelengebruik door groepsdruk en impulsiviteit.
- Psychiatrie: Hogere kans op depressie, angststoornissen, ADHD, trauma’s. Vaak
blijft hulp uit of wordt te laat aangeboden.
- Seksualiteit: Kwetsbaar voor misbruik, moeilijkheden met grenzen aangeven,
beperkte seksuele voorlichting op maat.
- Armoede: Lagere SES vergroot stress en beperkt toegang tot zorg en kansen.
Bescherming: Screenen voor LVB
Twee recent ontwikkelde screeners uitgegeven door Hogrefe:
- SCIL = Screener voor intelligentie en licht verstandelijke
beperking. Wordt gebruikt om snel te signaleren of
iemand mogelijk een LVB heeft.
- SCAF = Screener voor adaptief functioneren en licht
verstandelijke beperking. Richt zich op sociale en
praktische vaardigheden (adaptief functioneren).
Wordt ingezet bij:
- Strafbare feiten, daders/delinquenten, risicogroepen in jeugdzorg of
zorginstellingen.
- Ook de politie kan de screeners gebruiken bij aanhoudingen of verhoren om te
herkennen of iemand een LVB heeft. Dit helpt om passende begeleiding te
bieden.
Verstandelijke Beperking
De diagnose verstandelijke beperking is gebaseerd op het hebben van een IQ-score
lager dan 70 in combinatie met tekorten in het (sociaal) adaptief functioneren.
- In Nederland rekenen we ook mensen met een IQ-score onder de 85
(zwakbegaafd niveau) tot de groep met een (licht) verstandelijke beperking als
hun sociale redzaamheid ernstig verstoord is.
- De groep mensen met een verstandelijke beperking is enorm heterogeen.
Hoorcollege 1:
“Het is heel belangrijk om te begrijpen dat iedereen uniek is en dat je niet altijd het
woord stoornis hoeft te gebruiken. Iedereen is anders en heeft een ander brein en dat is
prima.”
Diagnostische instrumenten:
- SIVT-V = Unieke koppeling van wetenschap en praktijk.
- Ontwikkeling van de (jong)volwassenen versie van de SIVT.
Verstandelijke beperking DSM-5: OPZOEKEN THUIS!
Definitie AAIDD (American Association):
- Verstandelijke beperking = Alle totaal IQ’s onder < 70.
- TIQ = Totaal IQ.
- Licht Verstandelijke Beperking (LVB) TIQ tussen 50-70 met sociale
aanpassingsproblematiek.
Unieke situatie in Nederland:
- IQ 50-70 = LVB.
- IQ 70-85 met sociale aanpassingsproblematiek wordt in Nederland ook als LVB
beschouwd. Deze groep heet internationaal vaak ‘zwakbegaafd’ maar in
Nederland:
- LVB, wordt als hulpbehoevend gezien.
Kind kenmerken:
Mentale of Ontwikkelingsleeftijd (mental age MA) in plaats van kalenderleeftijd
(chronologica lage CA).
DSM 5: Niet indelen op enkel IQ-score, maar op basis van adaptief functioneren
(conceptueel, sociaal en praktisch), vaardigheden en profielen.
,Kenmerken bij kinderen en volwassenen:
- Minder exploratiegedrag = Kinderen en volwassenen met LVB zijn vaak minder
nieuwsgierig of durven minder te experimenteren met hun omgeving.
- Concreet denkniveau (hier-en-nu) = Moeite met abstract denken, plannen of
toekomstgericht denken. Ze denken vooral in het moment.
- Moeite met oorzaak-gevolg relaties = Bijvoorbeeld: moeilijk begrijpen dat
bepaald gedrag bepaalde consequenties heeft.
- Moeite onderscheiden van belangrijke en onbelangrijke details = Ze kunnen
verdwalen in details, waardoor ze moeite hebben met hoofd- en bijzaken
onderscheiden.
- Emoties van het moment bepalen het gedrag = Impulsieve reacties, weinig
reflectie. Emotieregulatie is vaak beperkt.
- EF-problemen, impulsiviteit in denken en handelen = Denk aan planning,
impulscontrole, werkgeheugen, flexibiliteit.
- (Sociale) informatieverwerkingsproblemen = Moeite met het interpreteren van
sociale signalen, communicatie, lichaamstaal. Leidt vaak tot misverstanden.
- Zwakke zelfsturing => Grote afhankelijkheid =Ze hebben meer begeleiding
nodig bij dagelijkse taken en beslissingen. Zelfstandig functioneren is lastig.
- Veel faalervaringen = Ik probeer maar niks meer, want ik kan het toch niet.
- (Aangeleerde hulpeloosheid) = Passieve oplossingsstrategieën.
- Zelfoverschatting en overschreeuwen = Agressieve oplossingsstrategieën.
Welke omgevingskenmerken komen meer voor bij jeugd met een LVB?
- Vaak (maar niet altijd) heeft een of beide ouders ook LVB.
- Problemen met opvoedingsvaardigheden bij ouders.
- Beperkte ‘veilige basis’ = Onvoorspelbaarheid, stressvolle thuissituatie en gebrek
aan emotionele veiligheid kunnen ontwikkeling belemmeren.
- Multiprobleemgezinnen zijn gezinnen waarin meerdere problemen tegelijk spelen
(psychiatrie, gedragsproblemen, financiële problemen, lage SES).
- Buurt of wijk met meer probleemgezinnen. Kinderen met een LVB wonen vaker in
zo een wijk. Dan biedt de omgeving minder positieve rolmodellen, minder
toegang tot hulpbronnen, verhoogde stress.
- Negatieve spiraal op school. Mislukkingen => Minder motivatie => Lagere
prestaties => Minder zelfvertrouwen => Meer mislukkingen.
- De meeste leraren hebben nog niet genoeg begrip van LVB. Dit leidt vaak tot het
niet kunnen bieden van de juiste ondersteuning.
- Problemen met aansluiting met leeftijdsgenoten. Zeker als kinderen ouder
worden, omdat je dan cognitief uiteen gaat lopen.
- Omgeving leeftijdsgenoten met ook een LVB. Weinig positieve sociale feedback
of stimulans voor ontwikkeling.
Hoe hebben deze omgevingskenmerken invloed op het kind en ontwikkeling?
Een kind met LVB heeft 3 tot 4 keer grotere kans op emotionele problemen,
gedragsproblemen en/of psychiatrische problemen (LET OP ook genetisch component:
Nature x Nurture).
- Gedragsproblemen: Studies vinden variatie tussen 10-80%, vaak rond 50%.
, - Psychiatrische problemen: Komt voor bij 8-10% van de kinderen met LVB, zoals
ADHD, autisme, depressie en angst- en gedragsstoornissen.
Kind kenmerk en omgevingskenmerk cirkel:
Kinderen met een LVB hebben vaak bijkomende gedragsproblemen.
- ODD en CD.
- Ongeveer 50% van de kinderen met LVB heeft gedragsproblemen.
Kenmerken van de vicieuze cirkel:
- Ongunstige omgevingsomstandigheden => Vergroten de kans op
gedragsproblemen.
- Deze gedragsproblemen kunnen zich uiten in:
- Kleine criminaliteit.
- Agressie.
- Moeilijke omgang met ouders.
- Grensoverschrijdend gedrag.
Een kind met LVB en gedragsproblemen vraagt meer aandacht van de ouders. Ouders
raken overbelast en reageren minder sensitief en dit kan het gedrag van het kind weer
verergeren. Het gedrag van het kind verstoort de ouder-kindrelatie => Dit belemmert ook
de ontwikkeling van het kind.
- Kortom: Gedrag van het kind beïnvloedt de omgeving, en de omgeving beïnvloedt
het gedrag van het kind.
Opvoedstress bij ouders met een kind met VB:
Voorbeeldprojecten van Academische Werkplaats: VIVEON
- Ouders in Evenwicht – Doorgaan als de kinderen Voorgaan: Parental Burnout bij
ouders van kinderen met een (EM)VB.
- Samen Zorgen, Samen Leren: Ervaringen opdoen binnen gezinnen met (EM)VB
nog tijdens de studie Pedagogiek, Psychologie of Geneeskunde.
- EM betekent Matig of Ernstig.
Adaptieve vaardigheden = Praktische,
sociale en conceptuele vaardigheden om
zelfstandig te functioneren (bijvoorbeeld
plannen, omgaan met emoties, hulp
vragen).
- Ouders met lage adaptieve
vaardigheden ervaren veel stress
wanneer het kind
gedragsproblemen heeft.
- Ouders met gemiddeld adaptief
functioneren, hebben stress maar
wel minder.
, - Ouders met goede adaptieve vaardigheden blijven relatief rustig, zelfs bij
gedragsproblemen.
Hoe lager de vaardigheden van de ouder, hoe sterker de stressreactie bij
probleemgedrag van het kind.
Ondersteunend netwerk van de ouder:
- Ouders met een klein of zwak
netwerk ervaren de meeste stress
bij gedragsproblemen van het kind.
- Ouders met een gemiddeld
netwerk hebben gematigde
stressreacties bij
gedragsproblemen.
- Ouders met een groot en sterk
netwerk blijven relatief stabiel,
zelfs als het kind
gedragsproblemen heeft.
Hoe minder steun een ouder heeft in hun
netwerk, hoe meer opvoedingsstress ze
ervaren bij probleemgedrag van hun kind.
Opvoeding en bescherming:
Kinderen en volwassenen met een LVB zijn vaker kwetsbaar voor extra problemen.
Thema’s die extra risico geven:
- Verslaving; Meer risico op middelengebruik door groepsdruk en impulsiviteit.
- Psychiatrie: Hogere kans op depressie, angststoornissen, ADHD, trauma’s. Vaak
blijft hulp uit of wordt te laat aangeboden.
- Seksualiteit: Kwetsbaar voor misbruik, moeilijkheden met grenzen aangeven,
beperkte seksuele voorlichting op maat.
- Armoede: Lagere SES vergroot stress en beperkt toegang tot zorg en kansen.
Bescherming: Screenen voor LVB
Twee recent ontwikkelde screeners uitgegeven door Hogrefe:
- SCIL = Screener voor intelligentie en licht verstandelijke
beperking. Wordt gebruikt om snel te signaleren of
iemand mogelijk een LVB heeft.
- SCAF = Screener voor adaptief functioneren en licht
verstandelijke beperking. Richt zich op sociale en
praktische vaardigheden (adaptief functioneren).
Wordt ingezet bij:
- Strafbare feiten, daders/delinquenten, risicogroepen in jeugdzorg of
zorginstellingen.
- Ook de politie kan de screeners gebruiken bij aanhoudingen of verhoren om te
herkennen of iemand een LVB heeft. Dit helpt om passende begeleiding te
bieden.
