Samenvatting Interculturele pedagogiek
2025-2026
Onderstaand overzicht bevat alle verplichte en bestudeerde literatuur per
hoorcollege voor het vak Interculturele Pedagogiek aan de Rijksuniversiteit
Groningen. De literatuur vormt de basis voor het essaytentamen en biedt
theoretische en empirische inzichten in opvoeding, socialisatie, acculturatie,
etnische identiteit, psychisch welbevinden en culturele diversiteit in onderwijs en
jeugdzorg. De bronnen zijn geordend per college en bevatten zowel
wetenschappelijke artikelen als hoofdstukken uit boeken en rapporten. College
aantekeningen zijn hierbij toegepast op de literatuur. Audiovisueel materiaal is in
dit overzicht weggelaten.
Hoorcollege 1: Cultuur en opvoeding ; een introductie
- Bronfenbrenner, U. (2019). Ecological model. In Leman et al. (Eds.),
Developmental Psychology (2e ed.).
- Kagitcibasi, C., & Ataca, B. (2005). Value of children and family change: A
three-decade portrait from Turkey. Applied Psychology, 54(3), 317–337.
- Keller, H. (2003). Socialization for competence: Cultural models of infancy.
Human Development, 46(5), 288–311.
- Super, C. M., & Harkness, S. (1986). The developmental niche: A
conceptualization at the interface of child and culture. International Journal
of Behavioral Development, 9(4), 545–569.
Hoorcollege 2: Socialisatie in crosscultureel perspectief en
acculturatieprocessen
- Bucx, F. et al. (2015). De opvoedingspraktijk: doelen, beleving en
strategieën van ouders. In Bucx & De Roos (Eds.), Opvoeden in niet-
westerse migranten gezinnen. SCP.
- Distelbrink, M. et al. (2019). Moeders van de tweede generatie: hun
waarden en behoeften aan steun. Verwey-Jonker Instituut.
- Kagitcibasi, C. (2013). Adolescent autonomy-relatedness and the family in
cultural context. Journal of Research on Adolescence, 23(2), 223–235.
- Meca, A. et al. (2019). Biculturalism and bicultural identity development. In
Titzmann & Jugert (Eds.), Youth in Superdiverse Societies (pp. 41–57).
Routledge.
- Sam, D. L., & Berry, J. W. (2010). Acculturation: When individuals and
groups of different cultural backgrounds meet. Perspectives on
Psychological Science, 5(4), 472–481.
Hoorcollege 3: Overdracht van (inter)etnische attituden en
overtuigingen
- Farago, F. et al. (2019). Ethnic-racial socialization in early childhood. In
Handbook of Children and Prejudice, 131–145.
- Ghorashi, H. (2003). Multiple identities between continuity and change.
FOCAAL, 63–76.
- Katz, P. A. (2003). Racists or tolerant multiculturalists? How do they begin?
American Psychologist, 58(11), 897–909.
- Miklikowska, M., & Bohman, A. (2019). Bridging contexts: The interplay
between parents, peers, and schools. In Titzmann & Jugert (Eds.), Youth in
Superdiverse Societies, 213–232.
- Wekker, G. (2016). Introduction. In White Innocence: Paradoxes of
Colonialism and Race. Duke University Press.
Hoorcollege 4: Culturele en religieuze diversiteit in de pleegzorg
, - Degener, C. J. et al. (2020). The ethnic identity complexity of
transculturally placed foster youth in the Netherlands. Children and Youth
Services Review, 113, 104957.
- Geldof, D. (2018). Superdiversity as a lens to understand complexities. In
The Routledge Handbook of Language and Superdiversity, 43–56.
- Smith, J. (1996). Analyzing ethical conflict in the transracial adoption
debate. Hypatia, 11(2), 1–33.
Hoorcollege 5: Psychisch welbevinden bij jeugd met
migratieachtergrond
- Kim, S. Y. et al. (2018). Culture’s influence on stressors, parental
socialization, and developmental processes. Annual Review of Clinical
Psychology, 14(1), 343–370.
- Stevens, G. W. J. M. (2018). Psychische problematiek bij jeugdigen met een
migratieachtergrond. Kind en Adolescent, 39(2), 72–91.
- Verhulp, E. E. et al. (2018). Op zoek naar verklaringen voor de
ondervertegenwoordiging in de jeugdhulp. Kind en Adolescent, 39(2), 160–
181.
Hoorcollege 6: Vluchtelingenjeugd en het hulpverleningskader
- Abdi, S. et al. (2023). Promoting positive development among refugee
adolescents. Journal of Research on Adolescence, 33(4), 1064–1084.
- Deardorff, D. (2009). Intercultural Competence Models. CIRGE.
- De Haene, L., & Derluyn, I. (2018). Werken met vluchtelingenkinderen in
pedagogische praktijken. Kind en Adolescent, 39(2), 127–142.
- Pharos (2018). Toolkit Cultureel sensitieve en inclusieve communicatie.
- Zijlstra, A. E. et al. (2019). ‘There is no mother to take care of you’.
Residential Treatment for Children & Youth, 36(2), 118–136.
Hoorcollege 7: Culturele diversiteit op school en responsiviteit van
professionals
- Abacioglu, C. S. et al. (2020). Teachers’ multicultural attitudes and
perspective taking abilities. British Journal of Educational Psychology,
90(3), 736–752.
- Banks, J. A. et al. (2001). Diversity within unity: Essential principles for
teaching and learning in a multicultural society. Phi Delta Kappa, 83(3),
196–203.
- Stevens, P. A. et al. (2019). The Netherlands: From diversity celebration to
a colorblind approach. In The Palgrave Handbook of Race and Ethnic
Inequalities in Education, 783–841.
- Weiner, L. (2006). Challenging deficit thinking: Teaching to student
strengths. Educational Leadership, 42–45.
,College 1: Cultuur, opvoeding en verzorging
Literatuur: Bronfenbrenner ecologisch model (in Leman et al., 2019), Harkness &
Super, 1986, Keller, 2003, Kagitabasi &Ataca, 2005
Bronfenbrenner vond dat er meer gekeken moest worden naar real-life situaties
in plaats van niet-representatieve situaties waar een kind zich ontwikkelt. Hij
ontwikkelde het ecologische model met 2 stellingen:
1. Ontwikkeling vindt plaats door interacties met de directe omgeving, om
effect te hebben moeten die interacties zich vaker herhalen (proximale
processen)
2. De effecten van de proximale processen verschillen per persoon
Het ecologisch model:
- Microsysteem: Alle directe invloeden op een kind, waar het direct mee in
contact staat Gezin, school, vriendjes/vriendinnetjes
- Mesosysteem: Alle relaties binnen de microsystemen De band die
ouders hebben met de leerkrachten/ wijk/ buurt
- Exosysteem: Indirecte invloeden, die niet direct in contact staan met het
kind maar wel invloed hebben op de ontwikkeling van het kind.
Werkomgeving ouders bijvoorbeeld; slechte werkomgeving, meer stress
ouders heeft invloed op kind.
- Macrosysteem: Cultuur, wetgeving, regels
- Chronosysteem: de tijdsgeest, trends. WOII
Cultuur is een gedeeld systeem van kennis en betekenisgeving, dus wat we
normaal vinden binnen de opvoeding. Dit verschilt per land, omgeving en wordt
gevormd door enculturatie in een gezin. Ouders leren het kind waarden en
normen die zij als ideaal beschouwen aan de hand van culturele transmissie.
Aan de hand van de dimensies van hofstede kunnen culturele verschillen
tussen landen worden begrepen en voorspellen we hoe mensen zich gedragen in
de samenleving. Dit zijn belangrijke dimensies:
1. Kleine vs grote machtsafstand ( egalitair vs hiërarchisch ):
- Groot: mensen accepteren hiërarchie, waar 1 iemand hogere macht heeft
en beslist, bijvoorbeeld India.
- Klein: Iedereen is gelijkwaardig bijvoorbeeld in NL, egalitair.
2. Individualisme vs collectivisme: gaat het om het individu of de groep?
- Individualisme: Eigen keuzes, autonomie, persoonlijke doelen ( VS: I
culture )
, - Collectivisme: groepsbelang belangrijker ( China, wij cultuur )
3. Masculiniteit vs Feminiteit: is presteren belangrijker of zorg en balans?
- Masculien: succes en competitie bijvoorbeeld Japan
- Feminien: Samenwerken, welzijn ( Zweden, NL)
4. Lage vs hoge onzekerheidsvermijding: onzekerheid en regels
- Laag: flexibel, risiso’s accepteren ( Singapore )
- Hoog: Veel regels en structuur
5. Toegeeflijkheid vs zelfbeheersing: vrijheid om genot te zoeken
- Toegeeflijk: Vrijheid, plezier ( Mexico )
- Zelfbeheersing: streng, regels, discipline ( Rusland )
6. Lange termijngericht vs korte termijn gericht: nu of later?
- Lang: spaarzaam, volhardend ( China )
- Kort: tradities, snel resultaat ( VS)
Dit proces zie je ook terug in de klas. Als een leerling de docent mag
tegenspreken en vragen mag stellen, de docent toegankelijk is en er weinig
afstand is tussen de leerling en docent is er sprake van een egalitaire cultuur.
Zoals in Nederland. Als een docent duidelijk gezag heeft, weinig vragen gesteld
mogen worden en er meer eenrichtingsverkeer is waar de leerlingen luisteren en
discipline en gehoorzamen belangrijk is, is er sprake van een hiërarchische
cultuur.
Lesmethode hangt ook samen met cultuur, hiërarchisch: reproductiegericht leren,
kennis overnemen en respect autoriteit. Egalitair: zelf nadenken actief
meedenken en meningen vormen = kritisch en reflectief denken.
Een foto van oudhollandse klederdracht met tulpen en molen is hier ook een
goed voorbeeld. Het laat zien hoe cultuur wordt overgebracht, er wordt gehecht
aan tradities.
Cultuurverschil in opvoeding op gebied van tienerseks : cross-culturele
vergelijking tussen NL en VS.
- VS: tienerseks wordt gezien als iets gevaarlijks, zwangerschap/ soa’s
( betekenisgeving kennis ). Dit past niet binnen een tienerleeftijd, en er
kunnen geen romantische relaties bestaan waar dit gebeurt ( ideeën en
waarden ). Dit mag dus ook niet ( uiting opvoedpraktijken ).
- NL: tienerseks wordt gezien als iets heel normaals, onderdeel van de
adolescentie ( betekenisgeving kennis ). Dit past binnen een langdurig
romantische relatie ( ideeën en waarden ). Liever wel thuis dus, om nog
een soort van monitoring, toezicht te hebben ( uiting opvoedpraktijk ).
Kagitabasi &Ataca, 2005
Onderzoek naar de waarde van een kind ( wens om een kind te nemen ), VOC en
hoe dit verandert is binnen 3 generaties vrouwen in Turkije.
3 soorten VOC:
1. Economisch/utilitair: het kind draagt op economische wijze bij binnen het
gezin, bijvoorbeeld helpen met inkomsten
2. Psychologisch: gezelligheid
3. Sociale waarde: De sociale acceptatie van het krijgen van een kind
Verwachtingen van het onderzoek:
2025-2026
Onderstaand overzicht bevat alle verplichte en bestudeerde literatuur per
hoorcollege voor het vak Interculturele Pedagogiek aan de Rijksuniversiteit
Groningen. De literatuur vormt de basis voor het essaytentamen en biedt
theoretische en empirische inzichten in opvoeding, socialisatie, acculturatie,
etnische identiteit, psychisch welbevinden en culturele diversiteit in onderwijs en
jeugdzorg. De bronnen zijn geordend per college en bevatten zowel
wetenschappelijke artikelen als hoofdstukken uit boeken en rapporten. College
aantekeningen zijn hierbij toegepast op de literatuur. Audiovisueel materiaal is in
dit overzicht weggelaten.
Hoorcollege 1: Cultuur en opvoeding ; een introductie
- Bronfenbrenner, U. (2019). Ecological model. In Leman et al. (Eds.),
Developmental Psychology (2e ed.).
- Kagitcibasi, C., & Ataca, B. (2005). Value of children and family change: A
three-decade portrait from Turkey. Applied Psychology, 54(3), 317–337.
- Keller, H. (2003). Socialization for competence: Cultural models of infancy.
Human Development, 46(5), 288–311.
- Super, C. M., & Harkness, S. (1986). The developmental niche: A
conceptualization at the interface of child and culture. International Journal
of Behavioral Development, 9(4), 545–569.
Hoorcollege 2: Socialisatie in crosscultureel perspectief en
acculturatieprocessen
- Bucx, F. et al. (2015). De opvoedingspraktijk: doelen, beleving en
strategieën van ouders. In Bucx & De Roos (Eds.), Opvoeden in niet-
westerse migranten gezinnen. SCP.
- Distelbrink, M. et al. (2019). Moeders van de tweede generatie: hun
waarden en behoeften aan steun. Verwey-Jonker Instituut.
- Kagitcibasi, C. (2013). Adolescent autonomy-relatedness and the family in
cultural context. Journal of Research on Adolescence, 23(2), 223–235.
- Meca, A. et al. (2019). Biculturalism and bicultural identity development. In
Titzmann & Jugert (Eds.), Youth in Superdiverse Societies (pp. 41–57).
Routledge.
- Sam, D. L., & Berry, J. W. (2010). Acculturation: When individuals and
groups of different cultural backgrounds meet. Perspectives on
Psychological Science, 5(4), 472–481.
Hoorcollege 3: Overdracht van (inter)etnische attituden en
overtuigingen
- Farago, F. et al. (2019). Ethnic-racial socialization in early childhood. In
Handbook of Children and Prejudice, 131–145.
- Ghorashi, H. (2003). Multiple identities between continuity and change.
FOCAAL, 63–76.
- Katz, P. A. (2003). Racists or tolerant multiculturalists? How do they begin?
American Psychologist, 58(11), 897–909.
- Miklikowska, M., & Bohman, A. (2019). Bridging contexts: The interplay
between parents, peers, and schools. In Titzmann & Jugert (Eds.), Youth in
Superdiverse Societies, 213–232.
- Wekker, G. (2016). Introduction. In White Innocence: Paradoxes of
Colonialism and Race. Duke University Press.
Hoorcollege 4: Culturele en religieuze diversiteit in de pleegzorg
, - Degener, C. J. et al. (2020). The ethnic identity complexity of
transculturally placed foster youth in the Netherlands. Children and Youth
Services Review, 113, 104957.
- Geldof, D. (2018). Superdiversity as a lens to understand complexities. In
The Routledge Handbook of Language and Superdiversity, 43–56.
- Smith, J. (1996). Analyzing ethical conflict in the transracial adoption
debate. Hypatia, 11(2), 1–33.
Hoorcollege 5: Psychisch welbevinden bij jeugd met
migratieachtergrond
- Kim, S. Y. et al. (2018). Culture’s influence on stressors, parental
socialization, and developmental processes. Annual Review of Clinical
Psychology, 14(1), 343–370.
- Stevens, G. W. J. M. (2018). Psychische problematiek bij jeugdigen met een
migratieachtergrond. Kind en Adolescent, 39(2), 72–91.
- Verhulp, E. E. et al. (2018). Op zoek naar verklaringen voor de
ondervertegenwoordiging in de jeugdhulp. Kind en Adolescent, 39(2), 160–
181.
Hoorcollege 6: Vluchtelingenjeugd en het hulpverleningskader
- Abdi, S. et al. (2023). Promoting positive development among refugee
adolescents. Journal of Research on Adolescence, 33(4), 1064–1084.
- Deardorff, D. (2009). Intercultural Competence Models. CIRGE.
- De Haene, L., & Derluyn, I. (2018). Werken met vluchtelingenkinderen in
pedagogische praktijken. Kind en Adolescent, 39(2), 127–142.
- Pharos (2018). Toolkit Cultureel sensitieve en inclusieve communicatie.
- Zijlstra, A. E. et al. (2019). ‘There is no mother to take care of you’.
Residential Treatment for Children & Youth, 36(2), 118–136.
Hoorcollege 7: Culturele diversiteit op school en responsiviteit van
professionals
- Abacioglu, C. S. et al. (2020). Teachers’ multicultural attitudes and
perspective taking abilities. British Journal of Educational Psychology,
90(3), 736–752.
- Banks, J. A. et al. (2001). Diversity within unity: Essential principles for
teaching and learning in a multicultural society. Phi Delta Kappa, 83(3),
196–203.
- Stevens, P. A. et al. (2019). The Netherlands: From diversity celebration to
a colorblind approach. In The Palgrave Handbook of Race and Ethnic
Inequalities in Education, 783–841.
- Weiner, L. (2006). Challenging deficit thinking: Teaching to student
strengths. Educational Leadership, 42–45.
,College 1: Cultuur, opvoeding en verzorging
Literatuur: Bronfenbrenner ecologisch model (in Leman et al., 2019), Harkness &
Super, 1986, Keller, 2003, Kagitabasi &Ataca, 2005
Bronfenbrenner vond dat er meer gekeken moest worden naar real-life situaties
in plaats van niet-representatieve situaties waar een kind zich ontwikkelt. Hij
ontwikkelde het ecologische model met 2 stellingen:
1. Ontwikkeling vindt plaats door interacties met de directe omgeving, om
effect te hebben moeten die interacties zich vaker herhalen (proximale
processen)
2. De effecten van de proximale processen verschillen per persoon
Het ecologisch model:
- Microsysteem: Alle directe invloeden op een kind, waar het direct mee in
contact staat Gezin, school, vriendjes/vriendinnetjes
- Mesosysteem: Alle relaties binnen de microsystemen De band die
ouders hebben met de leerkrachten/ wijk/ buurt
- Exosysteem: Indirecte invloeden, die niet direct in contact staan met het
kind maar wel invloed hebben op de ontwikkeling van het kind.
Werkomgeving ouders bijvoorbeeld; slechte werkomgeving, meer stress
ouders heeft invloed op kind.
- Macrosysteem: Cultuur, wetgeving, regels
- Chronosysteem: de tijdsgeest, trends. WOII
Cultuur is een gedeeld systeem van kennis en betekenisgeving, dus wat we
normaal vinden binnen de opvoeding. Dit verschilt per land, omgeving en wordt
gevormd door enculturatie in een gezin. Ouders leren het kind waarden en
normen die zij als ideaal beschouwen aan de hand van culturele transmissie.
Aan de hand van de dimensies van hofstede kunnen culturele verschillen
tussen landen worden begrepen en voorspellen we hoe mensen zich gedragen in
de samenleving. Dit zijn belangrijke dimensies:
1. Kleine vs grote machtsafstand ( egalitair vs hiërarchisch ):
- Groot: mensen accepteren hiërarchie, waar 1 iemand hogere macht heeft
en beslist, bijvoorbeeld India.
- Klein: Iedereen is gelijkwaardig bijvoorbeeld in NL, egalitair.
2. Individualisme vs collectivisme: gaat het om het individu of de groep?
- Individualisme: Eigen keuzes, autonomie, persoonlijke doelen ( VS: I
culture )
, - Collectivisme: groepsbelang belangrijker ( China, wij cultuur )
3. Masculiniteit vs Feminiteit: is presteren belangrijker of zorg en balans?
- Masculien: succes en competitie bijvoorbeeld Japan
- Feminien: Samenwerken, welzijn ( Zweden, NL)
4. Lage vs hoge onzekerheidsvermijding: onzekerheid en regels
- Laag: flexibel, risiso’s accepteren ( Singapore )
- Hoog: Veel regels en structuur
5. Toegeeflijkheid vs zelfbeheersing: vrijheid om genot te zoeken
- Toegeeflijk: Vrijheid, plezier ( Mexico )
- Zelfbeheersing: streng, regels, discipline ( Rusland )
6. Lange termijngericht vs korte termijn gericht: nu of later?
- Lang: spaarzaam, volhardend ( China )
- Kort: tradities, snel resultaat ( VS)
Dit proces zie je ook terug in de klas. Als een leerling de docent mag
tegenspreken en vragen mag stellen, de docent toegankelijk is en er weinig
afstand is tussen de leerling en docent is er sprake van een egalitaire cultuur.
Zoals in Nederland. Als een docent duidelijk gezag heeft, weinig vragen gesteld
mogen worden en er meer eenrichtingsverkeer is waar de leerlingen luisteren en
discipline en gehoorzamen belangrijk is, is er sprake van een hiërarchische
cultuur.
Lesmethode hangt ook samen met cultuur, hiërarchisch: reproductiegericht leren,
kennis overnemen en respect autoriteit. Egalitair: zelf nadenken actief
meedenken en meningen vormen = kritisch en reflectief denken.
Een foto van oudhollandse klederdracht met tulpen en molen is hier ook een
goed voorbeeld. Het laat zien hoe cultuur wordt overgebracht, er wordt gehecht
aan tradities.
Cultuurverschil in opvoeding op gebied van tienerseks : cross-culturele
vergelijking tussen NL en VS.
- VS: tienerseks wordt gezien als iets gevaarlijks, zwangerschap/ soa’s
( betekenisgeving kennis ). Dit past niet binnen een tienerleeftijd, en er
kunnen geen romantische relaties bestaan waar dit gebeurt ( ideeën en
waarden ). Dit mag dus ook niet ( uiting opvoedpraktijken ).
- NL: tienerseks wordt gezien als iets heel normaals, onderdeel van de
adolescentie ( betekenisgeving kennis ). Dit past binnen een langdurig
romantische relatie ( ideeën en waarden ). Liever wel thuis dus, om nog
een soort van monitoring, toezicht te hebben ( uiting opvoedpraktijk ).
Kagitabasi &Ataca, 2005
Onderzoek naar de waarde van een kind ( wens om een kind te nemen ), VOC en
hoe dit verandert is binnen 3 generaties vrouwen in Turkije.
3 soorten VOC:
1. Economisch/utilitair: het kind draagt op economische wijze bij binnen het
gezin, bijvoorbeeld helpen met inkomsten
2. Psychologisch: gezelligheid
3. Sociale waarde: De sociale acceptatie van het krijgen van een kind
Verwachtingen van het onderzoek:
