Week 5 – literatuur als
voorbereiding voor de colleges
van de dinsdagen
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 – Groepsdynamische processen als natuurlijke krachtbron............2
Hoofdstuk 2 – De Interpersoonlijke Cirkel (IPC) en interactie..........................................7
Hoofdstuk 3 – Het organiseren van therapiegroepen....................................................13
..................................................................................................................................... 21
Hoofdstuk 4 – Leiderschap in groepstherapie...............................................................22
Hoofdstuk 5 – Groepsontwikkeling, reflectie en professionele groei............................28
Artikel Nooteboom et al. (2022) – Praktische aanbevelingen voor professionals
in de jeugdzorg om de evaluatie en reflectie tijdens multidisciplinaire
teamgesprekken te verbeteren.....................................................................32
College week 5............................................................................................. 41
,Hoofdstuk 1 – Groepsdynamische processen
als natuurlijke krachtbron
De groep als therapeutisch instrument
Groepstherapie berust op het principe dat de groep zelf een middel tot
verandering is. De groep wordt niet alleen als setting gebruikt, maar als actief
therapeutisch instrument.
Elke groepstherapeut werkt met twee theoretische referentiekaders:
1. Het groepsdynamische referentiekader
o De groep gebruiken als krachtbron voor leren, groei en herstel.
o Gebaseerd op kennis uit de groepsdynamica, sociale psychologie en
sociologie.
o Richt zich op interacties, groepsnormen, rollen, cohesie en
groepsontwikkeling.
2. Het therapeutische referentiekader
o De gekozen behandelmethodiek (zoals CGT, IPT, psychodynamische
therapie).
o Gericht op individuele verandering, inzicht en herstel van de cliënt.
Een goede groepstherapeut combineert beide: hij is expert in de methode én
in groepsdynamiek.
Groepstherapie versus individuele therapie
In individuele therapie is de therapeutische relatie het belangrijkste
instrument.
In groepstherapie is dat de groep zelf — vooral de groepscohesie
(onderlinge verbondenheid).
o Hoe beter de therapeut groepsprocessen begrijpt en benut, hoe sterker
het therapeutisch effect.
Brede visie op groepstherapie
Volgens Burlingame & Strauss (2021) omvat groepstherapie alle groepen in
geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en somatische zorg, gericht op
verandering of steun.
Ze onderscheiden drie hoofdvormen:
1. Zelfhulpgroepen = zonder leider, gericht op steun.
2. Educatieve groepen = kennisoverdracht en training.
3. Psychotherapiegroepen = onder leiding van therapeut, gericht op inzicht
en gedragsverandering.
Groepsdynamiek: definitie en betekenis
Groepsdynamiek
= de krachten die tussen mensen in een groep ontstaan en gedrag, emoties en
interacties beïnvloeden.
Ze vormen een collectief dynamisch veld, dat zowel stimulerend als
belemmerend kan werken.
, In elke groep ontstaan bepaalde dynamieken als gevolg van de motieven
en drijfveren die de deelnemers meenemen.
o Elke groepslid heeft zijn eigen verlangens, gedachten, angsten,
emoties en verwachtingen.
o Wanneer deze samenkomen, beïnvloeden ze elkaar en vormen ze een
collectief dynamisch veld.
Kenmerken van groepsdynamiek:
Ontstaat spontaan; niet te plannen of volledig te sturen.
Bestaat uit positieve en negatieve krachten, dat zowel stimulerend als
belemmerend kan werken
Beïnvloedt hoe mensen zich gedragen, leren, voelen en verbinden.
Is tegelijk individueel (persoonlijke motieven) en collectief
(groepsnormen).
Evolutionaire oorsprong van groepsdynamiek
Groepsvorming is diep menselijk: samenwerking was cruciaal voor
overleving (voedsel, bescherming, voortplanting).
Mensen hebben dus een aangeboren behoefte aan verbondenheid
(beloning, acceptatie).
Tegelijk verlangen we ook naar individualiteit — de balans tussen erbij horen
en uniek zijn vormt een kernspanning in elke groep.
Angst en vermijding bij therapeuten
Veel groepstherapeuten ervaren spanning bij het omgaan met groepsprocessen.
Oorzaken:
1. Complexiteit: er gebeurt veel tegelijk → moeilijk te overzien.
2. Negatieve ervaringen: destructieve dynamieken (macht, stiltes) roepen
angst op.
3. Onbewuste vermijding: groepsdynamiek wordt genegeerd of te individueel
benaderd.
Angst is normaal, vooral bij beginnende therapeuten, maar vermijding
belemmert effectiviteit.
Groepsdynamiek als krachtbron
Groepsprocessen kunnen juist enorme therapeutische waarde hebben:
Energie & autonomie: de groep leeft en leert zelfstandig.
Spontaan leren: leden leren van elkaar, niet alleen van de therapeut.
Bewuste sturing: normen, rollen en cohesie kunnen doelgericht worden
ingezet.
Duurzaam effect: de groep is een mini-samenleving — ervaringen zijn
overdraagbaar naar het echte leven.
Groepsdynamiek in online therapie
Online groepen missen non-verbale signalen → processen ontstaan trager.
Maar met bewuste aandacht voor interactie, betrokkenheid en veiligheid
blijven dezelfde principes geldig.
, Relatie tussen groep en individu
De groep is een middel voor individuele groei; tegelijk vormen individuen
samen de groep.
Groepsproces ↔ individueel proces = tweerichtingsverkeer.
voorbereiding voor de colleges
van de dinsdagen
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 – Groepsdynamische processen als natuurlijke krachtbron............2
Hoofdstuk 2 – De Interpersoonlijke Cirkel (IPC) en interactie..........................................7
Hoofdstuk 3 – Het organiseren van therapiegroepen....................................................13
..................................................................................................................................... 21
Hoofdstuk 4 – Leiderschap in groepstherapie...............................................................22
Hoofdstuk 5 – Groepsontwikkeling, reflectie en professionele groei............................28
Artikel Nooteboom et al. (2022) – Praktische aanbevelingen voor professionals
in de jeugdzorg om de evaluatie en reflectie tijdens multidisciplinaire
teamgesprekken te verbeteren.....................................................................32
College week 5............................................................................................. 41
,Hoofdstuk 1 – Groepsdynamische processen
als natuurlijke krachtbron
De groep als therapeutisch instrument
Groepstherapie berust op het principe dat de groep zelf een middel tot
verandering is. De groep wordt niet alleen als setting gebruikt, maar als actief
therapeutisch instrument.
Elke groepstherapeut werkt met twee theoretische referentiekaders:
1. Het groepsdynamische referentiekader
o De groep gebruiken als krachtbron voor leren, groei en herstel.
o Gebaseerd op kennis uit de groepsdynamica, sociale psychologie en
sociologie.
o Richt zich op interacties, groepsnormen, rollen, cohesie en
groepsontwikkeling.
2. Het therapeutische referentiekader
o De gekozen behandelmethodiek (zoals CGT, IPT, psychodynamische
therapie).
o Gericht op individuele verandering, inzicht en herstel van de cliënt.
Een goede groepstherapeut combineert beide: hij is expert in de methode én
in groepsdynamiek.
Groepstherapie versus individuele therapie
In individuele therapie is de therapeutische relatie het belangrijkste
instrument.
In groepstherapie is dat de groep zelf — vooral de groepscohesie
(onderlinge verbondenheid).
o Hoe beter de therapeut groepsprocessen begrijpt en benut, hoe sterker
het therapeutisch effect.
Brede visie op groepstherapie
Volgens Burlingame & Strauss (2021) omvat groepstherapie alle groepen in
geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en somatische zorg, gericht op
verandering of steun.
Ze onderscheiden drie hoofdvormen:
1. Zelfhulpgroepen = zonder leider, gericht op steun.
2. Educatieve groepen = kennisoverdracht en training.
3. Psychotherapiegroepen = onder leiding van therapeut, gericht op inzicht
en gedragsverandering.
Groepsdynamiek: definitie en betekenis
Groepsdynamiek
= de krachten die tussen mensen in een groep ontstaan en gedrag, emoties en
interacties beïnvloeden.
Ze vormen een collectief dynamisch veld, dat zowel stimulerend als
belemmerend kan werken.
, In elke groep ontstaan bepaalde dynamieken als gevolg van de motieven
en drijfveren die de deelnemers meenemen.
o Elke groepslid heeft zijn eigen verlangens, gedachten, angsten,
emoties en verwachtingen.
o Wanneer deze samenkomen, beïnvloeden ze elkaar en vormen ze een
collectief dynamisch veld.
Kenmerken van groepsdynamiek:
Ontstaat spontaan; niet te plannen of volledig te sturen.
Bestaat uit positieve en negatieve krachten, dat zowel stimulerend als
belemmerend kan werken
Beïnvloedt hoe mensen zich gedragen, leren, voelen en verbinden.
Is tegelijk individueel (persoonlijke motieven) en collectief
(groepsnormen).
Evolutionaire oorsprong van groepsdynamiek
Groepsvorming is diep menselijk: samenwerking was cruciaal voor
overleving (voedsel, bescherming, voortplanting).
Mensen hebben dus een aangeboren behoefte aan verbondenheid
(beloning, acceptatie).
Tegelijk verlangen we ook naar individualiteit — de balans tussen erbij horen
en uniek zijn vormt een kernspanning in elke groep.
Angst en vermijding bij therapeuten
Veel groepstherapeuten ervaren spanning bij het omgaan met groepsprocessen.
Oorzaken:
1. Complexiteit: er gebeurt veel tegelijk → moeilijk te overzien.
2. Negatieve ervaringen: destructieve dynamieken (macht, stiltes) roepen
angst op.
3. Onbewuste vermijding: groepsdynamiek wordt genegeerd of te individueel
benaderd.
Angst is normaal, vooral bij beginnende therapeuten, maar vermijding
belemmert effectiviteit.
Groepsdynamiek als krachtbron
Groepsprocessen kunnen juist enorme therapeutische waarde hebben:
Energie & autonomie: de groep leeft en leert zelfstandig.
Spontaan leren: leden leren van elkaar, niet alleen van de therapeut.
Bewuste sturing: normen, rollen en cohesie kunnen doelgericht worden
ingezet.
Duurzaam effect: de groep is een mini-samenleving — ervaringen zijn
overdraagbaar naar het echte leven.
Groepsdynamiek in online therapie
Online groepen missen non-verbale signalen → processen ontstaan trager.
Maar met bewuste aandacht voor interactie, betrokkenheid en veiligheid
blijven dezelfde principes geldig.
, Relatie tussen groep en individu
De groep is een middel voor individuele groei; tegelijk vormen individuen
samen de groep.
Groepsproces ↔ individueel proces = tweerichtingsverkeer.
