Tentamen ‘Criminologie’ Minor ‘Werken in een
Gedwongen Kader’
‘Actuele Criminologie’ 10e herziene druk
3 Het strafrechtelijk systeem in actie
3.1 Inleiding
- Het studieobject van de criminologie bestaat uit criminaliteit en de maatschappelijke
reactie hierop
- De belangrijkste formele reactie op criminaliteit in onze rechtsstaat is de toepassing
van het strafrecht
- Strafrechtelijk systeem/strafrechtelijke keten – het geheel van organisaties of
personen dat bepaalt welke gedragingen strafbaar zijn en zorg draagt voor de
opsporing van overtreders, hun vervolging en berechting, en voor tenuitvoerlegging
van de aan hen opgelegde straffen:
o De strafwetgeven – centrale overheid en lagere overheden
o De politie en andere instanties met opsporingsbevoegdheid
o Openbaar Ministerie – de officieren van justitie
o Zittende magistratuur – de rechters en de griffie
o Het gevangeniswezen
o Reclassering
- Kenmerkend voor strafrechtelijk systeem: een grote mate van complexiteit en de
afwezigheid van eenvoudige gezagsrelaties
- Minister van Justitie en Veiligheid stuurt en beheert het Korps nationale politie
- Het Korps nationale politie tien regionale eenheden
- De burgemeester en hoofdofficier van justitie gezag over deze eenheden
- De hoofdofficier van justitie gezag over de politie (strafrechtelijke handhaving en
criminaliteitsbestrijding)
- Het Openbaar Ministerie de vervolging van verdachten + formuleren strafeisen
- Beslissingen van de rechter vallen onder de politieke verantwoordelijkheid van de
minister van JV
- Rechters zijn onafhankelijk aangestuurd door rechtbanken, hoven en de Raad
- Delen van kinderbescherming en slachtofferhulp semipublieke organisaties
(grotendeels gefinancierd door overheid) in zekere mate ook onafhankelijk
- Op basis van de gegevens die de organen van dit systeem produceren, kan een beleid
worden gemaakt om het systeem en de organen aan te sturen dat het doel van de
rechtspleging beter wordt bereikt
- Het doel van de rechtspleging een effectieve en rechtmatige bestrijding van
criminaliteit
- Beleidsinformatie – de gegevens die zijn verzameld over de activiteiten van elk
subsysteem (door de automatisering neemt de omvang hiervan toe)
- Parket-Generaal van het OM in Den Haag en de Rechtspraak beschikken over
uitgebreide beleidsinformatiesystemen, verder publiceert CBS jaarlijks gegevens
- Prestatiemaat – prestaties van organen worden beoordeeld a.d.h.v. statistische
beleidsinformatie (bijv. ophelderingspercentages bij de politie)
, o Ontlenen hun betekenis aan vergelijking in tijd (vroeger/nu) of met die van
vergelijkbare organen (benchmarking)
- Bij prestaties van het strafrechtelijk systeem gaat het zowel om kwantitatieve
doelstellingen (bijv. meer opsporingen) als om kwalitatieve gegevens (bijv. mate
waarin principe van rechtsgelijkheid wordt verwezenlijkt)
3.2 Organisatie en prestaties van politie en justitie
3.2.1 De politie
- Art. 3 Politiewet politie heeft de taak te zorgen voor de daadwerkelijke
handhaving van de rechtsorde (openbare orde en strafrechtelijk), en voor het
verlenen van hulp aan hen die deze behoeven
- Opsporing van strafbare feiten – belangrijk onderdeel van strafrechtelijke
rechtshandhaving, uitgevoerd door onderdeel van de politie recherche
- Recherchewerk – op landelijk (Dienst Landelijke Recherche) en districtsniveau
(districtsrecherche) en op basiseenheden
- Overige taken geüniformeerde onderdelen vaak georganiseerd in basisteams
De politiesterkte
- In het jaar 2016 bedroeg politiesterkte 50.747 fte’s (fulltime equivalent)
- Om te beoordelen of dit aantal toereikend is, wordt een vergelijking gemaakt met
andere landen (aantal politiefunctionarissen per 100.000 inwoners)
- Nederland: relatief laag aantal politiefunctionarissen naast andere EU-landen
- Vraag: definitie politiemensen? Wordt het gecompenseerd door andere functies?
- Nederland: óók relatief laag aantal beveiligers
- Er zijn ongeveer evenveel beveiligers in publiek terrein actief als politiemensen
- In VS, Midden- en Oost-Europa zijn (veel) meer particuliere beveiligers dan politie
Het ophelderingspercentage
- De traditionele prestatiemaat voor strafrechtelijke handhavingstaak van de politie
het percentage ter kennis gekomen misdrijven waarden een verdachte bekend
wordt (= het ophelderingspercentage/oplossingspercentage)
- NL rond de 26%
- Relatief hoge ophelderingspercentages:
o Misdrijven die voornamelijk door eigen opsporingsinspanningen worden
geconstateerd (vuurwapen- en drugsmisdrijven)
o Delicten die door aangiften van slachtoffers bij de politie bekend worden
geweld- en seksuele misdrijven (2/3)
- Relatief lage ophelderingspercentages:
o Vermogensmisdrijven (1/7)
o Fietsendiefstal (<5%)
o Zakkenrollerij (3%)
- Zwakte ophelderingspercentages als prestatiemaat:
o De ervoor geleverde inspanningen per delictstype lopen zeer uiteen
o Er zijn verschillende factoren per land die inwerken op het percentage
o Politie heeft veel andere taken (‘zachte output’) dan alleen oplossen van
misdrijven (‘harde output’)
, - Of een ophelderingspercentage als hoog of laag wordt gezien, hangt (mede) af van
de norm die wordt gesteld OM heeft normen gesteld:
o Roofovervallen: 32% (gehaald)
o Woninginbraken 10% (nog niet gehaald)
- De ophelderingspercentages van de politie in Nederland ligt al jaren op laag niveau
- Hoogte ophelderingspercentage in een land is afhankelijk van:
o Aard van de delicten waarmee de politie in aanraking komt
o Beleidsmatige- en juridische kenmerken beslissingsvrijheid van OM
o Statistisch/rekenkundig criteria die gesteld wordt bij een ‘opheldering’ en
registratie
- Beoordelen van functioneren van politie kan gedaan worden door combinatie van:
o ‘Zachte output’ jaarlijkse Veiligheidsmonitor onder bevolking
o ‘Harde output’ outputindicatoren zoals ophelderingspercentages
- De ontwikkeling van de criminaliteitscijfers en/of slachtofferpercentages wordt
gezien als ultieme prestatiemaat van de politie
3.2.2 Het Openbaar Ministerie
- Openbaar Ministerie (OM) is belast met de strafrechtelijke handhaving van de
rechtsorde
o Leidinggeven aan opsporing door politie van strafbare feiten
o Vervolgen van verdachten
o Toezichthouden op tenuitvoerlegging van straffen
- Vervolging van de verdachten
o Klassieke rol van de aanklager
o Bestaat uit dagvaarden verdachte, de zaak en het bewijs ervoor uiteenzetten,
en het eisen van een straf en/of maatregel
- Officier van Justitie (OvJ) heeft aantal alternatieven:
o Seponeren – besluiten een zaak terzijde te leggen
Technisch sepot te weinig bewijs
Beleidssepot uit ‘opportuniteitsoverwegingen’ licht vergrijp
o Transactie – bepaalde voorwaarden leggen aan niet vervolgen
Bijvoorbeeld betalen van een geldboeten of verrichten van taakstraf
o Strafbeschikking – OvJ zelf stelt schuld van verdachte vast en kan straffen en
maatregelen opleggen (steeds vaker gekozen)
Verdachte kan achteraf bezwaar maken bij de rechter als die alsnog
een oordeel velt
- ‘Afdoen in eerste aanleg’ – wanneer nieuwe zaken worden behandeld door het OM
o Worden afgehandeld bij elf arrondissementsparketten
- Er zijn twee landelijk parketten voor complexere zaken:
o Het Landelijk parket – bestrijding georganiseerde criminaliteit, terrorisme en
internationale misdrijven
o Het Functioneel parket – bestrijding fraude en milieucriminaliteit
- Het Gerechtshof – wanneer verdachte of OM ontevreden is over oordeel van de
rechter kan er in hoger beroep worden gegaan bij het Gerechtshof
o ‘Zaken in tweede aanleg’
, o Aanklager: advocaten-generaal werken bij vier ressortsparketten die elk
worden voorgezeten door een procureur-generaal procureurs-generaal
vormen samen ‘Het College van Procureurs-Generaal’ dat leidinggeeft aan
het gehele OM
- Minister van Justitie en Veiligheid draagt politieke eindverantwoordelijkheid
- De Hoge Raad der Nederlanden – wanneer er na hoger beroep nog juridische
kwesties open lijken te staan (rechtsvragen) kan verdachte of het OM deze
voorleggen aan het hoogste rechtscollege van Nederland
- ’70 sterke stijging criminaliteit OM niet in staat alle zaken adequaat af te
handelen handhavingstekort ’85 ‘Samenleving en criminaliteit’ – belofte:
o Stimulering preventieve maatregelen
o Meer, harder en consequenter straffen
o % ‘Kale sepots’ moet omlaag doordat de afschrikkende werking van het
strafrecht is verzwakt door de gegroeide praktijk: bijna de helft geen sanctie
- Versnelling van de afhandelingsduur/doorlooptijden van strafzaken afschrikkende
werking zou groter zijn als dader ‘lik op stuk’ zou krijgen ZSM-wijze (2012)
o ZSM zo snel mogelijk (vroeger), nu zorgvuldig, snel en op maat
o Zaken worden door OM en ketenpartners zsm op passende wijze afgedaan
o Doel: slagvaardigheid en daarmee de effectiviteit van de strafrechtspleging
vergoten
o Gemiddeld 2/3e via ZSM behandeld meerderheid in minder dan 31 dagen
Arrondissementsparket - Het kantoor van het OM in een arrondissement.
Op het arrondissementsparket werken de officieren van justitie en ondersteunend personeel
onder leiding van een hoofdofficier van justitie. De parketten zijn gevestigd in dezelfde steden
als de rechtbanken.
Ressortsparket – Het kantoor van het OM in een gerechtshof.
Kale sepots – Strafzaken die zonder oplegging van sanctie terzijde gelegd worden
3.2.3 De rechterlijke macht
- Op basis van het opsporingsonderzoek en het onderzoek ter terechtzitting beslissen
de rechters uiteindelijk:
o of de ten laste gelegde strafbare feiten wettig en overtuigend bewezen zijn,
over;
o over de schuld van de verdachte
o welke straf of maatregel er op basis daarvan wordt opgelegd.
- Rechterlijke organisatie is dezelfde als die van het OM: elf rechtbanken, vier
gerechtshoven en de Hoge Raad
- In eerste aanleg zijn er twee soorten strafrechters:
o Politierechter – lichte en eenvoudige zaken
o Meervoudige kamer bestaande uit drie rechter – zware en complexe zaken
- Kinderrechter minderjarige verdachten
- Rechter-commissaris – een rechter die beslissingen neemt over het vooronderzoek
in strafzaken (bijv. aftappen telefoons)
- Het aantal misdrijven afgedaan door de rechter in Nederland nam af
- Het aantal vrijspraken nam toe (van 7 tot 11%)
- Aantal schuldigverklaringen nog sterker gedaald dan ingeschreven zaken
Gedwongen Kader’
‘Actuele Criminologie’ 10e herziene druk
3 Het strafrechtelijk systeem in actie
3.1 Inleiding
- Het studieobject van de criminologie bestaat uit criminaliteit en de maatschappelijke
reactie hierop
- De belangrijkste formele reactie op criminaliteit in onze rechtsstaat is de toepassing
van het strafrecht
- Strafrechtelijk systeem/strafrechtelijke keten – het geheel van organisaties of
personen dat bepaalt welke gedragingen strafbaar zijn en zorg draagt voor de
opsporing van overtreders, hun vervolging en berechting, en voor tenuitvoerlegging
van de aan hen opgelegde straffen:
o De strafwetgeven – centrale overheid en lagere overheden
o De politie en andere instanties met opsporingsbevoegdheid
o Openbaar Ministerie – de officieren van justitie
o Zittende magistratuur – de rechters en de griffie
o Het gevangeniswezen
o Reclassering
- Kenmerkend voor strafrechtelijk systeem: een grote mate van complexiteit en de
afwezigheid van eenvoudige gezagsrelaties
- Minister van Justitie en Veiligheid stuurt en beheert het Korps nationale politie
- Het Korps nationale politie tien regionale eenheden
- De burgemeester en hoofdofficier van justitie gezag over deze eenheden
- De hoofdofficier van justitie gezag over de politie (strafrechtelijke handhaving en
criminaliteitsbestrijding)
- Het Openbaar Ministerie de vervolging van verdachten + formuleren strafeisen
- Beslissingen van de rechter vallen onder de politieke verantwoordelijkheid van de
minister van JV
- Rechters zijn onafhankelijk aangestuurd door rechtbanken, hoven en de Raad
- Delen van kinderbescherming en slachtofferhulp semipublieke organisaties
(grotendeels gefinancierd door overheid) in zekere mate ook onafhankelijk
- Op basis van de gegevens die de organen van dit systeem produceren, kan een beleid
worden gemaakt om het systeem en de organen aan te sturen dat het doel van de
rechtspleging beter wordt bereikt
- Het doel van de rechtspleging een effectieve en rechtmatige bestrijding van
criminaliteit
- Beleidsinformatie – de gegevens die zijn verzameld over de activiteiten van elk
subsysteem (door de automatisering neemt de omvang hiervan toe)
- Parket-Generaal van het OM in Den Haag en de Rechtspraak beschikken over
uitgebreide beleidsinformatiesystemen, verder publiceert CBS jaarlijks gegevens
- Prestatiemaat – prestaties van organen worden beoordeeld a.d.h.v. statistische
beleidsinformatie (bijv. ophelderingspercentages bij de politie)
, o Ontlenen hun betekenis aan vergelijking in tijd (vroeger/nu) of met die van
vergelijkbare organen (benchmarking)
- Bij prestaties van het strafrechtelijk systeem gaat het zowel om kwantitatieve
doelstellingen (bijv. meer opsporingen) als om kwalitatieve gegevens (bijv. mate
waarin principe van rechtsgelijkheid wordt verwezenlijkt)
3.2 Organisatie en prestaties van politie en justitie
3.2.1 De politie
- Art. 3 Politiewet politie heeft de taak te zorgen voor de daadwerkelijke
handhaving van de rechtsorde (openbare orde en strafrechtelijk), en voor het
verlenen van hulp aan hen die deze behoeven
- Opsporing van strafbare feiten – belangrijk onderdeel van strafrechtelijke
rechtshandhaving, uitgevoerd door onderdeel van de politie recherche
- Recherchewerk – op landelijk (Dienst Landelijke Recherche) en districtsniveau
(districtsrecherche) en op basiseenheden
- Overige taken geüniformeerde onderdelen vaak georganiseerd in basisteams
De politiesterkte
- In het jaar 2016 bedroeg politiesterkte 50.747 fte’s (fulltime equivalent)
- Om te beoordelen of dit aantal toereikend is, wordt een vergelijking gemaakt met
andere landen (aantal politiefunctionarissen per 100.000 inwoners)
- Nederland: relatief laag aantal politiefunctionarissen naast andere EU-landen
- Vraag: definitie politiemensen? Wordt het gecompenseerd door andere functies?
- Nederland: óók relatief laag aantal beveiligers
- Er zijn ongeveer evenveel beveiligers in publiek terrein actief als politiemensen
- In VS, Midden- en Oost-Europa zijn (veel) meer particuliere beveiligers dan politie
Het ophelderingspercentage
- De traditionele prestatiemaat voor strafrechtelijke handhavingstaak van de politie
het percentage ter kennis gekomen misdrijven waarden een verdachte bekend
wordt (= het ophelderingspercentage/oplossingspercentage)
- NL rond de 26%
- Relatief hoge ophelderingspercentages:
o Misdrijven die voornamelijk door eigen opsporingsinspanningen worden
geconstateerd (vuurwapen- en drugsmisdrijven)
o Delicten die door aangiften van slachtoffers bij de politie bekend worden
geweld- en seksuele misdrijven (2/3)
- Relatief lage ophelderingspercentages:
o Vermogensmisdrijven (1/7)
o Fietsendiefstal (<5%)
o Zakkenrollerij (3%)
- Zwakte ophelderingspercentages als prestatiemaat:
o De ervoor geleverde inspanningen per delictstype lopen zeer uiteen
o Er zijn verschillende factoren per land die inwerken op het percentage
o Politie heeft veel andere taken (‘zachte output’) dan alleen oplossen van
misdrijven (‘harde output’)
, - Of een ophelderingspercentage als hoog of laag wordt gezien, hangt (mede) af van
de norm die wordt gesteld OM heeft normen gesteld:
o Roofovervallen: 32% (gehaald)
o Woninginbraken 10% (nog niet gehaald)
- De ophelderingspercentages van de politie in Nederland ligt al jaren op laag niveau
- Hoogte ophelderingspercentage in een land is afhankelijk van:
o Aard van de delicten waarmee de politie in aanraking komt
o Beleidsmatige- en juridische kenmerken beslissingsvrijheid van OM
o Statistisch/rekenkundig criteria die gesteld wordt bij een ‘opheldering’ en
registratie
- Beoordelen van functioneren van politie kan gedaan worden door combinatie van:
o ‘Zachte output’ jaarlijkse Veiligheidsmonitor onder bevolking
o ‘Harde output’ outputindicatoren zoals ophelderingspercentages
- De ontwikkeling van de criminaliteitscijfers en/of slachtofferpercentages wordt
gezien als ultieme prestatiemaat van de politie
3.2.2 Het Openbaar Ministerie
- Openbaar Ministerie (OM) is belast met de strafrechtelijke handhaving van de
rechtsorde
o Leidinggeven aan opsporing door politie van strafbare feiten
o Vervolgen van verdachten
o Toezichthouden op tenuitvoerlegging van straffen
- Vervolging van de verdachten
o Klassieke rol van de aanklager
o Bestaat uit dagvaarden verdachte, de zaak en het bewijs ervoor uiteenzetten,
en het eisen van een straf en/of maatregel
- Officier van Justitie (OvJ) heeft aantal alternatieven:
o Seponeren – besluiten een zaak terzijde te leggen
Technisch sepot te weinig bewijs
Beleidssepot uit ‘opportuniteitsoverwegingen’ licht vergrijp
o Transactie – bepaalde voorwaarden leggen aan niet vervolgen
Bijvoorbeeld betalen van een geldboeten of verrichten van taakstraf
o Strafbeschikking – OvJ zelf stelt schuld van verdachte vast en kan straffen en
maatregelen opleggen (steeds vaker gekozen)
Verdachte kan achteraf bezwaar maken bij de rechter als die alsnog
een oordeel velt
- ‘Afdoen in eerste aanleg’ – wanneer nieuwe zaken worden behandeld door het OM
o Worden afgehandeld bij elf arrondissementsparketten
- Er zijn twee landelijk parketten voor complexere zaken:
o Het Landelijk parket – bestrijding georganiseerde criminaliteit, terrorisme en
internationale misdrijven
o Het Functioneel parket – bestrijding fraude en milieucriminaliteit
- Het Gerechtshof – wanneer verdachte of OM ontevreden is over oordeel van de
rechter kan er in hoger beroep worden gegaan bij het Gerechtshof
o ‘Zaken in tweede aanleg’
, o Aanklager: advocaten-generaal werken bij vier ressortsparketten die elk
worden voorgezeten door een procureur-generaal procureurs-generaal
vormen samen ‘Het College van Procureurs-Generaal’ dat leidinggeeft aan
het gehele OM
- Minister van Justitie en Veiligheid draagt politieke eindverantwoordelijkheid
- De Hoge Raad der Nederlanden – wanneer er na hoger beroep nog juridische
kwesties open lijken te staan (rechtsvragen) kan verdachte of het OM deze
voorleggen aan het hoogste rechtscollege van Nederland
- ’70 sterke stijging criminaliteit OM niet in staat alle zaken adequaat af te
handelen handhavingstekort ’85 ‘Samenleving en criminaliteit’ – belofte:
o Stimulering preventieve maatregelen
o Meer, harder en consequenter straffen
o % ‘Kale sepots’ moet omlaag doordat de afschrikkende werking van het
strafrecht is verzwakt door de gegroeide praktijk: bijna de helft geen sanctie
- Versnelling van de afhandelingsduur/doorlooptijden van strafzaken afschrikkende
werking zou groter zijn als dader ‘lik op stuk’ zou krijgen ZSM-wijze (2012)
o ZSM zo snel mogelijk (vroeger), nu zorgvuldig, snel en op maat
o Zaken worden door OM en ketenpartners zsm op passende wijze afgedaan
o Doel: slagvaardigheid en daarmee de effectiviteit van de strafrechtspleging
vergoten
o Gemiddeld 2/3e via ZSM behandeld meerderheid in minder dan 31 dagen
Arrondissementsparket - Het kantoor van het OM in een arrondissement.
Op het arrondissementsparket werken de officieren van justitie en ondersteunend personeel
onder leiding van een hoofdofficier van justitie. De parketten zijn gevestigd in dezelfde steden
als de rechtbanken.
Ressortsparket – Het kantoor van het OM in een gerechtshof.
Kale sepots – Strafzaken die zonder oplegging van sanctie terzijde gelegd worden
3.2.3 De rechterlijke macht
- Op basis van het opsporingsonderzoek en het onderzoek ter terechtzitting beslissen
de rechters uiteindelijk:
o of de ten laste gelegde strafbare feiten wettig en overtuigend bewezen zijn,
over;
o over de schuld van de verdachte
o welke straf of maatregel er op basis daarvan wordt opgelegd.
- Rechterlijke organisatie is dezelfde als die van het OM: elf rechtbanken, vier
gerechtshoven en de Hoge Raad
- In eerste aanleg zijn er twee soorten strafrechters:
o Politierechter – lichte en eenvoudige zaken
o Meervoudige kamer bestaande uit drie rechter – zware en complexe zaken
- Kinderrechter minderjarige verdachten
- Rechter-commissaris – een rechter die beslissingen neemt over het vooronderzoek
in strafzaken (bijv. aftappen telefoons)
- Het aantal misdrijven afgedaan door de rechter in Nederland nam af
- Het aantal vrijspraken nam toe (van 7 tot 11%)
- Aantal schuldigverklaringen nog sterker gedaald dan ingeschreven zaken
