Kinderorthopedie: Pluis of niet Pluis, een leidraad voor de eerstelijns gezondheidszorg
H2 Aangeboren standsafwijkingen van de voet en tenen
· Equinovarusstand: voorkeursstand van de voet. Door de laterale voetrand te kietelen, wordt
de voet actief in normale voetstand getrokken. Dan heb je te maken met een normale
voetstand ondanks de voorkeursstand. Gebeurd dit niet, dan heb je een standsafwijking
· Metatarsus primus varus: hier staat de os metatarsale I geadduceert ten opzichte van de
rest van de voet. Opvallend is de ruimte tussen de grote teen en de tweede teen.
→ Soepele metatarsus primus varus; alleen aanwezig als het kind staat en corrigeert
spontaan als de voet niet meer belast wordt.
→ Rigide metatarsus primus varus: blijft aanwezig bij een onbelaste voet. Als dit niet wordt
behandeld, ontstaat er vaak een hallux valgus.
· Metatarsus adductus: de gehele voorvoet staat geadduceerd ten opzichte van de
achtervoet. De voetzool vertoont geen diepe plooien. Als de voorvoet passief naar abductie
kan worden gebracht, corrigeert het vaak spontaan.
· Metatarsus varus: de gehele voorvoet staat in staat in adductie – en supinatiestand ten
opzichte van de achtervoet + een hoog lengtegewelf. Ter hoogte van de overgang naar de
achtervoet zit een diepe huidplooi. Blijft dit onbehandeld, ontstaat er een holvoet.
· Pes varus: de voorvoet staat in adductie – en supinatiestand, de achtervoet heeft een
varuskanteling. De dorsaalextensie is volledig. Zonder behandeling gaat het kind extreem de
laterale voetrand lopen.
· Pes equinovarus (klompvoet): de voorvoet staat in adductie – en supinatiestand, de
achtervoet in varuskanteling en tevens in plantairflexie. Dorsaalextensie is niet mogelijk.
Onbehandeld gaan kinderen extreem op de buitenkant van de voet lopen. Let wel op dat
een klompvoet een gevolg kan zijn van een neurologische aandoening.
· Pes calcaneovalgus: de voorvoet staat nu centraal, de achtervoet in extreme
dorsaalextensie met lichte valguskanteling. Als de voet passief naar lichte plantairflexie kan
worden gebracht corrigeert de afwijking spontaan. De voetzool is vlak.
· Convex pes valgus: de voorvoet staat in abductie en dorsaalextensie; de achtervoet in
plantairflexie en valguskanteling. De voetzool is convex. Dit is vaak geassocieerd met een
neurologische aandoening.
· Pes cavus (holvoet): het lengtegewelf is uitgesproken hol. Kinderen komen vaak op een iets
latere leeftijd met dit beeld, omdat er dan klachten ontstaan. Vaak zijn de klachten ter
hoogte van mediale voetgewelf. Bij een ernstige holvoet is er vaak sprake van een
neurologische afwijking.
De aangeboren voetafwijkingen, mits ze passief in een andere stand worden gebracht (zie blauw),
komen ze altijd in aanmerking voor een voor een verwijzing. Ook wordt er in de meeste gevallen een
conservatieve behandeling ingezet met manuele redressie en immobilisatie met behulp van
gipsverband. Als de correcte voetstand is bereikt wordt er vaak verder gegaan met een orthese.
Pes convex valgus: meestal operatie
,Pes equinovarus: methode volgens Kite à met als centrum van rotatie het gewricht tussen os calcaneus
en os cuboideum wordt het door middel van manuele redressie en gipsverband-immobilisatie de
klompvoet gecorrigeerd. Ook is er de methode van Ponseti, waarbij de voet rond de talus wordt
geroteerd met de redressietechniek. Na gipsredressie wordt een Dennis Brownbeugel aangemeten die
het kind aan moet dag en nacht, tot het lopen gaat. Daarna alleen ’s nachts.
Standsafwijkingen van de voet als het kind gaat staan en lopen
· Soepele platvoet: het lengtegewelf aan de binnenzijde van de voet is verstreken en de hiel
staat naar buiten gekanteld. Als de voet afhangt en de in ruststand van de voeten in
plantairflexie is, ziet men het lengtegewelf aan de binnenkant concaaf worden. Dit gebeurd
ook als het kind op de tenen gaat lopen. In de meeste gevallen vindt er spontaan herstel
plaats. Steunzolen zullen weinig tot geen effect geven.
· Contracte platvoet: de mediale zijde van de voet is verstreken en is er een valgusstand van
de achtervoet. Het lentegewelf corrigeert zich nu niet en blijft verstreken. Dit komt door een
abnormale benige overbrugging tussen de voetwortelbeenderen, meestal tussen os
calcaneus en het os naviculare. Meestal komen klachten pas rond acht jaar.
· Tenenloper: binnen 3 tot 6 maanden moet er een normale voetafwikkeling zijn. Sommige
kinderen blijven, als gevolg van te korte achillespezen, echter op de tenen lopen. Als het
kind zijn best doet kan het een normale afwikkeling laten zien, maar zodra de aandacht is
afgeleid, gaat het weer op de tenen lopen. Vaak wordt er een beperkte dorsaalextensie
gevonden. Kinderen die ouder zijn dan drie jaar worden verwezen.
Als kinderen bij platvoeten pijn krijgen ter hoogte aan de binnenzijde van de voeten en snelle
vermoeidheid en kramp krijgen in de benen is het, het verwijzen waard voor mogelijke steunzolen.
De contracte platvoet moet wel worden verwezen.
→ Behandeling contracte platvoeten: als eerste met behulp van steunzolen. Indien geen resultaat, valt
een operatie te overwegen. De benige overbrugging zal dan worden verwijderd.
→ Behandeling tenenloper: > 3 jaar, een laarsbeugel voor 1-2 jaar. Daarmee wordt de voet in neutrale
stand gehouden. Er wordt dan rek op de achillespezen gehouden. In hardnekkige gevallen redressie van
de spitsvoet en immobilisatie met behulp van loopgips voor 6 weken.
Standafwijkingen in de tenen
· Krulteen: meeste voorkomende aangeboren afwijking van de kleine tenen. Vaak is dit een
familiar probleem, dat bilateraal symmetrisch voorkomt en in de regel geen klachten geeft.
Meeste betrokken tenen zijn de 4e en 5e teen. De distale falanx is naar mediaal gedevieerd,
geflecteerd en geexoroteerd. De aangedane teen ligt onder de mediaal naastliggende teen.
De afwijking valt het meeste op als het kind staat. De meeste kinderen hebben geen
klachten.
· Hamerteen: extensie ter hoogte van het metatarsofalangeale gewricht en flexie van het
proximale interfalangeale gewricht. Het distale interfalangeale gewricht is meestal normaal
of geexoroteerd. Er is geen rotatiecomponent en betreft meestal de tweede teen.
, · ‘Mallet teen: flexie van het distale interfalangeale gewricht van een van de kleine tenen.
· Klauwteen: hyperextensie ter hoogte van het metatarsofalangeale gewricht en flexie ter
hoogte van het proximale en distale interfalangeale gewricht. Alle tenen zijn hierin
betrokken. Vaak worden klauwtenen gezien bij holvoeten en neurologische afwijkingen.
· Overliggende teen: de vijfde teen ligt over de vierde teen heen. Vaak is dit een familiair
probleem. Veel kinderen ondervinden problemen met het dragen van schoeisel. Meestal ligt
de tweede over de derde teen, maar alle tenen kunnen betrokken zijn. De overliggende
tenen van tweede, derde en vierde corrigeren in de loop van de tijd spontaan, dit geldt niet
voor de vijfde over de vierde teen.
· Syndactylie: de tenen zijn onvoldoende gescheiden. Geen functioneel probleem en geen
pijn.
· Polydactylie: veel voorkomende congenitale afwijking. De extra teen zit vaak aan de laterale
zijde. Verdubbeling van de grote teen komt minder vaak voor.
· Hallux varus: varusdeformiteit van de grote teen. De grote teen staat geadduceerd ten
opzichte van het os metatarsale I. Gaat vaak gepaard met een dubbeldik en korter os
metatarsale I.
· Hallux valgus: valguspositie van de grote teen ter hoogte van het metatarsofalangeale
gewricht. Als de grote teen > 15 graden in valgus staat t.o.v. het eerste middenvoetsbeentje
spreek je van hallux valgus. Een valgusstand kan ook worden veroorzaakt door een
valgusstand ter hoogte van het interfalangeale gewricht van de grote teen.
→ Kinderen met hallux varus en extra tenen moeten op de leeftijd van 1 jaar worden
doorverwezen, de rest van de afwijkingen alleen bij klachten. Vaak komen klachten op
jongvolwassen leeftijd en kan het vaak goed opgelost worden met een operatie.
→ Lengte-toegift bij schoenen dient ervoor te zorgen dat er compensatie is van het naar
voren schuiven van de voet tijdens het lopen. Is er onvoldoende ruimte, dan gaan tenen
klauwen.
→ Een te wijde schoen laat toe dat de voet naar voren schuift. De ruimte die er moet zijn
voor de tenen is nu zichtbaar achter de hiel.
H3 Standsafwijkingen van de knie
· Fysiologische genu varum: vanaf pasgeboren leeftijd tot de leeftijd van 1 jaar bestaat er een
genu varum tot 15 graden, welke bilateraal is. Vaak wordt het geaccentueerd door een
versterkte exorotatie in de heupgewrichten en een endotorsie in de onderbenen. Bij 1,5 jaar
zijn de benen langzaamaan gecorrigeerd en redelijk recht. Het corrigeert dus vaak spontaan.
· Fysiologische genu valgum: In het 2e en 3e levensjaar ontwikkelen zich langzaam genu
valgum met een gemiddelde hoek van 12 graden, ook bilateraal. Het wordt versterkt door
exotorsie in de onderbenen en soms ook door endorotatie in de heupen. Dit corrigeert zich
geleidelijk zodat een 7-jarige zich in 95% van de gevallen een normale femorotibiale
valgushoek heeft ontwikkeld.
- Meisjes: 8 graden
- Jongens: 7 graden
H2 Aangeboren standsafwijkingen van de voet en tenen
· Equinovarusstand: voorkeursstand van de voet. Door de laterale voetrand te kietelen, wordt
de voet actief in normale voetstand getrokken. Dan heb je te maken met een normale
voetstand ondanks de voorkeursstand. Gebeurd dit niet, dan heb je een standsafwijking
· Metatarsus primus varus: hier staat de os metatarsale I geadduceert ten opzichte van de
rest van de voet. Opvallend is de ruimte tussen de grote teen en de tweede teen.
→ Soepele metatarsus primus varus; alleen aanwezig als het kind staat en corrigeert
spontaan als de voet niet meer belast wordt.
→ Rigide metatarsus primus varus: blijft aanwezig bij een onbelaste voet. Als dit niet wordt
behandeld, ontstaat er vaak een hallux valgus.
· Metatarsus adductus: de gehele voorvoet staat geadduceerd ten opzichte van de
achtervoet. De voetzool vertoont geen diepe plooien. Als de voorvoet passief naar abductie
kan worden gebracht, corrigeert het vaak spontaan.
· Metatarsus varus: de gehele voorvoet staat in staat in adductie – en supinatiestand ten
opzichte van de achtervoet + een hoog lengtegewelf. Ter hoogte van de overgang naar de
achtervoet zit een diepe huidplooi. Blijft dit onbehandeld, ontstaat er een holvoet.
· Pes varus: de voorvoet staat in adductie – en supinatiestand, de achtervoet heeft een
varuskanteling. De dorsaalextensie is volledig. Zonder behandeling gaat het kind extreem de
laterale voetrand lopen.
· Pes equinovarus (klompvoet): de voorvoet staat in adductie – en supinatiestand, de
achtervoet in varuskanteling en tevens in plantairflexie. Dorsaalextensie is niet mogelijk.
Onbehandeld gaan kinderen extreem op de buitenkant van de voet lopen. Let wel op dat
een klompvoet een gevolg kan zijn van een neurologische aandoening.
· Pes calcaneovalgus: de voorvoet staat nu centraal, de achtervoet in extreme
dorsaalextensie met lichte valguskanteling. Als de voet passief naar lichte plantairflexie kan
worden gebracht corrigeert de afwijking spontaan. De voetzool is vlak.
· Convex pes valgus: de voorvoet staat in abductie en dorsaalextensie; de achtervoet in
plantairflexie en valguskanteling. De voetzool is convex. Dit is vaak geassocieerd met een
neurologische aandoening.
· Pes cavus (holvoet): het lengtegewelf is uitgesproken hol. Kinderen komen vaak op een iets
latere leeftijd met dit beeld, omdat er dan klachten ontstaan. Vaak zijn de klachten ter
hoogte van mediale voetgewelf. Bij een ernstige holvoet is er vaak sprake van een
neurologische afwijking.
De aangeboren voetafwijkingen, mits ze passief in een andere stand worden gebracht (zie blauw),
komen ze altijd in aanmerking voor een voor een verwijzing. Ook wordt er in de meeste gevallen een
conservatieve behandeling ingezet met manuele redressie en immobilisatie met behulp van
gipsverband. Als de correcte voetstand is bereikt wordt er vaak verder gegaan met een orthese.
Pes convex valgus: meestal operatie
,Pes equinovarus: methode volgens Kite à met als centrum van rotatie het gewricht tussen os calcaneus
en os cuboideum wordt het door middel van manuele redressie en gipsverband-immobilisatie de
klompvoet gecorrigeerd. Ook is er de methode van Ponseti, waarbij de voet rond de talus wordt
geroteerd met de redressietechniek. Na gipsredressie wordt een Dennis Brownbeugel aangemeten die
het kind aan moet dag en nacht, tot het lopen gaat. Daarna alleen ’s nachts.
Standsafwijkingen van de voet als het kind gaat staan en lopen
· Soepele platvoet: het lengtegewelf aan de binnenzijde van de voet is verstreken en de hiel
staat naar buiten gekanteld. Als de voet afhangt en de in ruststand van de voeten in
plantairflexie is, ziet men het lengtegewelf aan de binnenkant concaaf worden. Dit gebeurd
ook als het kind op de tenen gaat lopen. In de meeste gevallen vindt er spontaan herstel
plaats. Steunzolen zullen weinig tot geen effect geven.
· Contracte platvoet: de mediale zijde van de voet is verstreken en is er een valgusstand van
de achtervoet. Het lentegewelf corrigeert zich nu niet en blijft verstreken. Dit komt door een
abnormale benige overbrugging tussen de voetwortelbeenderen, meestal tussen os
calcaneus en het os naviculare. Meestal komen klachten pas rond acht jaar.
· Tenenloper: binnen 3 tot 6 maanden moet er een normale voetafwikkeling zijn. Sommige
kinderen blijven, als gevolg van te korte achillespezen, echter op de tenen lopen. Als het
kind zijn best doet kan het een normale afwikkeling laten zien, maar zodra de aandacht is
afgeleid, gaat het weer op de tenen lopen. Vaak wordt er een beperkte dorsaalextensie
gevonden. Kinderen die ouder zijn dan drie jaar worden verwezen.
Als kinderen bij platvoeten pijn krijgen ter hoogte aan de binnenzijde van de voeten en snelle
vermoeidheid en kramp krijgen in de benen is het, het verwijzen waard voor mogelijke steunzolen.
De contracte platvoet moet wel worden verwezen.
→ Behandeling contracte platvoeten: als eerste met behulp van steunzolen. Indien geen resultaat, valt
een operatie te overwegen. De benige overbrugging zal dan worden verwijderd.
→ Behandeling tenenloper: > 3 jaar, een laarsbeugel voor 1-2 jaar. Daarmee wordt de voet in neutrale
stand gehouden. Er wordt dan rek op de achillespezen gehouden. In hardnekkige gevallen redressie van
de spitsvoet en immobilisatie met behulp van loopgips voor 6 weken.
Standafwijkingen in de tenen
· Krulteen: meeste voorkomende aangeboren afwijking van de kleine tenen. Vaak is dit een
familiar probleem, dat bilateraal symmetrisch voorkomt en in de regel geen klachten geeft.
Meeste betrokken tenen zijn de 4e en 5e teen. De distale falanx is naar mediaal gedevieerd,
geflecteerd en geexoroteerd. De aangedane teen ligt onder de mediaal naastliggende teen.
De afwijking valt het meeste op als het kind staat. De meeste kinderen hebben geen
klachten.
· Hamerteen: extensie ter hoogte van het metatarsofalangeale gewricht en flexie van het
proximale interfalangeale gewricht. Het distale interfalangeale gewricht is meestal normaal
of geexoroteerd. Er is geen rotatiecomponent en betreft meestal de tweede teen.
, · ‘Mallet teen: flexie van het distale interfalangeale gewricht van een van de kleine tenen.
· Klauwteen: hyperextensie ter hoogte van het metatarsofalangeale gewricht en flexie ter
hoogte van het proximale en distale interfalangeale gewricht. Alle tenen zijn hierin
betrokken. Vaak worden klauwtenen gezien bij holvoeten en neurologische afwijkingen.
· Overliggende teen: de vijfde teen ligt over de vierde teen heen. Vaak is dit een familiair
probleem. Veel kinderen ondervinden problemen met het dragen van schoeisel. Meestal ligt
de tweede over de derde teen, maar alle tenen kunnen betrokken zijn. De overliggende
tenen van tweede, derde en vierde corrigeren in de loop van de tijd spontaan, dit geldt niet
voor de vijfde over de vierde teen.
· Syndactylie: de tenen zijn onvoldoende gescheiden. Geen functioneel probleem en geen
pijn.
· Polydactylie: veel voorkomende congenitale afwijking. De extra teen zit vaak aan de laterale
zijde. Verdubbeling van de grote teen komt minder vaak voor.
· Hallux varus: varusdeformiteit van de grote teen. De grote teen staat geadduceerd ten
opzichte van het os metatarsale I. Gaat vaak gepaard met een dubbeldik en korter os
metatarsale I.
· Hallux valgus: valguspositie van de grote teen ter hoogte van het metatarsofalangeale
gewricht. Als de grote teen > 15 graden in valgus staat t.o.v. het eerste middenvoetsbeentje
spreek je van hallux valgus. Een valgusstand kan ook worden veroorzaakt door een
valgusstand ter hoogte van het interfalangeale gewricht van de grote teen.
→ Kinderen met hallux varus en extra tenen moeten op de leeftijd van 1 jaar worden
doorverwezen, de rest van de afwijkingen alleen bij klachten. Vaak komen klachten op
jongvolwassen leeftijd en kan het vaak goed opgelost worden met een operatie.
→ Lengte-toegift bij schoenen dient ervoor te zorgen dat er compensatie is van het naar
voren schuiven van de voet tijdens het lopen. Is er onvoldoende ruimte, dan gaan tenen
klauwen.
→ Een te wijde schoen laat toe dat de voet naar voren schuift. De ruimte die er moet zijn
voor de tenen is nu zichtbaar achter de hiel.
H3 Standsafwijkingen van de knie
· Fysiologische genu varum: vanaf pasgeboren leeftijd tot de leeftijd van 1 jaar bestaat er een
genu varum tot 15 graden, welke bilateraal is. Vaak wordt het geaccentueerd door een
versterkte exorotatie in de heupgewrichten en een endotorsie in de onderbenen. Bij 1,5 jaar
zijn de benen langzaamaan gecorrigeerd en redelijk recht. Het corrigeert dus vaak spontaan.
· Fysiologische genu valgum: In het 2e en 3e levensjaar ontwikkelen zich langzaam genu
valgum met een gemiddelde hoek van 12 graden, ook bilateraal. Het wordt versterkt door
exotorsie in de onderbenen en soms ook door endorotatie in de heupen. Dit corrigeert zich
geleidelijk zodat een 7-jarige zich in 95% van de gevallen een normale femorotibiale
valgushoek heeft ontwikkeld.
- Meisjes: 8 graden
- Jongens: 7 graden
