KENMERKENDE ASPECTEN 1-26
1 Tijd van jagers en boeren (tot 3000 v.C.)
1 de levenswijze van jagers-verzamelaars
Het grootste deel van de geschiedenis leefden mensen als nomaden in de samenleving van jager-
verzamelaars. Ze kwamen aan hun voedsel door te jagen en voedsel te verzamelen in de natuur. Omdat
mensen nog niet konden schrijven is onze kennis over de prehistorie gebaseerd op ongeschreven
bronnen.
2 het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen
De levenswijze van mensen veranderde door de ontwikkeling van de landbouw die voor het eerst
ontstond in het Midden-Oosten omstreeks 10 000 v.C. De overstap van jagen en verzamelen naar
akkerbouw en veeteelt duurde duizenden jaren, maar had zulke grote gevolgen dat gesproken wordt
van de landbouwrevolutie. De landbouwsamenleving ontstond waarin mensen in dorpen leefden. Uit
gevonden graven weten we dat deze eerste boeren geloofden in een hiernamaals.
3 het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
In Mesopotamië, langs de vruchtbare oevers van de Eufraat en de Tigris, ontstond de eerste stedelijke
beschaving omstreeks 3500 v.C. Door de gunstige natuurlijke omstandigheden ontstond een
landbouwoverschot, waardoor een deel van de bevolking in steden kon wonen en leven van nijverheid
en handel. Om de bevloeiing van akkers in deze landbouwstedelijke samenleving te organiseren
ontwikkelden leiders zich tot koningen, die met ambtenaren, priesters en soldaten heersten over een
groot gebied. Voor de administratie van het bestuur werd het schrift uitgevonden. Mensen geloofden in
machtige goden die alles bepaalden.
, 2 Tijd van Grieken en Romeinen (3000 v.C. - 500)
4 de ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de
Griekse stadstaat
In de oudheid bestond Griekenland uit onafhankelijke stadstaten met verschillende bestuursvormen,
zoals de monarchie en aristocratie. In de 6e eeuw v.C. ontstond in Athene de eerste democratie, waarin
burgers in een volksvergadering beslisten over het bestuur. Vanaf dezelfde eeuw ontwikkelden Griekse
filosofen een wetenschappelijke manier van denken, waarbij ze alles met hun verstand probeerden te
beredeneren.
5 de groei van het Romeinse imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa
verspreidde
Met een lange reeks oorlogen breidden Romeinen hun stadstaat uit tot een wereldrijk rondom de
Middellandse Zee. Het Romeinse rijk was strak georganiseerd en stond vanaf de 1e eeuw v.C. onder
leiding van een machtige keizer. In het rijk kwam een welvarende landbouwstedelijke samenleving tot
ontwikkeling. Er was veel handel, ook met gebieden buiten het rijk. In de veroverde gebieden
verspreidden Romeinen de Grieks-Romeinse cultuur (romanisering); er was ook invloed van lokale
culturen op de Romeinse cultuur.
6 de klassieke vormentaal van de Grieks-Romeinse cultuur
In de 5e en 4e eeuw v.C. ontwikkelden de Grieken hun bouwkunst en beeldhouwkunst tot op hoog
niveau. Na de verovering van Griekenland namen de Romeinen de Griekse vormentaal over en voegden
er eigen elementen aan toe. Deze Grieks-Romeinse mengcultuur wordt klassiek genoemd, vanwege de
latere navolging.
7 de confrontatie tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van Noordwest-
Europa
Ten oosten van de Rijn stuitten de Romeinse legers op weerstand van strijdvaardige Germanen. Voor de
bewaking van de Rijngrens gebruikten Romeinen soldaten van bevriende Germaanse stammen. Vanaf
de 3e eeuw viel het westelijk deel van het Romeinse rijk uiteen. Steeds meer Germanen drongen het rijk
binnen en stichtten daar eigen staten, waarvan sommige duidelijk erfgenaam waren van de Grieks-
Romeinse cultuur, terwijl in andere het Germaanse element dominanter was. In 476 werd de laatste
West-Romeinse keizer door Germanen afgezet. Het Oost-Romeinse (Byzantijnse) rijk bleef bestaan.
8 de ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten
Het jodendom, de oudste monotheïstische godsdienst, kwam in Israël/Palestina tot ontwikkeling. Nadat
de Romeinen het gebied hadden veroverd ontstond uit het jodendom in de 1e eeuw het christendom,
dat over het Romeinse rijk werd verspreid. Omdat christenen weigerden om de Romeinse keizer als god
te vereren werden ze van tijd tot tijd vervolgd. In de 4e eeuw werd het christendom toegestaan; later
werd het de Romeinse staatsgodsdienst. Andere godsdiensten werden verboden.
1 Tijd van jagers en boeren (tot 3000 v.C.)
1 de levenswijze van jagers-verzamelaars
Het grootste deel van de geschiedenis leefden mensen als nomaden in de samenleving van jager-
verzamelaars. Ze kwamen aan hun voedsel door te jagen en voedsel te verzamelen in de natuur. Omdat
mensen nog niet konden schrijven is onze kennis over de prehistorie gebaseerd op ongeschreven
bronnen.
2 het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen
De levenswijze van mensen veranderde door de ontwikkeling van de landbouw die voor het eerst
ontstond in het Midden-Oosten omstreeks 10 000 v.C. De overstap van jagen en verzamelen naar
akkerbouw en veeteelt duurde duizenden jaren, maar had zulke grote gevolgen dat gesproken wordt
van de landbouwrevolutie. De landbouwsamenleving ontstond waarin mensen in dorpen leefden. Uit
gevonden graven weten we dat deze eerste boeren geloofden in een hiernamaals.
3 het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
In Mesopotamië, langs de vruchtbare oevers van de Eufraat en de Tigris, ontstond de eerste stedelijke
beschaving omstreeks 3500 v.C. Door de gunstige natuurlijke omstandigheden ontstond een
landbouwoverschot, waardoor een deel van de bevolking in steden kon wonen en leven van nijverheid
en handel. Om de bevloeiing van akkers in deze landbouwstedelijke samenleving te organiseren
ontwikkelden leiders zich tot koningen, die met ambtenaren, priesters en soldaten heersten over een
groot gebied. Voor de administratie van het bestuur werd het schrift uitgevonden. Mensen geloofden in
machtige goden die alles bepaalden.
, 2 Tijd van Grieken en Romeinen (3000 v.C. - 500)
4 de ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap en politiek in de
Griekse stadstaat
In de oudheid bestond Griekenland uit onafhankelijke stadstaten met verschillende bestuursvormen,
zoals de monarchie en aristocratie. In de 6e eeuw v.C. ontstond in Athene de eerste democratie, waarin
burgers in een volksvergadering beslisten over het bestuur. Vanaf dezelfde eeuw ontwikkelden Griekse
filosofen een wetenschappelijke manier van denken, waarbij ze alles met hun verstand probeerden te
beredeneren.
5 de groei van het Romeinse imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa
verspreidde
Met een lange reeks oorlogen breidden Romeinen hun stadstaat uit tot een wereldrijk rondom de
Middellandse Zee. Het Romeinse rijk was strak georganiseerd en stond vanaf de 1e eeuw v.C. onder
leiding van een machtige keizer. In het rijk kwam een welvarende landbouwstedelijke samenleving tot
ontwikkeling. Er was veel handel, ook met gebieden buiten het rijk. In de veroverde gebieden
verspreidden Romeinen de Grieks-Romeinse cultuur (romanisering); er was ook invloed van lokale
culturen op de Romeinse cultuur.
6 de klassieke vormentaal van de Grieks-Romeinse cultuur
In de 5e en 4e eeuw v.C. ontwikkelden de Grieken hun bouwkunst en beeldhouwkunst tot op hoog
niveau. Na de verovering van Griekenland namen de Romeinen de Griekse vormentaal over en voegden
er eigen elementen aan toe. Deze Grieks-Romeinse mengcultuur wordt klassiek genoemd, vanwege de
latere navolging.
7 de confrontatie tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van Noordwest-
Europa
Ten oosten van de Rijn stuitten de Romeinse legers op weerstand van strijdvaardige Germanen. Voor de
bewaking van de Rijngrens gebruikten Romeinen soldaten van bevriende Germaanse stammen. Vanaf
de 3e eeuw viel het westelijk deel van het Romeinse rijk uiteen. Steeds meer Germanen drongen het rijk
binnen en stichtten daar eigen staten, waarvan sommige duidelijk erfgenaam waren van de Grieks-
Romeinse cultuur, terwijl in andere het Germaanse element dominanter was. In 476 werd de laatste
West-Romeinse keizer door Germanen afgezet. Het Oost-Romeinse (Byzantijnse) rijk bleef bestaan.
8 de ontwikkeling van het jodendom en het christendom als de eerste monotheïstische godsdiensten
Het jodendom, de oudste monotheïstische godsdienst, kwam in Israël/Palestina tot ontwikkeling. Nadat
de Romeinen het gebied hadden veroverd ontstond uit het jodendom in de 1e eeuw het christendom,
dat over het Romeinse rijk werd verspreid. Omdat christenen weigerden om de Romeinse keizer als god
te vereren werden ze van tijd tot tijd vervolgd. In de 4e eeuw werd het christendom toegestaan; later
werd het de Romeinse staatsgodsdienst. Andere godsdiensten werden verboden.
