Inhoud
Les 1............................................................................................................................................3
Jacobs, N. (2023). Een uitweg in tien stappen. Zorgvuldig besluiten in een complexe casus
of beroepsethisch dilemma. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 5, 14-23. (10 pagina’s).......3
NVO (2025). Beroepscode van de NVO. Editie 2025. Utrecht: NVO. Online beschikbaar
via: https://www.nvo.nl/kwaliteit/beroepscode-en-tuchtrecht (47 pagina’s)..........................6
Samenwerkende Beroepsverenigingen (december 2020). Wegwijzer Zorgvuldig handelen
bij toestemming voor jeugdhulp. Te downloaden via www.voordejeugd.nl en
www.psynip.nl en www.bpsw.nl (20 pagina’s)....................................................................16
Hoorcollege 1: Ethiek en Beroepscode Orthopedagogen.....................................................25
Les 2..........................................................................................................................................27
Deel I.....................................................................................................................................27
Boek Bruning e.a. (2024): Hst. 10. Het jeugdsanctierecht (p. 503 t/m 576 = 74 pagina’s)..27
Hoorcollege 2 deel 1: Het jeugdstrafrechtstelsel in Nederland.............................................37
Deel II...................................................................................................................................40
Wissink, I. B. (2021). Jeugdrecht en jeugdbescherming: De online jeugddelinquent. Delikt
en Delinkwent, 8, 748-755. (8 pagina’s)...............................................................................40
Wissink, I. B., Asscher, J. J., & Stams, G. J. J. M. (2023). Online delinquent behaviors of
adolescents: Parents as potential “influencers”? International Journal of Offender Therapy
and Comparative Criminology, 1-23. https://doi.org/10.1177/0306624X231206521 (23
pagina’s)................................................................................................................................43
Wissink, I. B., Standaert, J. C. A., Stams, G. J. J. M., Asscher, J. J., & Assink, M. (2023).
Risk factors for juvenile cybercrime: A meta-analytic review. Aggression and Violent
Behav- ior, 70, 1-15. https://doi.org/10.1016/j.avb.2023.101836 (15 pagina’s)..................46
Hoorcollege 2 deel 2: Recente trends (cybercrime) en de wijze waarop het rechtssysteem,
beleid en wetgeving hierop reageren.....................................................................................48
Les 3..........................................................................................................................................50
Boek Bruning e.a. (2024): Hst. 6. De maatregelen van kinderbescherming (p. 227 t/m 378).
...............................................................................................................................................50
Hoorcollege 3: Civielrechtelijk stelsel van de jeugdzorg.....................................................79
Les 4..........................................................................................................................................84
Deel I.....................................................................................................................................84
Höfte, S. J. C. (2024). Het juridisch kader als pedagogische ruimte. Proefschrift,
Universiteit van Amsterdam. Hoofdstuk 5: Jeugdigen en ouders recht doen: Een
pedagogisch kinderrech- tenperspectief (40 pagina’s)..........................................................84
Boek Bruning e.a. (2024): Hst. 11.17 Gesloten jeugdhulp (p. 627-628). (2 pagina’s).........87
1
, Hoorcollege 4 deel 1: Het jeugdrechtstelsel in Nederland....................................................87
Deel II...................................................................................................................................93
Schie, L. van, Nijhof, K. S., Mulder, E. A., Kuiper, C. & Harder, A. T. (2023). The impact
of the transformation toward small-scale residential youth care facilities on professionals: A
qualitative study, Residential Treatment for Children & Youth, 40(4), 445-463. DOI:
10.1080/0886571X.2023.2262217 (19 pagina’s).................................................................93
Souverein, F. A., Mulder, E. A., Domburgh, L. van & Popma, A. (2023). Relational
security: conceptualization and operationalization in small-scale, strengths-based,
community-embed- ded youth justice facilities, Child and Adolescent Psychiatry and
Mental Health, 17(1-13), DOI: 10.1186/s13034-023-00638-3 (13 pagina’s).......................94
Hoorcollege 4 deel 2: Kleinschalige voorzieningen.............................................................97
Les 5........................................................................................................................................101
Boek Bruning e.a. (2024): Hst. 11. Jeugdwet (p. 577 t/m 659) (83 pagina’s - 2 pagina’s
(par. 11.17) ,die ook worden besproken bij college 4)........................................................101
Hoorcollege 5: Huidig Beleid, Wet- en Regelgeving (Gedwongen) Jeugdzorg en jongeren
met een LVB.......................................................................................................................122
Les 6........................................................................................................................................136
Deel I) Melden en plichten binnen de Jeugdzorg................................................................136
Boek Bruning e.a. (2024; 10e herziene druk): Hst. 6.3.4 Veilig Thuis (p. 260 t/m 265; 6
pagina’s, ook bestudeerd voor college 4)............................................................................136
Basismodel meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling (Rijksoverheid, 2016; p. 5
t/m 29; 25 pagina’s)............................................................................................................137
Afwegingskader meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling (NVO, 2018; p. 3 t/m
13; 11 pagina’s)...................................................................................................................145
Hoorcollege 6 deel 1: Veilig Thuis; Meldcode...................................................................149
Deel II) De participatie van jongeren in het jeugdstrafproces............................................153
Rap, S. E. (2023). Participatie in het jeugdstrafrecht: in hoeverre ervaren jongeren
procedurele rechtvaardigheid? Tijdschrift voor Criminologie, 65(1-2), 68. (16 pagina’s) 153
RSJ (aug 2024). Samenvatting advies: Kind-onveiligheid in complexe (ex-) partnerrelaties.
Een advies over veiligheidsrisico's in gezag- en omgangszaken. (3 pagina's)....................157
RSJ (sept 2025). Samenvatting advies: Problemen met de PIJ. Advies over de door- en
uitstroom van jeugdigen met een PIJ-maatregel. (4 pagina's)............................................158
Hoorcollege 6 deel 2: Wat doet de RSJ?.............................................................................160
2
,Les 1
Jacobs, N. (2023). Een uitweg in tien stappen. Zorgvuldig besluiten in een complexe casus of
beroepsethisch dilemma. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 5, 14-23. (10 pagina’s)
Het artikel beschrijft een stappenplan dat hulpverleners ondersteunt bij complexe casussen
waarbij een moeilijk besluit (een ‘salomonsoordeel’) nodig is. Het stappenplan helpt om
zorgvuldig af te wegen en te komen tot een besluit dat navolgbaar, verdedigbaar en zo
rechtvaardig mogelijk is voor de cliënt en diens systeem.
Pedagogen kunnen in hun werk geconfronteerd worden met casussen waarin zij een
‘onmogelijke’ keuze moeten maken. Dit kan gaan om:
1. Een keuze tussen twee even belangrijke waarden die elkaar uitsluiten.
2. Een keuze die onvermijdelijk is, maar grote nadelen of offers met zich meebrengt.
De centrale vraag is hoe pedagogen in zulke situaties tot een verdedigbaar besluit kunnen
komen, wanneer juridische en beroepsethische normen met elkaar botsen.
Besluiten met een stappenplan
Hulpverleners, zoals pedagogen, komen regelmatig in situaties terecht waarin zij een
‘onmogelijke keuze’ moeten maken. Dit kan bijvoorbeeld zijn wanneer twee even belangrijke
waarden botsen of wanneer een keuze onvermijdelijk is maar schadelijke gevolgen heeft.
Het beschreven stappenplan biedt structuur om in zulke complexe dilemma’s tot een
navolgbaar en verdedigbaar besluit te komen. Het doel is dat beslissingen recht doen aan de
belangen van cliënten en hun systemen, en dat professionals zich gesteund voelen in hun
afwegingen.
Kenmerken van complexe casussen/dilemma’s:
Er zijn meerdere belanghebbenden.
Er spelen zwaarwegende belangen die botsen.
Er is sprake van onvoorspelbaarheid en onzekerheid.
Vaak zijn meerdere disciplines of hulpverleners betrokken.
Beslissingen zijn klachtgevoelig of toetsbaar door tuchtrecht.
Voorbeelden van dilemma’s:
Een moeder die hulpverlening wantrouwt, maar waarbij de veiligheid van de kinderen
in het geding is.
Een zorgverlener die overweegt de geheimhoudingsplicht te doorbreken om passende
zorg te kunnen bieden.
Een zorgverlener die weigert een werkwijze toe te passen die de cliënt tekort zou
doen, ondanks vastgestelde protocollen.
Het stappenplan helpt om zorgvuldig, navolgbaar en verantwoord om te gaan met deze
ethische en juridische spanningsvelden.
Doel en uitgangspunten
Het stappenplan is bedoeld om professionals te ondersteunen bij het nemen van zorgvuldige
en transparante beslissingen in complexe casussen waarin beroepsethische dilemma’s spelen.
De kern is dat de kwaliteit van het besluitvormingsproces minstens zo belangrijk is als de
uiteindelijke uitkomst.
3
, Fundamentele zorgbeginselen
Het plan is gebaseerd op centrale principes in de zorg, zoals:
Zelfbeschikking
Weldoen
Leed vermijden
Niet schaden
Rechtvaardigheid
Deze principes moeten telkens vertaald worden naar de concrete situatie en de geldende
juridische verplichtingen.
CASUS
Een 29-jarige moeder volgt therapie om van haar alcoholverslaving af te komen en zorgt
alleen voor haar drie kinderen (3, 8 en 11 jaar). Ze heeft geen contact met de vaders en weinig
sociaal netwerk. De kinderen staan onder toezicht van jeugdbescherming, en moeder
wantrouwt hulpverleners uit angst dat haar kinderen uit huis worden geplaatst.
Tijdens een gesprek met orthopedagoog Janine, die haar opvoedondersteuning biedt, vertelt
moeder dat ze na lange tijd weer heeft gedronken. Ze had één glas wijn willen nemen, maar
het werden er meer. Ze geeft aan spijt te hebben en zegt dat ze de volgende ochtend goed voor
de kinderen heeft gezorgd. Wel blijkt dat de kinderen die avond alleen thuis waren terwijl zij
dronk en later thuiskwam. Janine beseft dat dit een zorgelijke situatie is en komt in een
dilemma: moet ze de gezinsvoogd informeren om de veiligheid van de kinderen te
waarborgen, of moet ze het vertrouwen van moeder behouden om te voorkomen dat moeder
zich aan hulpverlening onttrekt of naar Duitsland vertrekt?
De centrale vraag is daarom:
Moet Janine de gezinsvoogd informeren om de veiligheid van de kinderen te beschermen,
of moet zij het vertrouwen van moeder behouden om te voorkomen dat moeder zich volledig
aan hulpverlening onttrekt?
De tien stappen van het plan
1. Wie zijn de betrokkenen?
Identificeer alle betrokkenen en hun belangen. Maak onderscheid tussen primaire
belanghebbenden (zoals kinderen) en andere betrokkenen (ouders, hulpverleners, instanties).
2. Moreel en juridisch kader
In deze stap breng je de morele en juridische rechten en plichten in kaart die uit de belangen
van de betrokkenen voortvloeien. Dit doe je door bronnen zoals de wet en de beroepscode te
raadplegen. Voor pedagogen verwijst de Beroepscode van de NVO (2021) onder meer naar
artikelen over het handelen in het belang van de jeugdige, respect voor autonomie,
meervoudige loyaliteit, geheimhouding, spreekplicht, zorgvuldigheid en het ‘niet schaden’-
beginsel. Deze helpen om de morele en professionele kaders van de casus te bepalen.
3. Objectiveren
Hier controleer je of je voldoende informatie hebt om verder te gaan en toets je of je oordeel
redelijk en professioneel is. Je reflecteert kritisch op je eigen denkproces en vraagt je af of een
andere vakbekwame collega hetzelfde zou concluderen. Dit is een moment van zelfreflectie
op feiten, vermoedens en beroepsnormen.
In de casus betekent dit dat Janine een inschatting (taxatie) moet maken van de risico’s voor
de kinderen:
4
Les 1............................................................................................................................................3
Jacobs, N. (2023). Een uitweg in tien stappen. Zorgvuldig besluiten in een complexe casus
of beroepsethisch dilemma. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 5, 14-23. (10 pagina’s).......3
NVO (2025). Beroepscode van de NVO. Editie 2025. Utrecht: NVO. Online beschikbaar
via: https://www.nvo.nl/kwaliteit/beroepscode-en-tuchtrecht (47 pagina’s)..........................6
Samenwerkende Beroepsverenigingen (december 2020). Wegwijzer Zorgvuldig handelen
bij toestemming voor jeugdhulp. Te downloaden via www.voordejeugd.nl en
www.psynip.nl en www.bpsw.nl (20 pagina’s)....................................................................16
Hoorcollege 1: Ethiek en Beroepscode Orthopedagogen.....................................................25
Les 2..........................................................................................................................................27
Deel I.....................................................................................................................................27
Boek Bruning e.a. (2024): Hst. 10. Het jeugdsanctierecht (p. 503 t/m 576 = 74 pagina’s)..27
Hoorcollege 2 deel 1: Het jeugdstrafrechtstelsel in Nederland.............................................37
Deel II...................................................................................................................................40
Wissink, I. B. (2021). Jeugdrecht en jeugdbescherming: De online jeugddelinquent. Delikt
en Delinkwent, 8, 748-755. (8 pagina’s)...............................................................................40
Wissink, I. B., Asscher, J. J., & Stams, G. J. J. M. (2023). Online delinquent behaviors of
adolescents: Parents as potential “influencers”? International Journal of Offender Therapy
and Comparative Criminology, 1-23. https://doi.org/10.1177/0306624X231206521 (23
pagina’s)................................................................................................................................43
Wissink, I. B., Standaert, J. C. A., Stams, G. J. J. M., Asscher, J. J., & Assink, M. (2023).
Risk factors for juvenile cybercrime: A meta-analytic review. Aggression and Violent
Behav- ior, 70, 1-15. https://doi.org/10.1016/j.avb.2023.101836 (15 pagina’s)..................46
Hoorcollege 2 deel 2: Recente trends (cybercrime) en de wijze waarop het rechtssysteem,
beleid en wetgeving hierop reageren.....................................................................................48
Les 3..........................................................................................................................................50
Boek Bruning e.a. (2024): Hst. 6. De maatregelen van kinderbescherming (p. 227 t/m 378).
...............................................................................................................................................50
Hoorcollege 3: Civielrechtelijk stelsel van de jeugdzorg.....................................................79
Les 4..........................................................................................................................................84
Deel I.....................................................................................................................................84
Höfte, S. J. C. (2024). Het juridisch kader als pedagogische ruimte. Proefschrift,
Universiteit van Amsterdam. Hoofdstuk 5: Jeugdigen en ouders recht doen: Een
pedagogisch kinderrech- tenperspectief (40 pagina’s)..........................................................84
Boek Bruning e.a. (2024): Hst. 11.17 Gesloten jeugdhulp (p. 627-628). (2 pagina’s).........87
1
, Hoorcollege 4 deel 1: Het jeugdrechtstelsel in Nederland....................................................87
Deel II...................................................................................................................................93
Schie, L. van, Nijhof, K. S., Mulder, E. A., Kuiper, C. & Harder, A. T. (2023). The impact
of the transformation toward small-scale residential youth care facilities on professionals: A
qualitative study, Residential Treatment for Children & Youth, 40(4), 445-463. DOI:
10.1080/0886571X.2023.2262217 (19 pagina’s).................................................................93
Souverein, F. A., Mulder, E. A., Domburgh, L. van & Popma, A. (2023). Relational
security: conceptualization and operationalization in small-scale, strengths-based,
community-embed- ded youth justice facilities, Child and Adolescent Psychiatry and
Mental Health, 17(1-13), DOI: 10.1186/s13034-023-00638-3 (13 pagina’s).......................94
Hoorcollege 4 deel 2: Kleinschalige voorzieningen.............................................................97
Les 5........................................................................................................................................101
Boek Bruning e.a. (2024): Hst. 11. Jeugdwet (p. 577 t/m 659) (83 pagina’s - 2 pagina’s
(par. 11.17) ,die ook worden besproken bij college 4)........................................................101
Hoorcollege 5: Huidig Beleid, Wet- en Regelgeving (Gedwongen) Jeugdzorg en jongeren
met een LVB.......................................................................................................................122
Les 6........................................................................................................................................136
Deel I) Melden en plichten binnen de Jeugdzorg................................................................136
Boek Bruning e.a. (2024; 10e herziene druk): Hst. 6.3.4 Veilig Thuis (p. 260 t/m 265; 6
pagina’s, ook bestudeerd voor college 4)............................................................................136
Basismodel meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling (Rijksoverheid, 2016; p. 5
t/m 29; 25 pagina’s)............................................................................................................137
Afwegingskader meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling (NVO, 2018; p. 3 t/m
13; 11 pagina’s)...................................................................................................................145
Hoorcollege 6 deel 1: Veilig Thuis; Meldcode...................................................................149
Deel II) De participatie van jongeren in het jeugdstrafproces............................................153
Rap, S. E. (2023). Participatie in het jeugdstrafrecht: in hoeverre ervaren jongeren
procedurele rechtvaardigheid? Tijdschrift voor Criminologie, 65(1-2), 68. (16 pagina’s) 153
RSJ (aug 2024). Samenvatting advies: Kind-onveiligheid in complexe (ex-) partnerrelaties.
Een advies over veiligheidsrisico's in gezag- en omgangszaken. (3 pagina's)....................157
RSJ (sept 2025). Samenvatting advies: Problemen met de PIJ. Advies over de door- en
uitstroom van jeugdigen met een PIJ-maatregel. (4 pagina's)............................................158
Hoorcollege 6 deel 2: Wat doet de RSJ?.............................................................................160
2
,Les 1
Jacobs, N. (2023). Een uitweg in tien stappen. Zorgvuldig besluiten in een complexe casus of
beroepsethisch dilemma. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 5, 14-23. (10 pagina’s)
Het artikel beschrijft een stappenplan dat hulpverleners ondersteunt bij complexe casussen
waarbij een moeilijk besluit (een ‘salomonsoordeel’) nodig is. Het stappenplan helpt om
zorgvuldig af te wegen en te komen tot een besluit dat navolgbaar, verdedigbaar en zo
rechtvaardig mogelijk is voor de cliënt en diens systeem.
Pedagogen kunnen in hun werk geconfronteerd worden met casussen waarin zij een
‘onmogelijke’ keuze moeten maken. Dit kan gaan om:
1. Een keuze tussen twee even belangrijke waarden die elkaar uitsluiten.
2. Een keuze die onvermijdelijk is, maar grote nadelen of offers met zich meebrengt.
De centrale vraag is hoe pedagogen in zulke situaties tot een verdedigbaar besluit kunnen
komen, wanneer juridische en beroepsethische normen met elkaar botsen.
Besluiten met een stappenplan
Hulpverleners, zoals pedagogen, komen regelmatig in situaties terecht waarin zij een
‘onmogelijke keuze’ moeten maken. Dit kan bijvoorbeeld zijn wanneer twee even belangrijke
waarden botsen of wanneer een keuze onvermijdelijk is maar schadelijke gevolgen heeft.
Het beschreven stappenplan biedt structuur om in zulke complexe dilemma’s tot een
navolgbaar en verdedigbaar besluit te komen. Het doel is dat beslissingen recht doen aan de
belangen van cliënten en hun systemen, en dat professionals zich gesteund voelen in hun
afwegingen.
Kenmerken van complexe casussen/dilemma’s:
Er zijn meerdere belanghebbenden.
Er spelen zwaarwegende belangen die botsen.
Er is sprake van onvoorspelbaarheid en onzekerheid.
Vaak zijn meerdere disciplines of hulpverleners betrokken.
Beslissingen zijn klachtgevoelig of toetsbaar door tuchtrecht.
Voorbeelden van dilemma’s:
Een moeder die hulpverlening wantrouwt, maar waarbij de veiligheid van de kinderen
in het geding is.
Een zorgverlener die overweegt de geheimhoudingsplicht te doorbreken om passende
zorg te kunnen bieden.
Een zorgverlener die weigert een werkwijze toe te passen die de cliënt tekort zou
doen, ondanks vastgestelde protocollen.
Het stappenplan helpt om zorgvuldig, navolgbaar en verantwoord om te gaan met deze
ethische en juridische spanningsvelden.
Doel en uitgangspunten
Het stappenplan is bedoeld om professionals te ondersteunen bij het nemen van zorgvuldige
en transparante beslissingen in complexe casussen waarin beroepsethische dilemma’s spelen.
De kern is dat de kwaliteit van het besluitvormingsproces minstens zo belangrijk is als de
uiteindelijke uitkomst.
3
, Fundamentele zorgbeginselen
Het plan is gebaseerd op centrale principes in de zorg, zoals:
Zelfbeschikking
Weldoen
Leed vermijden
Niet schaden
Rechtvaardigheid
Deze principes moeten telkens vertaald worden naar de concrete situatie en de geldende
juridische verplichtingen.
CASUS
Een 29-jarige moeder volgt therapie om van haar alcoholverslaving af te komen en zorgt
alleen voor haar drie kinderen (3, 8 en 11 jaar). Ze heeft geen contact met de vaders en weinig
sociaal netwerk. De kinderen staan onder toezicht van jeugdbescherming, en moeder
wantrouwt hulpverleners uit angst dat haar kinderen uit huis worden geplaatst.
Tijdens een gesprek met orthopedagoog Janine, die haar opvoedondersteuning biedt, vertelt
moeder dat ze na lange tijd weer heeft gedronken. Ze had één glas wijn willen nemen, maar
het werden er meer. Ze geeft aan spijt te hebben en zegt dat ze de volgende ochtend goed voor
de kinderen heeft gezorgd. Wel blijkt dat de kinderen die avond alleen thuis waren terwijl zij
dronk en later thuiskwam. Janine beseft dat dit een zorgelijke situatie is en komt in een
dilemma: moet ze de gezinsvoogd informeren om de veiligheid van de kinderen te
waarborgen, of moet ze het vertrouwen van moeder behouden om te voorkomen dat moeder
zich aan hulpverlening onttrekt of naar Duitsland vertrekt?
De centrale vraag is daarom:
Moet Janine de gezinsvoogd informeren om de veiligheid van de kinderen te beschermen,
of moet zij het vertrouwen van moeder behouden om te voorkomen dat moeder zich volledig
aan hulpverlening onttrekt?
De tien stappen van het plan
1. Wie zijn de betrokkenen?
Identificeer alle betrokkenen en hun belangen. Maak onderscheid tussen primaire
belanghebbenden (zoals kinderen) en andere betrokkenen (ouders, hulpverleners, instanties).
2. Moreel en juridisch kader
In deze stap breng je de morele en juridische rechten en plichten in kaart die uit de belangen
van de betrokkenen voortvloeien. Dit doe je door bronnen zoals de wet en de beroepscode te
raadplegen. Voor pedagogen verwijst de Beroepscode van de NVO (2021) onder meer naar
artikelen over het handelen in het belang van de jeugdige, respect voor autonomie,
meervoudige loyaliteit, geheimhouding, spreekplicht, zorgvuldigheid en het ‘niet schaden’-
beginsel. Deze helpen om de morele en professionele kaders van de casus te bepalen.
3. Objectiveren
Hier controleer je of je voldoende informatie hebt om verder te gaan en toets je of je oordeel
redelijk en professioneel is. Je reflecteert kritisch op je eigen denkproces en vraagt je af of een
andere vakbekwame collega hetzelfde zou concluderen. Dit is een moment van zelfreflectie
op feiten, vermoedens en beroepsnormen.
In de casus betekent dit dat Janine een inschatting (taxatie) moet maken van de risico’s voor
de kinderen:
4
