2.1 De Griekse wereld
De kern
In de vijfde eeuw v. chr. Bestond Griekenland uit een groot aantal zelfstandige stadstaatjes.
Athene was daarvan de grootste polis (= stadstaat).
In 480 v. chr. Werd Athene tijdens de oorlog tegen de perzen verwoest.
Onder leiding van Perikles werden grote bouwprojecten ondernomen die de macht en
welvaart aan iedereen duidelijk maakten.
Athene werd een centrum voor filosofie en wetenschap. Filosofen vroegen zich af of de
goden wel de oorzaak waren van allerlei verschijnselen en gingen zoeken naar natuurlijke
oorzaken. Ook dachten ze na over politiek (hoe moest het worden bestuurd en hoe kon je
het beste samenleven)
Zo ontstond in Athene de democratie. Burgers mochten dus meebeslissen over het
bestuur, maar slaven, niet-Atheners en vrouwen hadden daar geen recht op.
Het oudste Griekenland
Rond 2000 v. chr. waren er op Kreta steden, havens en grote paleizen met voorraadkamers en
prachtige muurschilderingen (= Minoïsche cultuur). Op het vasteland lagen de burchten van de
machtige vorsten van de Myceense cultuur. Maar rond 1200 v. chr. verdwenen de meeste stedelijke
centra door volksverhuizingen.
In de 4 ‘donkere eeuwen’ daarna, leefde de bevolking in kleine boerengemeenschappen onder
leiding van edelen. De Grieken vormden steeds meer een cultuureenheid, met dezelfde goden,
gewoontes en taal.
Polis en kolonisatie
Vanaf ongeveer 850 v. chr. ontstond er opnieuw een stedelijke cultuur. Deze nieuwe stadstaten
verschilden sterk van die uit de Myceense tijd.
bijna nergens was een koning en edelen vervulde in zo’n polis.
Door de bevolkingsgroei ontstonden al snel voedseltekorten, een deel van de bevolking verlaatte hun
polis om ergens anders een kolonie te stichten. Zo ontstond er tussen 750 en 550 v. chr. (aan de
kusten van de middellandse zee) een netwerk van Griekse stadstaten.
‘Als kikkers rondom een waterpoel’ zoals de Atheense filosoof Plato het uitdrukte.
Deze koloniën behielden het contact met hun moederstad. De nieuwe poleis (= meervoud polis) op
Sicilië en in zuid-Italië waren al snel rijker dan de steden in het moederland. De vruchtbare koloniën
aan de Zwarte zee leverden volop graan, kolonisatie was daardoor niet zo hard meer nodig.
Rond 550 v. chr. was de politieke situatie veranderd, machtige rijken (als dat van Etrusken, Carthago
en het Perzische Rijk) maakten het stichten van nieuwe koloniën moeilijker.
Twee oorlogen tegen de Perzen
De Griekse stadstaten in Ionië (tegenwoordig de Turkse westkust) vielen als sinds 547 v. chr. onder
Perzisch bestuur.
In 499 v. chr. kwamen ze daartegen in opstand, met hulp van het moederland. Deze opstand
mislukte en de Perzische koning besloot de Grieken te straffen voor hun hulp.
De koning werd in zowel 490 als in 480-479 v. chr. door de Grieken verslagen.
De overwinningen versterkte het Griekse zelfbewustzijn, ze waren de eerste die de machtige
Perzen hadden verslagen.
, Democratie
Net als in de meeste Griekse poleis was in Athene de adel oppermachtig en hadden mannen die een
wapenrusting konden betalen (= hoplieten) de meeste politieke rechten. Maar in de vijfde eeuw was
Athene een democratie, vrijheid en gelijkheid waren hier de belangrijkste woorden.
Iedere burger kon worden ingeloot in de raad van 500 of in het dagelijkse bestuur, maar alleen
mannen met burgerschap. Als je mee wilde beslissen moest je persoonlijk aanwezig zijn bij de
volksvergadering (directe democratie).
Tegenstanders van de democratie
Democratie had ook tegenstanders, rijkere mensen waren veel macht kwijtgeraakt erdoor. De
reacties van de oude aristocratie waren heel verschillend.
Sommige vonden dat oude adellijke families zich maximaal moesten inzetten voor de staat.
Anderen rijke Atheners trokken zich terug uit de politiek. Zij zagen Sparta als hun ideaal, daar
hadden de aristocraten tenminste de macht en niet het volk dat niet wist wat ze wouden.
Athene: centrum van cultuur
Na de Griekse overwinning tegen de Perzen bouwden de Atheners hun verwoeste huizen en
stadsmuren op en direct daarna de agora (= het economische en politieke centrum van Athene). Daar
plaatsten ze nieuwe beelden van de Tirannendoders (= symbool voor vrijheid van Atheners)
aangezien de Perzen die tijdens de oorlog hadden meegenomen.
Denken over de natuur
Athene was het centrum voor kunst, architectuur, filosofie en wetenschap. Voor verschijnselen die
niet te verklaren waren zocht men een oorzaak in de godenwereld. Grieken kenden daarom ook veel
mythes en goden verhalen. In Ionië begon men in de 6 e eeuw v. Chr. Te zoeken naar natuurlijke
oorzaken. De ionische natuurfilosofen zochten naar een oerstof waaruit alles zou bestaan.
Thales en Milete dachten aan water.
Pythagoras had het idee dat de hele wereld uit te drukken was in getallen en verhoudingen
tussen getallen.
Demokritos kwam in de 5e eeuw v. Chr. Met de theorie dat de oerstof een niet met het oog
waarneembare stof is, het kleinste deeltje dat niet verder te delen was (= ondeelbaar :
atoma).
Denken over de mens
In de 5e eeuw gingen filosofen ook nadenken over de mens zelf zoals ‘was je karakter en gedrag
aangeleerd of aangeboren?’. Aangezien elk volk een andere gewoontes hadden vroeg men zich af of
de basisbegrippen zoals rechtvaardigheid, geluk, schoonheid of moed wel hetzelfde voor mensen
betekenden. Socrates vroeg in Athene allerlei mensen om daarachter te komen. Volgens zijn leerling
Plato waren zulke basisbegrippen aangeboren, maar kan bijna niemand (behalve een getrainde
filosoof) zo’n begrip volledig bevatten. Volgens Plato kon een stadstaat dus ook het best worden
geregeerd door een filosoof.
Ook dachten ze na over lichaam en ziekte. Als je ziek werd ging je meestal naar een kruidenvrouwtje,
gebedsgenezer of toverdokter. Je kon ook naar de tempel gaan, de priesters hadden heel wat
medische kennis maar het was god die je dan zou genezen. Vanaf ongeveer 600 v. Chr. Waren er al
artsenscholen, hier beschouwden ze de goden niet meer als de oorzaak van ziektes. Hippokrates was
1 van de belangrijkste artsen en hij leidde een beroemde artsenschool op Kos.
De kern
In de vijfde eeuw v. chr. Bestond Griekenland uit een groot aantal zelfstandige stadstaatjes.
Athene was daarvan de grootste polis (= stadstaat).
In 480 v. chr. Werd Athene tijdens de oorlog tegen de perzen verwoest.
Onder leiding van Perikles werden grote bouwprojecten ondernomen die de macht en
welvaart aan iedereen duidelijk maakten.
Athene werd een centrum voor filosofie en wetenschap. Filosofen vroegen zich af of de
goden wel de oorzaak waren van allerlei verschijnselen en gingen zoeken naar natuurlijke
oorzaken. Ook dachten ze na over politiek (hoe moest het worden bestuurd en hoe kon je
het beste samenleven)
Zo ontstond in Athene de democratie. Burgers mochten dus meebeslissen over het
bestuur, maar slaven, niet-Atheners en vrouwen hadden daar geen recht op.
Het oudste Griekenland
Rond 2000 v. chr. waren er op Kreta steden, havens en grote paleizen met voorraadkamers en
prachtige muurschilderingen (= Minoïsche cultuur). Op het vasteland lagen de burchten van de
machtige vorsten van de Myceense cultuur. Maar rond 1200 v. chr. verdwenen de meeste stedelijke
centra door volksverhuizingen.
In de 4 ‘donkere eeuwen’ daarna, leefde de bevolking in kleine boerengemeenschappen onder
leiding van edelen. De Grieken vormden steeds meer een cultuureenheid, met dezelfde goden,
gewoontes en taal.
Polis en kolonisatie
Vanaf ongeveer 850 v. chr. ontstond er opnieuw een stedelijke cultuur. Deze nieuwe stadstaten
verschilden sterk van die uit de Myceense tijd.
bijna nergens was een koning en edelen vervulde in zo’n polis.
Door de bevolkingsgroei ontstonden al snel voedseltekorten, een deel van de bevolking verlaatte hun
polis om ergens anders een kolonie te stichten. Zo ontstond er tussen 750 en 550 v. chr. (aan de
kusten van de middellandse zee) een netwerk van Griekse stadstaten.
‘Als kikkers rondom een waterpoel’ zoals de Atheense filosoof Plato het uitdrukte.
Deze koloniën behielden het contact met hun moederstad. De nieuwe poleis (= meervoud polis) op
Sicilië en in zuid-Italië waren al snel rijker dan de steden in het moederland. De vruchtbare koloniën
aan de Zwarte zee leverden volop graan, kolonisatie was daardoor niet zo hard meer nodig.
Rond 550 v. chr. was de politieke situatie veranderd, machtige rijken (als dat van Etrusken, Carthago
en het Perzische Rijk) maakten het stichten van nieuwe koloniën moeilijker.
Twee oorlogen tegen de Perzen
De Griekse stadstaten in Ionië (tegenwoordig de Turkse westkust) vielen als sinds 547 v. chr. onder
Perzisch bestuur.
In 499 v. chr. kwamen ze daartegen in opstand, met hulp van het moederland. Deze opstand
mislukte en de Perzische koning besloot de Grieken te straffen voor hun hulp.
De koning werd in zowel 490 als in 480-479 v. chr. door de Grieken verslagen.
De overwinningen versterkte het Griekse zelfbewustzijn, ze waren de eerste die de machtige
Perzen hadden verslagen.
, Democratie
Net als in de meeste Griekse poleis was in Athene de adel oppermachtig en hadden mannen die een
wapenrusting konden betalen (= hoplieten) de meeste politieke rechten. Maar in de vijfde eeuw was
Athene een democratie, vrijheid en gelijkheid waren hier de belangrijkste woorden.
Iedere burger kon worden ingeloot in de raad van 500 of in het dagelijkse bestuur, maar alleen
mannen met burgerschap. Als je mee wilde beslissen moest je persoonlijk aanwezig zijn bij de
volksvergadering (directe democratie).
Tegenstanders van de democratie
Democratie had ook tegenstanders, rijkere mensen waren veel macht kwijtgeraakt erdoor. De
reacties van de oude aristocratie waren heel verschillend.
Sommige vonden dat oude adellijke families zich maximaal moesten inzetten voor de staat.
Anderen rijke Atheners trokken zich terug uit de politiek. Zij zagen Sparta als hun ideaal, daar
hadden de aristocraten tenminste de macht en niet het volk dat niet wist wat ze wouden.
Athene: centrum van cultuur
Na de Griekse overwinning tegen de Perzen bouwden de Atheners hun verwoeste huizen en
stadsmuren op en direct daarna de agora (= het economische en politieke centrum van Athene). Daar
plaatsten ze nieuwe beelden van de Tirannendoders (= symbool voor vrijheid van Atheners)
aangezien de Perzen die tijdens de oorlog hadden meegenomen.
Denken over de natuur
Athene was het centrum voor kunst, architectuur, filosofie en wetenschap. Voor verschijnselen die
niet te verklaren waren zocht men een oorzaak in de godenwereld. Grieken kenden daarom ook veel
mythes en goden verhalen. In Ionië begon men in de 6 e eeuw v. Chr. Te zoeken naar natuurlijke
oorzaken. De ionische natuurfilosofen zochten naar een oerstof waaruit alles zou bestaan.
Thales en Milete dachten aan water.
Pythagoras had het idee dat de hele wereld uit te drukken was in getallen en verhoudingen
tussen getallen.
Demokritos kwam in de 5e eeuw v. Chr. Met de theorie dat de oerstof een niet met het oog
waarneembare stof is, het kleinste deeltje dat niet verder te delen was (= ondeelbaar :
atoma).
Denken over de mens
In de 5e eeuw gingen filosofen ook nadenken over de mens zelf zoals ‘was je karakter en gedrag
aangeleerd of aangeboren?’. Aangezien elk volk een andere gewoontes hadden vroeg men zich af of
de basisbegrippen zoals rechtvaardigheid, geluk, schoonheid of moed wel hetzelfde voor mensen
betekenden. Socrates vroeg in Athene allerlei mensen om daarachter te komen. Volgens zijn leerling
Plato waren zulke basisbegrippen aangeboren, maar kan bijna niemand (behalve een getrainde
filosoof) zo’n begrip volledig bevatten. Volgens Plato kon een stadstaat dus ook het best worden
geregeerd door een filosoof.
Ook dachten ze na over lichaam en ziekte. Als je ziek werd ging je meestal naar een kruidenvrouwtje,
gebedsgenezer of toverdokter. Je kon ook naar de tempel gaan, de priesters hadden heel wat
medische kennis maar het was god die je dan zou genezen. Vanaf ongeveer 600 v. Chr. Waren er al
artsenscholen, hier beschouwden ze de goden niet meer als de oorzaak van ziektes. Hippokrates was
1 van de belangrijkste artsen en hij leidde een beroemde artsenschool op Kos.
