Systeem aarde - Domein C
1 De actieve aarde 2
1.1 Het ontstaan en de opbouw van de aarde 2
1.2 Het verhaal van de geseteenten 3
1.3 Schuivende continenten 4
1.4 Plaatgrenzen en aardbevingen 4
1.5 Vulkanen 7
1.6 Japan en Ijsland onder de loep 8
2. Afbraak en vorming van landschappen 8
2.1 De aarde als systeem 8
2.2 Klimaten 9
2.3 Verwering en erosie 11
3. Landschappen en hun gebruikers 12
3.1 Natuurlijke landschappen op aarde 12
3.2 Boeren en hun cultuurlandschap 13
3.3 Natuurrampen en milieurampen 13
4. Verder kijken dan de costa 15
4.1 Aardbevingen en vulkanen 15
4.2 Klimaat, plantengroei en landbouw 16
4.3 Landdegradatie en duurzaamheid 18
1
,1 De actieve aarde
1.1 Het ontstaan en de opbouw van de aarde
Actualiteitsprincipe Er is veel onderzoek naar het ontstaan van de aarde. Bij het
actualiteitsprincipe gaat men uit van dat de processen die we
nu op aarde zien, die zijn er vroeger ook geweest. Processen
herhalen zich gedurende de tijd.
Melkwegstelsel Miljarden sterren met gasnevels vormen, samen met onze zon,
een cluster; een schijf, iets dikker in het midden, met
spiraalarmen. Dit is een sterrenstelsel, ons Melkwegstelsel.
Schillen Een belangrijk verschil met de aarde en andere planeten is dat
er op aarde vloeibaar water bevindt. De aarde is niet
opgebouwd uit homogene massa elementen,maar bestaat uit
schillen met specifieke eigenschappen. Dit is belangrijk om te
weten om bijvoorbeeld het vulkanisme en de vorming van de
continenten te kunnen verklaren.
Aardkern Het binnenste van de aarde wordt gevormd door de aardkern.
Deze bestaat voornamelijk uit ijzer. De aardkern is deels vast
en deels vloeibaar.
Aardmantel De aardmantel is een laag die bestaat uit veel magnesium en
ijzer. Hier is het iets minder warm vergeleken de kern.
Aardkorst De buitenste, dunne laag van de aarde heet de aardkorst. Er
zijn twee soorten.
- De continentale korst, deze bevindt zich onder
continenten en is ong. 50 km dik. (licht gesteente)
- De oceanische korst, deze bevindt zich onder de
oceaan en is ong. 5 km dik. (zwaar gesteente)
Lithosfeer Dit is de harde, vaste buitenlaag van de aarde.
Asthenosfeer Onder de lithosfeer ligt de asthenosfeer,een zachtere laag die
tussen de 60 tot 400 km dik is. Het grootste deel is plastisch
gesteente. Dit is vast gesteente dat onder invloed van druk en
tijd stroperige wordt. Dit beweegt makkelijker dan de harde
lithosfeer.
Inwendige warmte De aarde krijgt warmte door inwendige en uitwendige bronnen.
Gesteente in de aarde is er warm. Op een aantal plekken zal
de lithosfeer door de druk van de hete bel magma breken. Zo
kan het hete magma via deze breuken aan het oppervlakte
2
, komen in de vorm van vulkanisme.
Uitwendige warmte Deze is afkomstig van de zon. Dit geeft op veel meer warmte
aan het aardoppervlak dan inwendige warmte.
1.2 Het verhaal van de geseteenten
Gesteenten Gesteente is opgebouwd uit een mengsel van mineralen en/of
organische stoffen die in de natuur voorkomen. Minerale of
organische stoffen vormen dus de bestanddelen. Een mineraal
is een verbinding die in de natuur voorkomt en die bepaalde
chemische eigenschappen heeft.
Stollingsgesteente Deze ontstaan door afkoeling en stolling van magma. Ze zijn te
verdelen in diepte- en uitvloeiingsgesteenten. Dieptegesteente
ontstaat als het vloeibare magma ver onder de aardkorst heel
langzaam stolt. Uitvloeigesteenten ontstaan als het hete
magma obij een vulkaanuitbarsting als lava uit de krater over de
hellingen van een vulkaan stroomt. door de lage
buitentemperatuur koelt de massa heel snel af en stolt. Er is
gene tijd voor vorming van grote kristallen.
Graniet Dit is een dieptegesteente en een mengsel van mineralen.
Witte of doorzichtige kristallen, zwarte glimmers en roze
veldspaat kristallen zijn kenmerkend voor dit gesteente. Graniet
is de belangrijkste bouwsteen van de continenten.
Basalt Dit wordt gevormd door Uitvoeigesteente. In dit gesteente zit
relatief veel ijzer en magnesium. De oceaanbodem bestaat voor
een groot deel uit basalt.
Sedimentgesteenten Deze ontstaan wanneer afzettingen van bijvoorbeeld zand of
klei in lagen worden neergelegd en samengeperst. Ze kunnen
worden onderverdeeld in twee typen. Bij klastische sedimenten
worden zand en klei in de zee, in meren of in riviervlakten
gesedimenteerd tot dikke lagen. Door de druk van de
bovenliggende lagen worden de zand- en kleilagen
samengeperst tot een hard gesteente. Organische sedimenten
ontstaan door ophoping van organisch materiaal.
Zandsteen Dit is een klastische sedimenten.
Kalksteen Dit is een organisch sediment. Deze ontstaan in de zee door
het neerslaan van organische en anorganische kalkdeeltjes van
de skeletjes van schelpen. Door de druk van bovenliggende
lagen wordt kalk kalksteen.
Metamorfe gesteente Deze ontstaan wanneer een gesteente langere tijd onder
3
1 De actieve aarde 2
1.1 Het ontstaan en de opbouw van de aarde 2
1.2 Het verhaal van de geseteenten 3
1.3 Schuivende continenten 4
1.4 Plaatgrenzen en aardbevingen 4
1.5 Vulkanen 7
1.6 Japan en Ijsland onder de loep 8
2. Afbraak en vorming van landschappen 8
2.1 De aarde als systeem 8
2.2 Klimaten 9
2.3 Verwering en erosie 11
3. Landschappen en hun gebruikers 12
3.1 Natuurlijke landschappen op aarde 12
3.2 Boeren en hun cultuurlandschap 13
3.3 Natuurrampen en milieurampen 13
4. Verder kijken dan de costa 15
4.1 Aardbevingen en vulkanen 15
4.2 Klimaat, plantengroei en landbouw 16
4.3 Landdegradatie en duurzaamheid 18
1
,1 De actieve aarde
1.1 Het ontstaan en de opbouw van de aarde
Actualiteitsprincipe Er is veel onderzoek naar het ontstaan van de aarde. Bij het
actualiteitsprincipe gaat men uit van dat de processen die we
nu op aarde zien, die zijn er vroeger ook geweest. Processen
herhalen zich gedurende de tijd.
Melkwegstelsel Miljarden sterren met gasnevels vormen, samen met onze zon,
een cluster; een schijf, iets dikker in het midden, met
spiraalarmen. Dit is een sterrenstelsel, ons Melkwegstelsel.
Schillen Een belangrijk verschil met de aarde en andere planeten is dat
er op aarde vloeibaar water bevindt. De aarde is niet
opgebouwd uit homogene massa elementen,maar bestaat uit
schillen met specifieke eigenschappen. Dit is belangrijk om te
weten om bijvoorbeeld het vulkanisme en de vorming van de
continenten te kunnen verklaren.
Aardkern Het binnenste van de aarde wordt gevormd door de aardkern.
Deze bestaat voornamelijk uit ijzer. De aardkern is deels vast
en deels vloeibaar.
Aardmantel De aardmantel is een laag die bestaat uit veel magnesium en
ijzer. Hier is het iets minder warm vergeleken de kern.
Aardkorst De buitenste, dunne laag van de aarde heet de aardkorst. Er
zijn twee soorten.
- De continentale korst, deze bevindt zich onder
continenten en is ong. 50 km dik. (licht gesteente)
- De oceanische korst, deze bevindt zich onder de
oceaan en is ong. 5 km dik. (zwaar gesteente)
Lithosfeer Dit is de harde, vaste buitenlaag van de aarde.
Asthenosfeer Onder de lithosfeer ligt de asthenosfeer,een zachtere laag die
tussen de 60 tot 400 km dik is. Het grootste deel is plastisch
gesteente. Dit is vast gesteente dat onder invloed van druk en
tijd stroperige wordt. Dit beweegt makkelijker dan de harde
lithosfeer.
Inwendige warmte De aarde krijgt warmte door inwendige en uitwendige bronnen.
Gesteente in de aarde is er warm. Op een aantal plekken zal
de lithosfeer door de druk van de hete bel magma breken. Zo
kan het hete magma via deze breuken aan het oppervlakte
2
, komen in de vorm van vulkanisme.
Uitwendige warmte Deze is afkomstig van de zon. Dit geeft op veel meer warmte
aan het aardoppervlak dan inwendige warmte.
1.2 Het verhaal van de geseteenten
Gesteenten Gesteente is opgebouwd uit een mengsel van mineralen en/of
organische stoffen die in de natuur voorkomen. Minerale of
organische stoffen vormen dus de bestanddelen. Een mineraal
is een verbinding die in de natuur voorkomt en die bepaalde
chemische eigenschappen heeft.
Stollingsgesteente Deze ontstaan door afkoeling en stolling van magma. Ze zijn te
verdelen in diepte- en uitvloeiingsgesteenten. Dieptegesteente
ontstaat als het vloeibare magma ver onder de aardkorst heel
langzaam stolt. Uitvloeigesteenten ontstaan als het hete
magma obij een vulkaanuitbarsting als lava uit de krater over de
hellingen van een vulkaan stroomt. door de lage
buitentemperatuur koelt de massa heel snel af en stolt. Er is
gene tijd voor vorming van grote kristallen.
Graniet Dit is een dieptegesteente en een mengsel van mineralen.
Witte of doorzichtige kristallen, zwarte glimmers en roze
veldspaat kristallen zijn kenmerkend voor dit gesteente. Graniet
is de belangrijkste bouwsteen van de continenten.
Basalt Dit wordt gevormd door Uitvoeigesteente. In dit gesteente zit
relatief veel ijzer en magnesium. De oceaanbodem bestaat voor
een groot deel uit basalt.
Sedimentgesteenten Deze ontstaan wanneer afzettingen van bijvoorbeeld zand of
klei in lagen worden neergelegd en samengeperst. Ze kunnen
worden onderverdeeld in twee typen. Bij klastische sedimenten
worden zand en klei in de zee, in meren of in riviervlakten
gesedimenteerd tot dikke lagen. Door de druk van de
bovenliggende lagen worden de zand- en kleilagen
samengeperst tot een hard gesteente. Organische sedimenten
ontstaan door ophoping van organisch materiaal.
Zandsteen Dit is een klastische sedimenten.
Kalksteen Dit is een organisch sediment. Deze ontstaan in de zee door
het neerslaan van organische en anorganische kalkdeeltjes van
de skeletjes van schelpen. Door de druk van bovenliggende
lagen wordt kalk kalksteen.
Metamorfe gesteente Deze ontstaan wanneer een gesteente langere tijd onder
3
