Staatsrecht
Week 1 3
Staatsrecht 3
De democratische rechtsstaat 3
Week 2 6
De organen van de staat 6
Week 3 10
De Tweede Kamer 10
Kiesstelsels 10
Eerste Kamer 11
Raad van State 12
De kabinetsformatie 13
Week 4 16
Wetten in formele en materiële zin 16
De totstandkoming van een wet 16
Herziening van de Grondwet 19
Week 5 20
Grondrechten 20
Week 6 22
Gelijkheidsrechten 22
Vrijheidsrechten 23
Privacyrechten 24
Week 8 25
De overheid 25
Attributie 26
Delegatie 26
,Mandaat 27
Week 9 28
De gemeenteraad 28
Week 10 33
Het college van b&w 33
Week 12 36
De burgemeester 36
Week 13 40
Gemeentesecretaris 40
Griffier 40
De ambtelijke organisatie 40
,Week 1
De Nederlandse staat
We spreken van een staat als er een gemeenschap is van mensen op een bepaald grondgebied,
waarover een organisatie het hoogste gezag uitoefent. De staat wordt daarnaast erkent door
andere staten.
Staatsrecht
De regels die betrekking hebben op de organisatie van de met gezag bekleedden organen en de
grenzen van hun gezag, vormen de rechtsregels die wij staatsrecht noemen. Het staatsrecht is van
gemeenschap tot gemeenschap, van staat tot staat verschillend.
Op het gebied van staatsrecht zijn een aantal wetten en algemene maatregelen van bestuur van
belang. De Grondwet zelf eist dat sommige onderwerpen bij de wet geregeld worden. Zulke
wetten tot uitvoering van een grondwettelijke opdracht om een materie bij de wet te regelen
noemt men wel organieke wetten.
De drie functies van het staatsrecht
1. Constituerende functie -> betreft de wijze waarop ambten op hun plek komen/ in het leven
worden geroep/ worden ingesteld.
2. Attribuerende functie -> aan in het leven geroepen ambten worden doorgaans bevoegdheden
toegekend.
3. Regulerende functie -> grenzen stellen aan de uitoefening van bevoegdheden.
De staat (overheid) zorgt voor bescherming van de burgers door de landsgrenzen te verdedigen
en de orde te handhaven. Daarnaast zorgt de overheid ervoor dat het algemeen belang wordt
gediend. De overheid vervult haar taken door als wetgever op te treden, door de staat te besturen
en door middel van rechtspraak. Dat het hoogste gezag in de staat een ondeelbare eenheid vormt,
wil niet zeggen dat alle macht in een hand ligt.
Verdeling van de staatsmacht over verschillende organen
Om het risico van de altijd dreigende dictatuur te ontgaan, is het gezag verdeeld over
verschillende organen. De verschillende organen waarover het gezag verdeeld is, houden op deze
wijze elkaar in evenwicht en er ontstaat een stelsel dat weliswaar tamelijk ingewikkeld is, maar
dat daartegenover een zekere stabiliteit in de machtsverhouding waarborgt. (checks and balances)
Deze gedachte van de scheiding van machten in de staat werd in 1748 door Montesquieu
geïntroduceerd in zijn boek ‘De l’Esprit des Lois’. Geïnspireerd door het Engelse voorbeeld
bepleitte Montesquieu dat de overheidstaken wetgeving, bestuur en rechtspraak niet in dezelfde
hand moesten rusten. (trias politica)
Tegenwoordig is is het niet zo dat de drie belangrijkste organen in de staat (regering, parlement
en rechterlijke macht) onafhankelijk van elkaar opereren. De vaststelling van de wetten is de taak
van de regering en het parlement samen. Het bestuur is de taak van de regering, maar de regering
staat bij de uitoefening daarvan onder voortdurende controle van het parlement.
De democratische rechtsstaat
Binnen het begrip ‘democratie’ vallen de volgende aspecten te onderscheiden:
, 1. Burgers hebben gelijkelijk het recht om leden van de volksvertegenwoordiging te kiezen
(actief kiesrecht) en tot lid van de volksvertegenwoordiging gekozen te worden (passief
kiesrecht)
2. Er moet sprake zijn van openheid voor machtswisseling. Er moeten niet alleen verkiezingen
zijn, het moet ook duidelijk zijn hoe lang de verkozenen hun functie kunnen uitoefenen, en
het moet duidelijk zijn dat niet altijd dezelfde personen aan de macht kunnen blijven.
3. Het parlement dient een centrale rol te spelen in het staatsbestel. Dat betekent in ieder geval
dat de volksvertegenwoordiging een beslissende stem dient te hebben bij het vaststellen van
wetgeving.
Binnen het begrip ‘rechtsstaat’ vallen de volgende aspecten te onderscheiden:
1. De staat erkent dat individuen en particuliere instellingen een staatsvrijer sfeer toekomt. Ook
een door het volk gekozen parlement moet deze sfeer, waar onder andere grondrechten onder
vallen, respecteren. Minderheden worden zo beschermd tegen een tirannieke meerderheid.
2. Optreden van het bestuur dat voor de burger bezwarend is, dient te berusten op een algemene
regel die de bevoegdheid van het desbetreffende orgaan omschrijft. Het orgaan is aan deze
regel gebonden. Dit legaliteitsbeginsel bevordert de rechtszekerheid en voorkomt dat burgers
in gelijke gevallen ongelijk worden behandeld.
3. De regels waarin de bevoegdheden van een staatsorgaan zijn omschreven, moeten zijn
vastgesteld door een ander orgaan.
4. Geschillen tussen de burger en de staat moeten worden beslist door een onafhankelijke en
onpartijdige rechter.
Grondregels van een democratische-rechtsstatelijke staatsorganisatie
- Eerste grondregel
Geen bevoegdheid zonder grondslag in wet of Grondwet
Om machtsmisbruik te voorkomen mogen rechter en bestuur beide hun bevoegdheden slechts
gebruiken, voor zover de Grondwet of de wet dat uitdrukkelijk toestaat (legaliteitsbeginsel).
• Tweede grondregel
Niemand kan een bevoegdheid uitoefenen zonder verantwoording schuldig te zijn of zonder dat
op die uitoefening controle bestaat
Het handelend orgaan moet rekenschap kunnen afleggen waarom het zijn bevoegdheid al of niet
heeft uitgeoefend en waarom juist op de wijze als het heeft gedaan en niet anders.
Betekenis van de grondwet voor het staatsrecht
De Nederlandse Grondwet is een ‘rigid construction’, dat wil zeggen een grondwet die moeilijker
te wijzigen is dan een gewone wet. Omdat de Grondwet fundamentele bepalingen inhoudt over
het staatsbestel en over de rechten van burgers tegenover de overheid, bevat deze moeizame
wijzigingsprocedure een garantie voor de burger dat grondrechten en democratische
staatsinstellingen niet lichtvaardig ongedaan gemaakt kunnen worden.
De Grondwet is bestemd om beginselen te geven, die de grondslag voor wetgeving en bestuur
moeten zijn. Dat betekent dat in vele gevallen deze grondslagen in lagere regelingen zullen
moeten worden uitgewerkt. De grondwetgever heeft een consequente terminologie gevolgd, die
duidelijk aangeeft of alleen de formele wetgever regels kan of mag stellen, dan wel of deze
nadere regelstelling aan lagere wetgevers mag delegeren. Zodra de grondwetgever het woord
Week 1 3
Staatsrecht 3
De democratische rechtsstaat 3
Week 2 6
De organen van de staat 6
Week 3 10
De Tweede Kamer 10
Kiesstelsels 10
Eerste Kamer 11
Raad van State 12
De kabinetsformatie 13
Week 4 16
Wetten in formele en materiële zin 16
De totstandkoming van een wet 16
Herziening van de Grondwet 19
Week 5 20
Grondrechten 20
Week 6 22
Gelijkheidsrechten 22
Vrijheidsrechten 23
Privacyrechten 24
Week 8 25
De overheid 25
Attributie 26
Delegatie 26
,Mandaat 27
Week 9 28
De gemeenteraad 28
Week 10 33
Het college van b&w 33
Week 12 36
De burgemeester 36
Week 13 40
Gemeentesecretaris 40
Griffier 40
De ambtelijke organisatie 40
,Week 1
De Nederlandse staat
We spreken van een staat als er een gemeenschap is van mensen op een bepaald grondgebied,
waarover een organisatie het hoogste gezag uitoefent. De staat wordt daarnaast erkent door
andere staten.
Staatsrecht
De regels die betrekking hebben op de organisatie van de met gezag bekleedden organen en de
grenzen van hun gezag, vormen de rechtsregels die wij staatsrecht noemen. Het staatsrecht is van
gemeenschap tot gemeenschap, van staat tot staat verschillend.
Op het gebied van staatsrecht zijn een aantal wetten en algemene maatregelen van bestuur van
belang. De Grondwet zelf eist dat sommige onderwerpen bij de wet geregeld worden. Zulke
wetten tot uitvoering van een grondwettelijke opdracht om een materie bij de wet te regelen
noemt men wel organieke wetten.
De drie functies van het staatsrecht
1. Constituerende functie -> betreft de wijze waarop ambten op hun plek komen/ in het leven
worden geroep/ worden ingesteld.
2. Attribuerende functie -> aan in het leven geroepen ambten worden doorgaans bevoegdheden
toegekend.
3. Regulerende functie -> grenzen stellen aan de uitoefening van bevoegdheden.
De staat (overheid) zorgt voor bescherming van de burgers door de landsgrenzen te verdedigen
en de orde te handhaven. Daarnaast zorgt de overheid ervoor dat het algemeen belang wordt
gediend. De overheid vervult haar taken door als wetgever op te treden, door de staat te besturen
en door middel van rechtspraak. Dat het hoogste gezag in de staat een ondeelbare eenheid vormt,
wil niet zeggen dat alle macht in een hand ligt.
Verdeling van de staatsmacht over verschillende organen
Om het risico van de altijd dreigende dictatuur te ontgaan, is het gezag verdeeld over
verschillende organen. De verschillende organen waarover het gezag verdeeld is, houden op deze
wijze elkaar in evenwicht en er ontstaat een stelsel dat weliswaar tamelijk ingewikkeld is, maar
dat daartegenover een zekere stabiliteit in de machtsverhouding waarborgt. (checks and balances)
Deze gedachte van de scheiding van machten in de staat werd in 1748 door Montesquieu
geïntroduceerd in zijn boek ‘De l’Esprit des Lois’. Geïnspireerd door het Engelse voorbeeld
bepleitte Montesquieu dat de overheidstaken wetgeving, bestuur en rechtspraak niet in dezelfde
hand moesten rusten. (trias politica)
Tegenwoordig is is het niet zo dat de drie belangrijkste organen in de staat (regering, parlement
en rechterlijke macht) onafhankelijk van elkaar opereren. De vaststelling van de wetten is de taak
van de regering en het parlement samen. Het bestuur is de taak van de regering, maar de regering
staat bij de uitoefening daarvan onder voortdurende controle van het parlement.
De democratische rechtsstaat
Binnen het begrip ‘democratie’ vallen de volgende aspecten te onderscheiden:
, 1. Burgers hebben gelijkelijk het recht om leden van de volksvertegenwoordiging te kiezen
(actief kiesrecht) en tot lid van de volksvertegenwoordiging gekozen te worden (passief
kiesrecht)
2. Er moet sprake zijn van openheid voor machtswisseling. Er moeten niet alleen verkiezingen
zijn, het moet ook duidelijk zijn hoe lang de verkozenen hun functie kunnen uitoefenen, en
het moet duidelijk zijn dat niet altijd dezelfde personen aan de macht kunnen blijven.
3. Het parlement dient een centrale rol te spelen in het staatsbestel. Dat betekent in ieder geval
dat de volksvertegenwoordiging een beslissende stem dient te hebben bij het vaststellen van
wetgeving.
Binnen het begrip ‘rechtsstaat’ vallen de volgende aspecten te onderscheiden:
1. De staat erkent dat individuen en particuliere instellingen een staatsvrijer sfeer toekomt. Ook
een door het volk gekozen parlement moet deze sfeer, waar onder andere grondrechten onder
vallen, respecteren. Minderheden worden zo beschermd tegen een tirannieke meerderheid.
2. Optreden van het bestuur dat voor de burger bezwarend is, dient te berusten op een algemene
regel die de bevoegdheid van het desbetreffende orgaan omschrijft. Het orgaan is aan deze
regel gebonden. Dit legaliteitsbeginsel bevordert de rechtszekerheid en voorkomt dat burgers
in gelijke gevallen ongelijk worden behandeld.
3. De regels waarin de bevoegdheden van een staatsorgaan zijn omschreven, moeten zijn
vastgesteld door een ander orgaan.
4. Geschillen tussen de burger en de staat moeten worden beslist door een onafhankelijke en
onpartijdige rechter.
Grondregels van een democratische-rechtsstatelijke staatsorganisatie
- Eerste grondregel
Geen bevoegdheid zonder grondslag in wet of Grondwet
Om machtsmisbruik te voorkomen mogen rechter en bestuur beide hun bevoegdheden slechts
gebruiken, voor zover de Grondwet of de wet dat uitdrukkelijk toestaat (legaliteitsbeginsel).
• Tweede grondregel
Niemand kan een bevoegdheid uitoefenen zonder verantwoording schuldig te zijn of zonder dat
op die uitoefening controle bestaat
Het handelend orgaan moet rekenschap kunnen afleggen waarom het zijn bevoegdheid al of niet
heeft uitgeoefend en waarom juist op de wijze als het heeft gedaan en niet anders.
Betekenis van de grondwet voor het staatsrecht
De Nederlandse Grondwet is een ‘rigid construction’, dat wil zeggen een grondwet die moeilijker
te wijzigen is dan een gewone wet. Omdat de Grondwet fundamentele bepalingen inhoudt over
het staatsbestel en over de rechten van burgers tegenover de overheid, bevat deze moeizame
wijzigingsprocedure een garantie voor de burger dat grondrechten en democratische
staatsinstellingen niet lichtvaardig ongedaan gemaakt kunnen worden.
De Grondwet is bestemd om beginselen te geven, die de grondslag voor wetgeving en bestuur
moeten zijn. Dat betekent dat in vele gevallen deze grondslagen in lagere regelingen zullen
moeten worden uitgewerkt. De grondwetgever heeft een consequente terminologie gevolgd, die
duidelijk aangeeft of alleen de formele wetgever regels kan of mag stellen, dan wel of deze
nadere regelstelling aan lagere wetgevers mag delegeren. Zodra de grondwetgever het woord
