Methodologie van de sociale wetenschappen
Deel 1 Algemene basisprincipes
Hoofdstuk 1: Inleiding
o Wetenschap bedrijven = gelijk toepassen van rigoureuze principes
Hoofdstelling boek
o De geïnteresseerde leek inwijden in deze methodologische voorschriften en procedures
o Methodologie omvat:
• Beheersing technieken van wetenschappelijk onderzoek
• Wijze waarop hele proces van wetenschapsbeoefening functioneert
o Institutionele inbedding
o Wijze van organisatie en financiering heeft gevolgen voor wetenschappelijke output
o Verschillende doelstellingen:
• Kennismaken met de fundamenten en basisprocedures van sociaalwetenschappelijk
onderzoek
• Discussies binnen het sociaalwetenschappelijke veld te volgen
• Nodige vocabularium om over sociaalwetenschappelijk onderzoek te kunnen praten
(sociaalwetenschappelijke lingua franca)
o Tegelijk diversiteit van benaderingen en onderzoeksonderwerpen binnen wetenschappen
weergeven als de problemen die ermee verbonden zijn
Enkele voorbeelden
o Opwarming van de aarde
• IPCC = Intergovernmental Panel on Climate Change
• Duidelijke uitingen van wereldwijde bezorgdheid over veranderingen in het klimaat
• An inconvenient truth → docu die ongerustheid door klimaatverandering aanwakkert
• The Great Global Warming Swindle → docu die problemen ervan mimimaliseert
• Beide visies bediend van wetenschappelijk bewijsmateriaal en gerenommeeerde
experten, maar toch diametraal tegenovergestelde conclusies
• VRAAG: Leids wetenschap, dankzij gebruik van wetenschappelijke methodes, dan niet
tot ware kennis over de wereld? → 2 partijen niet evenwaardig
• machtsverhouding, politieke inmenging, ideologische assumpties en agressieve
retoriek spelen grote rol
• Merchants of doubt (2012) → gebruik van tegensprekelijk debat → aanleiding tot
grondige reflectie van wat wetenschappelijke kennis nu precies inhoudt (=
demarcatieprincipe)
o De ‘War against Crime” in New York
• Van American Dream naar plaats van drugs en criminaliteit
• Broken windows theorie (1980 Wilson&Kelling) → crimineel handelen als gevolg van
een gebrek aan sociale normenen aan controle om aan die normen te conformeren
→ starten met kleine criminaliteit aan te pakken
Toename verval buurt: Toename bekommernis Verminderde deelname in
fysische en gedragsmatige persoonlijke veiligheid handhaven orde in de
achteruitgang buurt
Potentiële criminelen van Verdere Toename criminaliteit,
buiten buurt aangetrokken achteruitgang buurt ordeloosheid, vandalisme,…
door kwetsbaarheid
, • Wiliam Bratton en Giuliani hebben samen de broken windows theorie in de praktijk
gebracht → inderdaad ook daling misdaadcijfers
• Is er een oorzakelijk of causaal verband tussen Giuliani’s beleid in de jaren 1990 en de
waargenomen daling van geregistreerde criminaliteit → 3 voorwaarden om dit na te
gaan:
▪ 1. Er moet een statistich verband zijn tussen gebeurtenis A en B
▪ 2. Gebeurtenis A moet voorafgaan aan gebeurtenis B
▪ 3. Het statistisch verband tussen A en B mag niet te wijten zijn aan een
derde gebeurtenis C die dat verband teweegbrengt
o Botsende beschavingen
• Islamfundamentalisme annex-terrorisme
• Verschillende aanslagen kleuren maatschappij
• Clash of Civilisations (1993) is een beroemd artikel van Samuel Huntington
▪ Onduidelijkheid hoe politiek er zal uitzien na Koude oorlog
▪ Conflicten gekenmerkt door culturele en religieuze kwesties
▪ Gebaseerd op anekdotisch bewijsmateriaal
▪ Conflicten tussen 2 beschavingen krijgen steeds andere invulling
▪ Huntingtons hypothese getuigt van insteek die onvoldoende rekening houdt
met specificiteit van elk conflict
▪ Zorgt zijn vaststelling er niet ongewild voor dat beschavingen en het kijken
naar de wereld in termen van beschavingen pertinent en relevant wordt?
▪ In welke mate spelen theoretische vooringenomenheden een rol in de studie
van de sociale werkelijkheid
o Polls bij verkiezingen verteken(en)d?
• Verkiezingspolls of peilingen
• Surveyonderzoek = een rondvraag bij een steekproef uit de bevolking door middel van
een enquete
• Hoe goed is zo’n peiler echter als voorspeller voor de verkiezingsuitslag
• Vragen peilen naar methodologische kwaliteit van de steekproeftrekking en de
vraagverwoording van de enquete → verdient studie het predicaat ‘wetenschappelijk’
• Soms ook non-respons
▪ Veronderstelling dat weigeraars vergelijkbare kiesintenties hebben als zij die
wel hebben deelgenomen aan de peiling, is niet noodzakelijk gerechtvaardigd
en behoeft verdere analyse
• Inductieve statistiek voor berekenen foutenmarges (alleen bij toevalsteekproef)
• Precies inzicht in de methodologische aspecten van een peiling maakt het mogelijk
een oordeel te vellen over de wetenschappelijkheid, en dus de waarde, van
verkiezingsonderzoek
o Een wetenschapper als bokser?
• Loïc Wacquant, etnograaf, wil de transformatie van het sociale leven in zwarte getto’s
in enkele grootsteden van de VS in kaart brengen (2004 Body & Soul. Notebooks of an
apprentices boxer)
• Intigreerde zichzelf in boksclub
• Sparren = nabootsen echt gevecht in de ring
• Mannen zoeken toevlucht in boksclub waar sociale afkomst, inkomen, ras,… niet
relevant is
• Observerende participatie = sociale wetenschapper krijgt toegang tot de leefwereld
van een anders zeer moeilijk bestudeerbare populatie → van binnenuit beschreven
• Kwalitatief onderzoek = verzameling van benaderingen binnen de sociale
wetenschappen die niet hoofdzakelijk gebruikmaakt van cijfermateriaal en
, bijbehorende statistische analyses, maar zich bedient van andere vormen van data
verzamelen
o Verbanden tussen gamen en agressie
• Steeds realistischere virtuele spelwerelden
• Mogelijke negatieve affecten van blootstelling aan geweld in videogames op
persoonlijkheidsontwikkeling, het gedrag en schoolprestaties
• Hoe proberen ze onderzoeksmatig inzicht te verwerven in de affecten van de media?
→ media-effectenonderzoek
▪ Geen consensus over effect van gamen op agressie bij kinjderen
▪ Wat zijn precies geweldadige games? Of agressie?
▪ Geweld niet enige reden waarom gamers voor dit soort spellen kiezen
▪ Wijze waarop agressie wordt gemeten verschilt per studie
▪ Zijn de gebruikte indicatoren betrouwbaar?
• Veralgemeningsfouten
• Betekenisverschuiving
• Niet geoorloofd om op basis van crossectioneel survey-onderzoek
zomaar causaliteit vast te stellen
• Weinig rekening gehouden met intermediare variabelen die het
verband mediëren of met kenmerken die het verband modereren
• Onduidelijk op welke termijn effecten gesitueerd
o Korte termijn (slaken van kreet)
o Verandering persoonlijkheidsstructuur gamer
• In hoeverre zijn bevindingen uit artificieel laboratoriumonderzoek
veralgemeenbaar
• Naturalistische validiteit van onderzoek = mate waarin je bevindingen uit een
gecontroleerde, artificiële context kan doortrekken naar real life contexten
• Envergure
Wetenschappelijke aanpak
o Wetenschap: een specifieke benadering
• Wat wetenschappelijke kennis meer heeft dan lekenkennis, is dat wetenschappelijke
inzichten gebaseerd zijn op het toepassen van regels en procedures die de kwaliteit
en het waarheidsgehalte van die inzichten maximaliseren
▪ Bezitten van kennis
▪ Inzicht in heel arsenaal theorieën over bepaald probeem
• Wetenschapsbeoefening wordt door reeks onderliggende normen en waarden
gestuurd (intellectuele eerlijkheid, persoonlijke integriteit of kritische zin)
• Systematisch toepassen van regels en procedures ligt niet op voorhand vast
▪ Verschillende keuzes moeten gemaakt worden
• Methodologie → behelst het hele proces van wetenschapsbeoefening: van
institutionele inbedding van wetenschap over de epistemologische veronderstellingen
tot de werkelijke onderzoekspraktijk.
• Methoden → verwijzen naar het geheel van specifieke technieken die je in
wetenschappelijk onderzoek gebruikt om onderzoekseenheden te selecteren, er
gegevens over te verzamelen, die gegevens te analyseren en de resultaten te
rapporteren
o Alternatieve bronnen van kennis over de werkelijkheid
• Persoonlijke ervaringen, populaire media en ideologische overtuigingen of waarden
▪ Overgeneraliseren
▪ Veralgemening
Deel 1 Algemene basisprincipes
Hoofdstuk 1: Inleiding
o Wetenschap bedrijven = gelijk toepassen van rigoureuze principes
Hoofdstelling boek
o De geïnteresseerde leek inwijden in deze methodologische voorschriften en procedures
o Methodologie omvat:
• Beheersing technieken van wetenschappelijk onderzoek
• Wijze waarop hele proces van wetenschapsbeoefening functioneert
o Institutionele inbedding
o Wijze van organisatie en financiering heeft gevolgen voor wetenschappelijke output
o Verschillende doelstellingen:
• Kennismaken met de fundamenten en basisprocedures van sociaalwetenschappelijk
onderzoek
• Discussies binnen het sociaalwetenschappelijke veld te volgen
• Nodige vocabularium om over sociaalwetenschappelijk onderzoek te kunnen praten
(sociaalwetenschappelijke lingua franca)
o Tegelijk diversiteit van benaderingen en onderzoeksonderwerpen binnen wetenschappen
weergeven als de problemen die ermee verbonden zijn
Enkele voorbeelden
o Opwarming van de aarde
• IPCC = Intergovernmental Panel on Climate Change
• Duidelijke uitingen van wereldwijde bezorgdheid over veranderingen in het klimaat
• An inconvenient truth → docu die ongerustheid door klimaatverandering aanwakkert
• The Great Global Warming Swindle → docu die problemen ervan mimimaliseert
• Beide visies bediend van wetenschappelijk bewijsmateriaal en gerenommeeerde
experten, maar toch diametraal tegenovergestelde conclusies
• VRAAG: Leids wetenschap, dankzij gebruik van wetenschappelijke methodes, dan niet
tot ware kennis over de wereld? → 2 partijen niet evenwaardig
• machtsverhouding, politieke inmenging, ideologische assumpties en agressieve
retoriek spelen grote rol
• Merchants of doubt (2012) → gebruik van tegensprekelijk debat → aanleiding tot
grondige reflectie van wat wetenschappelijke kennis nu precies inhoudt (=
demarcatieprincipe)
o De ‘War against Crime” in New York
• Van American Dream naar plaats van drugs en criminaliteit
• Broken windows theorie (1980 Wilson&Kelling) → crimineel handelen als gevolg van
een gebrek aan sociale normenen aan controle om aan die normen te conformeren
→ starten met kleine criminaliteit aan te pakken
Toename verval buurt: Toename bekommernis Verminderde deelname in
fysische en gedragsmatige persoonlijke veiligheid handhaven orde in de
achteruitgang buurt
Potentiële criminelen van Verdere Toename criminaliteit,
buiten buurt aangetrokken achteruitgang buurt ordeloosheid, vandalisme,…
door kwetsbaarheid
, • Wiliam Bratton en Giuliani hebben samen de broken windows theorie in de praktijk
gebracht → inderdaad ook daling misdaadcijfers
• Is er een oorzakelijk of causaal verband tussen Giuliani’s beleid in de jaren 1990 en de
waargenomen daling van geregistreerde criminaliteit → 3 voorwaarden om dit na te
gaan:
▪ 1. Er moet een statistich verband zijn tussen gebeurtenis A en B
▪ 2. Gebeurtenis A moet voorafgaan aan gebeurtenis B
▪ 3. Het statistisch verband tussen A en B mag niet te wijten zijn aan een
derde gebeurtenis C die dat verband teweegbrengt
o Botsende beschavingen
• Islamfundamentalisme annex-terrorisme
• Verschillende aanslagen kleuren maatschappij
• Clash of Civilisations (1993) is een beroemd artikel van Samuel Huntington
▪ Onduidelijkheid hoe politiek er zal uitzien na Koude oorlog
▪ Conflicten gekenmerkt door culturele en religieuze kwesties
▪ Gebaseerd op anekdotisch bewijsmateriaal
▪ Conflicten tussen 2 beschavingen krijgen steeds andere invulling
▪ Huntingtons hypothese getuigt van insteek die onvoldoende rekening houdt
met specificiteit van elk conflict
▪ Zorgt zijn vaststelling er niet ongewild voor dat beschavingen en het kijken
naar de wereld in termen van beschavingen pertinent en relevant wordt?
▪ In welke mate spelen theoretische vooringenomenheden een rol in de studie
van de sociale werkelijkheid
o Polls bij verkiezingen verteken(en)d?
• Verkiezingspolls of peilingen
• Surveyonderzoek = een rondvraag bij een steekproef uit de bevolking door middel van
een enquete
• Hoe goed is zo’n peiler echter als voorspeller voor de verkiezingsuitslag
• Vragen peilen naar methodologische kwaliteit van de steekproeftrekking en de
vraagverwoording van de enquete → verdient studie het predicaat ‘wetenschappelijk’
• Soms ook non-respons
▪ Veronderstelling dat weigeraars vergelijkbare kiesintenties hebben als zij die
wel hebben deelgenomen aan de peiling, is niet noodzakelijk gerechtvaardigd
en behoeft verdere analyse
• Inductieve statistiek voor berekenen foutenmarges (alleen bij toevalsteekproef)
• Precies inzicht in de methodologische aspecten van een peiling maakt het mogelijk
een oordeel te vellen over de wetenschappelijkheid, en dus de waarde, van
verkiezingsonderzoek
o Een wetenschapper als bokser?
• Loïc Wacquant, etnograaf, wil de transformatie van het sociale leven in zwarte getto’s
in enkele grootsteden van de VS in kaart brengen (2004 Body & Soul. Notebooks of an
apprentices boxer)
• Intigreerde zichzelf in boksclub
• Sparren = nabootsen echt gevecht in de ring
• Mannen zoeken toevlucht in boksclub waar sociale afkomst, inkomen, ras,… niet
relevant is
• Observerende participatie = sociale wetenschapper krijgt toegang tot de leefwereld
van een anders zeer moeilijk bestudeerbare populatie → van binnenuit beschreven
• Kwalitatief onderzoek = verzameling van benaderingen binnen de sociale
wetenschappen die niet hoofdzakelijk gebruikmaakt van cijfermateriaal en
, bijbehorende statistische analyses, maar zich bedient van andere vormen van data
verzamelen
o Verbanden tussen gamen en agressie
• Steeds realistischere virtuele spelwerelden
• Mogelijke negatieve affecten van blootstelling aan geweld in videogames op
persoonlijkheidsontwikkeling, het gedrag en schoolprestaties
• Hoe proberen ze onderzoeksmatig inzicht te verwerven in de affecten van de media?
→ media-effectenonderzoek
▪ Geen consensus over effect van gamen op agressie bij kinjderen
▪ Wat zijn precies geweldadige games? Of agressie?
▪ Geweld niet enige reden waarom gamers voor dit soort spellen kiezen
▪ Wijze waarop agressie wordt gemeten verschilt per studie
▪ Zijn de gebruikte indicatoren betrouwbaar?
• Veralgemeningsfouten
• Betekenisverschuiving
• Niet geoorloofd om op basis van crossectioneel survey-onderzoek
zomaar causaliteit vast te stellen
• Weinig rekening gehouden met intermediare variabelen die het
verband mediëren of met kenmerken die het verband modereren
• Onduidelijk op welke termijn effecten gesitueerd
o Korte termijn (slaken van kreet)
o Verandering persoonlijkheidsstructuur gamer
• In hoeverre zijn bevindingen uit artificieel laboratoriumonderzoek
veralgemeenbaar
• Naturalistische validiteit van onderzoek = mate waarin je bevindingen uit een
gecontroleerde, artificiële context kan doortrekken naar real life contexten
• Envergure
Wetenschappelijke aanpak
o Wetenschap: een specifieke benadering
• Wat wetenschappelijke kennis meer heeft dan lekenkennis, is dat wetenschappelijke
inzichten gebaseerd zijn op het toepassen van regels en procedures die de kwaliteit
en het waarheidsgehalte van die inzichten maximaliseren
▪ Bezitten van kennis
▪ Inzicht in heel arsenaal theorieën over bepaald probeem
• Wetenschapsbeoefening wordt door reeks onderliggende normen en waarden
gestuurd (intellectuele eerlijkheid, persoonlijke integriteit of kritische zin)
• Systematisch toepassen van regels en procedures ligt niet op voorhand vast
▪ Verschillende keuzes moeten gemaakt worden
• Methodologie → behelst het hele proces van wetenschapsbeoefening: van
institutionele inbedding van wetenschap over de epistemologische veronderstellingen
tot de werkelijke onderzoekspraktijk.
• Methoden → verwijzen naar het geheel van specifieke technieken die je in
wetenschappelijk onderzoek gebruikt om onderzoekseenheden te selecteren, er
gegevens over te verzamelen, die gegevens te analyseren en de resultaten te
rapporteren
o Alternatieve bronnen van kennis over de werkelijkheid
• Persoonlijke ervaringen, populaire media en ideologische overtuigingen of waarden
▪ Overgeneraliseren
▪ Veralgemening
