Samenvatting Nectar 4e editie biologie VWO 6 Hoofdstuk 18 Eiwitten met BINAS-tabellen!

Nectar 4e editie biologie 6 vwo leerboek FLEX
Hoofdstuk 18 Eiwitten

Inhoudssopgave
§1 Van polypeptideketen tot een werkzaam eiwit (CE)
§2 Functies van eiwitten (CE)
§3 Enzymwerking (CE)
§4 Regeling van eiwitten in een cel (SE)
§5 Eiwitten in een cel (SE/CE)

Leerdoelen samengevat
 Hoe de cel van polypeptidenketens werkzame eiwitten maakt §1
 Welke functies eiwitten in een cel hebben §2
 Enzymwerking §3
 Hoe een cel eiwitten afbreekt of de vorming ervan remt §4
 Eiwitonderzoek in cellen §5

BINAS-tabellen
67H
67K
70D
71E en H en J en K
77
79C en D
90C

Legenda
Voorbeelden zijn lichtgrijs gekleurd.
Belangrijke BINAS-tabellen zijn grijsgekleurd.
Belangrijke begrippen zijn dikgedrukt.

, §1 Van polypeptideketen tot een werkzaam eiwit

na transcriptie gaat mRNA van de kern naar een ribosoom in grondplasma waar de translatie begint
1. eerste stukje polypeptideketen is een adreslabel en bindt aan een SHM uit het grondplasma
 adreslabel hecht aan de groeiende peptideketen → juiste afwerking tot eiwit
 signaalherkenningsmolecuul (SHM) stopt translatie tijdelijk BINAS 71J
2. SHM hecht aan een SHM-receptor van ER
3. ribosoom koppelt aan ribosoomreceptor van ER → ribosoom boven eiwitpoort die opent
4. GTP (energierijk molecuul, vergelijkbaar met ATP) hecht aan de SHM-receptor
 GTP splitst in GDP en Pi én SHM komt los van zijn receptor
5. enzym verwijdert het SHM van de polypeptideketen → translatie gaat verder
 groeiende polypeptideketen komt binnen het ER terecht
6. stopcodon bereikt → ontkoppelingseiwit bindt aan mRNA → polypeptideketen losgekoppeld
7. ribosoomreceptor laat het ribosoom los → ribosoom valt in 2 delen → eiwitpoort sluit
8. in (ruw en glad) ER begint de omzetting naar een eiwit
 polypeptideketen krijgt ruimtelijke eiwitstructuur en toevoegingen bv. koolhydraten
9. stukjes membraan van glad ER vormen transportblaasjes die de eiwitten voor afwerking
naar het Golgi-systeem vervoeren

in het Golgi-systeem ontstaat de definitieve eiwitvorm
 Golgi-systeem voegt d.m.v. enzymen suikers, sulfaatgroepen of fosfaatgroepen toe aan de
polypeptideketens en/of koppelen meerdere polypeptideketens aaneen tot één eiwit
 Golgi-systeem verpakt en sorteert de gevormde eiwitten in blaasjes afhankelijk van het
adreslabel van hun eindbestemming BINAS 79C en D
 blaasjes kunnen hun inhoud door exocytose buiten de cel afgeven
 blaasjes kunnen als lysosomen in het grondplasma van de cel hun functie vervullen
 enzymen in lysosomen breken afvalstoffen binnen de cel af
 cel hergebruikt de afbraakproducten ervan en scheidt ze uit
 blaasjes kunnen met het celmembraan fuseren → maken deel uit van het celmembraan
 opgenomen eiwitten in hun membraan zijn bedoeld als eiwitpoorten of receptoren
 deel van de ribosomen bevindt zich vrij in het grondplasma
 deze ribosomen maken vooral eiwitten die hun functie vervullen in het grondplasma

eiwitten hebben een specifieke ruimtelijke structuur
 plaque: neerslag van eiwitten tussen de hersencellen bij de ziekte van Alzheimer
 tangle: eiwitkluwen in hersencellen bij de ziekte van Alzheimer
 denaturatie: verlies van de ruimtelijke structuur van eiwitmoleculen
 primaire structuur: aantal en volgorde van verschillende aminozuren in keten BINAS 67K4
 secundaire structuur: resultaat van H-bruggen tussen de NH-groepen en C=O-groepen van
verschillende aminozuren in eiwitten BINAS 67H2
 α-helix: spiraalvormige secundaire structuur van een eiwitmolecuul
 β-plaat: secundaire structuur van een eiwitmolecuul: een heen en weer gevouwen keten
 tertiaire structuur: 3D-structuur van een eiwitmolecuul
 komt tot stand door bindingen tussen de restgroepen van aminozuren via
 zwakke bindingen: elektrostatische aantrekking, vanderwaalskrachten en H-bruggen
 sterke binding: S-bruggen
 quaternaire structuur: eiwitmolecuul samengesteld uit meerdere polypeptideketens

chaperonne-eiwitten controleren of de structuur van andere eiwitten juist is en herstellen de
secundaire en tertiaire structuur van eiwitten
 als dit niet lukt, breekt de cel het verkeerd gevormde eiwit af