Samenvatting Nectar 4e editie biologie VWO 6 Hoofdstuk 17 DNA

Hoofdstuk 17 DNA
Nectar 4e editie biologie 6 vwo leerboek

Inhoudsopgave binas-tabellen 6e editie
§1 DNA in je cellen (CE) 67F1 70A 71B 71C
§2 DNA kopiëren (CE) 71D 76A
§3 Het maken van polypeptideketens (CE) 71A 71E – 71H 71J 71K2
§4 Het belang van de nucleotidevolgorde (CE) 76B
§5 Genregulatie (CE) 71K

Leerdoelen samengevat
 Samenstelling DNA en chromatine §1
 DNA-verdubbeling (duplicatie) §2
 DNA-onderzoek §1 en §2 en §4
 Van DNA naar mRNA (transcriptie) §3
 Van mRNA naar eiwit (translatie) §3
 DNA-schade §4
 Regeling genactiviteit in cellen §5

§1 DNA in je cellen
DNA (deoxyribonucleic acid) bevat de informatie voor het maken van eiwitten 71C
 verdeeld over 46 chromosomen in de celkern en het cirkelvormig DNA in de mitochondriën
 DNA-molecuul bestaat uit twee strengen die samen een dubbele helix vormen
 nucleotide: bouwsteen van DNA en RNA
- fosfaatgroep
- suikermolecuul (deoxyribose/ribose)
- stikstofbase (A, C, G of T/U) 71A
 deoxyribose heeft 5 C-atomen die op een vaste manier genummerd zijn 67F1
 C-atoom (1’) vormt een binding met de stikstofbase
- basenparen: vaste combinaties van twee basen (A-T en C-G) die beide DNA-strengen
bij elkaar houden via waterstofbruggen 71B
- complementair: volgorde in de ene DNA-streng (leidende streng) bepaalt die in de
andere (volgende streng) en andersom 71D
 C-atoom (5’) vormt een binding met de fosfaatgroep
- 5’-einde (met de vrije fosfaatgroep) van de ene streng ligt naast het 3’-einde (met de
vrije OH-groep) van de andere 71C
 elke nucleotide in een streng is via zijn fosfaatgroep gekoppeld aan het 3’ C-atoom van het
deoxyribose van het nucleotide ernaast

opgerold DNA in de celkern 70A
 histon: eiwit in de chromatinedraad dat DNA-moleculen verstevigt en beschermt
 8 histonen vormen samen een bolletje waar een deel van het DNA-molecuul omheen zit
 nucleosoom: geheel van 8 histonen met het daaromheen gewikkelde DNA
 bijeengehouden door histon H1
 chromatinedraad: draad van aan elkaar gekoppelde nucleosomen
 chromatinedraad spiraliseert tot chromatine

, mtDNA (mitochondriaal DNA): cirkelvormig DNA in mitochondriën
 erft over van moeder op kind via de mitochondriën in de eicel
 bevat 37 genen waarvan 13 coderen voor eiwitten betrokken bij de aerobe dissimilatie
 rest codeert voor rRNA (bouwstenen ribosomen) en tRNA (transporteert aminozuren)

genoom: totale DNA van een persoon dat bestaat uit genen
 gen: deel van het DNA met de informatie voor de productie van een of meerdere eiwitten
 ieder gen heeft zijn eigen sequentie: volgorde van de stikstofbasen in het DNA
 alle cellen hebben hetzelfde DNA
 afhankelijk van hun functie zijn verschillende genen actief
 coderende DNA: deel van het DNA dat codeert voor eiwitten
 niet-coderend DNA: grootste deel van het DNA codeert niet voor eiwitten
 functie is bv. rRNA produceren of genen aan- en uitschakelen in coderende DNA
 repetitief DNA: deel van het (meestal niet-coderend) DNA dat bestaat uit een aantal
herhalingen (repeats) van een serie nucleotiden
 STR (short tandem repeats): type repetitief DNA met een aantal korte repeats van 2 tot
10 nucleotiden lang
- chromosomen in cellen komen in paren voor → iedereen heeft van een bepaalde
STR twee exemplaren (soms gelijk, meestal verschillend)
- net als bij genen spreken onderzoekers bij STR’s over allelen
- DNA-profiel: unieke set STR’s in het DNA van een individu dat bestaat uit (meestal)
dertien verschillende loci: plaatsen in het DNA


§2 DNA kopiëren
DNA-moleculen verdubbelen zich in een celcyclus tijdens de S-fase via DNA-replicatie 76A
 DNA-replicatie start op veel plaatsen tegelijk → verkorte totale replicatietijd
 enzymencomplex verbreekt op een startpunt de H-bruggen tussen DNA-strengen
 helicasen ‘ritsen’ naar beide kanten toe het DNA verder open → replicatievorken
 RNA-polymerase primase maakt op het startpunt een primer vast van 20 ribonucleotiden
(RNA, dus ribose en uracil)
 vanaf de primer vormt het enzym DNA-polymerase een nieuwe streng
- ruimtelijke structuur → enzym kan op één manier aan DNA-streng hechten → enzym
leest nucleotiden van DNA-streng alleen in 3’ → 5’ richting en vormt in 5’ → 3’
richting (van het startpunt af) een leidende streng 71D
- DNA-polymerase maakt DNA-nucleotiden vast in de juiste combinaties (C-G, A-T) en
koppelt ze zijwaarts aan elkaar tot een continue reeks op beide DNA-strengen
 in andere richting van startpunt verloopt replicatie in kleine stukjes → volgende streng
- RNA-polymerase primase plaats op korte afstand van het startpunt een RNA-primer
waar vanaf DNA-polymerase in de 3’ → 5’ richting (naar het startpunt toe) een stuk
DNA kan vormen (achterwaarts kopiëren)
- Okazaki-fragment: kort DNA-fragment (van volgende streng) met een RNA-primer
- primase voegt een nieuwe RNA-primer toe
 ander type DNA-polymerase vervangt RNA-nucleotiden uit primers door DNA-nucleotiden
 enzym ligase koppelt de Okazaki-fragmenten aan elkaar tot een complete streng
 enzymen controleren of de replicatie foutenvrij is
 semi-conservatieve replicatie: na de replicatie bestaan beide DNA-moleculen uit een
originele en een nieuw gevormde streng