RECENTE GESCHIEDENIS RECHT, ECONOMIE EN POLITIEK (open boek examen)
1
,Inleiding
1. Een aantal inleidende beschouwingen
A. Geschiedenis: zin, wetmatigheid, vrije wil en toeval
-Kernvraag: Heeft geschiedenis vaste wetten of wetmatigheden, zoals in de fysica? Heeft geschiedenis een
doel of eindbestemming?
Ibn Khaldun – Al-Muqaddima (1370):
o Eerste systematische benadering van de geschiedenis als wetenschap
o Hij zag cyclische patronen in de opkomst en ondergang van beschavingen.
Leo Tolstoj – Oorlog en Vrede (1869):
o Filosofische reflectie over de rol van individuen versus grotere historische krachten
o Hij stelt dat grote gebeurtenissen niet door individuen maar door massa’s worden voortgestuwd
Aanvankelijk hoopte hij dat individuen (zoals Napoleon) een groot verschil konden maken
in de loop van de geschiedenis.
Maar uiteindelijk kwam hij tot de conclusie dat dit niet zo is: grote leiders zoals Napoleon
staan eigenlijk aan de zijlijn van de geschiedenis en hebben maar een beperkte invloed.
o Kritiek door
Karl Popper – The Open Society and Its Enemies (1945):
Verwerpt de idee dat de geschiedenis een voorspelbare loop heeft: er zijn geen
wetmatigheden
Hij bekritiseert historische determinismen als gevaarlijk en totalitair.
Isaiah Berlin – The Hedgehog and the Fox (1953):
Maakt onderscheid tussen denkers die alles vanuit één principe verklaren (egel)
en denkers die openstaan voor meerdere perspectieven (vos), zie verder
Kritisch voor wie de geschiedenis als één groot verhaal ziet => Berlin zegt dus
dat er wel wetmatigheden in de geschiedenis zitten
Oswald Spengler – Der Untergang des Abendlandes (1918-1922):
o Ziet beschavingen als biologische organismen die een vaste levenscyclus doorlopen.
o Stelt dat het Westen zijn eindfase nadert.
Arnold Toynbee – A Study of History (1934-1961):
o Beschrijft opkomst en val van 21 beschavingen volgens het patroon van "challenge and
response"
o Kritiek door:
Franz Borkenau – Ende und Anfang (1957):
Verwerpt cyclische geschiedmodellen en benadrukt het belang van sociale en
economische structuren.
Samuel Huntington – The Clash of Civilizations (1996):
o Voorspelt conflicten tussen culturen als nieuwe breuklijnen in de post-Koude Oorlog wereldorde.
o Ziet cultuur als bepalende factor in geopolitiek (er zijn dus wel wetmatigheden in de
geschiedenis)
-Probleem van objectieve geschiedschrijving: geschiedenis wordt vaak gekleurd door het perspectief van de
schrijver of de cultuur waarin die leeft
Vertekening vanuit het Westen – Oriëntalisme:
o Peter van der Veer – Moderne Oriëntalisme (1995):
Westerse beschrijvingen van het Oosten zijn vaak bevooroordeeld en exotiserend.
Ze leggen hun eigen waarden op aan andere culturen.
Vertekening vanuit het Oosten – Occidentalisme:
o Ian Buruma – Het Westen in de ogen van zijn vijanden (2017):
In sommige oosterse visies wordt het Westen eenzijdig voorgesteld als decadent,
materialistisch of moreel verzwakt.
-Wetenschappelijke en technologische vooruitgang:
2
, Konrad Lorenz – Onze laatste kans (1983):
o Technologische ontwikkeling loopt veel sneller dan onze biologische en morele aanpassing
daaraan
o Dat zorgt voor spanningen en risico’s
In slechts 50 jaar tijd is ons dagelijks leven radicaal veranderd door technologie, maar: de mens zelf is
biologisch gezien niet veranderd
o Elke generatie wordt sterk beïnvloed door de technologie die op dat moment beschikbaar is: we
worden er door gedetermineerd, zonder dat we daar volledige controle over hebben.
o Onze biologische evolutie kan deze razendsnelle technologische evolutie niet bijhouden:
Wij zijn nog altijd dezelfde mensen als duizenden jaren geleden.
Bv. we zijn moreel niet veel beter of slechter dan toen we Jezus aan het kruis hebben
genageld — onze basisnatuur is dezelfde gebleven.
o Belangrijke nuance: vroeger was het niet "beter" dan nu.
Als onze grootouders vandaag geboren zouden worden, zouden zij zich net zo gedragen
als wij nu
Niemand heeft verdienste aan de tijd waarin hij of zij geboren wordt; omstandigheden
vormen ons gedrag
-Vrije wil en toeval in de geschiedenis:
Robert Sapolsky – Determined (2023):
o Werpt de vraag op of mensen echt over vrije wil beschikken.
o Als onze keuzes grotendeels biologisch bepaald zijn, verandert dat hoe we historische
beslissingen en verantwoordelijkheden begrijpen.
B. Wat heeft impact op ons huidig mensenbeeld en onze actuele politieke samenleving?
-Veel recente evoluties benadrukken het individualisme
De internationale context ‘squeez-t’ de natie
Technologie ‘vervreemdt’ en determineert economie&politiek
Daardoor vernieuwde arbeidsmarkt ontwricht sociale cohesie
Visie op familie, sexualiteit en procreatie is sterk gewijzigd
Persoon vult zichzelf anders in en is wezenlijk meervoudig
De media verliezen diepgang door onmiddellijkheid, kortheid en interactiviteit
a. Internationale context squeez-t de natie
-De wereld is al lang internationaal verbonden
Vaak spreekt men over "globalisering", maar dat woord is ideologisch gekleurd (het klinkt alsof het iets
positiefs of vanzelfsprekends is, terwijl dat niet altijd zo is)
Samenwerking tussen landen is essentieel geworden om vooruitgang te boeken.
o Niet meer mogelijk om als land volledig afzonderlijk te handelen en alleen je eigen zin te doen
o Probleem: de internationale samenwerking drukt de macht van de nationale staten samen
Bv. Belgische eerste minister legt ’s ochtends zijn eed af en moet tegen 10u30 al op een
Europese top over Oekraïne zijn.
Daar merkt hij dat België als kleine staat nauwelijks iets te zeggen heeft — vergelijkbaar
met een kind zijn in een gezin met 20 kinderen, waar je ook weinig individueel gewicht
hebt.
Zelfs leiders van landen zijn in werkelijkheid sterk afhankelijk van internationale samenwerking.
o Trump probeerde hiertegen in te gaan en meer "alleen" te beslissen, maar zelfs hij moet vaak
terugdraaien wat hij eerst had aangekondigd.
Belangrijke rol voor democratie:
o In nationale verkiezingen kiezen burgers wel hun leiders, maar op internationaal niveau hebben
de gekozen leiders weinig zelfstandige macht.
o Daarnaast hebben we vaak geen rechtstreeks democratisch gevoel op internationaal niveau:
3
, Bv. Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, werd niet rechtstreeks
verkozen door de Europese burgers.
Zelfs Duitsers, haar eigen landgenoten, konden niet voor haar stemmen, omdat zij
ervoor koos niet op verkiezingslijsten te staan — en toch kreeg zij een van de
belangrijkste functies in Europa.
-Na de Tweede Wereldoorlog ontstaat een nieuwe wereldorde:
De dreiging van oorlog blijft door de aanwezigheid van atoomwapens.
Dit leidt tot spanningen tussen het Westen en de Sovjetunie: begin van de Koude Oorlog.
4
1
,Inleiding
1. Een aantal inleidende beschouwingen
A. Geschiedenis: zin, wetmatigheid, vrije wil en toeval
-Kernvraag: Heeft geschiedenis vaste wetten of wetmatigheden, zoals in de fysica? Heeft geschiedenis een
doel of eindbestemming?
Ibn Khaldun – Al-Muqaddima (1370):
o Eerste systematische benadering van de geschiedenis als wetenschap
o Hij zag cyclische patronen in de opkomst en ondergang van beschavingen.
Leo Tolstoj – Oorlog en Vrede (1869):
o Filosofische reflectie over de rol van individuen versus grotere historische krachten
o Hij stelt dat grote gebeurtenissen niet door individuen maar door massa’s worden voortgestuwd
Aanvankelijk hoopte hij dat individuen (zoals Napoleon) een groot verschil konden maken
in de loop van de geschiedenis.
Maar uiteindelijk kwam hij tot de conclusie dat dit niet zo is: grote leiders zoals Napoleon
staan eigenlijk aan de zijlijn van de geschiedenis en hebben maar een beperkte invloed.
o Kritiek door
Karl Popper – The Open Society and Its Enemies (1945):
Verwerpt de idee dat de geschiedenis een voorspelbare loop heeft: er zijn geen
wetmatigheden
Hij bekritiseert historische determinismen als gevaarlijk en totalitair.
Isaiah Berlin – The Hedgehog and the Fox (1953):
Maakt onderscheid tussen denkers die alles vanuit één principe verklaren (egel)
en denkers die openstaan voor meerdere perspectieven (vos), zie verder
Kritisch voor wie de geschiedenis als één groot verhaal ziet => Berlin zegt dus
dat er wel wetmatigheden in de geschiedenis zitten
Oswald Spengler – Der Untergang des Abendlandes (1918-1922):
o Ziet beschavingen als biologische organismen die een vaste levenscyclus doorlopen.
o Stelt dat het Westen zijn eindfase nadert.
Arnold Toynbee – A Study of History (1934-1961):
o Beschrijft opkomst en val van 21 beschavingen volgens het patroon van "challenge and
response"
o Kritiek door:
Franz Borkenau – Ende und Anfang (1957):
Verwerpt cyclische geschiedmodellen en benadrukt het belang van sociale en
economische structuren.
Samuel Huntington – The Clash of Civilizations (1996):
o Voorspelt conflicten tussen culturen als nieuwe breuklijnen in de post-Koude Oorlog wereldorde.
o Ziet cultuur als bepalende factor in geopolitiek (er zijn dus wel wetmatigheden in de
geschiedenis)
-Probleem van objectieve geschiedschrijving: geschiedenis wordt vaak gekleurd door het perspectief van de
schrijver of de cultuur waarin die leeft
Vertekening vanuit het Westen – Oriëntalisme:
o Peter van der Veer – Moderne Oriëntalisme (1995):
Westerse beschrijvingen van het Oosten zijn vaak bevooroordeeld en exotiserend.
Ze leggen hun eigen waarden op aan andere culturen.
Vertekening vanuit het Oosten – Occidentalisme:
o Ian Buruma – Het Westen in de ogen van zijn vijanden (2017):
In sommige oosterse visies wordt het Westen eenzijdig voorgesteld als decadent,
materialistisch of moreel verzwakt.
-Wetenschappelijke en technologische vooruitgang:
2
, Konrad Lorenz – Onze laatste kans (1983):
o Technologische ontwikkeling loopt veel sneller dan onze biologische en morele aanpassing
daaraan
o Dat zorgt voor spanningen en risico’s
In slechts 50 jaar tijd is ons dagelijks leven radicaal veranderd door technologie, maar: de mens zelf is
biologisch gezien niet veranderd
o Elke generatie wordt sterk beïnvloed door de technologie die op dat moment beschikbaar is: we
worden er door gedetermineerd, zonder dat we daar volledige controle over hebben.
o Onze biologische evolutie kan deze razendsnelle technologische evolutie niet bijhouden:
Wij zijn nog altijd dezelfde mensen als duizenden jaren geleden.
Bv. we zijn moreel niet veel beter of slechter dan toen we Jezus aan het kruis hebben
genageld — onze basisnatuur is dezelfde gebleven.
o Belangrijke nuance: vroeger was het niet "beter" dan nu.
Als onze grootouders vandaag geboren zouden worden, zouden zij zich net zo gedragen
als wij nu
Niemand heeft verdienste aan de tijd waarin hij of zij geboren wordt; omstandigheden
vormen ons gedrag
-Vrije wil en toeval in de geschiedenis:
Robert Sapolsky – Determined (2023):
o Werpt de vraag op of mensen echt over vrije wil beschikken.
o Als onze keuzes grotendeels biologisch bepaald zijn, verandert dat hoe we historische
beslissingen en verantwoordelijkheden begrijpen.
B. Wat heeft impact op ons huidig mensenbeeld en onze actuele politieke samenleving?
-Veel recente evoluties benadrukken het individualisme
De internationale context ‘squeez-t’ de natie
Technologie ‘vervreemdt’ en determineert economie&politiek
Daardoor vernieuwde arbeidsmarkt ontwricht sociale cohesie
Visie op familie, sexualiteit en procreatie is sterk gewijzigd
Persoon vult zichzelf anders in en is wezenlijk meervoudig
De media verliezen diepgang door onmiddellijkheid, kortheid en interactiviteit
a. Internationale context squeez-t de natie
-De wereld is al lang internationaal verbonden
Vaak spreekt men over "globalisering", maar dat woord is ideologisch gekleurd (het klinkt alsof het iets
positiefs of vanzelfsprekends is, terwijl dat niet altijd zo is)
Samenwerking tussen landen is essentieel geworden om vooruitgang te boeken.
o Niet meer mogelijk om als land volledig afzonderlijk te handelen en alleen je eigen zin te doen
o Probleem: de internationale samenwerking drukt de macht van de nationale staten samen
Bv. Belgische eerste minister legt ’s ochtends zijn eed af en moet tegen 10u30 al op een
Europese top over Oekraïne zijn.
Daar merkt hij dat België als kleine staat nauwelijks iets te zeggen heeft — vergelijkbaar
met een kind zijn in een gezin met 20 kinderen, waar je ook weinig individueel gewicht
hebt.
Zelfs leiders van landen zijn in werkelijkheid sterk afhankelijk van internationale samenwerking.
o Trump probeerde hiertegen in te gaan en meer "alleen" te beslissen, maar zelfs hij moet vaak
terugdraaien wat hij eerst had aangekondigd.
Belangrijke rol voor democratie:
o In nationale verkiezingen kiezen burgers wel hun leiders, maar op internationaal niveau hebben
de gekozen leiders weinig zelfstandige macht.
o Daarnaast hebben we vaak geen rechtstreeks democratisch gevoel op internationaal niveau:
3
, Bv. Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, werd niet rechtstreeks
verkozen door de Europese burgers.
Zelfs Duitsers, haar eigen landgenoten, konden niet voor haar stemmen, omdat zij
ervoor koos niet op verkiezingslijsten te staan — en toch kreeg zij een van de
belangrijkste functies in Europa.
-Na de Tweede Wereldoorlog ontstaat een nieuwe wereldorde:
De dreiging van oorlog blijft door de aanwezigheid van atoomwapens.
Dit leidt tot spanningen tussen het Westen en de Sovjetunie: begin van de Koude Oorlog.
4
