Verlichting (1700 - 1800)
— In de 18de eeuw wordt het denken en de wetenschap populair: ze willen de samenleving verbeteren. Filosoof Descartes schrijft: ‘Cogito ergo sum’
‘Ik denk dus ik ben/besta’ → men gelooft dat de wereld maakbaar is; deze nieuwe kijk op de wereld kan worden verstaan met ‘ratio
(individu)’ ‘eigen idee’ (rationalisme). Kennis is macht. De Verlichting was een soort uitwerking op de renaissance en een ‘verlicht’ tijdperk tegenover
de ‘donkere’ middeleeuwen (vandaar ‘Verlichting’). Verlichting draait dus heel erg over het verstand en belang van het gebruik van verstand .
— In de Verlichting wilde men een perfecte samenleving maken. Dit was te bereiken door kinderen goed op te voeden, dacht men. Kinderen waren
van nature goed geboren en moesten dus 'beschermd' worden van het kwade: ongewenst gedrag ontstond uit onwetendheid. Onder ‘kinderen’
1700-1800
verstond men toentertijd ook ‘jongvolwassenen’. Kinderen werden beschouwd als een ‘tabula rasa’, een 'onbeschreven blad’ dat nog ‘vormgeving’
politieke/sociale nodig had. Opvoeding werd een van de speerpunten van de Verlichten: ontstaan van de kinderliteratuur.
omstandigheden en — Huwelijk in de 18de eeuwse samenleving: je trouwde voor status, niet liefde. Een vrouw moest geen lust tonen en kuis zijn. Daarnaast moest een
ontwikkelingen vrouw haar partner gehoorzamen. Tijdens de Verlichting geloofde men dat een goed huwelijk maakbaar was: de man en de vrouw kunnen samen
een succesvol huwelijk maken ongeacht of ze van elkaar houden. → In de Verlichting dacht men dat (bijna) alles maakbaar was.
— Door sociale ongelijkheid en toenemende werkloosheid nam onrust toe → men zocht naar oplossingen in koffi ehuizen: Hier konden de
problemen besproken worden. Ook andere thema’s zoals mode, literatuur, politiek en zakendeals komen aan bod in de koffiehuizen. Het was een
forum waar meningen uitgewisseld konden worden. Bij deze koffiehuizen werden ook tijdschriften uitgegeven.
Sommige zagen dit als een plek om goede Verlichtingsideeën te vergaren, anderen zagen deze plek als een gevaar (met name voor jongedames).
Genres De belangrijkste kenmerken van dit Bijbehorende Werk van deze auteur dat Hoe zie je de kenmerken van het genre of de stroming
genre auteurs met bij deze stroming past terugkomen in dit werk?
waar hij/zij om
bekend stond
Verlichting Satire kwam veelvuldig voor in Pieter Het wederzyds Het wederzyds huwelyksbedrog is een satirisch blijspel,
Verlichtingsliteratuur. Langendijk huwelyksbedrog (1714) waarin kritiek wordt geleverd op mens en maatschappij
Satire werd gebruikt om kritiek te → Het wederzyds → blijspel over twee → de ‘pruikentijd’ wordt bespot: mensen deden zich
leveren op mens en maatschappij. huwelyksbedrog verarmde edelen die ‘mooier’ voor dan dat ze daadwerkelijk waren. Dit was
elkaar voor de gek belangrijk in een tijd waarin de inkomensongelijkheid groot
houden en verliefd was; er dus veel te verdienen viel door je ‘mooier’ voor te
Verlichting draait erg om het gebruik Betje Wolff en worden
van verstand en het belang van het Aagje Deken → doen.
gebruik hiervan. Historie van Langendijk probeert mensen te stimuleren kritisch naar
Historie van mejuffrouw
mejuffrouw Sara zichzelf te kijken op een humoristische manier
Sara Burgerhart (1782)
Burgerhart → gaat over het leven
van een jongedame: Sara Sara was een wees → niet opgevoed dus → Sara werd een
Burgerhart ‘losgeslagen’ vrouw: ze gebruikte haar gevoelens, niet
haar verstand. Dat is niet goed en daarom was ze
, ‘losgeslagen’.
Kinderliteratuur Teksten gericht op kinderen Hieronymus van Kleine gedigten voor Kleine gedigten voor kinderen is bedoeld om kinderen goed op
(kindergedichten bijvoorbeeld). Deze Alphen → Kleine kinderen (1777) te voeden (maakbaar) zodat ze zich tot goede mensen
teksten proberen kinderen goede gedigten voor → bundel met ontwikkelen en een perfecte samenleving zullen vormen.
normen en waarden aan te leren. kinderen kinderlessen (bijv. De
Ook zijn ze rijmend en ritmisch → Pruimenboom)
Betje Wolff en Ook is er een vernieuwing: in plaats van een straffende
kunnen dus makkelijker worden Aagje Deken ouder, worden kinderen juist beloond als ze iets goeds doen.
geleerd en opgezegd door kinderen
Briefroman Het verhaal volgt uit brieven, die de Betje Wolff en Historie van mejuffrouw De roman de Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart bestaat
hoofdpersonen aan elkaar schrijven Aagje Deken → Sara Burgerhart (1782) uit fictieve briefwisselingen tussen verschillende
(of aan iemand buiten het verhaal). Historie van → gaat over het leven hoofdpersonages.
mejuffrouw Sara van een jongedame: Sara → geschreven aan de meisjes van Nederland, het doel
Burgerhart
Autoriteit benadrukt: vaak geschreven Burgerhart van het verhaal was om meisjes goede normen en waarden
in tegenwoordige tijd. Briefroman is aan te leren en het belang van een goede opvoeding duidelijk
een soort toneelstuk dat wordt te maken.
geschreven. De briefschrijver spreekt
soms ook de lezer van de brief aan. Sara Burgerhart was een wees en heeft dus geen goede
opvoeding gehad, waardoor ze ook geen ‘goede’ normen en
waarden heeft gekregen
‘Spectator’ / Begin journalistiek: tijdschriften ter Justus van Effen De Hollandsche Spectator De Hollandsche Spectator is een tijdschrift met
verspreiding van kennis en debat. → De Hollandsche (1731-1735) nieuwsartikelen, kritische artikelen, wetenschapsartikelen en
Tijdschriften
Nieuws, kritieken en verhalen → Nederlandse versie
Spectator verhalen.
komen hierin voor. Vaak te vinden van het Engelse Opeens veel mogelijkheden om meningen te
in koffiehuizen en bedoeld om
weekblad Spectator discussiëren d.m.v. tijdschriften → Verlichtingsideaal
toegankelijk te zijn voor het
gewone volk (→ geschreven in het Latere bladen gebaseerd op De Hollandsche Spectator laten
Nederlands, niet het Frans). ook gewone burgers stukken schrijven.
Imaginaire Bedoelt om de lezer een spiegel van de J.A. Schasz. → Reize door het Aapenland Reize door het Aapenland is een satirische roman:
Reisverhalen eigen maatschappij voor te houden. Reize door het (1788) opportunisme in de Nederlandse politiek wordt bespot door
Karikatuur van de echte wereld. Aapenland → Ik-persoon komt in een middel van dieren en humor
Het is een fantasieverhaal. dorp terecht met apen. → boodschap: reageer met je verstand
Apen willen op mensen
lijken. Apen beginnen te
ruziën met elkaar
— In de 18de eeuw wordt het denken en de wetenschap populair: ze willen de samenleving verbeteren. Filosoof Descartes schrijft: ‘Cogito ergo sum’
‘Ik denk dus ik ben/besta’ → men gelooft dat de wereld maakbaar is; deze nieuwe kijk op de wereld kan worden verstaan met ‘ratio
(individu)’ ‘eigen idee’ (rationalisme). Kennis is macht. De Verlichting was een soort uitwerking op de renaissance en een ‘verlicht’ tijdperk tegenover
de ‘donkere’ middeleeuwen (vandaar ‘Verlichting’). Verlichting draait dus heel erg over het verstand en belang van het gebruik van verstand .
— In de Verlichting wilde men een perfecte samenleving maken. Dit was te bereiken door kinderen goed op te voeden, dacht men. Kinderen waren
van nature goed geboren en moesten dus 'beschermd' worden van het kwade: ongewenst gedrag ontstond uit onwetendheid. Onder ‘kinderen’
1700-1800
verstond men toentertijd ook ‘jongvolwassenen’. Kinderen werden beschouwd als een ‘tabula rasa’, een 'onbeschreven blad’ dat nog ‘vormgeving’
politieke/sociale nodig had. Opvoeding werd een van de speerpunten van de Verlichten: ontstaan van de kinderliteratuur.
omstandigheden en — Huwelijk in de 18de eeuwse samenleving: je trouwde voor status, niet liefde. Een vrouw moest geen lust tonen en kuis zijn. Daarnaast moest een
ontwikkelingen vrouw haar partner gehoorzamen. Tijdens de Verlichting geloofde men dat een goed huwelijk maakbaar was: de man en de vrouw kunnen samen
een succesvol huwelijk maken ongeacht of ze van elkaar houden. → In de Verlichting dacht men dat (bijna) alles maakbaar was.
— Door sociale ongelijkheid en toenemende werkloosheid nam onrust toe → men zocht naar oplossingen in koffi ehuizen: Hier konden de
problemen besproken worden. Ook andere thema’s zoals mode, literatuur, politiek en zakendeals komen aan bod in de koffiehuizen. Het was een
forum waar meningen uitgewisseld konden worden. Bij deze koffiehuizen werden ook tijdschriften uitgegeven.
Sommige zagen dit als een plek om goede Verlichtingsideeën te vergaren, anderen zagen deze plek als een gevaar (met name voor jongedames).
Genres De belangrijkste kenmerken van dit Bijbehorende Werk van deze auteur dat Hoe zie je de kenmerken van het genre of de stroming
genre auteurs met bij deze stroming past terugkomen in dit werk?
waar hij/zij om
bekend stond
Verlichting Satire kwam veelvuldig voor in Pieter Het wederzyds Het wederzyds huwelyksbedrog is een satirisch blijspel,
Verlichtingsliteratuur. Langendijk huwelyksbedrog (1714) waarin kritiek wordt geleverd op mens en maatschappij
Satire werd gebruikt om kritiek te → Het wederzyds → blijspel over twee → de ‘pruikentijd’ wordt bespot: mensen deden zich
leveren op mens en maatschappij. huwelyksbedrog verarmde edelen die ‘mooier’ voor dan dat ze daadwerkelijk waren. Dit was
elkaar voor de gek belangrijk in een tijd waarin de inkomensongelijkheid groot
houden en verliefd was; er dus veel te verdienen viel door je ‘mooier’ voor te
Verlichting draait erg om het gebruik Betje Wolff en worden
van verstand en het belang van het Aagje Deken → doen.
gebruik hiervan. Historie van Langendijk probeert mensen te stimuleren kritisch naar
Historie van mejuffrouw
mejuffrouw Sara zichzelf te kijken op een humoristische manier
Sara Burgerhart (1782)
Burgerhart → gaat over het leven
van een jongedame: Sara Sara was een wees → niet opgevoed dus → Sara werd een
Burgerhart ‘losgeslagen’ vrouw: ze gebruikte haar gevoelens, niet
haar verstand. Dat is niet goed en daarom was ze
, ‘losgeslagen’.
Kinderliteratuur Teksten gericht op kinderen Hieronymus van Kleine gedigten voor Kleine gedigten voor kinderen is bedoeld om kinderen goed op
(kindergedichten bijvoorbeeld). Deze Alphen → Kleine kinderen (1777) te voeden (maakbaar) zodat ze zich tot goede mensen
teksten proberen kinderen goede gedigten voor → bundel met ontwikkelen en een perfecte samenleving zullen vormen.
normen en waarden aan te leren. kinderen kinderlessen (bijv. De
Ook zijn ze rijmend en ritmisch → Pruimenboom)
Betje Wolff en Ook is er een vernieuwing: in plaats van een straffende
kunnen dus makkelijker worden Aagje Deken ouder, worden kinderen juist beloond als ze iets goeds doen.
geleerd en opgezegd door kinderen
Briefroman Het verhaal volgt uit brieven, die de Betje Wolff en Historie van mejuffrouw De roman de Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart bestaat
hoofdpersonen aan elkaar schrijven Aagje Deken → Sara Burgerhart (1782) uit fictieve briefwisselingen tussen verschillende
(of aan iemand buiten het verhaal). Historie van → gaat over het leven hoofdpersonages.
mejuffrouw Sara van een jongedame: Sara → geschreven aan de meisjes van Nederland, het doel
Burgerhart
Autoriteit benadrukt: vaak geschreven Burgerhart van het verhaal was om meisjes goede normen en waarden
in tegenwoordige tijd. Briefroman is aan te leren en het belang van een goede opvoeding duidelijk
een soort toneelstuk dat wordt te maken.
geschreven. De briefschrijver spreekt
soms ook de lezer van de brief aan. Sara Burgerhart was een wees en heeft dus geen goede
opvoeding gehad, waardoor ze ook geen ‘goede’ normen en
waarden heeft gekregen
‘Spectator’ / Begin journalistiek: tijdschriften ter Justus van Effen De Hollandsche Spectator De Hollandsche Spectator is een tijdschrift met
verspreiding van kennis en debat. → De Hollandsche (1731-1735) nieuwsartikelen, kritische artikelen, wetenschapsartikelen en
Tijdschriften
Nieuws, kritieken en verhalen → Nederlandse versie
Spectator verhalen.
komen hierin voor. Vaak te vinden van het Engelse Opeens veel mogelijkheden om meningen te
in koffiehuizen en bedoeld om
weekblad Spectator discussiëren d.m.v. tijdschriften → Verlichtingsideaal
toegankelijk te zijn voor het
gewone volk (→ geschreven in het Latere bladen gebaseerd op De Hollandsche Spectator laten
Nederlands, niet het Frans). ook gewone burgers stukken schrijven.
Imaginaire Bedoelt om de lezer een spiegel van de J.A. Schasz. → Reize door het Aapenland Reize door het Aapenland is een satirische roman:
Reisverhalen eigen maatschappij voor te houden. Reize door het (1788) opportunisme in de Nederlandse politiek wordt bespot door
Karikatuur van de echte wereld. Aapenland → Ik-persoon komt in een middel van dieren en humor
Het is een fantasieverhaal. dorp terecht met apen. → boodschap: reageer met je verstand
Apen willen op mensen
lijken. Apen beginnen te
ruziën met elkaar
