1.4 De complexe en diverse ped. praktijk
Hoorcollege 2 (week 1)
Geschiedenis van de jeugdzorg
Jeugdzorg, zoals we die nu kennen, is het resultaat van een eeuwenlange ontwikkeling. De zorg
voor kinderen zonder ouderlijke zorg of in een kwetsbare positie begon kleinschalig, vaak vanuit
liefdadigheid, en groeide uit tot een georganiseerde vorm van hulpverlening met wetgeving,
kinderrechten en professionele instanties.
Geschiedenis:
- Weeshuizen
- Pleegzorg
- Jeugdzorg en justitie
- Jeugdzorg en onderwijs
1491: Eerste weeshuis geopend in Utrecht
→ Dit was een initiatief van de stad Utrecht, bedoeld voor kinderen zonder ouders. Het
wordt gezien als het beginpunt van georganiseerde jeugdzorg in Nederland.
Weeshuizen als kraamkamers van de jeugdzorg
→ Hier begon systematische opvang van ouderloze kinderen. Ze boden onderdak,
kleding, voedsel en religieuze opvoeding, maar nauwelijks emotionele ondersteuning.
Initiatieven kwamen vaak van rijke burgers of religieuze instellingen
→ Vooral in de 16e en 17e eeuw waren het kerken of filantropen die deze instellingen
oprichtten.
Niet ieder kind kon terecht in een weeshuis
→ Alleen kinderen van erkende burgers en het juiste geloof mochten erin. Kinderen uit
armere of andere gemeenschappen werden vaak buitengesloten.
Weeshuizen vaak overvol door armoede, oorlogen en epidemieën
→ Daardoor kregen kinderen weinig persoonlijke aandacht en leefden ze in een strenge,
sobere omgeving.
1561: Oprichting gereformeerd Burgerweeshuis Rotterdam
→ Een belangrijk voorbeeld van een institutioneel weeshuis, gebaseerd op protestants-
christelijke waarden.
1683: Regentesses Amsterdams Burgerweeshuis, Adriaen Backer
→ De bestuurders (vaak rijke vrouwen) van weeshuizen hadden veel macht over het
leven van de kinderen. Dit werd vastgelegd in schilderijen en documenten.
Rond 1850 groeit de kritiek op de weeshuizen: gebrek aan persoonlijke aandacht
- In de loop van de 19e eeuw ontstond er maatschappelijke en wetenschappelijke
kritiek op het functioneren van weeshuizen.
, - Kinderpsychologie en pedagogiek kwamen op, en onderzoekers begonnen te erkennen
dat emotionele ontwikkeling, hechting en individuele aandacht essentieel zijn voor een
gezonde opvoeding.
- In de grote weeshuizen werden veel kinderen tegelijk opgevangen, vaak onder strikte
discipline en in een kille sfeer. Hierdoor was er nauwelijks ruimte voor persoonlijke zorg.
- Kritiek kwam van artsen, pedagogen en religieuze hervormers, die opriepen tot
kleinschaligere en menselijkere alternatieven.
Afname van weeshuizen door lagere sterftekans ouders: steeds meer kinderen hebben hun beide
ouders
- Dankzij medische vooruitgang en een betere hygiëne daalde de kindersterfte én de
sterfte onder volwassenen.
- Daardoor verloren steeds minder kinderen hun ouders, wat de noodzaak voor
traditionele weeshuizen verminderde.
- Armoede bleef wel een probleem, maar kinderen kwamen minder vaak volledig zonder
familie te zitten.
Overgang naar kinderbeschermigstehuizen en andere vormen
- De samenleving begon in te zien dat het beter was om kinderen op te vangen in
kleinschalige, huiselijke omgevingen dan in grote instellingen.
- Er kwamen kinderbeschermingshuizen: instellingen die meer gericht waren op
begeleiding, zorg en bescherming in plaats van enkel opvang.
- Daarnaast werden pleegzorg en gezinshuizen steeds belangrijker, waarbij kinderen
tijdelijk bij andere gezinnen gingen wonen.
- De rol van de overheid in de jeugdzorg werd groter: men vond dat kinderen recht hadden
op bescherming, ook als ouders tekortschoten.
Algemene Weduwen en Wezenwet (1959): Een geldende wet waarbij weduwen en kinderen een
uitkering kregen zodat ze sneller bij hun familie konden blijven wonen
- Deze wet gaf weduwen en wezen recht op een uitkering, zodat zij niet langer automatisch
afhankelijk waren van weeshuizen of liefdadigheid.
- De overheid nam verantwoordelijkheid voor het inkomen van gezinnen die een ouder
verloren hadden.
- Hierdoor konden meer kinderen bij hun familie blijven wonen, in plaats van uit huis
geplaatst te worden wegens armoede.
- De wet was een grote stap richting het voorkomen van uithuisplaatsingen puur om
financiële redenen.
Straffen die de kinderen kregen:
,Geleidelijk meer aandacht voor rechten van kinderen en kinderbescherming
1806: Eerste schoolwet
- De eerste stap richting georganiseerd onderwijs in Nederland.
- De overheid legde regels op voor hoe onderwijs eruit moest zien, met als doel om
kinderen een minimale basisvorming te geven.
- Hoewel er nog geen leerplicht was, werd hiermee het belang van onderwijs
als ontwikkelingsrecht voor kinderen erkend.
1874: Kinderwetje van Van Houten- Start van de leerplicht.
- Eerste sociale wet in Nederland die arbeid van jonge kinderen verbood in fabrieken en
werkplaatsen.
- Doorbraak in de erkenning dat kinderen niet alleen economische 'hulpjes' zijn, maar
recht hebben op school en rust.
- Gaf de aanzet tot de leerplichtwet
1905: Kinderwetten en instelling Voogdijraad
- Met deze wetten werd er voor het eerst juridisch onderscheid gemaakt tussen kinderen
en volwassenen.
- Legden de basis voor kinderbescherming door de staat: de Voogdijraad kreeg
bevoegdheden om in te grijpen bij verwaarlozing of mishandeling.
- Meer kinderen werden uit huis geplaatst. Men dacht dat dit beter was voor het kind,
en contact met ouders werd soms verboden.
- Pleeggezinnen kregen de voorkeur boven grootschalige tehuizen vanwege een
gezinsachtig karakter.
1922: Eerste kinderrechter- Onder Toezicht Stelling
- De kinderrechter werd een gespecialiseerde rechter voor jeugdkwesties.
- Bij problemen zoals mishandeling, ernstige opvoedproblemen of strafbare feiten kon de
rechter nu kiezen uit diverse preventieve maatregelen:
Civielrechtelijke uithuisplaatsing (bij onveilige thuissituatie)
Strafrechtelijke maatregelen (bij jeugdcriminaliteit)
- Onder Toezicht Stelling (OTS) werd de meest toegepaste maatregel: een gezinsvoogd
hield toezicht op de opvoeding.
, 1924: Verklaring van de Rechten van het Kind (Volkenbond)- Recht op gezondheidszorg en
uitbuiting voor kinderen kwamen naar voren
- Eerste internationale document waarin kinderen expliciet als kwetsbare groep
met speciale rechten werden erkend.
- Nadruk op recht op gezondheidszorg, voeding, veiligheid en bescherming tegen
uitbuiting.
1965: Minimumleeftijd strafvolging
- Tot deze wet konden ook jonge kinderen strafrechtelijk worden vervolgd.
- Vanaf 1965 mocht niemand onder de 12 jaar strafrechtelijk verantwoordelijk worden
gehouden.
- Er kwam meer nadruk op opvoeding, hulp en begeleiding i.p.v. straf.
1989: Universeel Verdrag Inzake Rechten van het Kind (Wet op de jeugdhulpverlening)
- Internationaal verdrag ondertekend door bijna elk land, waaronder Nederland.
- Legt vast dat kinderen recht hebben op bescherming, zorg, onderwijs, participatie en
ontwikkeling.
- In Nederland leidde dit tot de Wet op de jeugdhulpverlening (1995), waarin het kind
centraal werd gesteld in de hulpverlening.
2007: Verboden om kinderen te slaan
- Sindsdien is ieder lichamelijk geweld tegen kinderen, ook door ouders, wettelijk
verboden.
- Het opvoedingsrecht werd duidelijker gekoppeld aan respectvolle, geweldloze opvoeding.
- Past binnen een bredere maatschappelijke trend: kinderen zijn geen bezit, maar
personen met rechten.
Pleegzorg en ontstaan kinderbescherming
<1850: vooral weeshuizen
- In deze periode werden kinderen die niet bij hun ouders konden wonen vrijwel
altijd ondergebracht in weeshuizen.
- Weeshuizen waren grote instellingen met een strikte, sobere en religieus geïnspireerde
opvoeding.
- Er was weinig persoonlijke aandacht en nauwelijks toezicht op de ontwikkeling van
kinderen.
- Pleegzorg kwam in deze tijd nauwelijks voor als georganiseerde vorm van opvang. Soms
namen familieleden kinderen op, maar dit was informeel.
1850-1950: belang kind meer voorop
- In deze periode begon het denken over opvoeding en kinderwelzijn te veranderen.
Hoorcollege 2 (week 1)
Geschiedenis van de jeugdzorg
Jeugdzorg, zoals we die nu kennen, is het resultaat van een eeuwenlange ontwikkeling. De zorg
voor kinderen zonder ouderlijke zorg of in een kwetsbare positie begon kleinschalig, vaak vanuit
liefdadigheid, en groeide uit tot een georganiseerde vorm van hulpverlening met wetgeving,
kinderrechten en professionele instanties.
Geschiedenis:
- Weeshuizen
- Pleegzorg
- Jeugdzorg en justitie
- Jeugdzorg en onderwijs
1491: Eerste weeshuis geopend in Utrecht
→ Dit was een initiatief van de stad Utrecht, bedoeld voor kinderen zonder ouders. Het
wordt gezien als het beginpunt van georganiseerde jeugdzorg in Nederland.
Weeshuizen als kraamkamers van de jeugdzorg
→ Hier begon systematische opvang van ouderloze kinderen. Ze boden onderdak,
kleding, voedsel en religieuze opvoeding, maar nauwelijks emotionele ondersteuning.
Initiatieven kwamen vaak van rijke burgers of religieuze instellingen
→ Vooral in de 16e en 17e eeuw waren het kerken of filantropen die deze instellingen
oprichtten.
Niet ieder kind kon terecht in een weeshuis
→ Alleen kinderen van erkende burgers en het juiste geloof mochten erin. Kinderen uit
armere of andere gemeenschappen werden vaak buitengesloten.
Weeshuizen vaak overvol door armoede, oorlogen en epidemieën
→ Daardoor kregen kinderen weinig persoonlijke aandacht en leefden ze in een strenge,
sobere omgeving.
1561: Oprichting gereformeerd Burgerweeshuis Rotterdam
→ Een belangrijk voorbeeld van een institutioneel weeshuis, gebaseerd op protestants-
christelijke waarden.
1683: Regentesses Amsterdams Burgerweeshuis, Adriaen Backer
→ De bestuurders (vaak rijke vrouwen) van weeshuizen hadden veel macht over het
leven van de kinderen. Dit werd vastgelegd in schilderijen en documenten.
Rond 1850 groeit de kritiek op de weeshuizen: gebrek aan persoonlijke aandacht
- In de loop van de 19e eeuw ontstond er maatschappelijke en wetenschappelijke
kritiek op het functioneren van weeshuizen.
, - Kinderpsychologie en pedagogiek kwamen op, en onderzoekers begonnen te erkennen
dat emotionele ontwikkeling, hechting en individuele aandacht essentieel zijn voor een
gezonde opvoeding.
- In de grote weeshuizen werden veel kinderen tegelijk opgevangen, vaak onder strikte
discipline en in een kille sfeer. Hierdoor was er nauwelijks ruimte voor persoonlijke zorg.
- Kritiek kwam van artsen, pedagogen en religieuze hervormers, die opriepen tot
kleinschaligere en menselijkere alternatieven.
Afname van weeshuizen door lagere sterftekans ouders: steeds meer kinderen hebben hun beide
ouders
- Dankzij medische vooruitgang en een betere hygiëne daalde de kindersterfte én de
sterfte onder volwassenen.
- Daardoor verloren steeds minder kinderen hun ouders, wat de noodzaak voor
traditionele weeshuizen verminderde.
- Armoede bleef wel een probleem, maar kinderen kwamen minder vaak volledig zonder
familie te zitten.
Overgang naar kinderbeschermigstehuizen en andere vormen
- De samenleving begon in te zien dat het beter was om kinderen op te vangen in
kleinschalige, huiselijke omgevingen dan in grote instellingen.
- Er kwamen kinderbeschermingshuizen: instellingen die meer gericht waren op
begeleiding, zorg en bescherming in plaats van enkel opvang.
- Daarnaast werden pleegzorg en gezinshuizen steeds belangrijker, waarbij kinderen
tijdelijk bij andere gezinnen gingen wonen.
- De rol van de overheid in de jeugdzorg werd groter: men vond dat kinderen recht hadden
op bescherming, ook als ouders tekortschoten.
Algemene Weduwen en Wezenwet (1959): Een geldende wet waarbij weduwen en kinderen een
uitkering kregen zodat ze sneller bij hun familie konden blijven wonen
- Deze wet gaf weduwen en wezen recht op een uitkering, zodat zij niet langer automatisch
afhankelijk waren van weeshuizen of liefdadigheid.
- De overheid nam verantwoordelijkheid voor het inkomen van gezinnen die een ouder
verloren hadden.
- Hierdoor konden meer kinderen bij hun familie blijven wonen, in plaats van uit huis
geplaatst te worden wegens armoede.
- De wet was een grote stap richting het voorkomen van uithuisplaatsingen puur om
financiële redenen.
Straffen die de kinderen kregen:
,Geleidelijk meer aandacht voor rechten van kinderen en kinderbescherming
1806: Eerste schoolwet
- De eerste stap richting georganiseerd onderwijs in Nederland.
- De overheid legde regels op voor hoe onderwijs eruit moest zien, met als doel om
kinderen een minimale basisvorming te geven.
- Hoewel er nog geen leerplicht was, werd hiermee het belang van onderwijs
als ontwikkelingsrecht voor kinderen erkend.
1874: Kinderwetje van Van Houten- Start van de leerplicht.
- Eerste sociale wet in Nederland die arbeid van jonge kinderen verbood in fabrieken en
werkplaatsen.
- Doorbraak in de erkenning dat kinderen niet alleen economische 'hulpjes' zijn, maar
recht hebben op school en rust.
- Gaf de aanzet tot de leerplichtwet
1905: Kinderwetten en instelling Voogdijraad
- Met deze wetten werd er voor het eerst juridisch onderscheid gemaakt tussen kinderen
en volwassenen.
- Legden de basis voor kinderbescherming door de staat: de Voogdijraad kreeg
bevoegdheden om in te grijpen bij verwaarlozing of mishandeling.
- Meer kinderen werden uit huis geplaatst. Men dacht dat dit beter was voor het kind,
en contact met ouders werd soms verboden.
- Pleeggezinnen kregen de voorkeur boven grootschalige tehuizen vanwege een
gezinsachtig karakter.
1922: Eerste kinderrechter- Onder Toezicht Stelling
- De kinderrechter werd een gespecialiseerde rechter voor jeugdkwesties.
- Bij problemen zoals mishandeling, ernstige opvoedproblemen of strafbare feiten kon de
rechter nu kiezen uit diverse preventieve maatregelen:
Civielrechtelijke uithuisplaatsing (bij onveilige thuissituatie)
Strafrechtelijke maatregelen (bij jeugdcriminaliteit)
- Onder Toezicht Stelling (OTS) werd de meest toegepaste maatregel: een gezinsvoogd
hield toezicht op de opvoeding.
, 1924: Verklaring van de Rechten van het Kind (Volkenbond)- Recht op gezondheidszorg en
uitbuiting voor kinderen kwamen naar voren
- Eerste internationale document waarin kinderen expliciet als kwetsbare groep
met speciale rechten werden erkend.
- Nadruk op recht op gezondheidszorg, voeding, veiligheid en bescherming tegen
uitbuiting.
1965: Minimumleeftijd strafvolging
- Tot deze wet konden ook jonge kinderen strafrechtelijk worden vervolgd.
- Vanaf 1965 mocht niemand onder de 12 jaar strafrechtelijk verantwoordelijk worden
gehouden.
- Er kwam meer nadruk op opvoeding, hulp en begeleiding i.p.v. straf.
1989: Universeel Verdrag Inzake Rechten van het Kind (Wet op de jeugdhulpverlening)
- Internationaal verdrag ondertekend door bijna elk land, waaronder Nederland.
- Legt vast dat kinderen recht hebben op bescherming, zorg, onderwijs, participatie en
ontwikkeling.
- In Nederland leidde dit tot de Wet op de jeugdhulpverlening (1995), waarin het kind
centraal werd gesteld in de hulpverlening.
2007: Verboden om kinderen te slaan
- Sindsdien is ieder lichamelijk geweld tegen kinderen, ook door ouders, wettelijk
verboden.
- Het opvoedingsrecht werd duidelijker gekoppeld aan respectvolle, geweldloze opvoeding.
- Past binnen een bredere maatschappelijke trend: kinderen zijn geen bezit, maar
personen met rechten.
Pleegzorg en ontstaan kinderbescherming
<1850: vooral weeshuizen
- In deze periode werden kinderen die niet bij hun ouders konden wonen vrijwel
altijd ondergebracht in weeshuizen.
- Weeshuizen waren grote instellingen met een strikte, sobere en religieus geïnspireerde
opvoeding.
- Er was weinig persoonlijke aandacht en nauwelijks toezicht op de ontwikkeling van
kinderen.
- Pleegzorg kwam in deze tijd nauwelijks voor als georganiseerde vorm van opvang. Soms
namen familieleden kinderen op, maar dit was informeel.
1850-1950: belang kind meer voorop
- In deze periode begon het denken over opvoeding en kinderwelzijn te veranderen.
