Rechtsgeschiedenis
Leereenheid 1 – hoofdstuk 1 wetgeving uit de periode vóór de Twaalftafelenwet
Het Twaalftafelenwet is een belangrijk moment omdat er een directe lijn is van het in de
vijfde eeuw voor Christus op twaalf tafelen vastgelegde recht, via de in zesde eeuw na
Christus samengestelde codificatie van Justinianus en de middeleeuwse receptie van dit
recht bijeengebracht in het Corpus iuris civilis. Uit de periode voor het Romeinse recht van
de Twaalftafelenwet zullen twee fasen in de ontwikkeling van het recht onderzocht worden.
De gecodificeerde wetgeving van koning Hammurabi uit Babylon en die van de staatsstad
Athene.
Codificatie heeft drie kenmerken:
- Een overheid die gezag uitoefent over haar onderdanen;
- Op schrift gesteld;
- Door het machtswoord van de overheid is dit recht exclusief geldig en daardoor
volledig.
Motieven voor codificatie:
- Economisch motief, door het recht op een spoor te krijgen worden handelsbarrières
geslecht.
- Staatsbelang, rechtseenheid is een belangrijke pijler van de staatkundige eenheid en
kan zo de grondslag vormen voor een nationale identiteit
- Om politiek-ideologisch motieven te verwezen,
- Belang van de burger bij nieuwe codificatie (dit leidt tot toegankelijkere wetgeving,
grotere rechtszekerheid en een goede procesgang; een praktisch juridisch argument)
Codex Hammurabi
Mesopotamië is de bakermat van technieken voor grootschalige landbouw. Hier ontstonden
de eerste steden en staten. Hammurabi heerste als zesde koning van Babylon in de periode
van 1792 v. Chr. – 1750 v. Chr. Hij wist door veroveringen de macht van de agrarische
stadsstaat Babylon, waar hij vandaan kwam, uit te breiden tot grote delen van Mesopotamië
(nu Irak, Iran, Syrië en Turkije). Na de dood van Hammurabi raakt het koninkrijk tijdens het
bestuur van zijn zoon in verval. De naam Hammurabi is verbonden aan een wetgeving die
tijdens zijn regering werd uitgevaardigd. Een exemplaar van de Codex Hammurabi uit de
periode rond 1780 v. Chr. staat op een zuil in het Louvre-museum (werd ontdekt in 1901 in
Iran). De teksten van de Codex Hammurabi zijn tot ruim 1500 jaar na de totstandkoming voor
onderwijsdoelen gekopieerd. De aanleiding om het recht op schrift te stellen kwam van de
goden, die hem volgens de preambule opriepen tot dit werk zodat de sterken de zwakken
niet schaden en het welzijn van de mensheid zal bevorderen.
In de Codex Hammurabi heeft elk artikel de vorm van een korte casuïstische rechtsregel,
gevolgd door een rechtsgevolg. Er is ook een verzameling van rechterlijke uitspraken van de
koning gegraveerd. Deels bevalt de Codex wetsartikelen die in vergelijkbare vorm al
voorkomen in oudere rechtsbronnen. Voorbeeld: artikel over de erfrechtelijke positie van een
dochter die een bruidsschat heeft gekregen van haar vader bijna identiek aan de regel in de
oudere Codex Lipit-Estar die in Mesopotamië gold (rond 1900 v Chr.). Kan er gesproken
worden van codificatie? Er ontbreken rechtsregels over veehouderij, landbouw, en de
,economie. Hammurabi kon wel de autoriteit uitoefenen in zijn rijk, maar het is niet de
volledige recht. Zodoende zijn er schrijvers die zeggen dat het geen codificatie is.
Neumann gaat ervanuit dat gewoonterechtelijke regels die de inwoners van Babylon van
buiten kenden niet in de Codex zijn opgenomen. Charpin wijst erop dat de rechter de niet in
de Codex Hammurabi geregelde gevallen via interpretatie konden herleiden uit de tekst van
de overige regels in de Codex en dat anders de zaak kon worden voorgelegd aan de koning.
De Codex Hammurabi bevat regels over de wijze waarop de rechter recht dient te spreken.
Als een rechter, na zijn vonnis op schrift gesteld te hebben, tot een ander oordeel komt, is hij
strafbaar. Hij moet dan twaalfmaal de som waarover in het proces is gestreden als boete
betalen en mag nooit meer als rechter optreden.
Het ontbreken van een duidelijke paragraafindeling heeft onder assyriologie de suggestie
gewekt dat de Codex Hammurabi geen wetstekst is voor gebruik door de burgers, maar een
statement van de koning gericht tot de goden over zijn goede bestuur en rechtspraak, een
soort herdenkingszuil. Er kan vanuit worden gegaan dat de Codex Hammurabi positief recht
was ten tijde van de heerschappij van koning Hammurabi (uit die periode zijn veel
kleitabletten bewaard gebleven, onder andere van rechtszaken waarin de rechtsregels uit de
Codex zijn toegepast).
In de Codex Hammurabi zijn privaat- en strafrecht, materieel recht en procesrecht nog niet
gescheiden. De eerste artikelen gaan over straffen, daarna volgen de artikelen over
landbouwpacht betalen aan de koning en vervolgens over landbouw zelf. Het handelsrecht
komt erna. Vervolgens over familie en erfrecht en daarna artikelen over aansprakelijkheid.
Naast de Codex is er ook een grote collectie juridische documenten in spijkerschrift op
kleitabletten. Ze waren van groot belang. Zonder tablet geen proces!
Athene
Het klassieke Griekenland omvatte het grondgebied van het huidige Griekenland, maar ook
delen van Turkije, Rhodos, Cyprus en het zuiden van Italië. Griekenland bestond uit ruim
zevenhonderd stadstaten. De Griekse stadstaten waar de democratie werd ontwikkeld en
ook de rechtspraak werd gezien als een staatszaak waar de burger in betrokken moesten
worden. Toch waren van veel Griekse stadstaten het recht niet bekend. De Griekse filosoof
Plato toont in een dialoog aan dat het recht door mensen gecreëerd wordt en niet door
goden.
De uiteenzetting van Clinias van Knossos op Kreta, waarin hij betoogt dat wetten zich voegen
naar de geografische en sociaal-maatschappelijke omstandigheden van de bewoners, is er
een die wij in de loop der tijd meerdere malen zullen tegenkomen bij de gedachte waarop
wetgeving opgesteld dient te worden, van Montesquieu (1689-1755), de Nederlandse
wetgever rond 1800 tot de wetenschappers die werkten aan een Europees privaatrecht in de
jaren na 2000.
Athene: Draco
Hij staat bekend als eerste wetgever van Athene. Hij gaat het Atheense recht codificeren.
Mondeling overgeleverde wetten brachten een grote rechtsonzekerheid met zich mee. De
,wetten van Draco kwamen tot stand in een periode van sociale onrust. Ze werden bekend
gemaakt in 621 v. Chr. op drie houten borden. Draco bracht een duidelijk onderscheid tussen
moord en doodslag. Moord bleef een zaak tussen de familie van de dader en de familie van
het slachtoffer, terwijl voor doodslag een onderscheid werd gemaakt of er sprake van opzet
of niet. Op veel delicten stond de doodstraf: de draconische maatregel is nog steeds
spreekwoordelijk.
Athene: Solon
De stadsstaat bevindt zich in een sociale crisis (bedelstaf, slavernij) en daardoor doen burgers
een beroep op Solon (lid van het hoogste college van bestuurders). Hij doet onderzoek naar
de sociale misstanden en wijt deze aan onstilbare hebzucht van een kleine heersende klasse,
een bevolkingsgroep die de bestaande maatschappelijke ordening minachtte en zich toe-
eigende wat de hele bevolking van de poleis (alle staten) toekwam. In de staat die Solon voor
ogen heeft, de eunomia (een staat geregeerd door goede wetten, maar ook een Griekse
godin voor recht en wetgeving – als tegenpool van wetteloosheid), dienen alle burgers bij te
dragen aan het belang van de overkoepelende polis. Eigen verantwoordelijkheid en zijn
medeverantwoordelijk.
Om aan de sociale ongelijkheid een eind te maken, besluit Solon Atheense burgers die in
slavernij zijn vervallen vrij te kopen. Een zesde deel van de oogst moest worden afgedragen.
Hij heeft het instituut afgeschaft om met lijf en leden garant te staan voor schulden, waarna
de slavernij door schulden ten einde kwam.
Hij voert een fundamentele hervorming van de Attische democratie door, waarbij alle
burgers van Athene betrokken worden in de totstandkoming van besluiten. Deze hervorming
van de staatsrechtelijke instellingen van Athene zijn in Aristoteles Politica beschreven en
hebben tot op heden een groot belang, vooral bij staatsrechtelijke debatten in de VS.
Deze constitutie dient niet te worden verward met de wetten van Solon!
Het op schrift zetten van de wetten van Athene is de volgende stap die Solon zet om de
maatschappij voor lange duur te hervormen. Hiervoor werden de wetten van Draco
afgeschaft, m.u.v. moord en doodslag. Door rechtsingang te verlenen aan alle burgers, niet
alleen bij roof en diefstal, moest het voor zwakkeren in de samenleving mogelijk worden via
een proces tot een rechtvaardige oplossing voor geschillen te komen. De staat kreeg
hierdoor het monopolie op vervolging, dat voorheen bij de clan lag. Door recht te spreken op
grond van de geschreven teksten werd rechtszekerheid en rechtsgelijkheid voor alle burgers
gecreëerd.
De klassieke auteur Herodotus zei: ‘Amasis gaf aan de Egyptenaren de volgende wet: iedere
Egyptenaar moet elk jaar aan de beambten exact aangeven waarvan hij leeft, en kan hij niet
aangeven waaruit zijn inkomsten bestaan, dan wordt hij met de dood bestraft. Solon uit
Athene nam deze regel over en voerde hem in.
De geldigheid van de wetten wordt in de wet van Solon op honderd jaar vastgelegd. De
Atheners hebben ze gebruikt tot 403 v. Chr. De wetten werden als obscuur ervaren. Dat kon
met de Griekse taal te maken hebben. Door Aristoteles wordt aangedrongen op duidelijke
, definities in wetgeving. In 403/2 v. Chr. Werd door de burgers van Athene een wet
uitgevaardigd die het alle magistraten verbood om wetten ten uit voer te leggen die niet
openbaar bekendgemaakt worden. Uit rechtszaken waarvan de betogen overgeleverd zijn
blijkt echter dat tussen partijen deze vereiste niet gold en dat op ongeschreven recht een
beroep werd gedaan.
Jury in Athene
Had een belangrijke rol in de rechtspraak. De rechtspraak in Athene vond plaats in
rechtbanken waar een grote groep burgers collectief het oordeel velde. Zij oordeelden zowel
over de feiten als over de interpretatie van het toepasselijke recht. De gang naar de rechter
was in Athene voor de gedaagde, maar ook voor de eiser een zaak waar risico’s aan kleefden.
De eiser diende minimaal een vijfde van de stemmen van de jury binnen te halen, anders een
boete. Arbitrage tussen partijen buiten de jury om had de voorkeur. Niet mogelijk? Dan
zitting. Tijdens de zitting beide pleidooien van de partijen, die zelf moesten pleitten. Het was
mogelijk om een juridische geschoolde schrijver in te huren die zich voordeed als een vriend.
Om voldoende juryleden te hebben werd aan het begin van het jaar uit de burgers van
Athene via loting een groep van 6000 man gekozen. Op zittingsdagen werd uit die groep
vervolgens een keuze gemaakt door middel van de kleroterion (lot). Aan de zijkant van het
lot werden in willekeurige volgorde zwarte en witte balletjes in een buis gegooid. Bij een wit
balletje waren de tien naamplaatjes in de bovenste horizontale rij ingeloot, bij een zwart
balletje uitgeloot. Zo viel er naar evenredigheid dus een jurylid per stam af.
Na de pleidooien werd direct een oordeel gevraagd aan de jury door middel van twee
vragen: behoort gedaagde een straf te krijgen en welke straf toepasselijk was om het onrecht
te vereffenen. De jury stemt door middel van een geheime stemming en moesten hiervoor
jaarlijks ook een eed afleggen. De wijze waarop het oordeel tot stand kwam bij de individuele
juryleden is niet te traceren. De meerderheid gaf een doorslag. Een exact telling was
noodzakelijk want de eisende partij had minimaal een vijfde van de stemmen nodig om het
aantal rechtszaken te limiteren. Hoger beroep bestond niet!
Leereenheid 2 – hoofdstuk 2 de totstandkoming van de Twaalftafelenwet
Rome is een stad die zich in duizend jaar vanaf 800 v. Chr. heeft ontwikkeld tot een
wereldrijk. In de ruim dertienhonderdjaar tussen de oprichting van de stad Rome en de
totstandkoming van de codificatie van Keizer Justinianus heeft het Romeinse recht een lange,
gestage ontwikkeling doorgemaakt.
Een indeling van de periodes is te maken naar regeringsvorm:
- Koninkrijk (ca. 753 – 509 v. Chr.)
- Republiek/ Consulaat (ca. 509 – 27 v. Chr.)
- Keizerrijk, op te delen in:
o Principaat (27 v. Chr. – 284)
o Dominaat (284 – 395)
- Deling van het rijk in het West-Romeinse Rijk (395 – 476) en het Oost-Romeinse
Keizerrijk (395 – 1453).
De perioden in ontwikkeling van het recht:
- De archaïsche periode (Koningswetten en Twaalftafelenwet)
Leereenheid 1 – hoofdstuk 1 wetgeving uit de periode vóór de Twaalftafelenwet
Het Twaalftafelenwet is een belangrijk moment omdat er een directe lijn is van het in de
vijfde eeuw voor Christus op twaalf tafelen vastgelegde recht, via de in zesde eeuw na
Christus samengestelde codificatie van Justinianus en de middeleeuwse receptie van dit
recht bijeengebracht in het Corpus iuris civilis. Uit de periode voor het Romeinse recht van
de Twaalftafelenwet zullen twee fasen in de ontwikkeling van het recht onderzocht worden.
De gecodificeerde wetgeving van koning Hammurabi uit Babylon en die van de staatsstad
Athene.
Codificatie heeft drie kenmerken:
- Een overheid die gezag uitoefent over haar onderdanen;
- Op schrift gesteld;
- Door het machtswoord van de overheid is dit recht exclusief geldig en daardoor
volledig.
Motieven voor codificatie:
- Economisch motief, door het recht op een spoor te krijgen worden handelsbarrières
geslecht.
- Staatsbelang, rechtseenheid is een belangrijke pijler van de staatkundige eenheid en
kan zo de grondslag vormen voor een nationale identiteit
- Om politiek-ideologisch motieven te verwezen,
- Belang van de burger bij nieuwe codificatie (dit leidt tot toegankelijkere wetgeving,
grotere rechtszekerheid en een goede procesgang; een praktisch juridisch argument)
Codex Hammurabi
Mesopotamië is de bakermat van technieken voor grootschalige landbouw. Hier ontstonden
de eerste steden en staten. Hammurabi heerste als zesde koning van Babylon in de periode
van 1792 v. Chr. – 1750 v. Chr. Hij wist door veroveringen de macht van de agrarische
stadsstaat Babylon, waar hij vandaan kwam, uit te breiden tot grote delen van Mesopotamië
(nu Irak, Iran, Syrië en Turkije). Na de dood van Hammurabi raakt het koninkrijk tijdens het
bestuur van zijn zoon in verval. De naam Hammurabi is verbonden aan een wetgeving die
tijdens zijn regering werd uitgevaardigd. Een exemplaar van de Codex Hammurabi uit de
periode rond 1780 v. Chr. staat op een zuil in het Louvre-museum (werd ontdekt in 1901 in
Iran). De teksten van de Codex Hammurabi zijn tot ruim 1500 jaar na de totstandkoming voor
onderwijsdoelen gekopieerd. De aanleiding om het recht op schrift te stellen kwam van de
goden, die hem volgens de preambule opriepen tot dit werk zodat de sterken de zwakken
niet schaden en het welzijn van de mensheid zal bevorderen.
In de Codex Hammurabi heeft elk artikel de vorm van een korte casuïstische rechtsregel,
gevolgd door een rechtsgevolg. Er is ook een verzameling van rechterlijke uitspraken van de
koning gegraveerd. Deels bevalt de Codex wetsartikelen die in vergelijkbare vorm al
voorkomen in oudere rechtsbronnen. Voorbeeld: artikel over de erfrechtelijke positie van een
dochter die een bruidsschat heeft gekregen van haar vader bijna identiek aan de regel in de
oudere Codex Lipit-Estar die in Mesopotamië gold (rond 1900 v Chr.). Kan er gesproken
worden van codificatie? Er ontbreken rechtsregels over veehouderij, landbouw, en de
,economie. Hammurabi kon wel de autoriteit uitoefenen in zijn rijk, maar het is niet de
volledige recht. Zodoende zijn er schrijvers die zeggen dat het geen codificatie is.
Neumann gaat ervanuit dat gewoonterechtelijke regels die de inwoners van Babylon van
buiten kenden niet in de Codex zijn opgenomen. Charpin wijst erop dat de rechter de niet in
de Codex Hammurabi geregelde gevallen via interpretatie konden herleiden uit de tekst van
de overige regels in de Codex en dat anders de zaak kon worden voorgelegd aan de koning.
De Codex Hammurabi bevat regels over de wijze waarop de rechter recht dient te spreken.
Als een rechter, na zijn vonnis op schrift gesteld te hebben, tot een ander oordeel komt, is hij
strafbaar. Hij moet dan twaalfmaal de som waarover in het proces is gestreden als boete
betalen en mag nooit meer als rechter optreden.
Het ontbreken van een duidelijke paragraafindeling heeft onder assyriologie de suggestie
gewekt dat de Codex Hammurabi geen wetstekst is voor gebruik door de burgers, maar een
statement van de koning gericht tot de goden over zijn goede bestuur en rechtspraak, een
soort herdenkingszuil. Er kan vanuit worden gegaan dat de Codex Hammurabi positief recht
was ten tijde van de heerschappij van koning Hammurabi (uit die periode zijn veel
kleitabletten bewaard gebleven, onder andere van rechtszaken waarin de rechtsregels uit de
Codex zijn toegepast).
In de Codex Hammurabi zijn privaat- en strafrecht, materieel recht en procesrecht nog niet
gescheiden. De eerste artikelen gaan over straffen, daarna volgen de artikelen over
landbouwpacht betalen aan de koning en vervolgens over landbouw zelf. Het handelsrecht
komt erna. Vervolgens over familie en erfrecht en daarna artikelen over aansprakelijkheid.
Naast de Codex is er ook een grote collectie juridische documenten in spijkerschrift op
kleitabletten. Ze waren van groot belang. Zonder tablet geen proces!
Athene
Het klassieke Griekenland omvatte het grondgebied van het huidige Griekenland, maar ook
delen van Turkije, Rhodos, Cyprus en het zuiden van Italië. Griekenland bestond uit ruim
zevenhonderd stadstaten. De Griekse stadstaten waar de democratie werd ontwikkeld en
ook de rechtspraak werd gezien als een staatszaak waar de burger in betrokken moesten
worden. Toch waren van veel Griekse stadstaten het recht niet bekend. De Griekse filosoof
Plato toont in een dialoog aan dat het recht door mensen gecreëerd wordt en niet door
goden.
De uiteenzetting van Clinias van Knossos op Kreta, waarin hij betoogt dat wetten zich voegen
naar de geografische en sociaal-maatschappelijke omstandigheden van de bewoners, is er
een die wij in de loop der tijd meerdere malen zullen tegenkomen bij de gedachte waarop
wetgeving opgesteld dient te worden, van Montesquieu (1689-1755), de Nederlandse
wetgever rond 1800 tot de wetenschappers die werkten aan een Europees privaatrecht in de
jaren na 2000.
Athene: Draco
Hij staat bekend als eerste wetgever van Athene. Hij gaat het Atheense recht codificeren.
Mondeling overgeleverde wetten brachten een grote rechtsonzekerheid met zich mee. De
,wetten van Draco kwamen tot stand in een periode van sociale onrust. Ze werden bekend
gemaakt in 621 v. Chr. op drie houten borden. Draco bracht een duidelijk onderscheid tussen
moord en doodslag. Moord bleef een zaak tussen de familie van de dader en de familie van
het slachtoffer, terwijl voor doodslag een onderscheid werd gemaakt of er sprake van opzet
of niet. Op veel delicten stond de doodstraf: de draconische maatregel is nog steeds
spreekwoordelijk.
Athene: Solon
De stadsstaat bevindt zich in een sociale crisis (bedelstaf, slavernij) en daardoor doen burgers
een beroep op Solon (lid van het hoogste college van bestuurders). Hij doet onderzoek naar
de sociale misstanden en wijt deze aan onstilbare hebzucht van een kleine heersende klasse,
een bevolkingsgroep die de bestaande maatschappelijke ordening minachtte en zich toe-
eigende wat de hele bevolking van de poleis (alle staten) toekwam. In de staat die Solon voor
ogen heeft, de eunomia (een staat geregeerd door goede wetten, maar ook een Griekse
godin voor recht en wetgeving – als tegenpool van wetteloosheid), dienen alle burgers bij te
dragen aan het belang van de overkoepelende polis. Eigen verantwoordelijkheid en zijn
medeverantwoordelijk.
Om aan de sociale ongelijkheid een eind te maken, besluit Solon Atheense burgers die in
slavernij zijn vervallen vrij te kopen. Een zesde deel van de oogst moest worden afgedragen.
Hij heeft het instituut afgeschaft om met lijf en leden garant te staan voor schulden, waarna
de slavernij door schulden ten einde kwam.
Hij voert een fundamentele hervorming van de Attische democratie door, waarbij alle
burgers van Athene betrokken worden in de totstandkoming van besluiten. Deze hervorming
van de staatsrechtelijke instellingen van Athene zijn in Aristoteles Politica beschreven en
hebben tot op heden een groot belang, vooral bij staatsrechtelijke debatten in de VS.
Deze constitutie dient niet te worden verward met de wetten van Solon!
Het op schrift zetten van de wetten van Athene is de volgende stap die Solon zet om de
maatschappij voor lange duur te hervormen. Hiervoor werden de wetten van Draco
afgeschaft, m.u.v. moord en doodslag. Door rechtsingang te verlenen aan alle burgers, niet
alleen bij roof en diefstal, moest het voor zwakkeren in de samenleving mogelijk worden via
een proces tot een rechtvaardige oplossing voor geschillen te komen. De staat kreeg
hierdoor het monopolie op vervolging, dat voorheen bij de clan lag. Door recht te spreken op
grond van de geschreven teksten werd rechtszekerheid en rechtsgelijkheid voor alle burgers
gecreëerd.
De klassieke auteur Herodotus zei: ‘Amasis gaf aan de Egyptenaren de volgende wet: iedere
Egyptenaar moet elk jaar aan de beambten exact aangeven waarvan hij leeft, en kan hij niet
aangeven waaruit zijn inkomsten bestaan, dan wordt hij met de dood bestraft. Solon uit
Athene nam deze regel over en voerde hem in.
De geldigheid van de wetten wordt in de wet van Solon op honderd jaar vastgelegd. De
Atheners hebben ze gebruikt tot 403 v. Chr. De wetten werden als obscuur ervaren. Dat kon
met de Griekse taal te maken hebben. Door Aristoteles wordt aangedrongen op duidelijke
, definities in wetgeving. In 403/2 v. Chr. Werd door de burgers van Athene een wet
uitgevaardigd die het alle magistraten verbood om wetten ten uit voer te leggen die niet
openbaar bekendgemaakt worden. Uit rechtszaken waarvan de betogen overgeleverd zijn
blijkt echter dat tussen partijen deze vereiste niet gold en dat op ongeschreven recht een
beroep werd gedaan.
Jury in Athene
Had een belangrijke rol in de rechtspraak. De rechtspraak in Athene vond plaats in
rechtbanken waar een grote groep burgers collectief het oordeel velde. Zij oordeelden zowel
over de feiten als over de interpretatie van het toepasselijke recht. De gang naar de rechter
was in Athene voor de gedaagde, maar ook voor de eiser een zaak waar risico’s aan kleefden.
De eiser diende minimaal een vijfde van de stemmen van de jury binnen te halen, anders een
boete. Arbitrage tussen partijen buiten de jury om had de voorkeur. Niet mogelijk? Dan
zitting. Tijdens de zitting beide pleidooien van de partijen, die zelf moesten pleitten. Het was
mogelijk om een juridische geschoolde schrijver in te huren die zich voordeed als een vriend.
Om voldoende juryleden te hebben werd aan het begin van het jaar uit de burgers van
Athene via loting een groep van 6000 man gekozen. Op zittingsdagen werd uit die groep
vervolgens een keuze gemaakt door middel van de kleroterion (lot). Aan de zijkant van het
lot werden in willekeurige volgorde zwarte en witte balletjes in een buis gegooid. Bij een wit
balletje waren de tien naamplaatjes in de bovenste horizontale rij ingeloot, bij een zwart
balletje uitgeloot. Zo viel er naar evenredigheid dus een jurylid per stam af.
Na de pleidooien werd direct een oordeel gevraagd aan de jury door middel van twee
vragen: behoort gedaagde een straf te krijgen en welke straf toepasselijk was om het onrecht
te vereffenen. De jury stemt door middel van een geheime stemming en moesten hiervoor
jaarlijks ook een eed afleggen. De wijze waarop het oordeel tot stand kwam bij de individuele
juryleden is niet te traceren. De meerderheid gaf een doorslag. Een exact telling was
noodzakelijk want de eisende partij had minimaal een vijfde van de stemmen nodig om het
aantal rechtszaken te limiteren. Hoger beroep bestond niet!
Leereenheid 2 – hoofdstuk 2 de totstandkoming van de Twaalftafelenwet
Rome is een stad die zich in duizend jaar vanaf 800 v. Chr. heeft ontwikkeld tot een
wereldrijk. In de ruim dertienhonderdjaar tussen de oprichting van de stad Rome en de
totstandkoming van de codificatie van Keizer Justinianus heeft het Romeinse recht een lange,
gestage ontwikkeling doorgemaakt.
Een indeling van de periodes is te maken naar regeringsvorm:
- Koninkrijk (ca. 753 – 509 v. Chr.)
- Republiek/ Consulaat (ca. 509 – 27 v. Chr.)
- Keizerrijk, op te delen in:
o Principaat (27 v. Chr. – 284)
o Dominaat (284 – 395)
- Deling van het rijk in het West-Romeinse Rijk (395 – 476) en het Oost-Romeinse
Keizerrijk (395 – 1453).
De perioden in ontwikkeling van het recht:
- De archaïsche periode (Koningswetten en Twaalftafelenwet)
