Samenvatting Nederlands recht begrepen 7e druk
H1 Het recht
Recht -> het geheel van overheidsregels dat de samenleving ordent.
Doel van het recht:
- Ordenen van de samenleving
- Geven van regels om conflicten op te lossen
Omdat er veel rechtsregels zijn, wordt het recht ingedeeld in verschillende onderdelen, deze worden
rechtsgebieden genoemd.
Staatrecht -> geeft grondregels voor de organisatie van de Staat. Het geeft een beschrijving van de
verschillende organen van de Staat, hun onderlinge verhouding en van de relatie tussen burger en
overheid.
Bestuursrecht -> houdt zich bezig met de overheid in actie. Het geeft regels over de bestuurstaak van
de overheid. Hierbij moet je denken aan zorg voor het milieu, het onderwijs, de gezondheid etc.
bestuursrecht geeft regels voor de uitoefening van deze bestuurstaak. Zeker omdat de overheid zo
ook veelvuldig met burgers in aanraking komt.
Strafrecht -> typerend is dat het verboden gedragingen beschrijft waarop straf staat. Hier spelen de
politie, het Openbaar Ministerie en de rechter een belangrijke rol.
Burgerlijk recht -> regelt de rechtsverhoudingen tussen burgers onderling. Het burgerlijk recht
bestaat weer uit verschillende onderdelen, zo heb je een deel personen- en familierecht maar ook
vermogensrecht. Dit wordt ook wel civiel recht of privaatrecht genoemd. De termen worden door
elkaar gebruikt.
Je kunt ook het recht indelen naar onderwerp of naar de specifieke rol van de overheid in het
rechtsgebied.
Publiekrecht -> als de overheid een geheel eigen taak of positie in een bepaald rechtsgebied heeft.
Denk hierbij dus aan staatrecht, bestuursrecht en strafrecht. De overheid heeft hier een specifieke
rol, om het algemeen belang het gemeenschappelijk belang van alle burgers, goed te kunnen
behartigen.
Privaatrecht -> hier heeft de overheid geen specifieke taak, want het gaat om rechtsverhoudingen
tussen burgers onderling.
Een derde indeling van het recht is het onderscheid tussen materieel een formeel recht.
Materieel recht -> beschrijft rechten en plichten van mensen en instellingen.
Formeel recht -> dit wordt pas van belang als het materieel recht geschonden wordt. Het geeft
namelijk antwoord op de vraag wat er kan worden gedaan tegen een schending van een recht of
plicht uit het materieel recht. Of anders geformuleerd: het formeel recht beschrijft hoe het materieel
recht gehandhaafd kan worden.
Materieel recht Rechten en plichten
Formeel recht Handhaving van het materieel recht
,Er zijn nog twee indelingen in het recht die gemaakt worden.
Nationaal en internationaal recht
Nationaal recht -> de rechtsregels die een land maakt, welke alleen gelden op het grondgebied van
dit land.
Internationaal recht -> dit regelt de rechtsregels tussen verschillende staten.
Objectief en subjectief recht
Objectief recht -> de rechtsregels welke te vinden zijn in wetten en verdragen.
Subjectief recht -> de rechten en bevoegdheden die mensen aan dit objectieve recht ontlenen.
H2 Rechtsbronnen
Rechtsbronnen -> de vindplaatsen van het recht. Hierbij zijn er vier belangrijke bronnen:
- Het internationaal verdrag
- De wet
- De jurisprudentie
- De gewoonte
Het internationaal verdrag
Een voorbeeld hiervan -> het salduz arrest.
Omdat een internationaal verdrag deel uitmaakt van ons recht, geeft de Grondwet precies aan welke
overheidsorganen betrokken zijn bij de totstandkoming ervan.
Wanneer verschillende landen het over de inhoud van een verdrag eens zijn, volgt een
ondertekeningsceremonie.
Daarna wordt het verdrag in eigen land ter goedkeuring aan de volksvertegenwoordiging voorgelegd.
Pas als dit is goedgekeurd, kan de inhoud verbindend worden. Na de goedkeuring moet het verdrag
worden bekrachtigd en bekend gemaakt.
De wet
Alle wetten samen vormen een buitengewoon belangrijke vindplaats van het recht. Er zijn veel
verschillende wetten op verschillende gebieden, deze worden door de wetgever gemaakt, maar niet
steeds door dezelfde wetgever. Verschillende overheidsorganen hebben wetgevende bevoegdheden,
zoals de regering, minister, provinciebestuur en gemeentebestuur.
Wet -> heeft twee betekenissen.
1. een overheidsregel met algemene werking.
2. een besluit afkomstig van regering en volksvertegenwoordiging samen.
Wet in formele zin -> is een besluit afkomstig van regering en volksvertegenwoordiging samen, dat
volgens een vaste procedure tot stand is gekomen. Hierbij is de aandacht gericht op de procedure en
de maker van de wet. Alleen de wetten afkomstig van de hoogste wetgever, de regering en
volksvertegenwoordiging (Staten-Generaal) samen, en tot stand gekomen volgens de in de Grondwet
vastgelegde procedure, zijn wetten in formele zin.
Wet in Materiële zin -> de verzamelnaam voor alle algemeen verbindende overheidsvoorschriften,
ongeacht welk wetgevend overheidsorgaan het voorschrift heeft gemaakt. Het gaat er hier om voor
wie de wet bedoeld is.
,Als de overheidsregel algemene werking heeft, oftewel gericht is tegen een onbepaald aantal
personen, is het een wet in materiële zin.
Overlapping
Beide begrippen overlappen elkaar deels. Dit is te zien in verschillende wetten.
Wet in formele zin schept kader -> want de belangrijkste wetgever, regering en
volksvertegenwoordiging samen, maakt de hoofdregels.
Uitwerking in lagere regels
De uitwerking hiervan wordt overgelaten aan de ‘lagere’ regelgevers en is dus te vinden in wetten in
materiële zin.
Jurisprudentie
Jurisprudentie -> de verzameling van alle rechterlijke uitspraken die onze rechters in de loop van de
jaren hebben gedaan. Deze uitspraken geven op de eerste plaats een oplossing voor een gerezen
conflict.
Rechter -> vonnis. In een vonnis geeft de rechter, naar aanleiding van de zaak die hem wordt
voorgelegd, vaak ook uitleg over de betekenis van een bepaalde wet. Dit is niet alleen van belang
voor de betrokken partijen, maar ook voor anderen.
Ook de Hoge raad doet uitspraken die een soort handleiding met uitleg bij wetteksten vormen. Zowel
de uitspraken van de Hoge Raad als de Europese rechters worden steeds belangrijker. De uitspraken
zijn ook allemaal online terug te vinden.
Aan alle uitspraken wordt een eigen ECLI-nummer gegeven, dit nummer fungeert als Europese
standaard voor het aanduiden van rechterlijke uitspraken. Dan volgt de landcode, in dit geval NL.
Daarna volgt de afkorting van de gerechtelijke instantie die de uitspraak geeft gedaan. Gevolgd door
het jaartal van de uitspraak, en dan het zaaksnummer.
Rechterlijke uitspraak in zaak -> Vonnis
Uitspraak Hoge Raad -> arrest
Gewoonte
Gewoonten zijn in sommige gevallen een rechtsbron. Hierbij zijn wel enkele voorwaarden:
- Het moet gaan om gewoonten die echt ingeburgerd zijn
- Deze moeten door veel mensen als ‘recht’ worden ervaren, ook al staan ze niet in de wet.
, H3 Volksvertegenwoordiging en regering
Staat -> samenleving van mensen die wonen op een bepaald stuk grond waar bepaalde rechtsregels
gelden, die zo nodig door dwang kunnen worden gehandhaafd.
Grondgebied
Dit is het meest tastbare kenmerk van een staat. De grenzen van dat grondgebied zijn vastgesteld in
internationale verdragen met buurlanden. Hierbij horen ook de zogeheten territoriale wateren en de
lucht boven het grondgebied.
Het water buiten de territoriale zee en de lucht boven de vliegtuiggrens is internationaal gebied.
Regels over het gebruik hiervan moeten in internationale verdragen worden vastgelegd.
Staatsgezag
De antwoorden op wie het gezag heeft in een staat en hoe deze gekozen worden wordt vastgelegd in
het staatsrecht. Deze beschrijft de organisatie van het overheidsgezag in een bepaalde staat.
Bronnen van het staatsrecht
Grondwet -> dit is de belangrijkste bron. Hier is de structuur van het Nederlandse staatsbestel
vastgelegd. Er wordt een opsomming van fundamentele rechten die burgers in een staat hebben
gegeven, ook beschrijft de Grondwet de positie van de volksvertegenwoordigers, ministers en
staatshoofd.
Organieke wetten -> de grondwet wordt verder uitgewerkt in deze wetten. In opdracht van de
Grondwet regelt een organieke wet een bepaald onderwerp. Bijvoorbeeld de Kieswet, Gemeentewet
etc.
Gewoonte -> ook dit komt in het Staatrecht voor. Zo is de vertrouwensleer een goed voorbeeld. Dit
komt er kort op neer dat een kabinet of minister ontslag moet nemen als de
volksvertegenwoordiging geen vertrouwen meer heeft. Ook is veel tijdens de kabinetsformatie
gebaseerd op gewoonte recht.
Jurisprudentie
Internationale verdragen -> de betekenis van deze verdragen als rechtsbron is sinds de Tweede
Wereldoorlog sterk toegenomen, bijvoorbeeld de Europese Unie.
Statuut voor het Koninkrijk -> dit regelt de verhouding tussen verschillende delen van het Koninkrijk
der Nederlanden in Europa en het Caribisch gebied.
De volksvertegenwoordiging
Dit is essentieel voor de democratie, omdat de burger op deze manier invloed heeft op het
landsbestuur. De Grondwet spreekt van de Staten-Generaal. Deze bestaat uit de Eerste en Tweede
Kamer. Deze hebben beide een wetgevende taak. Samen met de regering vormen zij de hoogste
regering. Beide kamers worden ook wel het parlement of de volksvertegenwoordiging genoemd.
H1 Het recht
Recht -> het geheel van overheidsregels dat de samenleving ordent.
Doel van het recht:
- Ordenen van de samenleving
- Geven van regels om conflicten op te lossen
Omdat er veel rechtsregels zijn, wordt het recht ingedeeld in verschillende onderdelen, deze worden
rechtsgebieden genoemd.
Staatrecht -> geeft grondregels voor de organisatie van de Staat. Het geeft een beschrijving van de
verschillende organen van de Staat, hun onderlinge verhouding en van de relatie tussen burger en
overheid.
Bestuursrecht -> houdt zich bezig met de overheid in actie. Het geeft regels over de bestuurstaak van
de overheid. Hierbij moet je denken aan zorg voor het milieu, het onderwijs, de gezondheid etc.
bestuursrecht geeft regels voor de uitoefening van deze bestuurstaak. Zeker omdat de overheid zo
ook veelvuldig met burgers in aanraking komt.
Strafrecht -> typerend is dat het verboden gedragingen beschrijft waarop straf staat. Hier spelen de
politie, het Openbaar Ministerie en de rechter een belangrijke rol.
Burgerlijk recht -> regelt de rechtsverhoudingen tussen burgers onderling. Het burgerlijk recht
bestaat weer uit verschillende onderdelen, zo heb je een deel personen- en familierecht maar ook
vermogensrecht. Dit wordt ook wel civiel recht of privaatrecht genoemd. De termen worden door
elkaar gebruikt.
Je kunt ook het recht indelen naar onderwerp of naar de specifieke rol van de overheid in het
rechtsgebied.
Publiekrecht -> als de overheid een geheel eigen taak of positie in een bepaald rechtsgebied heeft.
Denk hierbij dus aan staatrecht, bestuursrecht en strafrecht. De overheid heeft hier een specifieke
rol, om het algemeen belang het gemeenschappelijk belang van alle burgers, goed te kunnen
behartigen.
Privaatrecht -> hier heeft de overheid geen specifieke taak, want het gaat om rechtsverhoudingen
tussen burgers onderling.
Een derde indeling van het recht is het onderscheid tussen materieel een formeel recht.
Materieel recht -> beschrijft rechten en plichten van mensen en instellingen.
Formeel recht -> dit wordt pas van belang als het materieel recht geschonden wordt. Het geeft
namelijk antwoord op de vraag wat er kan worden gedaan tegen een schending van een recht of
plicht uit het materieel recht. Of anders geformuleerd: het formeel recht beschrijft hoe het materieel
recht gehandhaafd kan worden.
Materieel recht Rechten en plichten
Formeel recht Handhaving van het materieel recht
,Er zijn nog twee indelingen in het recht die gemaakt worden.
Nationaal en internationaal recht
Nationaal recht -> de rechtsregels die een land maakt, welke alleen gelden op het grondgebied van
dit land.
Internationaal recht -> dit regelt de rechtsregels tussen verschillende staten.
Objectief en subjectief recht
Objectief recht -> de rechtsregels welke te vinden zijn in wetten en verdragen.
Subjectief recht -> de rechten en bevoegdheden die mensen aan dit objectieve recht ontlenen.
H2 Rechtsbronnen
Rechtsbronnen -> de vindplaatsen van het recht. Hierbij zijn er vier belangrijke bronnen:
- Het internationaal verdrag
- De wet
- De jurisprudentie
- De gewoonte
Het internationaal verdrag
Een voorbeeld hiervan -> het salduz arrest.
Omdat een internationaal verdrag deel uitmaakt van ons recht, geeft de Grondwet precies aan welke
overheidsorganen betrokken zijn bij de totstandkoming ervan.
Wanneer verschillende landen het over de inhoud van een verdrag eens zijn, volgt een
ondertekeningsceremonie.
Daarna wordt het verdrag in eigen land ter goedkeuring aan de volksvertegenwoordiging voorgelegd.
Pas als dit is goedgekeurd, kan de inhoud verbindend worden. Na de goedkeuring moet het verdrag
worden bekrachtigd en bekend gemaakt.
De wet
Alle wetten samen vormen een buitengewoon belangrijke vindplaats van het recht. Er zijn veel
verschillende wetten op verschillende gebieden, deze worden door de wetgever gemaakt, maar niet
steeds door dezelfde wetgever. Verschillende overheidsorganen hebben wetgevende bevoegdheden,
zoals de regering, minister, provinciebestuur en gemeentebestuur.
Wet -> heeft twee betekenissen.
1. een overheidsregel met algemene werking.
2. een besluit afkomstig van regering en volksvertegenwoordiging samen.
Wet in formele zin -> is een besluit afkomstig van regering en volksvertegenwoordiging samen, dat
volgens een vaste procedure tot stand is gekomen. Hierbij is de aandacht gericht op de procedure en
de maker van de wet. Alleen de wetten afkomstig van de hoogste wetgever, de regering en
volksvertegenwoordiging (Staten-Generaal) samen, en tot stand gekomen volgens de in de Grondwet
vastgelegde procedure, zijn wetten in formele zin.
Wet in Materiële zin -> de verzamelnaam voor alle algemeen verbindende overheidsvoorschriften,
ongeacht welk wetgevend overheidsorgaan het voorschrift heeft gemaakt. Het gaat er hier om voor
wie de wet bedoeld is.
,Als de overheidsregel algemene werking heeft, oftewel gericht is tegen een onbepaald aantal
personen, is het een wet in materiële zin.
Overlapping
Beide begrippen overlappen elkaar deels. Dit is te zien in verschillende wetten.
Wet in formele zin schept kader -> want de belangrijkste wetgever, regering en
volksvertegenwoordiging samen, maakt de hoofdregels.
Uitwerking in lagere regels
De uitwerking hiervan wordt overgelaten aan de ‘lagere’ regelgevers en is dus te vinden in wetten in
materiële zin.
Jurisprudentie
Jurisprudentie -> de verzameling van alle rechterlijke uitspraken die onze rechters in de loop van de
jaren hebben gedaan. Deze uitspraken geven op de eerste plaats een oplossing voor een gerezen
conflict.
Rechter -> vonnis. In een vonnis geeft de rechter, naar aanleiding van de zaak die hem wordt
voorgelegd, vaak ook uitleg over de betekenis van een bepaalde wet. Dit is niet alleen van belang
voor de betrokken partijen, maar ook voor anderen.
Ook de Hoge raad doet uitspraken die een soort handleiding met uitleg bij wetteksten vormen. Zowel
de uitspraken van de Hoge Raad als de Europese rechters worden steeds belangrijker. De uitspraken
zijn ook allemaal online terug te vinden.
Aan alle uitspraken wordt een eigen ECLI-nummer gegeven, dit nummer fungeert als Europese
standaard voor het aanduiden van rechterlijke uitspraken. Dan volgt de landcode, in dit geval NL.
Daarna volgt de afkorting van de gerechtelijke instantie die de uitspraak geeft gedaan. Gevolgd door
het jaartal van de uitspraak, en dan het zaaksnummer.
Rechterlijke uitspraak in zaak -> Vonnis
Uitspraak Hoge Raad -> arrest
Gewoonte
Gewoonten zijn in sommige gevallen een rechtsbron. Hierbij zijn wel enkele voorwaarden:
- Het moet gaan om gewoonten die echt ingeburgerd zijn
- Deze moeten door veel mensen als ‘recht’ worden ervaren, ook al staan ze niet in de wet.
, H3 Volksvertegenwoordiging en regering
Staat -> samenleving van mensen die wonen op een bepaald stuk grond waar bepaalde rechtsregels
gelden, die zo nodig door dwang kunnen worden gehandhaafd.
Grondgebied
Dit is het meest tastbare kenmerk van een staat. De grenzen van dat grondgebied zijn vastgesteld in
internationale verdragen met buurlanden. Hierbij horen ook de zogeheten territoriale wateren en de
lucht boven het grondgebied.
Het water buiten de territoriale zee en de lucht boven de vliegtuiggrens is internationaal gebied.
Regels over het gebruik hiervan moeten in internationale verdragen worden vastgelegd.
Staatsgezag
De antwoorden op wie het gezag heeft in een staat en hoe deze gekozen worden wordt vastgelegd in
het staatsrecht. Deze beschrijft de organisatie van het overheidsgezag in een bepaalde staat.
Bronnen van het staatsrecht
Grondwet -> dit is de belangrijkste bron. Hier is de structuur van het Nederlandse staatsbestel
vastgelegd. Er wordt een opsomming van fundamentele rechten die burgers in een staat hebben
gegeven, ook beschrijft de Grondwet de positie van de volksvertegenwoordigers, ministers en
staatshoofd.
Organieke wetten -> de grondwet wordt verder uitgewerkt in deze wetten. In opdracht van de
Grondwet regelt een organieke wet een bepaald onderwerp. Bijvoorbeeld de Kieswet, Gemeentewet
etc.
Gewoonte -> ook dit komt in het Staatrecht voor. Zo is de vertrouwensleer een goed voorbeeld. Dit
komt er kort op neer dat een kabinet of minister ontslag moet nemen als de
volksvertegenwoordiging geen vertrouwen meer heeft. Ook is veel tijdens de kabinetsformatie
gebaseerd op gewoonte recht.
Jurisprudentie
Internationale verdragen -> de betekenis van deze verdragen als rechtsbron is sinds de Tweede
Wereldoorlog sterk toegenomen, bijvoorbeeld de Europese Unie.
Statuut voor het Koninkrijk -> dit regelt de verhouding tussen verschillende delen van het Koninkrijk
der Nederlanden in Europa en het Caribisch gebied.
De volksvertegenwoordiging
Dit is essentieel voor de democratie, omdat de burger op deze manier invloed heeft op het
landsbestuur. De Grondwet spreekt van de Staten-Generaal. Deze bestaat uit de Eerste en Tweede
Kamer. Deze hebben beide een wetgevende taak. Samen met de regering vormen zij de hoogste
regering. Beide kamers worden ook wel het parlement of de volksvertegenwoordiging genoemd.
