PLICHTENLEER EN ETHISCH HANDELEN
HOOFDSTUK 1 - ETHIEK EN MORAAL
“De belangrijkste verantwoordelijkheid die ieder van ons heeft, is zijn eigen gedrag” – Michel de Montaigne
Een gebrek aan integriteit leidt tot graaicultuur of het aannemen van steekpenningen, fraude is niet enkel
illegaal, het toont minstens een afwijkende en onprofessionele moraal.
Menselijk gedrag = de verzameling van gemaakte keuzes en gestelde handelingen van een persoon onder
impuls van zijn individuele natuurlijke en culturele gesteldheid en zijn samenleven met andere mensen.
Ethisch handelen gaat over het (niet) maken van keuzes en het (niet) stellen van handelingen.
BEGRIPPENKADER
FILOSOFIE
o 1e natuurfilosofie; natuur, wereld rondom, kosmos
o 800-400 v.o.t.: oude Griekenland/ Turkije
o Polis en agora (markt) -> Athene
o Democratie ontstond ttv. Pericles (ca. 495 – 429 v.o.t.)
o Filosofie werd ter lering en vermaal aangeboden aan de burgers van de polis
Filosofie wordt beoefend om je eigen voorstelling van de zaken te onderzoeken en je eigen oordelen van
naderijbij te bekijken
Filosofie (grieks: philos – houden van + sophia – wijsheid)
Drie deel domeinen:
o Logica
o Hoe kun je aan betrouwbare kennis komen?
o Rationele constructie van de mensheid.
o Fysica
o Hoe zit de wereld in elkaar
o Ethica
o Wat hoor je wel/ niet te doen?
RATIONALISME VS. EMPIRISME
o Parmenides (515 – 450) vs. Herakleitos (540 – 480) als kiem van latere tweedeling
o Betrouwbaarheid van kennis
o Zijn vs. worden
o Fundamenteel andere manier van het benaderen van de werkelijkheid
o Empirisme: Waarneming en ervaring (indictief)
o Rationalisme: Mogelijkheden van menselijke rede basis (deductief) (wereld proberen aanpassen)
,ETHIEK
o Éthos
o Gewoonten, gebruiken of zeden, houding
o Deel van de filosofie
o Centrale vraag
Welke menselijke beslissingen/ handelingen zijn goed of toelaatbaar en welk slecht of niet toelaatbaar?
Het reflecteren over + onderzoeken/ rechtvaardigen van ethscihe waarden (waarom vind ik dit juist of fout?)
Socrates als centrale figuur
o Maak iets van je leven
o Onderzoek je leven en ontwikkel wijsheid
o Ging op wandel en bevroeg de burgers op straat
o Wat is rechtvaardig?
o Wat betekent het een goed leven leiden?
o Zelf nadenken! Erachter komen wat het juiste handelen voor jou betekent
MORAAL
Moraal heeft evolutionair biologische wortels, is het geheel van waarden en normen van een gemeenschap,
individu, bedrijf, organisatie, enz.
=/ ethiek (ethiek is systematische reflectie over moraal)
o Heeft evolutionair biologische wortels
o Is eveneens het geheel van waarden en normen van een gemeenschap, individu, bedrijf, organisatie,…
o Een ondernemer die geregeld garandeert, volgen ook een zekere moraal, die ethisch laakbaar is.
ETHISCH DILEMMA OF WAARDENCONFLICT
o Een tegenstelling tussen (professionele) waarden
o Kan onderworpen worden aan een moreel oordeel
o Stelt je voor een keuze tussen twee of meerdere alternatieven
o Handeling is moreel juist als er voldoende rekening gehouden is met de rechten, belangen en
wensen van betrokkenen
MOREEL OORDEEL
o Het in de praktijk brengen van ethiek als er zich een dilemma stelt (waardeconflict) en er een keuze
moet worden gemaakt
o Een moreel oordeel is het antwoord op de vraag of een handeling of beslissing moreel juist is.
o Meestal volgens een bepaalde redenering onderbouwd met argumenten
o Is een perspectief dat evenwaardig naast een financieel-economisch, praktische of juridische
benadering van een situatie/ beslissing kan staan.
,ETHISCH HANDELEN
Jeurissen:
o Ethisch handelen is dat handelen dat in overeenstemming is met de waarden en de normen
waaraan we onszelf en anderen in redelijkheid gehouden achten.
Gebaseerd op zelfonderzoek
o Hoe sta ik hiet als mens tegenover?
o Hoe interageer ik professioneel met anderen?
o Hoe hou ik rekening met de rechten en belangen van de betrokkenen?
o Anderen
o Iedere partij wiens gerechtvaardigde belangen kunnen worden beïnvloed door de actie ?
o Individueel niveau (micro)
o Organisatieniveau ?
o Economisch niveau ?
INTEGRITEIT
Integer je beroep uitoefenen, betekent dat je handelt vanuit de verantwoordelijkheden die bij je taak en
positie horen, met inachtname van de regels, richtlijnen, normen en waarden die gelden, met oog op welzijn,
de belangen en rechten van alle betrokken.
Wordt bepaald door:
o Regelgeving en ethische (beroeps)codes
o Beperkingen van verleidingen (risico’s)
o Vaardigheid van moreel oordelen
o Houding vanuit intenite en openstaan voor
Meervoudig begrip
o Individuele integriteit:
o Doen wat je zegt, zeggen wat je doet, eerlijk en openheid, betrokkenheid, geen emotionele of
agenda
o Sociale integriteit
o Verleidingen weerstaan uit je omgeving, machtspositie niet misbruiken of bederven
o Of je streeft een integere houding na, of je doet het niet. Een beetje integriteit werkt niet
o Fatsoen moet je doen ?
Integriteit = geheel van gedragsnormen, kennis en attitudes om te vertrouwen te creëren en te behouden
, WAARDEN
Waarden: wat is nastrevenwaardig als beginsel
o Eerlijkheid
o Vrijheid
o …
Sterk sociaal-cultureel bepaald
Vele waardestelsels of systemen zijn mogelijk
o Politiek
o Organisaties en bedrijven
o Kunst en cultuur
o Subculturen
o Religie en levensbeschouwing
Waarden zijn een set van beginselen die richtinggevend zijn voor mensen die deze waarden onderschrijven
voor het oordeel dat ze hebben over zichzelf en de anderen.
NORMEN
Uitdrukking van waarden, hoe we ze omzetten in de praktijk (regels en wetten)
o Concrete gedragsregels over wat verwacht wordt in eenbepaalde situatie
o Bepaald door en voor een bepaalde groep mensen
o Normen zijn tijdsgebonden
o Het rechtssysteem is normatief, sommige beroepen zijn via beroepscodes of normatief geregeld
JURIDISCHE EN MORELE RECHTEN
Ethiek en ethische handelen =/ juridische aansprakelijkheid alleen
o Legaliteit (= in overeenstemming met de wet handelen) is niet hetzelfde als ethische legitimiteit
(rechtvaardiging van een beslissing of handeling)
o Rassenwetten van de nazi’s, apartheid in Zuid-Afrika, ecomomische wetten die kinderarbeid niet
verbieden,…
o Recht en rechtvaardigheid gaan niet altijd zomaar hand in hand
o Wetgeving ontstaat soms uit rechtspraak over situaties die ethisch laakbaar zijn
o Casus: etrimoschandaal en het ontstaan van de Wet Breyne (1971)
o Jurische rechten vanuit een goed functionerende rechtsorde zijn absoluut noodzakelijk
o Regel- en wetgeving beogen altijd iets te beschermen en bieden rechtszekerheid
Maar … er zijn altijd meer situaties dan regels
En … perfect en blind de regels volgen zonder om te kijken daar je medemens zorgt ervoor dat;
o De regelgeving niet verbetert
o Vanuit ethisch oogpunt je gedrag aan het immorele grenst
HOOFDSTUK 1 - ETHIEK EN MORAAL
“De belangrijkste verantwoordelijkheid die ieder van ons heeft, is zijn eigen gedrag” – Michel de Montaigne
Een gebrek aan integriteit leidt tot graaicultuur of het aannemen van steekpenningen, fraude is niet enkel
illegaal, het toont minstens een afwijkende en onprofessionele moraal.
Menselijk gedrag = de verzameling van gemaakte keuzes en gestelde handelingen van een persoon onder
impuls van zijn individuele natuurlijke en culturele gesteldheid en zijn samenleven met andere mensen.
Ethisch handelen gaat over het (niet) maken van keuzes en het (niet) stellen van handelingen.
BEGRIPPENKADER
FILOSOFIE
o 1e natuurfilosofie; natuur, wereld rondom, kosmos
o 800-400 v.o.t.: oude Griekenland/ Turkije
o Polis en agora (markt) -> Athene
o Democratie ontstond ttv. Pericles (ca. 495 – 429 v.o.t.)
o Filosofie werd ter lering en vermaal aangeboden aan de burgers van de polis
Filosofie wordt beoefend om je eigen voorstelling van de zaken te onderzoeken en je eigen oordelen van
naderijbij te bekijken
Filosofie (grieks: philos – houden van + sophia – wijsheid)
Drie deel domeinen:
o Logica
o Hoe kun je aan betrouwbare kennis komen?
o Rationele constructie van de mensheid.
o Fysica
o Hoe zit de wereld in elkaar
o Ethica
o Wat hoor je wel/ niet te doen?
RATIONALISME VS. EMPIRISME
o Parmenides (515 – 450) vs. Herakleitos (540 – 480) als kiem van latere tweedeling
o Betrouwbaarheid van kennis
o Zijn vs. worden
o Fundamenteel andere manier van het benaderen van de werkelijkheid
o Empirisme: Waarneming en ervaring (indictief)
o Rationalisme: Mogelijkheden van menselijke rede basis (deductief) (wereld proberen aanpassen)
,ETHIEK
o Éthos
o Gewoonten, gebruiken of zeden, houding
o Deel van de filosofie
o Centrale vraag
Welke menselijke beslissingen/ handelingen zijn goed of toelaatbaar en welk slecht of niet toelaatbaar?
Het reflecteren over + onderzoeken/ rechtvaardigen van ethscihe waarden (waarom vind ik dit juist of fout?)
Socrates als centrale figuur
o Maak iets van je leven
o Onderzoek je leven en ontwikkel wijsheid
o Ging op wandel en bevroeg de burgers op straat
o Wat is rechtvaardig?
o Wat betekent het een goed leven leiden?
o Zelf nadenken! Erachter komen wat het juiste handelen voor jou betekent
MORAAL
Moraal heeft evolutionair biologische wortels, is het geheel van waarden en normen van een gemeenschap,
individu, bedrijf, organisatie, enz.
=/ ethiek (ethiek is systematische reflectie over moraal)
o Heeft evolutionair biologische wortels
o Is eveneens het geheel van waarden en normen van een gemeenschap, individu, bedrijf, organisatie,…
o Een ondernemer die geregeld garandeert, volgen ook een zekere moraal, die ethisch laakbaar is.
ETHISCH DILEMMA OF WAARDENCONFLICT
o Een tegenstelling tussen (professionele) waarden
o Kan onderworpen worden aan een moreel oordeel
o Stelt je voor een keuze tussen twee of meerdere alternatieven
o Handeling is moreel juist als er voldoende rekening gehouden is met de rechten, belangen en
wensen van betrokkenen
MOREEL OORDEEL
o Het in de praktijk brengen van ethiek als er zich een dilemma stelt (waardeconflict) en er een keuze
moet worden gemaakt
o Een moreel oordeel is het antwoord op de vraag of een handeling of beslissing moreel juist is.
o Meestal volgens een bepaalde redenering onderbouwd met argumenten
o Is een perspectief dat evenwaardig naast een financieel-economisch, praktische of juridische
benadering van een situatie/ beslissing kan staan.
,ETHISCH HANDELEN
Jeurissen:
o Ethisch handelen is dat handelen dat in overeenstemming is met de waarden en de normen
waaraan we onszelf en anderen in redelijkheid gehouden achten.
Gebaseerd op zelfonderzoek
o Hoe sta ik hiet als mens tegenover?
o Hoe interageer ik professioneel met anderen?
o Hoe hou ik rekening met de rechten en belangen van de betrokkenen?
o Anderen
o Iedere partij wiens gerechtvaardigde belangen kunnen worden beïnvloed door de actie ?
o Individueel niveau (micro)
o Organisatieniveau ?
o Economisch niveau ?
INTEGRITEIT
Integer je beroep uitoefenen, betekent dat je handelt vanuit de verantwoordelijkheden die bij je taak en
positie horen, met inachtname van de regels, richtlijnen, normen en waarden die gelden, met oog op welzijn,
de belangen en rechten van alle betrokken.
Wordt bepaald door:
o Regelgeving en ethische (beroeps)codes
o Beperkingen van verleidingen (risico’s)
o Vaardigheid van moreel oordelen
o Houding vanuit intenite en openstaan voor
Meervoudig begrip
o Individuele integriteit:
o Doen wat je zegt, zeggen wat je doet, eerlijk en openheid, betrokkenheid, geen emotionele of
agenda
o Sociale integriteit
o Verleidingen weerstaan uit je omgeving, machtspositie niet misbruiken of bederven
o Of je streeft een integere houding na, of je doet het niet. Een beetje integriteit werkt niet
o Fatsoen moet je doen ?
Integriteit = geheel van gedragsnormen, kennis en attitudes om te vertrouwen te creëren en te behouden
, WAARDEN
Waarden: wat is nastrevenwaardig als beginsel
o Eerlijkheid
o Vrijheid
o …
Sterk sociaal-cultureel bepaald
Vele waardestelsels of systemen zijn mogelijk
o Politiek
o Organisaties en bedrijven
o Kunst en cultuur
o Subculturen
o Religie en levensbeschouwing
Waarden zijn een set van beginselen die richtinggevend zijn voor mensen die deze waarden onderschrijven
voor het oordeel dat ze hebben over zichzelf en de anderen.
NORMEN
Uitdrukking van waarden, hoe we ze omzetten in de praktijk (regels en wetten)
o Concrete gedragsregels over wat verwacht wordt in eenbepaalde situatie
o Bepaald door en voor een bepaalde groep mensen
o Normen zijn tijdsgebonden
o Het rechtssysteem is normatief, sommige beroepen zijn via beroepscodes of normatief geregeld
JURIDISCHE EN MORELE RECHTEN
Ethiek en ethische handelen =/ juridische aansprakelijkheid alleen
o Legaliteit (= in overeenstemming met de wet handelen) is niet hetzelfde als ethische legitimiteit
(rechtvaardiging van een beslissing of handeling)
o Rassenwetten van de nazi’s, apartheid in Zuid-Afrika, ecomomische wetten die kinderarbeid niet
verbieden,…
o Recht en rechtvaardigheid gaan niet altijd zomaar hand in hand
o Wetgeving ontstaat soms uit rechtspraak over situaties die ethisch laakbaar zijn
o Casus: etrimoschandaal en het ontstaan van de Wet Breyne (1971)
o Jurische rechten vanuit een goed functionerende rechtsorde zijn absoluut noodzakelijk
o Regel- en wetgeving beogen altijd iets te beschermen en bieden rechtszekerheid
Maar … er zijn altijd meer situaties dan regels
En … perfect en blind de regels volgen zonder om te kijken daar je medemens zorgt ervoor dat;
o De regelgeving niet verbetert
o Vanuit ethisch oogpunt je gedrag aan het immorele grenst
