NSO1505 Assignment 1 (COMPLETE ANSWERS) Semester 2 2025 - DUE 18 August 2025

Bala temana ye e lego mo fase gomme o arabe dipotšišo tše di latelago, go tšwa mo go yona: Ya re ge Jakobo a lebelela a iša mahlo kua pele, a bona go fihla Esau a na le banna ba makgolo a mane. Jakobo a napa a arola bana ba gagwe, a ba gafela Lea, a ba gafela Rahele le balata bale ba bona. (Genesi 33:1, Bibele 1951) (a) Kgetha modumo o tee wa moelamoya wa maswafo le o tee wa moelamoya wa kgokgokgo gomme o hlaloše boemo bja lešobakgokgokgo mabapi le medumo yeo o e kgethilego. (6) (b) Kgetha tumathunyigwaša e tee ya putšwetšo le e tee ya go hloka putšwetšo. (2) (c) Ngwala dikutudiri tše di latelago ka sefonetiki: (i) -iša (ii) -gafela (4) (d) Kgetha tumanoši e tee ye e hlatlošitšwego kua temaneng gomme o e ngwale. (1) 1.2 Thala papetla ya boemo bja leleme mabapi le ditumanoši tša motheo fela. (8) 1.3 Ka mehlala ya maleba hlaloša gore o kwešiša eng ka dikgopolo tše di latelago mabapi le kwagatšo ya medumo: (a) tlhabošo ya ka mehla (b) tlhabošo ye e sego ya ka mehla (4) /25/ Potšišo ya 2 2.1 Ahlaahla peakanyo ya motheo ya dinoko Sesothong sa Leboa, o be o re laetše medumo ye e kgonago go ba dinoko ka boyona. Thekga karabo ya gago ke mehlala ya maleba. (15) 2.2 Re fe maina a diphetogomedumo tše di hlolegilego mantšung goba dikarolontšung tše di latelago gomme o bontšhe le medumo ye e amegilego. Araba bjalo: (aa) tengwafatšo: [m] > [ŋ] NSO1505/101/3/2023 19 Ke go re: leina la phetogomodumo ke tengwafatšo, [m] e fetogile [ŋ] (a) tlou > tlowana (b) *lela > lla (c) bjang > bjanyeng (d) -golo > -kgolo (e) tshipi > tshitswana Bala temana ye e latelago gomme o arabe dipotšišo tše di theilwego godimo ga yona: Mathomong Modimo (i) o hlodile legodimo le lefase. Lefase le be le gobelane le se na selo; godimo ga bodiba go le leswiswi; (ii) moya wa Modimo o alametše meetse. Modimo a re: Seetša a se be gona! Seetša sa ba gona. Modimo a bona seetša e le se sebotse; (iii) mme a aroganya seetša le leswiswi. A re seetša ke mosegare; leswiswi a re ke bošego. Ya ba mantšiboa; ya ba moso, ’tšatši la pele. (Genesi 1:1-5, Bibele 1951) 1.1 Re fe tše di latelago go tšwa temaneng ye o sa tšwago go e bala: (a) Magorontšu a mantšu ao a ngwadilwego ka bokoto. (3) (b) Lefapantšhi la moselana wa lentšu la (i). (2) (c) Kutudiri ye e lego ka sebopegotheo; ke gore ye e se nago moselana wa katološo. (2) (c) Lediri le kutudiri ye o e ngwadilego mo go (c) e tšwelelago go lona. (2) (d) Lehlathanako le le bopilwego ka moselanafelo. (2) 1.2 Ngwala makgokedi a a latelago, o be o tsopole mafoko goba dikafoko tše a tšwelelago go tšona temaneng ye o e badilego mo godimo: (a) Makgokasediri a mabedi a legoro la 1 a go tšwelela ka go fapana (4) (b) Lekgokahlaodi la legoro la 7 (2) (c) Lekgokarui la legoro la 3 (2) 1.3 Ngwalolla mantšu a linkwistiki a a tšwelelago mo lefokong le le latelago gomme o ngwale maina a magorontšu a ona: Banna ba rile tuu! (6) Bala temana ye e latelago gomme o arabe dipotšišo tše di theilwego godimo ga yona: Mathomong Modimo o hlodile (i) legodimo le lefase. Lefase le be le gobelane le se na selo; godimo ga bodiba go le leswiswi; moya wa Modimo (ii) o alametše meetse. Modimo a re: Seetša a se be gona! Seetša sa ba gona. Modimo a bona seetša e le (iii) se sebotse; (iv) mme a aroganya seetša le leswiswi. A re seetša ke mosegare; leswiswi a re ke bošego. Ya ba mantšiboa; ya ba moso, ’tšatši la pele. (Genesi 1:1-5, Bibile 1951) 1.1 Re fe tše di latelago go tšwa temaneng ye o sa tšwago go e bala: (a) Magorontšu a mantšu ao a ngwadilwego ka bokoto. (4) (b) Dikutudiri tše pedi tše di tšwelelago ka lephethi. (2) (c) Leba le le tšwelelago ka kganetšo (2) (d) Lešalašala (1) 1.2 Ngwala makgokedi a a latelago, o be o tsopole mafoko goba dikafoko tše a tšwelelago go tšona temaneng ye o e badilego mo godimo: (a) Lekgokasediri la legoro la 1 (2) (b) Lekgokahlaodi la legoro la 7 (2) (c) Lekgokarui (2) 1.3 Ngwala mantšu a linkwistiki ao a tšwelelago mo lefokong le le latelago gomme o ngwale maina a magorontšu a ona: Dipelo tša lena di se tšhoge; dumelang Modimo. (10) /25/ NSO1505/101/3/2024 21 Potšišo 2 2.1 Mantšu a a latelago ke dipara tša malatodi. Re hlalošetše gore o bona bolatodi bja gona bo fapana bjang go ya ka popantšu, o be o oketše ka mehlala ye meraro mohuteng yo mongwe le wo mongwe: (a) -phela X -hwa (b) nala X nalana (15) 2.2 (a) Hlaloša phapano gare ga khutsofatšo le akronimi. Re swantšhetše ka mehlala ye mebedi ye mebedi. (6) (b) Na mo thutapolelong ge re bolela ka kadimo re ra eng? Fahlela ka mehlala ye mebedi. (4) Bala temana ye e lego mo fase gomme o arabe dipotšišo tše di e latelago: Ke dikgomo tša mafiša ka fao re swanetše go ipshina ka maswi a tšona lebaka le sa dumela. Mohla beng ba tlogo di tšea re tla šala re le mampša a hlokago se borala. Moloi o tlo thakgala ge a ipona a le malekelekeng gomme rena re fetoga bakgopedi ba go pšhatlwa hlogo. (a) Kgetha modumo o tee wa moelamoya wa maswafo le o tee wa moelamoya wa kgokgokgo gomme o hlaloše boemo bja lešobakgokgokgo mabapi le medumo yeo o e kgethilego. (4) (b) Kgetha ditumathunyigwaša tše tharo tša putšwetšo le t ya go hloka putšwetšo. (5) (c) Ngwala mantšu goba dikarolo tše tša mantšu ka sefonetiki: (i) -dumela (ii) hlogo (4) 1.2 Thala papetla ya boemo bja leleme mabapi le ditumanoši tša motheo fela. (8) 1.3 Ka mehlala ya maleba hlaloša gore o kwešiša eng ka dikgopolo tše di latelago mabapi le kwagatšo ya medumo: (a) tlhabošo ya ka mehla (b) tlhabošo ye e sego ya ka mehla (4) /25/ Potšišo 2 2.1 Ahlaahla peakanyo ya motheo ya dinoko Sesothong sa Leboa, o be o re laetše medumo ye e kgonago go ba dinoko ka boyona. Thekga karabo ya gago ke mehlala ya maleba.(15) 2.2 Re fe maina a diphetogomedumo tše di hlolegilego mantšung / dikarolong tše di latelago gomme o bontšhe le medumo ye e amegilego. Mohlala: NSO1505/101/3/2024 19 (aa) tengwafatšo: m > ng (a) -roga > -rogwa (b) warara > warra (c) kobo > kobjana (d) -reka > theko (e) molomo > molongwana (10)Bala temana ye e latelago gomme o kgethe ditumammogo tše pedi tše pedi tše di kwagatšwago ka (a) ntlha ya o leleme, (b) karolo ya pele ya leleme, (c) bogare bja leleme, le (d) karolo ya morago ya leleme. Malebana le tumammogo ye nngwe le ye nngwe o ngwale leina la sehlaboširtira se karolo yeo ya leleme e se kgwathago. (12) Leilane o tlile ga Nthumule ka tsebano ya gagwe le Maphuthe, bobedi bja bona ba itokišeditše go thulanya magoši a mabedi ao. Ka gona gore moloi le yena o rapela Modimo, Maphuthe o ile a di šila a di hlakanya ka moo a tsebago ka gona, tša swariša kgoši le banna sekatapowana, mme a tla a tlemolla Leilane, ba bolaya naga. (Matsepe, O.K. 1968 Megokgo ya Bjoko. Johannesburg: Educum) (12) 1.2 Kgetha tumathunyigwaša e tee ya putšwetšo le e tee ya go hloka putšwetšo, gomme o laetše phapano ya tšona go ya ka moelamoya wo o šomišwago kwagatšong. (4) 1.3 Ngwalolla ditumanoši tša morago tšeo di tšwelelago mantšung a gatišitšwego ka bokoto mo temaneng ye e lego mo godimo, gomme o re fe phapano ya tšona mabapi le boemo bja leleme kwagatšong. (4) /20/ NSO1505/101/3/2024 23 Potšišo 2 Badišiša setsopolwa se se latelago gomme o arabe dipotšišo tše di se latelago. Rena, batho ba Afrika-Borwa, re elelwa ditlhokatoka tša rena tša maloba; Re tlotla bao ba ilego ba hlokofaletšwa toka le (1) tokologo nageng ya gaborena; Re hlompha bao ba ilego ba katanela go aga le go hlabolla naga ya gaborena; ebile Re dumela gore Afrika-Borwa ke ya batho bohle ba ba dulago go yona; re le ngata e tee le ge re fapana ka ditšo; Ka fao, ka baemedi ba rena bao ba kgethilwego ntle le kgapeletšo, re amogela molaotheo wo bjalo ka molaomogolo wa Repabliki gore re tlo: - Fodiša diphaphano tša kgale mme re bope setšhaba seo se (2) theilwego godimo ga dikelo tša temokrasi, (3) toka setšhabeng le ditokelomotheo tša batho; - Aga motheo wa setšhaba se se (4) lokologilego sa temokrasi moo (5) mmušo o theilwego godimo ga thato ya batho gomme moagi yo mongwe le yo mongwe a šireleditšwego ke molao; - (6) Kaonafatša khwalithi ya bophelo bja baagi ka moka le go (7) lokolla bomakgoni bja motho yo mongwe le yo mongwe; le go - Aga Afrika-Borwa ye e kopanego ya temokrasi yeo e ka kgonago go tšea maemo a yona a maswanedi bjalo ka setšhaba se se ikemetšego ka noši ditšhabeng tša lefase ka bophara. E ke Morena a ka boloka setšhaba sa gešo. 2.1 Ngwalolla mantšu a a nomorilwego, ka go latela dinomoro tša ona gomme o re laetše gore: - Ke modumopolelo ofe wo o fetotšwego gore go tle go tšwelele modumo wo o thaletšwego? - Ke phetogomodumo efe ye e hlolegilego fao? Dira bjalo: warara > warra: tlogelo (14) 2.2 Na o bona lentšu le la leadingwa khwalithi le amogelegile ka botlalo go ya ka sebopegotheo sa dinoko sa Sesotho sa Leboa? Hlalosa. (6) /20/ Potšišo 3 3.1 Hlaloša se o se kwešišago ka mareo a (a) - (e). Ge o re fa mehlala ya go thekga karabo ya gago o ganelele mantšung a a mararo: ruri, lenaka, moopelo: (a) Modu (b) Modu wo o lokologilego (c) Modutlengwa (d) Tlhomešetši (e) Lefapantšhi la modu (15) 24 3.2 Bala temana ye e latelago gomme o arabe dipotšišo tše di theilwego godimo ga yona: “O ka no tlogela potšišo yela ya ka ge o sa rate go e araba. Naniki ba re o tšwele kotsing kua bookelong gomme o thomile go tielela (i) ka lebelwana. Ka morago ga matšatši a mabedi goba (ii) a mararo o tla ba a kgona go bolela gomme o tla kgona go re botša dikarabo tša dipotšišo tše ntši tšeo gonabjale di re palelago go di araba. Bagwera ba (iii) gago le bona (iv) ba phafogile kua bookelong. Gosasa ba swanetše go tlo lala ba tonyetšwa ke samente mo,” a realo a lebantše Nakedi. “(v) Bagwera ba ka bafe?” Nakedi a botšiša ka tlabego le kgakanego a tomotše mahlo go laetša gore ga a kwe seo se diregago le go se kwešiša. “Bona bale o ba tsebago.Ke maphodisa a ba gobaditšego o šoro ge ba be ba leka go tšhaba.” (Bopape, HDN. 1982. Lenong la gauta) (a) Magorontšu a mantšu ao a ngwadilwego ka bokoto. (5) (b) Lehlathafelo le le bopilwego go tšwa leineng. (1) (c) Leina le tee le tee go tšwa magorong a a latelago: (i) legoro 9 (ii) legoro 6 (iii) legoro 1(a) (3) (d) Makopanyi a mabedi. (2) (e) Dikutudiri tše pedi tše di nago le meselana ya katološo ya go fapana, le maina a dikatološo tšeo. (4) /30/ Potšišo 4 4.1 Re fe maina a makgokedi a a thaletšwego mo temaneng go ya ka dinomoro tše di filwego. Sera (1) sa motho ke pelo. Motho le ge (2) a ka hlwa a re yena ga a iše felo ka motho (3) yo mongwe, ka letšatši le lengwe o na le maaka letswalo le a mmotša. Le motswadi yo bana (4) ba gagwe a rilego ba theeletše melao le dikeletšo tša gagwe fela, mohlang ba dumedišana bagwera ba gagwe ba go hlomphega bjalo ka malaeta dihlong di tlo ja yena. Go feta fao bao ba (5) mo etetšego, e ka ba bagwera goba ba meloko, ba tlo tšama ba kgotsa maitshwaro a bana ba gagwe go fihla fao ba yago. (6) O ka kwa motho a re: “Ga (7) ke re bana ba ka ba phala bana bohle ka maitshwaro, eupša tšeo (8) re tšamago re (9) di bona ka malapeng (10) a mangwe ke kgobogo fela. Batho ba senyegetšwe ke bana mo e lego gore nkabe ba se ba belegwa. Ke therešo gore tswala ga e gane ka teng fela, le ka ntle (11) e a gana.” Motho ge a tšama a bolelwa bjalo ke sešupo sa gore maitshwaro a gagwe a bodile go feta go bola (12) ga mateng a diruwe (13) tša go alamelwa ke letšatši. (Tlooke, M. Lewa la Rabadia, letl. 67.) (13) NSO1505/101/3/2024 25 4.2 Re fe leina la legorontšu le tee leo lekgokedi la lona le ngwalwago ka go kgaogantšhwa. (2) /15/ Potšišo 5 5.1 Hlalosa mareo a a latelago gomme o fahlele ka mehlala ya maleba: (a) Mahlalosetšagotee (5) (b) Malatodi (5) 5.2 Efa mohlala o tee o tee wa ditsela tše di latelago tša tlhamontšu: (a) Kadimo (b) Akronimi (c) Pokantšho (d) Tlhomesetšo (e) Katološo ya mainakgwebo