Literatuur Rechtspsychologie
Week 1, Werkgroep 1,
Introductie: Wat is rechtspsychologie? & Over rechtvaardigheid
1. Over de rechtspsychologie
2. Klassieke experimenten in de rechtspsychologie
3. Rechtspsychologie en strafrecht: een gelukkig huwelijk?
32. Schuld toedelen
33. Straffende rechters en psychologische denkeigenaardigheden
Week 2, Werkgroep 2,
Getuigen: waarneming, geheugen, signalementen en herkenningen
12. Het geheugen van getuigen
13. Hervonden herinneringen
20. Fundamenten van herkennen
21. Herkenningsprocedures
22. De rol van compo’s in het opsporingsonderzoek
Week 3, Werkgroep 3,
Aangiftes van verkrachting, signalementen en het herkennen van stemmen
11. Echte en valse aangiftes van verkrachting
12. Het geheugen van getuigen = Herhaling week 2
15. Slachtofferverklaringen in juridische procedures
20. Fundamenten van herkennen = Herhaling week 2
21. Herkenningsprocedures = Herhaling week 2
Week 4, Werkgroep 4,
Verklaringen van verdachten, van terecht ontkennen naar vals bekennen
4. De waarde van het bewijs
7. De rechtspsycholoog als deskundige
28. Het verhoor van verdachten 2.0
30. Kwetsbare verdachten
31. Valse bekentenissen
Week 5, Werkgroep 5,
Valse bekentenissen en gerechtelijke dwalingen
5. Over tunnelvisie
6. Heuristieken
19. Het interculturele verhoor
31. Valse bekentenissen = Herhaling week 4
35. Rechterlijke dwalingen
Week 6, Werkgroep 6 en 7
8. Psychologische invloeden op forensisch-technisch onderzoek
10. Alibi’s
15. Slachtofferverklaringen in juridische procedures= Herhaling week 3
13. Hervonden herinneringen = Herhaling week 2
,14. Het geheugen van kwetsbare getuigen
17. Het verhoren van een kind
Week 7, Werkgroep 8
Leugendetectie, tentamenresponsie en uitloop
6. Heuristieken = Herhaling week 5
24. Leugendetectie met de polygraaf
25. Leugendetectie door te letten op non-verbaal gedrag
27. Het verband tussen consistentie en deceptie
,Week 1
Hoofdstuk 1. Over de rechtspsychologie
In strafzaken gaat het over mensen die vervolgd en berecht worden, over mensen die
slachtoffer zijn geworden van een misdrijf, over mensen die getuigen zijn, de
rechtsregels toepassen, beslissingen nemen in het kader van opsporing en vervolging,
en uiteindelijk over mensen de mensen die beslissingen nemen over schuld en over
straf. Het gehele proces van opsporing, vervolging en berechting vormt een context
waarin de psychologie een belangrijke rol speelt. De rechtspsychologie omvat alle
facetten van menselijk gedrag binnen die forensische context.
Het recht > een normatief systeem dat zich in eerste plaats gericht op het schuldigen op
te sporen, te vervolgen en te berechten en onschuldigen te beschermen.
Rechtspsychologie > descriptieve wetenschap dat zich bezighoudt met hoe mensen
zich daadwerkelijk gedragen, hoe beslissingen worden genomen en welke rol de
normatieve rechtsregels daarin spelen.
Forensisch psychologen > passen klinische psychologie toe op individuen in een
gerechtelijke context > ze houden zich vooral bezig met stoornissen,
toerekeningsvatbaarheid en recidiverisico van verdachten wat leidt tot
diagnosestellingen die een rol kunnen spelen in rechterlijke oordelen over schuld en
straf > terwijl rechtspsychologen vooral vanuit de cognitieve psychologie en de
functieleer kijken naar het gedrag van mensen dat onder invloed van het recht zou
moeten staan. Ze buigen zich over de rol van algemeen menselijke functies als
waarnemen, zich herinneren en beslissen (toegepaste wetenschap).
Een kleine geschiedenis
William stern: Grondlegger van de rechtspsychologie
Kernzin: ‘Die Fehlerlose Erinnerung ist nicht die Regel, sondern die Ausnahme. Und
selbst der Eid ist kein Schutz gegen Erinnerungstauschungen’. > ‘De foutloze herinnering
is niet de regel, maar de uitzondering. En zelfs de eed biedt geen bescherming tegen
herinneringsillusies’.
- Wirklichkeisversuche
In Nederland
- De rechtspsychologie in NL begon door Jan Simon die de wirklichkeitversuche
voorlegde aan zijn studenten. Hij voerde een experiment uit waaruit bleek dat veel
waarnemingen van studenten niet overeen kwamen.
- Hans Crombag, Peter van Koppen en Willem Albert Wagenaar publiceerden ‘Een
theorie over rechterlijke beslissingen’.
Deelgebieden van deskundigheid in strafzaken
Rechtspsychologen doen niet alleen wetenschappelijk onderzoek maar ze dragen ook
actief bij aan de rechtspraktijk als deskundigen in concrete straf- en civiele zaken.
In 2017 is het NRGD (Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen) opgericht dat
rechtspsychologie op deelt in 3 deelgebieden:
1. Validiteit van verklaringen
- Beoordeel de betrouwbaarheid van de verklaringen van persoon X
o Betrouwbaarheid: hoe consistent is een verklaring
o Validiteit: hoe dicht ligt de verklaring bij de werkelijkheid/waarheid.
, - De analyse van de gestelde vragen in een verhoor die een sterke invloed hebben op
de verklaring.
2. Leugendetectie
- Evaluaties van verbale en non-verbale leugendetectietechnieken, alsmede testen
waarmee het simuleren van stoornissen kan worden gedetecteerd.
3. Bewijs en bewijsvergaring
- Kan bestaan uit brede en/of nauwe analyses. Een voorbeeld van een brede analyse
betreft het toepassen van psychologische inzichten over biases (=structurele
denkfouten) tijdens het opsporingsonderzoek. Een voorbeeld van een nauwe analyse
betreft een evaluatie van een uitgevoerde herkenningsprocedure.
Recente ontwikkelingen
Het is niet aan de rechtspsychologie om bewijs te vergaren over een zaak maar wel om
de manier waarom het bewijs is gepresenteerd in het verhoor te beoordelen.
Tussen wet en wetenschap
De rechtspsychologische deskundige moet een goed onderbouwde analyse maken
zonder daarbij op de stoel van de rechter te gaan zitten. De rechter moet daarbij de
bijdrage van de rechtspsycholoog op waarde schatten.
Hoofdstuk 2. Klassieke experimenten in de rechtspsychologie
De rechtspsychologie is een empirische wetenschap, het is een toegepaste vorm van de
psychologie: toegepast op gedrag en functioneren van alle rechtssubjecten en
professionals die werkzaam zijn in de strafrechtketen.
De KLASSIEKE EXPERIMENTELE ONDERZOEKSVORM:
-Dmv experimenten is het mogelijk om bepaalde oorzakelijke effecten te onderzoeken
terwijl allerlei mogelijk storende invloeden systematisch erbuiten worden gehouden
- Hoge interne validiteit
- Lage externe validiteit= generaliseerbaarheid
-Proefpersonen dienen eigenlijk at random te
worden toegewezen om zuiver te zijn anders
noem je het een quasi-experimenteel
onderzoek > minder hoge interne validiteit.
Week 1, Werkgroep 1,
Introductie: Wat is rechtspsychologie? & Over rechtvaardigheid
1. Over de rechtspsychologie
2. Klassieke experimenten in de rechtspsychologie
3. Rechtspsychologie en strafrecht: een gelukkig huwelijk?
32. Schuld toedelen
33. Straffende rechters en psychologische denkeigenaardigheden
Week 2, Werkgroep 2,
Getuigen: waarneming, geheugen, signalementen en herkenningen
12. Het geheugen van getuigen
13. Hervonden herinneringen
20. Fundamenten van herkennen
21. Herkenningsprocedures
22. De rol van compo’s in het opsporingsonderzoek
Week 3, Werkgroep 3,
Aangiftes van verkrachting, signalementen en het herkennen van stemmen
11. Echte en valse aangiftes van verkrachting
12. Het geheugen van getuigen = Herhaling week 2
15. Slachtofferverklaringen in juridische procedures
20. Fundamenten van herkennen = Herhaling week 2
21. Herkenningsprocedures = Herhaling week 2
Week 4, Werkgroep 4,
Verklaringen van verdachten, van terecht ontkennen naar vals bekennen
4. De waarde van het bewijs
7. De rechtspsycholoog als deskundige
28. Het verhoor van verdachten 2.0
30. Kwetsbare verdachten
31. Valse bekentenissen
Week 5, Werkgroep 5,
Valse bekentenissen en gerechtelijke dwalingen
5. Over tunnelvisie
6. Heuristieken
19. Het interculturele verhoor
31. Valse bekentenissen = Herhaling week 4
35. Rechterlijke dwalingen
Week 6, Werkgroep 6 en 7
8. Psychologische invloeden op forensisch-technisch onderzoek
10. Alibi’s
15. Slachtofferverklaringen in juridische procedures= Herhaling week 3
13. Hervonden herinneringen = Herhaling week 2
,14. Het geheugen van kwetsbare getuigen
17. Het verhoren van een kind
Week 7, Werkgroep 8
Leugendetectie, tentamenresponsie en uitloop
6. Heuristieken = Herhaling week 5
24. Leugendetectie met de polygraaf
25. Leugendetectie door te letten op non-verbaal gedrag
27. Het verband tussen consistentie en deceptie
,Week 1
Hoofdstuk 1. Over de rechtspsychologie
In strafzaken gaat het over mensen die vervolgd en berecht worden, over mensen die
slachtoffer zijn geworden van een misdrijf, over mensen die getuigen zijn, de
rechtsregels toepassen, beslissingen nemen in het kader van opsporing en vervolging,
en uiteindelijk over mensen de mensen die beslissingen nemen over schuld en over
straf. Het gehele proces van opsporing, vervolging en berechting vormt een context
waarin de psychologie een belangrijke rol speelt. De rechtspsychologie omvat alle
facetten van menselijk gedrag binnen die forensische context.
Het recht > een normatief systeem dat zich in eerste plaats gericht op het schuldigen op
te sporen, te vervolgen en te berechten en onschuldigen te beschermen.
Rechtspsychologie > descriptieve wetenschap dat zich bezighoudt met hoe mensen
zich daadwerkelijk gedragen, hoe beslissingen worden genomen en welke rol de
normatieve rechtsregels daarin spelen.
Forensisch psychologen > passen klinische psychologie toe op individuen in een
gerechtelijke context > ze houden zich vooral bezig met stoornissen,
toerekeningsvatbaarheid en recidiverisico van verdachten wat leidt tot
diagnosestellingen die een rol kunnen spelen in rechterlijke oordelen over schuld en
straf > terwijl rechtspsychologen vooral vanuit de cognitieve psychologie en de
functieleer kijken naar het gedrag van mensen dat onder invloed van het recht zou
moeten staan. Ze buigen zich over de rol van algemeen menselijke functies als
waarnemen, zich herinneren en beslissen (toegepaste wetenschap).
Een kleine geschiedenis
William stern: Grondlegger van de rechtspsychologie
Kernzin: ‘Die Fehlerlose Erinnerung ist nicht die Regel, sondern die Ausnahme. Und
selbst der Eid ist kein Schutz gegen Erinnerungstauschungen’. > ‘De foutloze herinnering
is niet de regel, maar de uitzondering. En zelfs de eed biedt geen bescherming tegen
herinneringsillusies’.
- Wirklichkeisversuche
In Nederland
- De rechtspsychologie in NL begon door Jan Simon die de wirklichkeitversuche
voorlegde aan zijn studenten. Hij voerde een experiment uit waaruit bleek dat veel
waarnemingen van studenten niet overeen kwamen.
- Hans Crombag, Peter van Koppen en Willem Albert Wagenaar publiceerden ‘Een
theorie over rechterlijke beslissingen’.
Deelgebieden van deskundigheid in strafzaken
Rechtspsychologen doen niet alleen wetenschappelijk onderzoek maar ze dragen ook
actief bij aan de rechtspraktijk als deskundigen in concrete straf- en civiele zaken.
In 2017 is het NRGD (Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen) opgericht dat
rechtspsychologie op deelt in 3 deelgebieden:
1. Validiteit van verklaringen
- Beoordeel de betrouwbaarheid van de verklaringen van persoon X
o Betrouwbaarheid: hoe consistent is een verklaring
o Validiteit: hoe dicht ligt de verklaring bij de werkelijkheid/waarheid.
, - De analyse van de gestelde vragen in een verhoor die een sterke invloed hebben op
de verklaring.
2. Leugendetectie
- Evaluaties van verbale en non-verbale leugendetectietechnieken, alsmede testen
waarmee het simuleren van stoornissen kan worden gedetecteerd.
3. Bewijs en bewijsvergaring
- Kan bestaan uit brede en/of nauwe analyses. Een voorbeeld van een brede analyse
betreft het toepassen van psychologische inzichten over biases (=structurele
denkfouten) tijdens het opsporingsonderzoek. Een voorbeeld van een nauwe analyse
betreft een evaluatie van een uitgevoerde herkenningsprocedure.
Recente ontwikkelingen
Het is niet aan de rechtspsychologie om bewijs te vergaren over een zaak maar wel om
de manier waarom het bewijs is gepresenteerd in het verhoor te beoordelen.
Tussen wet en wetenschap
De rechtspsychologische deskundige moet een goed onderbouwde analyse maken
zonder daarbij op de stoel van de rechter te gaan zitten. De rechter moet daarbij de
bijdrage van de rechtspsycholoog op waarde schatten.
Hoofdstuk 2. Klassieke experimenten in de rechtspsychologie
De rechtspsychologie is een empirische wetenschap, het is een toegepaste vorm van de
psychologie: toegepast op gedrag en functioneren van alle rechtssubjecten en
professionals die werkzaam zijn in de strafrechtketen.
De KLASSIEKE EXPERIMENTELE ONDERZOEKSVORM:
-Dmv experimenten is het mogelijk om bepaalde oorzakelijke effecten te onderzoeken
terwijl allerlei mogelijk storende invloeden systematisch erbuiten worden gehouden
- Hoge interne validiteit
- Lage externe validiteit= generaliseerbaarheid
-Proefpersonen dienen eigenlijk at random te
worden toegewezen om zuiver te zijn anders
noem je het een quasi-experimenteel
onderzoek > minder hoge interne validiteit.
