Handleiding onderwijs verdiepend materieel strafrecht,
thema ‘Euthanasie door artsen’, maandag 18 november 2019
In twee onderwijsbijeenkomsten komen twee bijzondere misdrijven tegen het leven nader aan de
orde. Dat betreft euthanasie (art. 293 Sr) en hulp bij zelfdoding (art. 294, in het bijzonder lid 2 Sr).
Beide artikelen samen bevatten een voorziening van niet strafbaarheid in geval van handelen van een
arts. De bijzondere strafuitsluitingsgrond voor de arts bij euthanasie (en hulp bij zelfdoding) is
verbonden met de nadere regeling in de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij
zelfdoding (Wtl). De onderwijsbijeenkomst van 18 november 2019 gaat over deze bijzondere
uitsluitingsgrond voor de arts, de Wtl en de daarbij behorende discussies.
In de jaren zeventig van de vorige eeuw is de strafbaarstelling van euthanasie sterk in discussie
geraakt. Opvallend is dat de ontwikkeling van decriminalisering van euthanasie in Nederland is
toegesneden op de arts. In de jurisprudentie is de basis gelegd voor de zorgvuldigheidseisen van de
Wtl en het onder voorwaarden straffeloos uitvoeren van euthanasie. Tijdens het college wordt
stilgestaan bij deze ontwikkeling. Vervolgens komen de doelstellingen van de Wtl en de voorwaarden
voor een geldig beroep op de bijzondere strafuitsluitingsgrond aan bod. Daarnaast besteden we
aandacht aan de mechanismen van toezicht (verhouding regionale toetsingscommissies, de inspectie
en het openbaar ministerie) en de legitimiteit van de oordelenlijn van de regionale
toetsingscommissies euthanasie. Voorts gaan we in op enkele probleemgebieden van de Wtl en de
beslissing op de (eerste) strafvervolging tegen een arts inzake euthanasie op basis van een
schriftelijke wilsverklaring.
Aandachtspunten ter voorbereiding van het college:
Het Schoonheim-arrest (NJ 1985/106) geldt als het basisarrest voor euthanasie:
- Welke modaliteit voor het straffeloos uitvoeren van euthanasie door een arts heeft de Hoge
Raad in het Schoonheim-arrest gehonoreerd en onder welke voorwaarden?
o Legitimatie voor euthanasie door een arts; Beroep op noodtoestand medisch
ethiek, conflict van plichten, objectief. Alleen een arts kan naar objectief medisch
inzicht een door noodtoestand gerechtvaardigde keuzen voor euthanasie hebben
maken. Conflict van plichten; naleven wet en geen handelingen tegen het leven vs
plicht van arts om naar medische ethische normen en naar objectief medisch inzicht
van een arts ondragelijk medisch lijden aan de patiënt te besparen
- Welke andere mogelijke modaliteiten voor het straffeloos levensbeëindigend handelen door
een arts op verzoek van diens patiënt zijn door de Hoge Raad in het Schoonheim-arrest
verworpen en waarom?
o Ontbreken van de materiële wederrechtelijkheid. Het bestanddeel ‘van het leven
beroven’ dient ruimer te worden geïnterpreteerd. Hieronder dient elke vorm van
levensbeneming te vallen. Menselijk leven is meer eerbied door de wet niet na te
leven dan wel na te leven (standpunt verdediging; het menselijk leven wordt meer
eerbiedigt door de euthanasie dan de betreffende persoon in leven te laten)
o Zorgvuldig handelende arts ‘beroofd’ niet van het leven in de zin van art. 293
1
, o Het plegen van het feit was onder de gegeven omstandigheden gerechtvaardigd en
daarom wegens het ontbreken van materiële wederrechtelijkheid niet strafbaar
(Veearts-arrest)
o Het strafrecht respecteert het beroepsrecht van de arts, medische exceptie
o Psychische overmacht ex art 40 Sr; is goed gemotiveerd in het arrest, maar niet van
toepassing in casu
(artikel Mevis week 1 is van belang)
Op 1 april 2002 is de Wtl in werking getreden. Kijkend naar dit stelsel:
Waarom zou gezegd kunnen worden dat het handelen van de arts dubbel wordt getoetst,
zowel vooraf als achteraf?
o voor uitvoeren van de euthanasie dient te worden getoetst aan de zorgvuldigheidseisen
van de Wtl ex art 293 lid 2 Sr. Een van de eisen is dat het verzoek door een
onafhankelijke SCAN-arts moet worden beoordeeld. Er is sprake van een toetsing
achteraf omdat elke uitgevoerde euthanasie door de Rte dient te worden getoetst
Vanaf welk moment is de arts onder de Wtl verdachte ter zake van art. 293 lid 1 Sr?
o Vanaf het moment dat euthanasie wordt uitgevoerd, verdachte met een vermoede
van straffeloosheid (Mevis)
En tot welk moment heeft hij die status?
o Totdat bewezen is dat de arts alle zorgvuldigheidscriteria van de Wtl heeft nageleefd
en de euthanasie bij de gemeentelijke lijkschouwer heeft gemeld. ??
Wat betekent dit voor de meldingsplicht van de arts in art. 293 lid 1 Sr (denk aan nemo
tenetur)?
o ??
Wat als de Rte na eerste check/eerste gesprek twijfels heeft of arts zorgvuldig heeft
gehandeld en de arts uitnodigt voor een tweede gesprek c.q. tot het verstrekken van nadere
inlichtingen?
o
Bestudeer de beslissing op de (eerste) strafvervolging tegen een arts inzake euthanasie (op basis van
een wilsverklaring): Rb Den Haag 11 september 2019, ECLI:NL:RBDHA:2019:9506 en vergelijk het
vonnis met het oordeel van de Rte en de uitspraak van het Centraal Tuchtcollege voor de
Gezondheidszorg.
- Hoe beoordeelt u de combinatie van een tuchtrechtelijke en strafrechtelijke procedure in het
licht van het ne bis in idem-beginsel?
o Het kan naast elkaar. Tuchtrecht; overtreden van medische normen die gekoppeld
zijn aan het professionele handelen van de verdachte ogv Wet BIG (zie uitspraak
CTG), Strafrechter: uitleggen van art 293 lid 1 Sr en de bijzondere
rechtveraardighingsgrond ex 293 lid 2 Sr jo art 2 lid 2 Wtl.
- Acht u het vonnis van de rechtbank inhoudelijk juist?
o Noot Schalken! Legt uit waar vraagtekens zijn te plaatsen
- Wat vindt u van de mogelijkheid om tegen een oordeel van een Rte cassatie in belang der
wet in te stellen?
o
2
thema ‘Euthanasie door artsen’, maandag 18 november 2019
In twee onderwijsbijeenkomsten komen twee bijzondere misdrijven tegen het leven nader aan de
orde. Dat betreft euthanasie (art. 293 Sr) en hulp bij zelfdoding (art. 294, in het bijzonder lid 2 Sr).
Beide artikelen samen bevatten een voorziening van niet strafbaarheid in geval van handelen van een
arts. De bijzondere strafuitsluitingsgrond voor de arts bij euthanasie (en hulp bij zelfdoding) is
verbonden met de nadere regeling in de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij
zelfdoding (Wtl). De onderwijsbijeenkomst van 18 november 2019 gaat over deze bijzondere
uitsluitingsgrond voor de arts, de Wtl en de daarbij behorende discussies.
In de jaren zeventig van de vorige eeuw is de strafbaarstelling van euthanasie sterk in discussie
geraakt. Opvallend is dat de ontwikkeling van decriminalisering van euthanasie in Nederland is
toegesneden op de arts. In de jurisprudentie is de basis gelegd voor de zorgvuldigheidseisen van de
Wtl en het onder voorwaarden straffeloos uitvoeren van euthanasie. Tijdens het college wordt
stilgestaan bij deze ontwikkeling. Vervolgens komen de doelstellingen van de Wtl en de voorwaarden
voor een geldig beroep op de bijzondere strafuitsluitingsgrond aan bod. Daarnaast besteden we
aandacht aan de mechanismen van toezicht (verhouding regionale toetsingscommissies, de inspectie
en het openbaar ministerie) en de legitimiteit van de oordelenlijn van de regionale
toetsingscommissies euthanasie. Voorts gaan we in op enkele probleemgebieden van de Wtl en de
beslissing op de (eerste) strafvervolging tegen een arts inzake euthanasie op basis van een
schriftelijke wilsverklaring.
Aandachtspunten ter voorbereiding van het college:
Het Schoonheim-arrest (NJ 1985/106) geldt als het basisarrest voor euthanasie:
- Welke modaliteit voor het straffeloos uitvoeren van euthanasie door een arts heeft de Hoge
Raad in het Schoonheim-arrest gehonoreerd en onder welke voorwaarden?
o Legitimatie voor euthanasie door een arts; Beroep op noodtoestand medisch
ethiek, conflict van plichten, objectief. Alleen een arts kan naar objectief medisch
inzicht een door noodtoestand gerechtvaardigde keuzen voor euthanasie hebben
maken. Conflict van plichten; naleven wet en geen handelingen tegen het leven vs
plicht van arts om naar medische ethische normen en naar objectief medisch inzicht
van een arts ondragelijk medisch lijden aan de patiënt te besparen
- Welke andere mogelijke modaliteiten voor het straffeloos levensbeëindigend handelen door
een arts op verzoek van diens patiënt zijn door de Hoge Raad in het Schoonheim-arrest
verworpen en waarom?
o Ontbreken van de materiële wederrechtelijkheid. Het bestanddeel ‘van het leven
beroven’ dient ruimer te worden geïnterpreteerd. Hieronder dient elke vorm van
levensbeneming te vallen. Menselijk leven is meer eerbied door de wet niet na te
leven dan wel na te leven (standpunt verdediging; het menselijk leven wordt meer
eerbiedigt door de euthanasie dan de betreffende persoon in leven te laten)
o Zorgvuldig handelende arts ‘beroofd’ niet van het leven in de zin van art. 293
1
, o Het plegen van het feit was onder de gegeven omstandigheden gerechtvaardigd en
daarom wegens het ontbreken van materiële wederrechtelijkheid niet strafbaar
(Veearts-arrest)
o Het strafrecht respecteert het beroepsrecht van de arts, medische exceptie
o Psychische overmacht ex art 40 Sr; is goed gemotiveerd in het arrest, maar niet van
toepassing in casu
(artikel Mevis week 1 is van belang)
Op 1 april 2002 is de Wtl in werking getreden. Kijkend naar dit stelsel:
Waarom zou gezegd kunnen worden dat het handelen van de arts dubbel wordt getoetst,
zowel vooraf als achteraf?
o voor uitvoeren van de euthanasie dient te worden getoetst aan de zorgvuldigheidseisen
van de Wtl ex art 293 lid 2 Sr. Een van de eisen is dat het verzoek door een
onafhankelijke SCAN-arts moet worden beoordeeld. Er is sprake van een toetsing
achteraf omdat elke uitgevoerde euthanasie door de Rte dient te worden getoetst
Vanaf welk moment is de arts onder de Wtl verdachte ter zake van art. 293 lid 1 Sr?
o Vanaf het moment dat euthanasie wordt uitgevoerd, verdachte met een vermoede
van straffeloosheid (Mevis)
En tot welk moment heeft hij die status?
o Totdat bewezen is dat de arts alle zorgvuldigheidscriteria van de Wtl heeft nageleefd
en de euthanasie bij de gemeentelijke lijkschouwer heeft gemeld. ??
Wat betekent dit voor de meldingsplicht van de arts in art. 293 lid 1 Sr (denk aan nemo
tenetur)?
o ??
Wat als de Rte na eerste check/eerste gesprek twijfels heeft of arts zorgvuldig heeft
gehandeld en de arts uitnodigt voor een tweede gesprek c.q. tot het verstrekken van nadere
inlichtingen?
o
Bestudeer de beslissing op de (eerste) strafvervolging tegen een arts inzake euthanasie (op basis van
een wilsverklaring): Rb Den Haag 11 september 2019, ECLI:NL:RBDHA:2019:9506 en vergelijk het
vonnis met het oordeel van de Rte en de uitspraak van het Centraal Tuchtcollege voor de
Gezondheidszorg.
- Hoe beoordeelt u de combinatie van een tuchtrechtelijke en strafrechtelijke procedure in het
licht van het ne bis in idem-beginsel?
o Het kan naast elkaar. Tuchtrecht; overtreden van medische normen die gekoppeld
zijn aan het professionele handelen van de verdachte ogv Wet BIG (zie uitspraak
CTG), Strafrechter: uitleggen van art 293 lid 1 Sr en de bijzondere
rechtveraardighingsgrond ex 293 lid 2 Sr jo art 2 lid 2 Wtl.
- Acht u het vonnis van de rechtbank inhoudelijk juist?
o Noot Schalken! Legt uit waar vraagtekens zijn te plaatsen
- Wat vindt u van de mogelijkheid om tegen een oordeel van een Rte cassatie in belang der
wet in te stellen?
o
2
