Maatschappijleer samenvatting Thema Rechtsstaat

Maatschappijleer Rechtsstaat
Sociaal contract: we willen in een moderne maatschappij bepaalde vrijheden afstaan in ruil
voor een meer beschermd bestaan. Zo legitimeren we dat de overheid bepaald gezag heeft
en bijvoorbeeld mag straffen. Het gezag van de overheid moet daarbij wel vastgelegd zijn in
wetgeving.

Mensen in een samenleving hebben als het ware een gezamenlijk vredesakkoord, waarbij de
overheid het geweldsmonopolie bezit om de vrede te bewaken en onafhankelijke rechters
straffen mogen toekennen.
Geweldsmonopolie: de overheid heeft dit in Nederland en het houdt in dat zij als enige
geweld mag gebruiken met als doel meer veiligheid creëren.
De maximumstraffen staan in het wetboek van strafrecht. Het zijn wetten die tot stand komen
doordat de volksvertegenwoordiging daarop stemt.

Sociaaldemocraten (linkse partijen):
- Maatschappelijke oorzaken criminaliteit:
 Preventieve maatregelen
 Verbetering maatschappelijke omstandigheden
 Ex-delinquenten nieuwe kansen
 Gedragsregels worden pas echt nageleefd als achterliggende waarden erkend
worden




Christendemocraten:
 Streng optreden overheid, omdat mens is geneigd tot het kwade
- Maatschappelijke oorzaak: uitgehold normbesef:
 Afwezigheid publiek moraal
 Belang gezin, school en maatschappelijk middenveld. Zij zijn socialiserende
instituties.

, Liberalen (rechtse partijen):
- Rationalistisch individualisme:
 Mensen zijn rationeel denkende wezens die kosten en baten afwegen.
 Handhaven rechtsregels
 Repressie

Twee denkrichtingen:
 Klassieke school → rechtsgelijkheid. Mensen zijn rationele wezens die kosten en
baten afwegen. Zij hebben een vrijwillige keuze voor de misdaad. Pakkans en
strafmaat moet omhoog. Generale preventie.
 Moderne richting → mensen zijn niet allemaal in staat het beste te kiezen (armoede
werkloosheid, dwang). Straf, hulp en heropvoeding zijn nodig. Waarden uit het
sociaal contract moeten worden aangeleerd. Er moeten strafrechtelijke maatregelen
zijn.

Huidig strafrecht:
- Klassieke school zien we terug in:
 Gelijkheidsbeginsel
 Strafbaarheidsbeginsel
 Onschuldpresumptie
- Moderne richting zien we terug in:
 Strafrechtelijke maatregelen
 Scholing in gevangenissen
 Taakstraffen

Legaliteitsbeginsel: iemands vrijheid kan alleen ingeperkt worden als de rechtmatigheid
van die beperking is vastgelegd in wetten en regels die door het parlement zijn aangenomen.
De macht van de overheid is vastgelegd in wetten en regels, waarbij ook de overheid zich
aan de wet moet houden.

Trias politica:
 Wetgevende macht
 Uitvoerende macht
 Rechterlijke macht

Klassieke grondrechten → moet de overheid garanderen en is mogelijk af te dwingen bij
de rechter.
Sociale grondrechten → moet de overheid zich actief voor inzetten maar kunnen niet
gegarandeerd worden. Het is niet af te dwingen bij de rechter.

Verticale werking → burgers tegenover de staat.
Horizontale werking → burgers tegenover elkaar.

Grondwet → beperkingen aan vrijheid. ‘Behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de
wet’.

Strafprocesrecht:
- Wetboek van strafvordering
 Recht op een eerlijk proces door onafhankelijke en onpartijdige
rechter
 Onschuldpresumptie
 Hele procedure gebonden aan wettelijke voorschriften
 Dwangmiddelen politie aan wettelijke voorschriften gebonden
 Recht op adequate verdediging