Samenvatting Moderne Stedenbouw 2020-2021 BT.MSW.V16
Hoorcollege 1:
Voorlopers van de Moderne Stedenbouw 1850 – 1900
Leerdoelen:
1) Je kunt de relatie tussen Stedenbouw, architectuur en landschap benoemen
2) Je hebt kennis van de karakteristieke stedenbouwkundige kenmerken van:
- De gevolgen van de Industriële Revolutie op de ontwikkeling van de stad
- Het Parijs van Eugène Haussmann (1853)
- Het Barcelona van Ildefonso Cerdà (1859)
- Het Wenen van de Rignstraβe (1857)
3) Reacties op deze ‘voorlopers’
- Camillo Sitte
1. Wat is stedenbouw?
a. waaraan herken je de stad?
b. stedenbouw vs. planologie, landschapsarchitectuur en architectuur
c. voorbeelden uit eigen praktijk
2. Voorlopers op de moderne stedenbouw
a. inleiding: gevolgen van de Industriële Revolutie
b. Het Parijs van Eugène Haussmann (1853)
c. Het Barcelona van Ildefonso Cerdà (1859)
d. Wenen van de Rignstraβe (1857)
3. Reacties op deze ‘voorlopers’
a. Camillo Sitte
H1: Reader Stedenbouw
Stedenbouw is een kunde, geen kust
Met een schone lei beginnen, structuur aanbrengen en/of verbeteren
,1. Wat is stedenbouw? a. waaraan herken je een stad?
- grachten
- havens
1.1 Dimensies in de stedenbouw:
> eerste dimensie (?):
- de stedenbouwkundig ontwerper
> tweede dimensies:
- platte (vlekken-) plankaarten
> drie dimensies:
- de allereerste stedenbouwkundigen tekende vogelvluchten van hele stadsdelen
- als totaalplan en eindbeeld
- tegenwoordig vaak als bebouwingsstructuur
> vierde dimensies (tijd):
- korte duur (architectuur)
- middellange duur (stedenbouw)
- lange duur (gebruik)
> vijfde dimensies:
- mobilisatie en bundelen van vertrouwen
Hoe sluit je aan op de identiteit van de stad?:
> dimensioneren op de schaal van:
- regio & stad
- buurt & wijk
- blok & straat
> ordenen en vormgeven:
- van de openbare ruimte
> samenhang en structuur vinden:
- dat is daarbij het doel
> op elk schaalniveau:
- van stad tot gebouw, tot gevel, tot detail
> stedenbouw is:
- structuur aanbrengen / verbeteren
- vormgeven
- voorwaarden scheppen (voor alle volgende partijen)
,1. Wat is stedenbouw? b. stedenbouw vs. planologie, landschapsarchitectuur en architectuur
Stedenbouwkundige tekeningen:
> stedenbouw als:
- communicatiemiddel
- bij analyse en ontwerpend onderzoek (visie!)
> voorbeelden van de stedenbouwkundige visie:
- kaart / plattegrond
- vogelvlucht
- perspectief
- doorsnede / profiel
Stedenbouw versus Planologie:
> Stedenbouw:
- vanuit inventarisatie ontwikkelen van een
ruimtelijke
- werkwijze: locatie onderzoek, ruimtelijke
verkenning, ontwerpvoorstellen
- resultaten vooral vastgelegd in beelden
> Planologie:
- vanuit sociale wetenschap bestemmingen
aanwijzen in de ruimtelijke ordening
- werkwijze: onderzoek, probleem- en behoefte-
analyses, doelstellingen, uitgangspunten,
opstellen functioneel programma, ontwikkelings-
richting
- resultaten worden vastgelegd in woorden en
beleidsnota’s
Stedenbouw versus Landschapsarchitectuur:
> Stedenbouwkundige:
- ontwerpen reageren op culturele elementen
- de bebouwde omgeving staat centraal
> Landschapsarchitect:
- ontwerpen reageren op natuurlijke elementen
- de groene context staat centraal
,Stedenbouw versus Landschapsarchitectuur:
> Stedenbouw > Architectuur
- algemeen belang - privaat belang
- overheid - private partij
- de situatie - het gebouw
- van buitenaf - van binnenuit
- de voorwaarden - het eindbeeld
- (middel)lange termijn - korte termijn
- multidisciplinair - monodisciplinair
> ruimtelijke samenhang
- verbindingen met de stad
- openbare ruimte en bouwblokken
- buitenruimte en architectuur
,1. Wat is stedenbouw? c. voorbeelden uit eigen praktijk (geen tentamenstof)
Voorbeeld uit eigen praktijk: ontwerpen vanuit maquettes
Voorbeeld uit eigen praktijk: stedenbouw op gebouwniveau
Voorbeeld uit eigen praktijk: ontwerpen van stedelijke ruimten
Voorbeeld uit eigen praktijk: ontwerpen vanuit een filosofie
Voorbeeld uit eigen praktijk: ontwerpen vanuit een structuurvisie
,2. Voorlopers van de moderne stedenbouw a. inleiding: gevolgen v/d I.R.
Reactie op Industriële Revolutie (vanaf 1750)
> Wat zijn de effecten op de Europese stad in de 19 e eeuw?:
- uitvinding stoommachine: fabrieken: grootschalige productie goederen
- uitvinding stoomtrein transport: continentale verspreiding en welvaart
1. aanleg nieuwe infrastructuur voor verkeer en vervoer (via land en water)
2. regionale bereikbaarheid steden door aanleg spoorlijnen (Londen, Amsterdam)
Reactie op Industriële Revolutie (periode 1700 – 1850)
3. explosieve bevolkingsgroei in steden
oorzaken:
- opkomst nieuwe transportmiddelen (trein/tram/stoomboot)
- aanleg bijbehorende infrastructuur (spoor en wegen)
- toename van de industriële welvaart in de grote stad
- massale bevolkingsmigratie van platteland naar stad
- verdichting en vervuiling van de oude (vestiging)steden
4. wantoestanden in de woonomstandigheden van de arbeidersbevolking
5. Wantoestanden zorgen voor het uitbreken van tuberculose, tyfus en cholera
oorzaken:
- overbevolking (zowel oude wijken als nieuwe buitenwijken)
- snelle revolutiebouw (met onsolide huizen en woonkazernes
- gemeenschappelijke sanitaire voorzieningen (vaak nog in de buitenlucht)
- chronisch gebrek aan hygiëne (sanitair, verlichting, ventilatie en open ruimten)
- ontoereikende afvoersystemen (stad is een vuilnisbelt)
> Stedenbouwkundige opgaven 19e eeuw:
- gezondheidsvraagstuk (hygiënische aspecten)
- schoonheid van de stad (esthetische aspecten)
- constructie en materialisatie (technische aspecten)
- grondexploitatie van de stad (economische aspecten)
- overeenkomsten: beheersing, technische controle en overzicht stedelijke groei
> Plannen voor explosief groeiende steden:
1. Reconstructieplan: 2. Uitbreidingsplan: 3. Inbreidingsplan:
- Parijs, Frankrijk - Barcelona, Spanje - Wenen, Oostenrijk
- Haussmann - Cerdà - Van Sicardsbrug &
Van der Nüll
,2. Voorlopers van de moderne stedenbouw b. Het Parijs van Eugène Haussmann (1853)
Baron George Eugène Haussmann (1809 – 1891)
Drukt in opdracht van keizer Lodewijk-Napoleon anderhalve eeuw geleden zijn stempel op
Parijs
Boulevard Stad (1853 – 1882)
Haussmann sloopt de oude middeleeuwse straten voor de aanleg van een nieuwe boulevard
Karakteristiek beeld Plan Haussmann:
brede boulevards met grote pleinen in het dicht bebouwde stadsweefsel
> Reconstructieplan:
- voor de bestaande hoofdstad Parijs (doorbraken dichtgeslibde middeleeuwse
stadsstructuur)
> Representatieve Stedenbouw:
- netwerk van nieuwe brede boulevards ter vervanging oude nauwe stadsstraten
> Uitdrukking van Bourgeoisiemoderne:
- burgerlijke stad vs. arbeiders in de stadsrand
,Het Parijs van Haussmann is een ‘Gesamtkunstwerk’, een netwerk van Boulevards, met
samenhangende architectuur van bouwblokken, straatwanden en plattegronden… t/m
reclamezuilen en kiosken die doordacht ontworpen werden
Aaneenhechting van de oude en de nieuwe bebouwing als ware huzarenstukjes
(1) Boulevard Haussmann geflankeerd door bomenrijen en gesloten bouwblokken
(2) Ovaalvormige pleinen als plaatselijke verbreding v/e straat (Place Haussmann)
(3) Een gereedschapskist vol pleinvormen, beplantingen en straatmeubilair
(1) (2) (3)
,2. Voorlopers van de moderne stedenbouw c. Het Barcelona van Ildefonso Cerdà (1859)
Spaans ingenieur Ildefons Cerdà (1815 –1876)
Plan Cerdà = gridstad "L’Eixample" (1859 tot heden):
Karakteristiek beeld Cerdà grid:
orthogonale bebouwingsstructuur met aansluiting op oude stad en diagonaal
> Uitbreidingsplan
- op de bestaande middeleeuwse stad (verkeerstructuur = hoofduitgangspunt)
> Wetenschappelijke stedenbouw
- waarbij de maatschappij continue aan verandering onderhevig is.
> Uitdrukking sociaaleconomisch geheel
- (Catalaanse burger-én arbeidersklasse)
, ‘Ensanche’ (Spaans) of ‘Eixample’ (Catalaans) hetgeen ‘uitbreiding’ betekenend
(1) Meso schaal: middeleeuwse stad met uitbreiding (Ensance) en twee diagonale
hoofdassen
(2) Meso schaal: brede allee (Ramblas) haaks op de kust als verbinding met oude binnenstad
(3) Bijzondere aandacht voor aansluiting tussen bouwblokken en straten/pleinen
(1)
(2)
(3)
Hoorcollege 1:
Voorlopers van de Moderne Stedenbouw 1850 – 1900
Leerdoelen:
1) Je kunt de relatie tussen Stedenbouw, architectuur en landschap benoemen
2) Je hebt kennis van de karakteristieke stedenbouwkundige kenmerken van:
- De gevolgen van de Industriële Revolutie op de ontwikkeling van de stad
- Het Parijs van Eugène Haussmann (1853)
- Het Barcelona van Ildefonso Cerdà (1859)
- Het Wenen van de Rignstraβe (1857)
3) Reacties op deze ‘voorlopers’
- Camillo Sitte
1. Wat is stedenbouw?
a. waaraan herken je de stad?
b. stedenbouw vs. planologie, landschapsarchitectuur en architectuur
c. voorbeelden uit eigen praktijk
2. Voorlopers op de moderne stedenbouw
a. inleiding: gevolgen van de Industriële Revolutie
b. Het Parijs van Eugène Haussmann (1853)
c. Het Barcelona van Ildefonso Cerdà (1859)
d. Wenen van de Rignstraβe (1857)
3. Reacties op deze ‘voorlopers’
a. Camillo Sitte
H1: Reader Stedenbouw
Stedenbouw is een kunde, geen kust
Met een schone lei beginnen, structuur aanbrengen en/of verbeteren
,1. Wat is stedenbouw? a. waaraan herken je een stad?
- grachten
- havens
1.1 Dimensies in de stedenbouw:
> eerste dimensie (?):
- de stedenbouwkundig ontwerper
> tweede dimensies:
- platte (vlekken-) plankaarten
> drie dimensies:
- de allereerste stedenbouwkundigen tekende vogelvluchten van hele stadsdelen
- als totaalplan en eindbeeld
- tegenwoordig vaak als bebouwingsstructuur
> vierde dimensies (tijd):
- korte duur (architectuur)
- middellange duur (stedenbouw)
- lange duur (gebruik)
> vijfde dimensies:
- mobilisatie en bundelen van vertrouwen
Hoe sluit je aan op de identiteit van de stad?:
> dimensioneren op de schaal van:
- regio & stad
- buurt & wijk
- blok & straat
> ordenen en vormgeven:
- van de openbare ruimte
> samenhang en structuur vinden:
- dat is daarbij het doel
> op elk schaalniveau:
- van stad tot gebouw, tot gevel, tot detail
> stedenbouw is:
- structuur aanbrengen / verbeteren
- vormgeven
- voorwaarden scheppen (voor alle volgende partijen)
,1. Wat is stedenbouw? b. stedenbouw vs. planologie, landschapsarchitectuur en architectuur
Stedenbouwkundige tekeningen:
> stedenbouw als:
- communicatiemiddel
- bij analyse en ontwerpend onderzoek (visie!)
> voorbeelden van de stedenbouwkundige visie:
- kaart / plattegrond
- vogelvlucht
- perspectief
- doorsnede / profiel
Stedenbouw versus Planologie:
> Stedenbouw:
- vanuit inventarisatie ontwikkelen van een
ruimtelijke
- werkwijze: locatie onderzoek, ruimtelijke
verkenning, ontwerpvoorstellen
- resultaten vooral vastgelegd in beelden
> Planologie:
- vanuit sociale wetenschap bestemmingen
aanwijzen in de ruimtelijke ordening
- werkwijze: onderzoek, probleem- en behoefte-
analyses, doelstellingen, uitgangspunten,
opstellen functioneel programma, ontwikkelings-
richting
- resultaten worden vastgelegd in woorden en
beleidsnota’s
Stedenbouw versus Landschapsarchitectuur:
> Stedenbouwkundige:
- ontwerpen reageren op culturele elementen
- de bebouwde omgeving staat centraal
> Landschapsarchitect:
- ontwerpen reageren op natuurlijke elementen
- de groene context staat centraal
,Stedenbouw versus Landschapsarchitectuur:
> Stedenbouw > Architectuur
- algemeen belang - privaat belang
- overheid - private partij
- de situatie - het gebouw
- van buitenaf - van binnenuit
- de voorwaarden - het eindbeeld
- (middel)lange termijn - korte termijn
- multidisciplinair - monodisciplinair
> ruimtelijke samenhang
- verbindingen met de stad
- openbare ruimte en bouwblokken
- buitenruimte en architectuur
,1. Wat is stedenbouw? c. voorbeelden uit eigen praktijk (geen tentamenstof)
Voorbeeld uit eigen praktijk: ontwerpen vanuit maquettes
Voorbeeld uit eigen praktijk: stedenbouw op gebouwniveau
Voorbeeld uit eigen praktijk: ontwerpen van stedelijke ruimten
Voorbeeld uit eigen praktijk: ontwerpen vanuit een filosofie
Voorbeeld uit eigen praktijk: ontwerpen vanuit een structuurvisie
,2. Voorlopers van de moderne stedenbouw a. inleiding: gevolgen v/d I.R.
Reactie op Industriële Revolutie (vanaf 1750)
> Wat zijn de effecten op de Europese stad in de 19 e eeuw?:
- uitvinding stoommachine: fabrieken: grootschalige productie goederen
- uitvinding stoomtrein transport: continentale verspreiding en welvaart
1. aanleg nieuwe infrastructuur voor verkeer en vervoer (via land en water)
2. regionale bereikbaarheid steden door aanleg spoorlijnen (Londen, Amsterdam)
Reactie op Industriële Revolutie (periode 1700 – 1850)
3. explosieve bevolkingsgroei in steden
oorzaken:
- opkomst nieuwe transportmiddelen (trein/tram/stoomboot)
- aanleg bijbehorende infrastructuur (spoor en wegen)
- toename van de industriële welvaart in de grote stad
- massale bevolkingsmigratie van platteland naar stad
- verdichting en vervuiling van de oude (vestiging)steden
4. wantoestanden in de woonomstandigheden van de arbeidersbevolking
5. Wantoestanden zorgen voor het uitbreken van tuberculose, tyfus en cholera
oorzaken:
- overbevolking (zowel oude wijken als nieuwe buitenwijken)
- snelle revolutiebouw (met onsolide huizen en woonkazernes
- gemeenschappelijke sanitaire voorzieningen (vaak nog in de buitenlucht)
- chronisch gebrek aan hygiëne (sanitair, verlichting, ventilatie en open ruimten)
- ontoereikende afvoersystemen (stad is een vuilnisbelt)
> Stedenbouwkundige opgaven 19e eeuw:
- gezondheidsvraagstuk (hygiënische aspecten)
- schoonheid van de stad (esthetische aspecten)
- constructie en materialisatie (technische aspecten)
- grondexploitatie van de stad (economische aspecten)
- overeenkomsten: beheersing, technische controle en overzicht stedelijke groei
> Plannen voor explosief groeiende steden:
1. Reconstructieplan: 2. Uitbreidingsplan: 3. Inbreidingsplan:
- Parijs, Frankrijk - Barcelona, Spanje - Wenen, Oostenrijk
- Haussmann - Cerdà - Van Sicardsbrug &
Van der Nüll
,2. Voorlopers van de moderne stedenbouw b. Het Parijs van Eugène Haussmann (1853)
Baron George Eugène Haussmann (1809 – 1891)
Drukt in opdracht van keizer Lodewijk-Napoleon anderhalve eeuw geleden zijn stempel op
Parijs
Boulevard Stad (1853 – 1882)
Haussmann sloopt de oude middeleeuwse straten voor de aanleg van een nieuwe boulevard
Karakteristiek beeld Plan Haussmann:
brede boulevards met grote pleinen in het dicht bebouwde stadsweefsel
> Reconstructieplan:
- voor de bestaande hoofdstad Parijs (doorbraken dichtgeslibde middeleeuwse
stadsstructuur)
> Representatieve Stedenbouw:
- netwerk van nieuwe brede boulevards ter vervanging oude nauwe stadsstraten
> Uitdrukking van Bourgeoisiemoderne:
- burgerlijke stad vs. arbeiders in de stadsrand
,Het Parijs van Haussmann is een ‘Gesamtkunstwerk’, een netwerk van Boulevards, met
samenhangende architectuur van bouwblokken, straatwanden en plattegronden… t/m
reclamezuilen en kiosken die doordacht ontworpen werden
Aaneenhechting van de oude en de nieuwe bebouwing als ware huzarenstukjes
(1) Boulevard Haussmann geflankeerd door bomenrijen en gesloten bouwblokken
(2) Ovaalvormige pleinen als plaatselijke verbreding v/e straat (Place Haussmann)
(3) Een gereedschapskist vol pleinvormen, beplantingen en straatmeubilair
(1) (2) (3)
,2. Voorlopers van de moderne stedenbouw c. Het Barcelona van Ildefonso Cerdà (1859)
Spaans ingenieur Ildefons Cerdà (1815 –1876)
Plan Cerdà = gridstad "L’Eixample" (1859 tot heden):
Karakteristiek beeld Cerdà grid:
orthogonale bebouwingsstructuur met aansluiting op oude stad en diagonaal
> Uitbreidingsplan
- op de bestaande middeleeuwse stad (verkeerstructuur = hoofduitgangspunt)
> Wetenschappelijke stedenbouw
- waarbij de maatschappij continue aan verandering onderhevig is.
> Uitdrukking sociaaleconomisch geheel
- (Catalaanse burger-én arbeidersklasse)
, ‘Ensanche’ (Spaans) of ‘Eixample’ (Catalaans) hetgeen ‘uitbreiding’ betekenend
(1) Meso schaal: middeleeuwse stad met uitbreiding (Ensance) en twee diagonale
hoofdassen
(2) Meso schaal: brede allee (Ramblas) haaks op de kust als verbinding met oude binnenstad
(3) Bijzondere aandacht voor aansluiting tussen bouwblokken en straten/pleinen
(1)
(2)
(3)
