SAMENVATTING
FORMEEL STRAFRECHT
B.F. Keulen & G. Knigge, Strafprocesrecht, Deventer: Wolters Kluwer 2024
Gemaakt door: Fleur te Wierik
Jaar: 2024-2025
Module: RS0822-242544S
,Leereenheid 1
H1 en 2
Hoofdstuk 1 – Inleiding
Paragraaf 1.1 aard en doel van het strafproces
Het strafprocesrecht bestaat uit een geheel van regels die betrekking hebben op de toepassing van
het strafrecht in een concreet geval. Daarin onderscheidt het strafprocesrecht zich van het materieel
strafrecht:
§ In het materiele strafrecht wordt in abstracto bepaald wat de strafbare feiten zijn en met
welke straffen zij kunnen worden bestraft.
§ De daadwerkelijke realisering van die strafwetgeving vraagt om procedureregels die
aangeven door wie en op welke wijze moet worden vastgesteld dat een bepaalde burger de
strafwet heeft overtreden en wat daarvan de consequenties moeten zijn.
Daarom kan gezegd worden dat de kern van ons strafprocesrecht is gericht op de totstandkoming
van een rechterlijke beslissing.
Het hoofddoel van het strafprocesrecht is het à verzekeren van een juiste toepassing van het
abstracte materiële strafrecht. Dat doel is tweeledig:
1) Enerzijds het bewerkstelligen dat de schuldigen worden gestraft
2) Anders het voorkomen van bestraffing van onschuldigen. Veel strafprocessuele
voorzieningen hebben ook een waarborgkarakter.
In ons strafrecht geldt het in dubio pro reo-beginsel. De rechter mag het feit blijkens artikel 338 Sv
alleen bewezen verklaren als hij zelf de overtuiging heeft bekomen dat het feit door de verdachte is
gepleegd.
è Zoals je ziet weegt het tweede subdoel (voorkomen van bestraffing van een onschuldige)
zwaarder dan subdoel één.
Met deze keuze voor het in dubio pro reo-beginsel is de intense spanning die inherent is aan de
tweedelige doelstelling echter niet volledig opgelost. De persoonlijke overtuiging van de rechter
garandeert immers niet dat de verdachte ook werkelijk schuldig is. De kans dat de rechter zich
vergist, is niet uitgesloten. Het instituut van herziening dankt daaraan zijn bestaan. Als uit nieuwe
feiten blijkt dat de rechter heeft gedwaald, kan de veroordeling ongedaan worden gemaakt artikel
457 e.v. Sv. De mogelijkheid van herziening vormt zo gezien de wettelijke erkenning dat ons
strafproces geen absolute garantie biedt dat geen onschuldigen worden veroordeeld.
Bijkomende doelen
Naast het hoofddoel staan andere die nagestreefd moeten worden zodra van een strafproces
sprake is. Hieronder worden de vier bijkomende doelen onderscheiden van elkaar:
§ Eerbiediging van de rechten en vrijheden van de verdachte: het doel van het
strafprocesrecht moet mede zijn vervolging van onschuldige burgers zoveel mogelijk
voorkomen. Voorkomen moet worden dat de strafrechtelijke vervolging een disproportionele
inbreuk maakt op de vrijheid van de betrokken burger.
§ Eerbiediging van de rechten en vrijheden van andere betrokken: Andere burgers kunnen
vaak zonder dat zij het willen betrokken zijn bij een strafproces. Zo kan het onderzoek naar
de waarheid meebrengen dat woningen worden onderzocht van burgers die zelf niet
verdachte zijn. Voorkomen moet worden dat de inbreuk die aldus op huisrecht wordt
gemaakt, disproportioneel is. Getuigen kunnen worden verplicht om op terechtzitting te
verschijnen en aldaar een verklaring af te leggen omtrent hetgeen zij hebben gezien, dat is
niet altijd ongevaarlijk. Men spreekt in dit geval van een secundaire victimisatie.
, § Procedurele rechtvaardigheid: het gaat in het strafprocesrecht niet alleen om de uitkomst
van het geding maar ook om de procedure die tot die uitkomst heeft geleid. Wat in het
algemeen geldt, geldt ook voor het strafproces: mensen willen betrokken worden bij, en
inspraak hebben in, beslissingen die hen raken. De verdachte die het laatste woord niet
heeft gehad, is ook tekortgedaan als hij vervolgens wordt vrijgesproken.
Met het horen van de verdachte, met een eerlijke procedure, is dus een zelfstandig belang
gemoeid, dat losstaat van het waarborgen van een juiste beslissing. Men spreekt in dit
verband wel van procedurele rechtvaardigheid. Die procedurele rechtvaardiging vormt ook
een argument om het slachtoffer bij het strafproces te betrekken. Dat proces gaat hem ook
aan.
§ Demonstratiefunctie: de terechtzitting dient openbaar te zijn. Die openbaarheid maakt
publieke controle op de berechting mogelijk en vormt daarmee een waarborg tegen
willekeurige bestraffing. Maar dit is niet de enige functie van openbaarheid. Het openbare
strafproces maakt zichtbaar dat de overheid zwaar tilt aan het plegen van de strafbare feiten
en hier werk van maakt. Het verstrekt tegelijk ook het vertrouwen van het publiek in de
strafrechtspleging. Dat speelt vooral als het strafbare feit onbestraft blijft. Het openbare
strafproces kan demonstreren dat het vereiste bewijs ondanks de inspanningen van de
autoriteiten niet geleverd kan worden, zodat kan blijken dat er geen sprake is van laksheid of
corruptie.
Hier kan nog een vijfde doel aan worden toegepast, namelijk voorkoming van eigenrichting. Door
de reactie van de overheid wordt op delicten wordt voorkomen dat de burgers het recht in eigen
handen nemen.
Strafproces en waarheidsvinding
De opsporingsambtenaar die onderzoek doet naar een mogelijk gepleegd strafbaar feit, poogt de
ware toedracht te achterhalen. Het feit dat een zaak ondanks alle inspanningen niet tot klaarheid is
gebracht, is daarbij een belangrijk gegeven. Soms lukt het niet om een zaak tot klaarheid te brengen,
met als gevolg dat een strafvervolging achterwege blijft.
Hoewel dan de frustraties van de betrokken opsporingsambtenaren zijn te begrijpen, kan toch niet
worden gezegd dat hun inspanningen voor niets zijn geweest. Door die inspanningen heeft de
overheid laten zien dat hij strafbare feiten serieus neemt en dat zij de slachtoffers niet in de kou laat
staan.
è De overheid kan op basis daarvan verantwoorden waarom zij geen strafvervolging instelt.
Strafproces en rechtsbescherming
In een rechtstaat worden de verhoudingen tussen de burgers en de overheid beheerst door de rule
of law. Dat betekent dat de overheid niet boven de wet staat, maar daaraan is onderworpen.
Machtsuitoefening van de overheid mag alleen plaatsvinden op basis van een door het recht
toegekende bevoegdheid en binnen door het recht getrokken grenzen.
- Zo wordt de burger beschermd tegen willekeurig en onrechtmatig handelen van de overheid.
Noodzakelijke afwegingen
Door de gegeven specificatie wordt zichtbaar dat men een pleidooi voor meer rechtsbescherming
weinig is gezegd. De verschillende doelen van het strafprocesrecht staan in een moeizame
spanningsverhouding tot elkaar. Dat geldt ook voor het hoofddoel ten opzichte van de bijkomende
doelen en voor de bijkomende doelen onderling. Respectering van rechten van de verdachte kan
bijvoorbeeld ten koste gaan van de waarheidsvinding en van de rechten van slachtsoffers en derden.
è Meer bescherming voor de één, betekent al gauw minder bescherming voor de ander. Dat
vraagt om het maken van keuzes.
, De uitgangspunten:
§ Financiële middelen: aan de strafrechtspleging zijn kosten verbonden. De daarvoor
beschikbare financiële middelen zijn niet onbeperkt. Er moet dus niet alleen een afweging
worden gemaakt van conflicterende doelen maar ook tussen doelen en middelen.
§ Ernst van het strafbare feit: hoe meer er voor de verdachte op het spel staat, hoe groter de
waarborgen moeten zijn waarmee de berechting is omringd.
§ Toegekende onderzoeksbevoegdheden: hoe ernstig het vermoedelijk gepleegde strafbare
feit is en hoe groter derhalve het belang is dat aan opheldering van het misdrijf toekomt, hoe
ingrijpender de onderzoeksbevoegdheden kunnen zijn.
§ Realiseren van doelen: de verschillende doelen moeten wel allemaal worden gerealiseerd.
Zo heeft de verdachte onder alle omstandigheden recht op een eerlijk proces. Zijn zwijgrecht
mag daarom onder geen beding worden opgeofferd worden aan het belang van
waarheidsbevinding.
Paragraaf 1.3 de bronnen van het strafprocesrecht
Wetgeving
De bronnen van het strafprocesrecht kunnen worden onderscheiden in geschreven en
ongeschreven bronnen. De voornaamste bron van het strafprocesrecht is het Wetboek van
Strafvordering. Van cruciaal belang is artikel 1 Sv: ‘Strafvordering vindt alleen plaats op de wijze bij
de wet voorzien’. Uit dit artikel kan worden afgeleid dat ook het strafprocesrecht een geschreven
recht is.
Bijzondere wetten
Artikel 107 Gw staat toe dat bepaalde onderwerpen bij afzonderlijke wetten worden geregeld. Van
die mogelijkheid heeft de wetgever ruimhartig gebruik gemaakt. De meeste bijzondere wetten op het
terrein van de strafvordering kunnen ruwweg in die groepen worden onderverdeeld:
1. De eerste groep bevat de wetten die onderwerpen regelen die het strafprocesrecht gemeen
heeft met andere rechtsgebieden. Een goed voorbeeld hiervan is de Wet op de rechterlijke
organisatie, waarin zoals de naam het al zegt de organisatie van de rechterlijke macht
geregeld (burgerlijk procesrecht en het bestuursprocesrecht), andere voorbeelden zijn: de
Advocatenwet, Politiewet 2012 en de Algemene termijnenwet.
2. De tweede groep bestaat uit wetten die onderwerpen regelen die aan of net over de rand
van de strafvordering liggen. Te denken valt daarbij in het bijzonder aan wetten op het terrein
van de executie van vrijheidsbenemende sancties, zoals de Penitentiaire beginselenwet.
3. De derde groep omvat wetten die voor bepaalde categorieën delicten een afwijkende of
aanvullende strafvorderlijke regeling geven. Zo treft men in veel bijzondere strafwetten
opsporingsbevoegdheden aan die verder gaan dan hetgeen op grond van het Wetboek van
Strafvordering is toegestaan. Een goed voorbeeld is de Opiumwet of de Wet wapens en
munitie.
Algemene maatregelen van bestuur
Artikel 1 Sv verbiedt niet dat onderwerpen van strafprocesrecht in bijzondere wetten is geregeld,
mits dit wetten in formele zin zijn. Er zijn echter ook regels van strafprocesrecht te vinden in
bijvoorbeeld Algemene maatregelen van bestuur en ministeriële beschikkingen.
In hoeverre is dit in overeenstemming met artikel 1 Sv?
De verklaring ligt hierin, dat men het geoorloofd acht dat de wetgever de nadere uitwerking van een
door hem gegeven voorschrift delegeert aan een lager orgaan. In het Wetboek van Strafvordering zijn
hiervan voorbeelden te vinden, bijvoorbeeld artikel 378 Sv, dat eerst de politierechter bevoegd
verklaart mondeling vonnis te wijzen (lid 1) en vervolgens (lid 2) aan de Minister van Justitie overlaat
te bepalen, op welke wijze zo’n vonnis moet worden vastgelegd.
Het ademonderzoek en het bloedonderzoek zijn nader geregeld in het Besluit alcoholonderzoeken.
Het ademonderzoek vindt nadere uitwerking in de Regeling ademanalyse.
FORMEEL STRAFRECHT
B.F. Keulen & G. Knigge, Strafprocesrecht, Deventer: Wolters Kluwer 2024
Gemaakt door: Fleur te Wierik
Jaar: 2024-2025
Module: RS0822-242544S
,Leereenheid 1
H1 en 2
Hoofdstuk 1 – Inleiding
Paragraaf 1.1 aard en doel van het strafproces
Het strafprocesrecht bestaat uit een geheel van regels die betrekking hebben op de toepassing van
het strafrecht in een concreet geval. Daarin onderscheidt het strafprocesrecht zich van het materieel
strafrecht:
§ In het materiele strafrecht wordt in abstracto bepaald wat de strafbare feiten zijn en met
welke straffen zij kunnen worden bestraft.
§ De daadwerkelijke realisering van die strafwetgeving vraagt om procedureregels die
aangeven door wie en op welke wijze moet worden vastgesteld dat een bepaalde burger de
strafwet heeft overtreden en wat daarvan de consequenties moeten zijn.
Daarom kan gezegd worden dat de kern van ons strafprocesrecht is gericht op de totstandkoming
van een rechterlijke beslissing.
Het hoofddoel van het strafprocesrecht is het à verzekeren van een juiste toepassing van het
abstracte materiële strafrecht. Dat doel is tweeledig:
1) Enerzijds het bewerkstelligen dat de schuldigen worden gestraft
2) Anders het voorkomen van bestraffing van onschuldigen. Veel strafprocessuele
voorzieningen hebben ook een waarborgkarakter.
In ons strafrecht geldt het in dubio pro reo-beginsel. De rechter mag het feit blijkens artikel 338 Sv
alleen bewezen verklaren als hij zelf de overtuiging heeft bekomen dat het feit door de verdachte is
gepleegd.
è Zoals je ziet weegt het tweede subdoel (voorkomen van bestraffing van een onschuldige)
zwaarder dan subdoel één.
Met deze keuze voor het in dubio pro reo-beginsel is de intense spanning die inherent is aan de
tweedelige doelstelling echter niet volledig opgelost. De persoonlijke overtuiging van de rechter
garandeert immers niet dat de verdachte ook werkelijk schuldig is. De kans dat de rechter zich
vergist, is niet uitgesloten. Het instituut van herziening dankt daaraan zijn bestaan. Als uit nieuwe
feiten blijkt dat de rechter heeft gedwaald, kan de veroordeling ongedaan worden gemaakt artikel
457 e.v. Sv. De mogelijkheid van herziening vormt zo gezien de wettelijke erkenning dat ons
strafproces geen absolute garantie biedt dat geen onschuldigen worden veroordeeld.
Bijkomende doelen
Naast het hoofddoel staan andere die nagestreefd moeten worden zodra van een strafproces
sprake is. Hieronder worden de vier bijkomende doelen onderscheiden van elkaar:
§ Eerbiediging van de rechten en vrijheden van de verdachte: het doel van het
strafprocesrecht moet mede zijn vervolging van onschuldige burgers zoveel mogelijk
voorkomen. Voorkomen moet worden dat de strafrechtelijke vervolging een disproportionele
inbreuk maakt op de vrijheid van de betrokken burger.
§ Eerbiediging van de rechten en vrijheden van andere betrokken: Andere burgers kunnen
vaak zonder dat zij het willen betrokken zijn bij een strafproces. Zo kan het onderzoek naar
de waarheid meebrengen dat woningen worden onderzocht van burgers die zelf niet
verdachte zijn. Voorkomen moet worden dat de inbreuk die aldus op huisrecht wordt
gemaakt, disproportioneel is. Getuigen kunnen worden verplicht om op terechtzitting te
verschijnen en aldaar een verklaring af te leggen omtrent hetgeen zij hebben gezien, dat is
niet altijd ongevaarlijk. Men spreekt in dit geval van een secundaire victimisatie.
, § Procedurele rechtvaardigheid: het gaat in het strafprocesrecht niet alleen om de uitkomst
van het geding maar ook om de procedure die tot die uitkomst heeft geleid. Wat in het
algemeen geldt, geldt ook voor het strafproces: mensen willen betrokken worden bij, en
inspraak hebben in, beslissingen die hen raken. De verdachte die het laatste woord niet
heeft gehad, is ook tekortgedaan als hij vervolgens wordt vrijgesproken.
Met het horen van de verdachte, met een eerlijke procedure, is dus een zelfstandig belang
gemoeid, dat losstaat van het waarborgen van een juiste beslissing. Men spreekt in dit
verband wel van procedurele rechtvaardigheid. Die procedurele rechtvaardiging vormt ook
een argument om het slachtoffer bij het strafproces te betrekken. Dat proces gaat hem ook
aan.
§ Demonstratiefunctie: de terechtzitting dient openbaar te zijn. Die openbaarheid maakt
publieke controle op de berechting mogelijk en vormt daarmee een waarborg tegen
willekeurige bestraffing. Maar dit is niet de enige functie van openbaarheid. Het openbare
strafproces maakt zichtbaar dat de overheid zwaar tilt aan het plegen van de strafbare feiten
en hier werk van maakt. Het verstrekt tegelijk ook het vertrouwen van het publiek in de
strafrechtspleging. Dat speelt vooral als het strafbare feit onbestraft blijft. Het openbare
strafproces kan demonstreren dat het vereiste bewijs ondanks de inspanningen van de
autoriteiten niet geleverd kan worden, zodat kan blijken dat er geen sprake is van laksheid of
corruptie.
Hier kan nog een vijfde doel aan worden toegepast, namelijk voorkoming van eigenrichting. Door
de reactie van de overheid wordt op delicten wordt voorkomen dat de burgers het recht in eigen
handen nemen.
Strafproces en waarheidsvinding
De opsporingsambtenaar die onderzoek doet naar een mogelijk gepleegd strafbaar feit, poogt de
ware toedracht te achterhalen. Het feit dat een zaak ondanks alle inspanningen niet tot klaarheid is
gebracht, is daarbij een belangrijk gegeven. Soms lukt het niet om een zaak tot klaarheid te brengen,
met als gevolg dat een strafvervolging achterwege blijft.
Hoewel dan de frustraties van de betrokken opsporingsambtenaren zijn te begrijpen, kan toch niet
worden gezegd dat hun inspanningen voor niets zijn geweest. Door die inspanningen heeft de
overheid laten zien dat hij strafbare feiten serieus neemt en dat zij de slachtoffers niet in de kou laat
staan.
è De overheid kan op basis daarvan verantwoorden waarom zij geen strafvervolging instelt.
Strafproces en rechtsbescherming
In een rechtstaat worden de verhoudingen tussen de burgers en de overheid beheerst door de rule
of law. Dat betekent dat de overheid niet boven de wet staat, maar daaraan is onderworpen.
Machtsuitoefening van de overheid mag alleen plaatsvinden op basis van een door het recht
toegekende bevoegdheid en binnen door het recht getrokken grenzen.
- Zo wordt de burger beschermd tegen willekeurig en onrechtmatig handelen van de overheid.
Noodzakelijke afwegingen
Door de gegeven specificatie wordt zichtbaar dat men een pleidooi voor meer rechtsbescherming
weinig is gezegd. De verschillende doelen van het strafprocesrecht staan in een moeizame
spanningsverhouding tot elkaar. Dat geldt ook voor het hoofddoel ten opzichte van de bijkomende
doelen en voor de bijkomende doelen onderling. Respectering van rechten van de verdachte kan
bijvoorbeeld ten koste gaan van de waarheidsvinding en van de rechten van slachtsoffers en derden.
è Meer bescherming voor de één, betekent al gauw minder bescherming voor de ander. Dat
vraagt om het maken van keuzes.
, De uitgangspunten:
§ Financiële middelen: aan de strafrechtspleging zijn kosten verbonden. De daarvoor
beschikbare financiële middelen zijn niet onbeperkt. Er moet dus niet alleen een afweging
worden gemaakt van conflicterende doelen maar ook tussen doelen en middelen.
§ Ernst van het strafbare feit: hoe meer er voor de verdachte op het spel staat, hoe groter de
waarborgen moeten zijn waarmee de berechting is omringd.
§ Toegekende onderzoeksbevoegdheden: hoe ernstig het vermoedelijk gepleegde strafbare
feit is en hoe groter derhalve het belang is dat aan opheldering van het misdrijf toekomt, hoe
ingrijpender de onderzoeksbevoegdheden kunnen zijn.
§ Realiseren van doelen: de verschillende doelen moeten wel allemaal worden gerealiseerd.
Zo heeft de verdachte onder alle omstandigheden recht op een eerlijk proces. Zijn zwijgrecht
mag daarom onder geen beding worden opgeofferd worden aan het belang van
waarheidsbevinding.
Paragraaf 1.3 de bronnen van het strafprocesrecht
Wetgeving
De bronnen van het strafprocesrecht kunnen worden onderscheiden in geschreven en
ongeschreven bronnen. De voornaamste bron van het strafprocesrecht is het Wetboek van
Strafvordering. Van cruciaal belang is artikel 1 Sv: ‘Strafvordering vindt alleen plaats op de wijze bij
de wet voorzien’. Uit dit artikel kan worden afgeleid dat ook het strafprocesrecht een geschreven
recht is.
Bijzondere wetten
Artikel 107 Gw staat toe dat bepaalde onderwerpen bij afzonderlijke wetten worden geregeld. Van
die mogelijkheid heeft de wetgever ruimhartig gebruik gemaakt. De meeste bijzondere wetten op het
terrein van de strafvordering kunnen ruwweg in die groepen worden onderverdeeld:
1. De eerste groep bevat de wetten die onderwerpen regelen die het strafprocesrecht gemeen
heeft met andere rechtsgebieden. Een goed voorbeeld hiervan is de Wet op de rechterlijke
organisatie, waarin zoals de naam het al zegt de organisatie van de rechterlijke macht
geregeld (burgerlijk procesrecht en het bestuursprocesrecht), andere voorbeelden zijn: de
Advocatenwet, Politiewet 2012 en de Algemene termijnenwet.
2. De tweede groep bestaat uit wetten die onderwerpen regelen die aan of net over de rand
van de strafvordering liggen. Te denken valt daarbij in het bijzonder aan wetten op het terrein
van de executie van vrijheidsbenemende sancties, zoals de Penitentiaire beginselenwet.
3. De derde groep omvat wetten die voor bepaalde categorieën delicten een afwijkende of
aanvullende strafvorderlijke regeling geven. Zo treft men in veel bijzondere strafwetten
opsporingsbevoegdheden aan die verder gaan dan hetgeen op grond van het Wetboek van
Strafvordering is toegestaan. Een goed voorbeeld is de Opiumwet of de Wet wapens en
munitie.
Algemene maatregelen van bestuur
Artikel 1 Sv verbiedt niet dat onderwerpen van strafprocesrecht in bijzondere wetten is geregeld,
mits dit wetten in formele zin zijn. Er zijn echter ook regels van strafprocesrecht te vinden in
bijvoorbeeld Algemene maatregelen van bestuur en ministeriële beschikkingen.
In hoeverre is dit in overeenstemming met artikel 1 Sv?
De verklaring ligt hierin, dat men het geoorloofd acht dat de wetgever de nadere uitwerking van een
door hem gegeven voorschrift delegeert aan een lager orgaan. In het Wetboek van Strafvordering zijn
hiervan voorbeelden te vinden, bijvoorbeeld artikel 378 Sv, dat eerst de politierechter bevoegd
verklaart mondeling vonnis te wijzen (lid 1) en vervolgens (lid 2) aan de Minister van Justitie overlaat
te bepalen, op welke wijze zo’n vonnis moet worden vastgelegd.
Het ademonderzoek en het bloedonderzoek zijn nader geregeld in het Besluit alcoholonderzoeken.
Het ademonderzoek vindt nadere uitwerking in de Regeling ademanalyse.
