Samenvatting Psychologie van de levensloop - Ontwikkelingspsychologie

Psychologie
Inleiding: wat is psychologie?
= wetenschappelijke studie en gebaseerd op wetenschappelijk
verkregen gegevens (bv. door onderzoek)



= studie van gedrag

 Waarneembaar gedrag = zichtbaar handelen
= beweging, communicatie, omgang met anderen…
 Niet-waarneembaar gedrag = mentale processen
= waarnemen, denken, fantasie, gevoelens, plannen, behoeften
= menselijke activiteiten die inwendig plaatsvinden: persoonlijk en
resultaat van werking hersenen



= studie van het individu

 Bestuderen van de mens (niet van de groep)



 = wetenschappelijke studie van gedrag en mentale processen van
individuen



Hoofdstuk 1: terreinverkenning
Ontwikkelings- of levenslooppsychologie

= wetenschappelijke studie van het gedrag doorheen de verschillende
levensfasen van de mens



 Gedrag:
 Zichtbaar handelen = waarneembaar gedrag
 Niet-waarneembaar gedrag
= waarnemen, denken, fantasie, gevoelens, behoeften…
= mentale processen




1.1 Een korte historiek

1
Samenvatting psychologie

,1.1.1 Verre voorgeschiedenis


 Voorwetenschappelijke ontwikkelingspsychologie
 Alledaagse opvattingen: wat mensen intuïtief denken
 Theoretische beschouwingen: denkwerk filosofen over ontwikkeling
vd mens



 Nog geen wetenschap:
 Geen systematische observaties
 Geen samenhangende theorieën



 Theoretische beschouwingen: denkwerk filosofen
 Tot eind 18e eeuw: werk van filosofen
 Vraag: welke factoren sturen de ontwikkeling?
 2 opvattingen: nature-nurture-debat
 Nativisten (nature): we worden wat de natuur ons heeft
meegegeven, alles ligt ong. vast bij de geboorte
= natuurlijk aanleg
Cf. ROUSSEAU
 Empiristen (nurture): nadruk op ervaring en opvoeding
(omgeving)
= via invloeden na de geboorte
Cf. LOCKE



 Let op: uitspraken staan los van onderzoek! (voorwetenschappelijk)
 Pedagogisch optimisme? = empirist: “het maakt niet uit hoe je
geboren bent, je kan er nog alles van maken” = zijn optimistisch
want het is nog niet allemaal bepaald



1.1.2 Start van de ‘genetische’ psychologie


 Begin van de systematische observaties
 Eind 18e + 19e eeuw: babybiografieën:
 Biologen, filosofen, pedagogen beschrijven vorderingen van eigen
kinderen
 NIEUW: niet alleen nadenken  maar systematisch observeren
 Maar! subjectief en slechts 1 of 2 casussen



2
Samenvatting psychologie

, ‘Genetische’ psychologie
 Nieuwe wetenschap
 Focus op kinderen
 Ontwikkeling = proces dat bijna helemaal erfelijk wordt gestuurd
 = ‘wording’ (genese) van de (volwassen) mens



1.1.3 Omvorming tot een ontwikkelingspsychologie


 Nieuwe onderzoekstechnieken
 Voor het verzamelen van gegevens
 Voor het verwerken van de gegevens



 Nieuwe theorievorming
 Ontwikkeling: naast biologische rijpingsprocessen ook opvoeding en
ervaring

 ‘Genetische’ psychologie wordt ontwikkelingspsychologie
 Meer neutrale benaming
 Focus op kinderen
 Discussie over term ‘ontwikkeling’  ontvouwen wat (verborgen)
eigenlijk al aanwezig was?



1.1.4 Uitgroei tot een volwaardige levenslooppsychologie


 Vanaf midden 20ste eeuw
 Ontwikkeling = levenslang veranderingsproces (dus niet enkel van
kindertijd tot puberteit)

 Naast de kindertijd ook interesse voor andere levensfasen
 Jongeren = adolescentie
 Langer naar school  zoeken elkaar op  eigen omgangsvormen
 Ouderen (interesse vanuit de medische uithoek)
 Medische problemen + pensionering  groep met eigen
kenmerken
 Volwassenen
 ‘Stabiele periode met nauwelijks evolutie’  blijven lange tijd
niet systematisch onderzocht




3
Samenvatting psychologie

, Samenvoegen van de verschillende levensfasen
 Ontstaan levenslooppsychologie: psychologie waarin de mens
bestudeerd wordt in heel zijn ontwikkelingsgang



1.2 De indeling in fasen
 Ontwikkeling = een levenslang veranderingsproces
 Iedere levensfase opent nieuwe perspectieven
 Gedragsvormen, opvattingen en vaardigheden die verdwijnen en
andere die in de plaats komen

Fase Leeftijd *

Prenatale fase Conceptie tot geboorte

Baby Geboorte tot 1 jaar

Peuter 1 – 3 jaar

Kleuter 3 – 6 jaar

Schoolkind 6 – 12 jaar

Adolescent 12 – 22 jaar

Volwassene 22 – 60/65 jaar

Oudere 60/65 jaar - dood



1.2.1 Continuïteit of discontinuïteit in de ontwikkeling


 Iedere levensfase vertoont specifieke kenmerken:
 Kwantitatief (bv. lichaamsgestalte, hoeveelheid kennis en
vaardigheden…)
 Kwalitatief (manier van denken, voelen en handelen)

 Discussie: geleidelijke of bruuske overgangen tussen de levensfasen?
 Aanwijzingen voor discontinuïteit
 Duidelijke verschillen tussen fasen
 Periodes van relatieven stabiliteit, met korte overgangsperiodes

4
Samenvatting psychologie

, Aanwijzingen voor continuïteit
 Mens verandert voortdurend, overgangen gespreid over een zekere
tijd
 Veranderingen in gedrag ontwikkeling niet steeds synchroon



1.2.2 t.e.m. 1.2.4: geen leerstof

1.2.5 Poging tot synthese


 Het leven: opeenvolging van fasen of continue ontwikkeling?
 Continu kleine veranderingen
 Na verloop van tijd een nieuw patroon

 Is er een universeel patroon? (= maakt iedereen dezelfde fasen
door?)
 Beïnvloedende factoren:
 Normatieve invloeden: factoren die bij de meeste mensen
ongeveer dezelfde impact hebben
 Non-formatieve invloeden: individuele ervaringen die impact
hebben op iemands ontwikkeling?



1.3 Factoren die de ontwikkeling sturen
 2 factoren: erfelijkheid (=nature) en milieu (=nurture)



1.3.1 Rol van de erfelijkheid


= genetische aanleg

 Structuur: chromosomen  DNA  genen
 Maar: geen apart gen voor elke eigenschap
 Maar: meestal geen eenvoudige overerving van generatie op generatie
 Kunnen zowel manifest (direct observeerbaar) als latent (nog
onzichtbaar) aanwezig zijn
 Bv. lichaamslengte, kleur ogen, huidskleur…
 Bv. bepaalde talenten?, verstandelijke aanleg?...



Ontwikkeling = rijping




5
Samenvatting psychologie

, 1.3.2 Invloeden vanuit het milieu


= omgeving oefent invloed uit op ontwikkeling

 Opvoeding: belangrijk (soms levenslang invloed)
 Ook ruimere omgeving: land, dorp, klimaat, cultuur, gezin, vrienden,
leerkracht, gebeurtenissen…
= mens wordt bepaald door zijn opvoeding en zijn omgeving



Ontwikkeling = leren



 (Bio-) ecologische systementheorie van Bronfenbrenner =
omgevingsinvloeden die rol kunnen spelen in ontwikkeling
 Biologische eigenschappen van het individu
 Microsysteem = rechtstreekse contactpersonen
 Bv. gezin, vriendenkring, leerkrachten, buren…

 Mesosyteem = interacties tussen personen uit microsysteem
 Bv. interesse van ouders voor schoolse prestaties, interesse
school in gezin…

 Exosysteem = aspecten vd sociale omgeving die geen directe
invloed hebben op individu, maar wel via de mensen waarmee het in
contact komt
 Bv. vriendenkring vd ouders, aanwezigheid van medische
voorzieningen

 Macrosysteem = cultuur met haar waarden en normen
 Bv. opgroeien in een traditionele of moderne samenleving,
opgroeien als minderheidsgroep…

 Chronosysteem = na verloop van tijd kunnen er veranderingen
optreden in de omgevingsfactoren
 Bv. scheiding, verhuizing, oorlog…



1.3.3: geen leerstof




6
Samenvatting psychologie