College aantekeningen met extra voorbeelden en een duidelijke uitleg + verplichte
literatuur + werkgroepen – introduction to behavioural economics – FEB12015
Week 1
Economische besluitvorming kan op verschillende manieren plaatsvinden:
- Tussen goederen (tussen producten)
o Dit betekent dat er keuzes moeten worden gemaakt tussen verschillende goederen
of producten. Bijvoorbeeld, als een consument beperkte middelen heeft, moet hij
kiezen tussen het kopen van voedsel, kleding, of andere producten. Dit betreft dus
keuzes die betrekking hebben op de verdeling van middelen over verschillende
consumptiegoederen.
- Afhankelijk van de staat van de natuur (of omstandigheden)
o Dit verwijst naar besluitvorming die afhangt van de situatie of de omstandigheden
waarin iemand zich bevindt. De “staat van de natuur” kan verschillende factoren
omvatten, zoals economische, politieke, of sociale omstandigheden. Bijvoorbeeld,
een bedrijf kan besluiten om te investeren in technologie afhankelijk van de staat
van de economie (bijvoorbeeld recessie of economische groei), of een land kan
kiezen om bepaalde beleidsmaatregelen te nemen afhankelijk van de heersende
politieke situatie
- Intertemporele keuzes (keuzes over de tijd nemen)
o Dit gaat over keuzes die de verdeling van middelen in de tijd betreffen. Bij
intertemporele keuze moet men beslissen of het beter is om vandaag te consumeren
of te investeren voor de toekomst. Dit speelt vaak een rol bij het nemen van
beslissingen over sparen, lenen of investeren. Bijvoorbeeld, iemand kan besluiten om
nu geld te sparen voor toekomstig doel, zoals pensioen of een huis, in plaats van het
onmiddellijk uit te geven
Samengevat betekent economische besluitvorming dat mensen en bedrijven keuzes maken over hoe
ze hun middelen het beste kunnen verdelen, zowel tussen verschillende goederen en producten, in
reactie op veranderende omstandigheden, en over de tijd heen.
Voorkeuren en keuzegedrag in de economie
In de economie spelen voorkeuren een grote rol bij het maken van keuzes. We gebruiken wiskundige
notaties om verschillende soorten voorkeuren weer te geven:
- Strikte voorkeur: (X1, X2) > (Y1, Y2) betekent dat de combinatie (X1. X2) strikt beter wordt
gevonden dan (Y1, Y2).
- Zwakke voorkeur: (X1, X2) ⪰ (Y1, Y2) betekent dat (X1, X2) minstens zo goed is als (Y1, Y2),
maar niet per se beter.
- Onverschilligheid: (X1, X2) ~ (Y1, Y2) betekent dat iemand geen duidelijke voorkeur heeft
tussen de twee opties; ze zijn even goed.
Belangrijk: Onverschilligheid betekent niet dat er helemaal geen voorkeur is; het betekent alleen
dat beide opties als gelijkwaardig worden beschouwd.
Openbare of ‘Revealed’ voorkeuren
Het concept van revealed preferences (openbare voorkeuren) is een fundamenteel idee in de
economie. Dit stelt dat keuzes worden bepaald door voorkeuren, en dat we iemands voorkeuren
kunnen achterhalen door te kijken naar hun acties.
, Voorbeeld:
Stel dat iemand de keuze heeft tussen twee producten Optie A: een iPhone of Optie B: een
Samsung-telefoon
Als deze persoon kiest voor de iPhone, kunnen we concluderen dat (iPhone) ⪰ (Samsung).
Echter, in de praktijk stemmen acties niet altijd volledig overeen met voorkeuren. Er kunnen externe
factoren zijn, zoals budgetbeperkingen, sociale druk, of onvolledige informatie.
Drie belangrijke axioma’s van voorkeuren
Voorkeuren worden in de economie vaak verondersteld aan drie basisprincipes te voldoen:
- Compleetheid: voor elke twee keuzes (X1, X2) en (Y1, Y2) kan een persoon altijd aangeven
welke optie hij/zij verkiest, of dat hij/zij onverschillig is. Er is dus altijd een voorkeur
o (X1, X2) > (Y1, Y2)
o (X1, X2) < (Y1, Y2)
o (X1, X2) ~ (Y1, Y2)
- Transitiviteit: Als iemand (X1, X2) beter vindt dan (Y1, Y2), en (Y1, Y2) beter dan (Z1, Z2), dan
moet gelden dat (X1, X2) ook beter is dan (Z1, Z2). Dit voorkomt tegenstrijdigheden in keuzes
- Reflexiviteit: Een optie is altijd minstens zo goed als zichzelf, oftewel (X1, X2) ⪰ (X1, X2). Dit
klinkt logisch, maar is nodig voor een wiskundig consistente voorkeurenstructuur.
Nut en keuzegedrag
In de economie gaan we ervan uit dat mensen hun nut (utility) proberen te maximaliseren. Dit
betekent dat mensen zich gedragen alsof ze een nutfunctie optimaliseren bij het maken van keuzes.
Belangrijke concepten binnen nutstheorie
- Monotonie (meer is beter)
o We nemen aan dat meer van een goed altijd beter is (zolang andere factoren gelijk
blijven)
o Bijvoorbeeld: als iemand van chocolade houdt, zal hij liever 5 chocoladerepen
hebben dan 3
- Wet van afnemend marginaal nut
o Hoe meer je van iets hebt, hoe minder extra nut je haalt uit een extra eenheid.
o Bijvoorbeeld: de eerste chocoladereep smaakt heerlijk, de tweede ook nog, maar
tegen de vijfde reep begin je misselijk te worden en is de extra blijdschap minder
groot
Het standaard economische model
Het standaard economische model (SEM) beschrijft hoe economische actoren (zoals consumenten
en bedrijven) zich gedragen onder ideale omstandigheden. Dit model maakt een aantal aannames
over hoe mensen beslissingen nemen. Hier zijn de belangrijkste kenmerken:
- Geen cognitieve beperkingen
o Mensen kunnen alle informatie moeiteloos verzamelen en verwerken
o Er is geen begrensde rationaliteit (bounded rationality), wat betekent dat mensen
nooit fouten a=maken door beperkte denkcapaciteit of informatieoverload
In de praktijk: Mensen hebben vaak wel moeite met complexe informatie en maken fouten bij het
inschatten van risico’s en kansen.
- Maximalisatie van (verwachte) nut
o Mensen proberen hun nut (utilitu) te maximaliseren op basis van rationele
afwegingen
o Bij onzekerheid kiezen ze de optie die hun verwachte nut maxinaliseert
literatuur + werkgroepen – introduction to behavioural economics – FEB12015
Week 1
Economische besluitvorming kan op verschillende manieren plaatsvinden:
- Tussen goederen (tussen producten)
o Dit betekent dat er keuzes moeten worden gemaakt tussen verschillende goederen
of producten. Bijvoorbeeld, als een consument beperkte middelen heeft, moet hij
kiezen tussen het kopen van voedsel, kleding, of andere producten. Dit betreft dus
keuzes die betrekking hebben op de verdeling van middelen over verschillende
consumptiegoederen.
- Afhankelijk van de staat van de natuur (of omstandigheden)
o Dit verwijst naar besluitvorming die afhangt van de situatie of de omstandigheden
waarin iemand zich bevindt. De “staat van de natuur” kan verschillende factoren
omvatten, zoals economische, politieke, of sociale omstandigheden. Bijvoorbeeld,
een bedrijf kan besluiten om te investeren in technologie afhankelijk van de staat
van de economie (bijvoorbeeld recessie of economische groei), of een land kan
kiezen om bepaalde beleidsmaatregelen te nemen afhankelijk van de heersende
politieke situatie
- Intertemporele keuzes (keuzes over de tijd nemen)
o Dit gaat over keuzes die de verdeling van middelen in de tijd betreffen. Bij
intertemporele keuze moet men beslissen of het beter is om vandaag te consumeren
of te investeren voor de toekomst. Dit speelt vaak een rol bij het nemen van
beslissingen over sparen, lenen of investeren. Bijvoorbeeld, iemand kan besluiten om
nu geld te sparen voor toekomstig doel, zoals pensioen of een huis, in plaats van het
onmiddellijk uit te geven
Samengevat betekent economische besluitvorming dat mensen en bedrijven keuzes maken over hoe
ze hun middelen het beste kunnen verdelen, zowel tussen verschillende goederen en producten, in
reactie op veranderende omstandigheden, en over de tijd heen.
Voorkeuren en keuzegedrag in de economie
In de economie spelen voorkeuren een grote rol bij het maken van keuzes. We gebruiken wiskundige
notaties om verschillende soorten voorkeuren weer te geven:
- Strikte voorkeur: (X1, X2) > (Y1, Y2) betekent dat de combinatie (X1. X2) strikt beter wordt
gevonden dan (Y1, Y2).
- Zwakke voorkeur: (X1, X2) ⪰ (Y1, Y2) betekent dat (X1, X2) minstens zo goed is als (Y1, Y2),
maar niet per se beter.
- Onverschilligheid: (X1, X2) ~ (Y1, Y2) betekent dat iemand geen duidelijke voorkeur heeft
tussen de twee opties; ze zijn even goed.
Belangrijk: Onverschilligheid betekent niet dat er helemaal geen voorkeur is; het betekent alleen
dat beide opties als gelijkwaardig worden beschouwd.
Openbare of ‘Revealed’ voorkeuren
Het concept van revealed preferences (openbare voorkeuren) is een fundamenteel idee in de
economie. Dit stelt dat keuzes worden bepaald door voorkeuren, en dat we iemands voorkeuren
kunnen achterhalen door te kijken naar hun acties.
, Voorbeeld:
Stel dat iemand de keuze heeft tussen twee producten Optie A: een iPhone of Optie B: een
Samsung-telefoon
Als deze persoon kiest voor de iPhone, kunnen we concluderen dat (iPhone) ⪰ (Samsung).
Echter, in de praktijk stemmen acties niet altijd volledig overeen met voorkeuren. Er kunnen externe
factoren zijn, zoals budgetbeperkingen, sociale druk, of onvolledige informatie.
Drie belangrijke axioma’s van voorkeuren
Voorkeuren worden in de economie vaak verondersteld aan drie basisprincipes te voldoen:
- Compleetheid: voor elke twee keuzes (X1, X2) en (Y1, Y2) kan een persoon altijd aangeven
welke optie hij/zij verkiest, of dat hij/zij onverschillig is. Er is dus altijd een voorkeur
o (X1, X2) > (Y1, Y2)
o (X1, X2) < (Y1, Y2)
o (X1, X2) ~ (Y1, Y2)
- Transitiviteit: Als iemand (X1, X2) beter vindt dan (Y1, Y2), en (Y1, Y2) beter dan (Z1, Z2), dan
moet gelden dat (X1, X2) ook beter is dan (Z1, Z2). Dit voorkomt tegenstrijdigheden in keuzes
- Reflexiviteit: Een optie is altijd minstens zo goed als zichzelf, oftewel (X1, X2) ⪰ (X1, X2). Dit
klinkt logisch, maar is nodig voor een wiskundig consistente voorkeurenstructuur.
Nut en keuzegedrag
In de economie gaan we ervan uit dat mensen hun nut (utility) proberen te maximaliseren. Dit
betekent dat mensen zich gedragen alsof ze een nutfunctie optimaliseren bij het maken van keuzes.
Belangrijke concepten binnen nutstheorie
- Monotonie (meer is beter)
o We nemen aan dat meer van een goed altijd beter is (zolang andere factoren gelijk
blijven)
o Bijvoorbeeld: als iemand van chocolade houdt, zal hij liever 5 chocoladerepen
hebben dan 3
- Wet van afnemend marginaal nut
o Hoe meer je van iets hebt, hoe minder extra nut je haalt uit een extra eenheid.
o Bijvoorbeeld: de eerste chocoladereep smaakt heerlijk, de tweede ook nog, maar
tegen de vijfde reep begin je misselijk te worden en is de extra blijdschap minder
groot
Het standaard economische model
Het standaard economische model (SEM) beschrijft hoe economische actoren (zoals consumenten
en bedrijven) zich gedragen onder ideale omstandigheden. Dit model maakt een aantal aannames
over hoe mensen beslissingen nemen. Hier zijn de belangrijkste kenmerken:
- Geen cognitieve beperkingen
o Mensen kunnen alle informatie moeiteloos verzamelen en verwerken
o Er is geen begrensde rationaliteit (bounded rationality), wat betekent dat mensen
nooit fouten a=maken door beperkte denkcapaciteit of informatieoverload
In de praktijk: Mensen hebben vaak wel moeite met complexe informatie en maken fouten bij het
inschatten van risico’s en kansen.
- Maximalisatie van (verwachte) nut
o Mensen proberen hun nut (utilitu) te maximaliseren op basis van rationele
afwegingen
o Bij onzekerheid kiezen ze de optie die hun verwachte nut maxinaliseert
