Hoorcollege 1 – Introduction to TSEC (7 april 2025)
Opzet van het vak
TSEC staat voor Theorizing Spatial and Environmental Challenges en maakt deel uit van de
theorielijn van de bachelor Geografie, Planologie en Milieu. De cursus is opgebouwd uit twee
delen:
• Deel I: Politieke en economische geografieën
• Deel II: Sociale en culturele geografieën
Het doel is studenten vertrouwd te maken met kritische theorieën over ruimte, plaats en
milieu, en deze toe te passen op concrete vraagstukken. Theorieën worden hierbij gezien als
lenzen: ze helpen bepaalde aspecten van de werkelijkheid zichtbaar te maken, terwijl andere
vervagen. Elke lens biedt een andere interpretatie.
Wat is theorie?
Een theorie is een geordend systeem van ideeën dat ons helpt de wereld te begrijpen, te
structureren en te interpreteren. Theorie:
• Biedt een kader voor interpretatie
• Legt focus op specifieke elementen en laat andere buiten beschouwing
• Is altijd een keuze, geen neutrale weerspiegeling van de werkelijkheid
Theorie raakt alle onderdelen van wetenschappelijk onderzoek:
• Ontologie: Wat is de aard van de werkelijkheid? Wat is mogelijk om te bestuderen?
• Epistemologie: Hoe komt kennis tot stand? Hoe weten we wat we weten?
• Methodologie: Hoe verzamelen en analyseren we gegevens?
• Axiologie: Welke waarden spelen mee bij het produceren van kennis?
→ Theorie bepaalt welke vragen we stellen, hoe we ze beantwoorden en welke werkelijkheid
we zien.
Paradigma’s in de sociale wetenschappen
Een paradigma is een fundamenteel denkkader of stelsel van aannames over hoe de wereld
werkt. Het bepaalt:
• Hoe we de wereld kunnen kennen
• Wat we als legitieme kennis beschouwen
• Hoe we onderzoek doen
1
,Vier dominante paradigma’s:
Paradigma Ontologie Epistemologie Methodologie Axiologie
Eén objectieve Kennis is objectief
Positivisme Kwantitatief Waardenvrij
werkelijkheid en meetbaar
Meerdere sociaal Kennis is Waarden
Constructivisme geconstrueerde contextafhankelijk Kwalitatief beïnvloeden
werkelijkheden en subjectief onderzoek
Eén werkelijkheid, Objectiviteit is een
Waarden erkend
Post-positivisme maar slechts deels streven, maar bias Kwantitatief
maar gematigd
kenbaar blijft aanwezig
Werkelijkheid is Kennis is ingebed in Waarden zijn
Kritisch Kwalitatief en
gevormd door macht, doel is inherent en
paradigma activistisch
machtsstructuren emancipatie richtinggevend
Kritische theorie
Kritische theorie is ontstaan uit de Frankfurter Schule (o.a. Horkheimer, Adorno, Marcuse,
Habermas) als reactie op het positivisme. Belangrijke kenmerken:
• Kennis is niet neutraal maar verankerd in machtsstructuren
• Kapitalisme houdt zichzelf in stand via ideologie en zelfdisciplinering
• De status quo wordt gepresenteerd als natuurlijk, maar is het niet
• De mens heeft de verantwoordelijkheid om zijn eigen geschiedenis te veranderen
Volgens Huib Ernste moet kritische geografie niet alleen de wereld begrijpen, maar ook
veranderen. Kritische theorie vraagt:
• Wie bepaalt wat als kennis geldt?
• Wie wordt gehoord, en wie niet?
• Welke belangen worden beschermd?
Humanistische geografie en Yi-Fu Tuan
Yi-Fu Tuan introduceert een mensgericht perspectief op ruimte, waarbij ervaring en
betekenisgeving centraal staan. Zijn werk valt binnen de fenomenologie: de studie van
subjectieve ervaring.
Kernpunten:
• Ruimte is meetbaar, abstract, objectief
• Plaats is belichaamd, betekenisvol, emotioneel geladen
Ervaring bestaat uit:
• Sensation: lichamelijke gewaarwording
• Perception: zintuiglijke waarneming
2
, • Conception: cognitieve interpretatie
Experiëntiële ruimte
De manier waarop mensen ruimte ervaren is persoonlijk én collectief:
• Eén individu kan een plek op verschillende momenten verschillend ervaren
• Verschillende mensen kunnen dezelfde plek totaal anders ervaren
• Groeps-ervaringsruimte ontstaat wanneer mensen samen betekenis geven aan een
plek
Begrippen:
• Collective effervescence (Durkheim): gedeelde emoties en ervaringen, bijvoorbeeld
bij protesten of herdenkingen
• Mythische ruimte: symbolische of spirituele betekenis van plekken (bijv. heilige
bergen)
• Fields of care: alledaagse plekken die door herhaling en routines betekenis krijgen
(bijv. je vaste route naar de universiteit)
De betekenis van een plek kan plots veranderen:
• Door verlies van toegang
• Door veranderende relaties
• Door onderbreking van routines (bijv. oorlog, verhuizing
Ruimte in verschillende paradigma’s
Paradigma Benadering van ruimte
Positivisme Ruimte = fysieke, meetbare dimensie
Constructivisme Ruimte = sociaal geconstrueerde ervaring
Kritisch paradigma Ruimte = plaats waar ongelijkheid en macht samenkomen
Humanistische geografie Ruimte = belichaamde, subjectieve beleving
Literatuur
Huib Ernste (2008) – Critical Geography in Post-Modern Times
• Kritische geografie wil niet alleen begrijpen, maar ook bijdragen aan verandering
• Reageert op dominantie van positivisme en neoliberalisme
• Kennis is altijd gecontextualiseerd en politiek geladen
• Oproep tot reflexiviteit, betrokkenheid en epistemologische diversiteit
Yi-Fu Tuan (1979) – Space and Place: Humanistic Perspective
3
, • Introduceert ‘experiëntiële ruimte’ als kernconcept
• Ervaring van ruimte is lichamelijk, relationeel en cultureel bepaald
• Er is een wezenlijk verschil tussen ruimte (abstract) en plaats (ervaren)
• Tuan verbindt tijd, herinnering en zintuigen aan hoe mensen zich verhouden tot
ruimte
4
Opzet van het vak
TSEC staat voor Theorizing Spatial and Environmental Challenges en maakt deel uit van de
theorielijn van de bachelor Geografie, Planologie en Milieu. De cursus is opgebouwd uit twee
delen:
• Deel I: Politieke en economische geografieën
• Deel II: Sociale en culturele geografieën
Het doel is studenten vertrouwd te maken met kritische theorieën over ruimte, plaats en
milieu, en deze toe te passen op concrete vraagstukken. Theorieën worden hierbij gezien als
lenzen: ze helpen bepaalde aspecten van de werkelijkheid zichtbaar te maken, terwijl andere
vervagen. Elke lens biedt een andere interpretatie.
Wat is theorie?
Een theorie is een geordend systeem van ideeën dat ons helpt de wereld te begrijpen, te
structureren en te interpreteren. Theorie:
• Biedt een kader voor interpretatie
• Legt focus op specifieke elementen en laat andere buiten beschouwing
• Is altijd een keuze, geen neutrale weerspiegeling van de werkelijkheid
Theorie raakt alle onderdelen van wetenschappelijk onderzoek:
• Ontologie: Wat is de aard van de werkelijkheid? Wat is mogelijk om te bestuderen?
• Epistemologie: Hoe komt kennis tot stand? Hoe weten we wat we weten?
• Methodologie: Hoe verzamelen en analyseren we gegevens?
• Axiologie: Welke waarden spelen mee bij het produceren van kennis?
→ Theorie bepaalt welke vragen we stellen, hoe we ze beantwoorden en welke werkelijkheid
we zien.
Paradigma’s in de sociale wetenschappen
Een paradigma is een fundamenteel denkkader of stelsel van aannames over hoe de wereld
werkt. Het bepaalt:
• Hoe we de wereld kunnen kennen
• Wat we als legitieme kennis beschouwen
• Hoe we onderzoek doen
1
,Vier dominante paradigma’s:
Paradigma Ontologie Epistemologie Methodologie Axiologie
Eén objectieve Kennis is objectief
Positivisme Kwantitatief Waardenvrij
werkelijkheid en meetbaar
Meerdere sociaal Kennis is Waarden
Constructivisme geconstrueerde contextafhankelijk Kwalitatief beïnvloeden
werkelijkheden en subjectief onderzoek
Eén werkelijkheid, Objectiviteit is een
Waarden erkend
Post-positivisme maar slechts deels streven, maar bias Kwantitatief
maar gematigd
kenbaar blijft aanwezig
Werkelijkheid is Kennis is ingebed in Waarden zijn
Kritisch Kwalitatief en
gevormd door macht, doel is inherent en
paradigma activistisch
machtsstructuren emancipatie richtinggevend
Kritische theorie
Kritische theorie is ontstaan uit de Frankfurter Schule (o.a. Horkheimer, Adorno, Marcuse,
Habermas) als reactie op het positivisme. Belangrijke kenmerken:
• Kennis is niet neutraal maar verankerd in machtsstructuren
• Kapitalisme houdt zichzelf in stand via ideologie en zelfdisciplinering
• De status quo wordt gepresenteerd als natuurlijk, maar is het niet
• De mens heeft de verantwoordelijkheid om zijn eigen geschiedenis te veranderen
Volgens Huib Ernste moet kritische geografie niet alleen de wereld begrijpen, maar ook
veranderen. Kritische theorie vraagt:
• Wie bepaalt wat als kennis geldt?
• Wie wordt gehoord, en wie niet?
• Welke belangen worden beschermd?
Humanistische geografie en Yi-Fu Tuan
Yi-Fu Tuan introduceert een mensgericht perspectief op ruimte, waarbij ervaring en
betekenisgeving centraal staan. Zijn werk valt binnen de fenomenologie: de studie van
subjectieve ervaring.
Kernpunten:
• Ruimte is meetbaar, abstract, objectief
• Plaats is belichaamd, betekenisvol, emotioneel geladen
Ervaring bestaat uit:
• Sensation: lichamelijke gewaarwording
• Perception: zintuiglijke waarneming
2
, • Conception: cognitieve interpretatie
Experiëntiële ruimte
De manier waarop mensen ruimte ervaren is persoonlijk én collectief:
• Eén individu kan een plek op verschillende momenten verschillend ervaren
• Verschillende mensen kunnen dezelfde plek totaal anders ervaren
• Groeps-ervaringsruimte ontstaat wanneer mensen samen betekenis geven aan een
plek
Begrippen:
• Collective effervescence (Durkheim): gedeelde emoties en ervaringen, bijvoorbeeld
bij protesten of herdenkingen
• Mythische ruimte: symbolische of spirituele betekenis van plekken (bijv. heilige
bergen)
• Fields of care: alledaagse plekken die door herhaling en routines betekenis krijgen
(bijv. je vaste route naar de universiteit)
De betekenis van een plek kan plots veranderen:
• Door verlies van toegang
• Door veranderende relaties
• Door onderbreking van routines (bijv. oorlog, verhuizing
Ruimte in verschillende paradigma’s
Paradigma Benadering van ruimte
Positivisme Ruimte = fysieke, meetbare dimensie
Constructivisme Ruimte = sociaal geconstrueerde ervaring
Kritisch paradigma Ruimte = plaats waar ongelijkheid en macht samenkomen
Humanistische geografie Ruimte = belichaamde, subjectieve beleving
Literatuur
Huib Ernste (2008) – Critical Geography in Post-Modern Times
• Kritische geografie wil niet alleen begrijpen, maar ook bijdragen aan verandering
• Reageert op dominantie van positivisme en neoliberalisme
• Kennis is altijd gecontextualiseerd en politiek geladen
• Oproep tot reflexiviteit, betrokkenheid en epistemologische diversiteit
Yi-Fu Tuan (1979) – Space and Place: Humanistic Perspective
3
, • Introduceert ‘experiëntiële ruimte’ als kernconcept
• Ervaring van ruimte is lichamelijk, relationeel en cultureel bepaald
• Er is een wezenlijk verschil tussen ruimte (abstract) en plaats (ervaren)
• Tuan verbindt tijd, herinnering en zintuigen aan hoe mensen zich verhouden tot
ruimte
4
