RECHTSHANDELING EN
OVEREENKOMST
Lisa Jung
, Grote onderwijsbijeenkomsten (mini-colleges)
Week 1 Rechtshandeling en overeenkomst
Grote onderwijsbijeenkomst
1. Beginselen van het contractenrecht
Beginselen zijn, in tegenstelling tot regels, niet toegespitst op concrete leerstukken en zijn vrij algemeen/
weinig specifiek. Hoewel ze vaak worden aanvaard buiten de wet om en de grondslag zijn van regels,
worden ze soms na enige tijd opgenomen in de wet.1 Er bestaat geen rangorde tussen rechtsbeginselen,
wat betekent dat ze in concrete gevallen tegen elkaar af moeten worden gewogen door de rechter.
Enkele belangrijke beginselen
1. Het autonomiebeginsel
Het staat eenieder vrij om een overeenkomst, met een bepaalde inhoud en voorwaarden, aan te
gaan met wie men wil. Een overeenkomst die berust op de overeenstemming van de wederzijdse
wilsverklaringen (wilsovereenstemming art. 3:33 BW) heeft een consensueel karakter.2
Uitzonderingen op de contractsvrijheid
• Beginsel 5 en art. 3:40 BW, dat een rechtshandeling nietig verklaart indien in strijd met
de goede zeden.
• Beperking van contractsvrijheid door collectivisatie (vereniging van werknemers m.b.t.
AOVK).
• Ook overheidsingrijpen beperkt vaak de contractsvrijheid.3
• Denk ook aan onevenredigheid van prestaties (misbruik v. omstandigheden)
2. Het vertrouwensbeginsel
Degene die in vrijheid op een bepaalde wijze heeft gehandeld wordt verantwoordelijk gehouden
voor verwachtingen die bij de ander gerechtvaardigd zijn gewekt (art. 3:35 en 3:36 BW). Dit
staat nauw in verhouding met het autonomiebeginsel.4 Zie pacta sunt servanda.5
3. Het beginsel van maatschappelijke rechtvaardigheid
Voor gevallen waarin sprake is van ongelijkwaardigheid tussen partijen, bijvoorbeeld indien
een van de partijen een evidente achterstand heeft op zijn wederpartij wat betreft
keuzemogelijkheden of de toegang tot informatie, stelt het (overeenkomsten)recht dwingende
normen om deze ongelijkwaardigheid te compenseren en daarmee de maatschappelijke
rechtvaardigheid van een overeenkomst tot op zekere hoogte te waarborgen. Denk aan
algemene voorwaarden voor consumenten.
4. Het beginsel van de trouw aan het gegeven woord
Dit beginsel heeft een morele, ethische waarde m.b.t. de verantwoordelijkheid voor eigen
handelen en toerekening van de gevolgen daaraan wordt verbonden. De toerekening van
gevolgen van handelen wordt voorts beoordeeld aan de hand van het schuldbeginsel, het
risicobeginsel en het rechtszekerheidsbeginsel.
1 Art. 6:2 lid 1 BW ‘redelijkheid en billijkheid’
2 Volgens artikel 3:37 1 BW niet gebonden aan een bepaalde vorm
3 Een belangrijk voorbeeld is de regeling van het arbeidscontract in 1907 met haar vele dwingende bepalingen, titel 7.10 BW.
4 Er kan een onderscheid worden gemaakt in het vertrouwensbeginsel tussen bescherming van vertrouwen die gerechtvaardigd
is tegen de achtergrond van de omstandigheden die zich tussen partijen hebben voorgedaan en de bescherming van het
vertrouwen dat geabstraheerd van de specifieke omstandigheden tussen partijen in een bepaalde samenleving bestaat ten
aanzien van de toerekenbaarheid van omstandigheden aan een partij. Deze laatste vorm van vertrouwen wordt ook wel gebracht
onder het risicobeginsel.
5 Men dient zich onder alle omstandigheden aan de overeenkomst te houden (verbindende kracht van de overeenkomst).
OVEREENKOMST
Lisa Jung
, Grote onderwijsbijeenkomsten (mini-colleges)
Week 1 Rechtshandeling en overeenkomst
Grote onderwijsbijeenkomst
1. Beginselen van het contractenrecht
Beginselen zijn, in tegenstelling tot regels, niet toegespitst op concrete leerstukken en zijn vrij algemeen/
weinig specifiek. Hoewel ze vaak worden aanvaard buiten de wet om en de grondslag zijn van regels,
worden ze soms na enige tijd opgenomen in de wet.1 Er bestaat geen rangorde tussen rechtsbeginselen,
wat betekent dat ze in concrete gevallen tegen elkaar af moeten worden gewogen door de rechter.
Enkele belangrijke beginselen
1. Het autonomiebeginsel
Het staat eenieder vrij om een overeenkomst, met een bepaalde inhoud en voorwaarden, aan te
gaan met wie men wil. Een overeenkomst die berust op de overeenstemming van de wederzijdse
wilsverklaringen (wilsovereenstemming art. 3:33 BW) heeft een consensueel karakter.2
Uitzonderingen op de contractsvrijheid
• Beginsel 5 en art. 3:40 BW, dat een rechtshandeling nietig verklaart indien in strijd met
de goede zeden.
• Beperking van contractsvrijheid door collectivisatie (vereniging van werknemers m.b.t.
AOVK).
• Ook overheidsingrijpen beperkt vaak de contractsvrijheid.3
• Denk ook aan onevenredigheid van prestaties (misbruik v. omstandigheden)
2. Het vertrouwensbeginsel
Degene die in vrijheid op een bepaalde wijze heeft gehandeld wordt verantwoordelijk gehouden
voor verwachtingen die bij de ander gerechtvaardigd zijn gewekt (art. 3:35 en 3:36 BW). Dit
staat nauw in verhouding met het autonomiebeginsel.4 Zie pacta sunt servanda.5
3. Het beginsel van maatschappelijke rechtvaardigheid
Voor gevallen waarin sprake is van ongelijkwaardigheid tussen partijen, bijvoorbeeld indien
een van de partijen een evidente achterstand heeft op zijn wederpartij wat betreft
keuzemogelijkheden of de toegang tot informatie, stelt het (overeenkomsten)recht dwingende
normen om deze ongelijkwaardigheid te compenseren en daarmee de maatschappelijke
rechtvaardigheid van een overeenkomst tot op zekere hoogte te waarborgen. Denk aan
algemene voorwaarden voor consumenten.
4. Het beginsel van de trouw aan het gegeven woord
Dit beginsel heeft een morele, ethische waarde m.b.t. de verantwoordelijkheid voor eigen
handelen en toerekening van de gevolgen daaraan wordt verbonden. De toerekening van
gevolgen van handelen wordt voorts beoordeeld aan de hand van het schuldbeginsel, het
risicobeginsel en het rechtszekerheidsbeginsel.
1 Art. 6:2 lid 1 BW ‘redelijkheid en billijkheid’
2 Volgens artikel 3:37 1 BW niet gebonden aan een bepaalde vorm
3 Een belangrijk voorbeeld is de regeling van het arbeidscontract in 1907 met haar vele dwingende bepalingen, titel 7.10 BW.
4 Er kan een onderscheid worden gemaakt in het vertrouwensbeginsel tussen bescherming van vertrouwen die gerechtvaardigd
is tegen de achtergrond van de omstandigheden die zich tussen partijen hebben voorgedaan en de bescherming van het
vertrouwen dat geabstraheerd van de specifieke omstandigheden tussen partijen in een bepaalde samenleving bestaat ten
aanzien van de toerekenbaarheid van omstandigheden aan een partij. Deze laatste vorm van vertrouwen wordt ook wel gebracht
onder het risicobeginsel.
5 Men dient zich onder alle omstandigheden aan de overeenkomst te houden (verbindende kracht van de overeenkomst).
