Juridische en Ethische Aspecten
Universiteit Leiden – (Pre-master) Pedagogische Wetenschappen – blok 4 2025
Deze samenvatting bevat alle literatuur (Boek: Jeugdrecht Begrepen) die is opgegeven voor het
vak ‘Juridische en Ethische Aspecten’ aangevuld met wat er door de docenten is verteld tijdens
de hoorcolleges. Het bevat een versie uit het jaar 2025 en is bedoeld voor studenten van de
opleiding Pedagogische Wetenschappen.
1
,Inhoudsopgave
Thema 1 – Afstamming en gezag ..................................................................................................... 3
Hoofdstuk 2 – De ouders van de jeugdige....................................................................................... 3
Hoofdstuk 3 – Het gezag over de jeugdige ...................................................................................... 6
Hoofdstuk 5 – De rechtspositie van de jeugdige (1) ......................................................................... 9
Hoofdstuk 6 – De rechtspositie van de jeugdige (2) ......................................................................... 9
Thema 2 – Kinderbeschermingsmaatregelen ................................................................................ 10
Hoofdstuk 7 – Kinderbeschermingsmaatregelen .......................................................................... 10
Hoofdstuk 8 – Beëindigen van gezag ............................................................................................ 16
Thema 3 – Pleegzorg ...................................................................................................................... 18
Hoofdstuk 9 – Pleegzorg.............................................................................................................. 18
Aanvullende informatie hoorcollege ............................................................................................ 23
Thema 3 – Kind en scheiding ......................................................................................................... 24
Hoofdstuk 4 – Kind en scheiding ................................................................................................. 24
Thema 5 – Jongeren in het strafrecht ............................................................................................. 30
Hoofdstuk 11: Inleiding Strafrecht ............................................................................................... 30
Hoofdstuk 13: Strafproces algemeen .......................................................................................... 30
Hoofdstuk 14: Van strafbaar feit tot veroordeling.......................................................................... 35
Aanvulling informatie hoorcollege ............................................................................................... 40
Hoofdstuk 15: StraQen en maatregelen voor jeugdigen ................................................................. 41
Aanvullende informatie hoorcollege ............................................................................................ 45
Thema 6 – Beroepsethiek .............................................................................................................. 47
Hoofdstuk 17: Privacy en dossier ................................................................................................ 47
Hoofdstuk 18: Rechtspositie van de cliënten in de jeugdhulp ....................................................... 50
Aanvullende informatie hoorcollege ............................................................................................ 52
2
,Thema 1 – Afstamming en gezag
Uit Jeugdrecht Begrepen:
• H2: De ouders van de jeugdige. Hele hoofdstuk.
• H3: Het gezag over de jeugdige. Hele hoofdstuk met uitzondering van: par. 3.8
• H5: De rechtspositie van de jeugdige (1), alléén paragraaf 5.2
(handelingsbekwaamheid) en 5.8 (aansprakelijkheid ouders)
• H6: De rechtspositie van de jeugdige (2), alléén onderdeel 6.2 t/m toestemming.
Hoofdstuk 2 – De ouders van de jeugdige
2.2 Juridische moeder
Het personen- en familierecht gaat over juridische relaties tussen ouders en kinderen
en tussen echtgenoten. Dit valt binnen het burgerlijk recht. De juridische moeder is de
vrouw die de bevalling heeft gedaan. Als de vrouw minderjarig is, is zij wel juridisch
moeder, maar is er iemand anders die het gezag kan dragen. Draagmoederschap kent
het BW niet. De afspraken tussen wensmoeder en de echte moeder zijn volgens het
recht ongeldig. De draagmoeder blijft de juridische moeder. De weg om dit wel te doen is
ingewikkeld.
Scenario 1: de draagmoeder is vrijgezel: de wensmoeder erkent het kind -> de rechtbank
vragen om het gezag over te nemen -> het kind adopteren (als het kind minstens een jaar
door haar is opgevoed).
Scenario 2: de draagmoeder is getrouwd: erkenning door wensouder is niet mogelijk ->
de rechtbank zal het gezag van de man en de vrouw over het kind moeten beëindigen ->
wensmoeder neemt het gezin op als pleegkind.
Scenario 3: de draagmoeder komt uit het buitenland: er wordt een adoptieprocedure
gestart (ingewikkeld proces)
Er is ook gekeken naar meerouderschap. Zodat er meer gezag kan zijn over 1 kind, dan
twee juridische ouders. Bijvoorbeeld als een draagmoeder ook gezag wil samen met de
wensouders. Uit onderzoek is het bekend geworden dat er waarschijnlijk een te kleine
groep is die dit dan ook daadwerkelijk zou willen. Het kan op dit moment dus niet.
2.3 Juridische vader
De juridische vader is de man:
• Die bij de geboorte met de moeder is gehuwd/ geregistreerd partnerschap heeft.
• Die de jeugdige heeft erkend
• Van wie door de rechter het vaderschap is vastgesteld
• Die de jeugdige heeft geadopteerd
Omdat de echtgenoot niet altijd de vader hoeft te zijn, kun je het vaderschap
ontkennen.
- Het is duidelijk dat de man niet de biologische vader is (DNA-
onderzoek/bloedproef).
- De vrouw heeft de man bedrogen
3
, Wanneer een moeder geen huwelijk had of geregistreerd partnerschap kan een man (van
minimaal 16 jaar oud) zichzelf erkennen als juridische vader. Veel geboortes komen
voort zonder formele relaties. Daarom is het erkennen van het kind belangrijk.
Het juridisch vaderschap gaat echt om van wie het kind afstamt. Ook als de vader het
hele leven niet in beeld is, blijft het de juridische vader. Wanneer hier geen sprake van is
een erkenning is toestemming nodig van de moeder en de jeugdige. Wanneer de
jeugdige ouder dan 16 jaar is, is alleen toestemming van de jeugdige voldoende.
Vanaf januari 2023 is de juridisch vader ook gezaghebbende. Dit werkt niet met
terugwerkende kracht. Dus als je vóór 2023 bent geboren, moet je het gezamenlijk gezag
apart aanvragen.
Een erkenning kan ongedaan gemaakt worden als het kind bijvoorbeeld ontdekt dat het
niet zijn/haar biologische vader is. Dit moet binnen 3 jaar na ontdekking plaatsvinden.
Minderjarig? Dan tot 20e levensjaar.
Erkenning is niet mogelijk:
- Nauwe verwantschap (zoals broer of vader)
- Een man onder de 16 jaar oud
- Een man onder curatele staat (mits toestemming van de rechter)
- Als de jeugdige al twee ouders heeft.
Een ouderschap kan ook bestaan binnen twee vrouwen. Daarom is het duo-
ouderschap in het leven geroepen. Er geldt hier deze wetgeving:
- Het gaat om de vrouw met wie de moeder bij de geboorte is getrouwd. Het kind is
afkomstig van genetisch materiaal uit een donorbank, waardoor de identiteit van
de donor beschermd wordt, of:
- De vrouw is ‘levensgezel’ van de juridische moeder en heeft ingestemd met de
verwekking van het kind. Deze vrouw kan het kind erkennen.
Is het een bekende donor? Dan zal de tweede vrouw het kind moeten erkennen.
2.4 Adoptie
Ook is het middels adoptie mogelijk om juridisch vader of moeder te worden. De
juridische banden met de oorspronkelijke ouders worden dan verbroken. Adoptie
bestaat uit een bepaalde procedure:
1. Wanneer ouders een buitenlands kind willen adopteren, moeten zij een verzoek
indienen bij het ministerie van Justitie en Veiligheid.
2. Er volgt een onderzoek door de Raad van de Kinderbescherming naar de ouders.
3. De ouders volgen een verplichte voorlichtingscursus
4. Er volgt toestemming van de minister van adoptie
5. De ouders kunnen zich tot een bemiddelingsbureau wenden.
6. De ouders halen het kind op en gaat bij hen thuis wonen en zijn nu de
adoptiefouders.
4
Universiteit Leiden – (Pre-master) Pedagogische Wetenschappen – blok 4 2025
Deze samenvatting bevat alle literatuur (Boek: Jeugdrecht Begrepen) die is opgegeven voor het
vak ‘Juridische en Ethische Aspecten’ aangevuld met wat er door de docenten is verteld tijdens
de hoorcolleges. Het bevat een versie uit het jaar 2025 en is bedoeld voor studenten van de
opleiding Pedagogische Wetenschappen.
1
,Inhoudsopgave
Thema 1 – Afstamming en gezag ..................................................................................................... 3
Hoofdstuk 2 – De ouders van de jeugdige....................................................................................... 3
Hoofdstuk 3 – Het gezag over de jeugdige ...................................................................................... 6
Hoofdstuk 5 – De rechtspositie van de jeugdige (1) ......................................................................... 9
Hoofdstuk 6 – De rechtspositie van de jeugdige (2) ......................................................................... 9
Thema 2 – Kinderbeschermingsmaatregelen ................................................................................ 10
Hoofdstuk 7 – Kinderbeschermingsmaatregelen .......................................................................... 10
Hoofdstuk 8 – Beëindigen van gezag ............................................................................................ 16
Thema 3 – Pleegzorg ...................................................................................................................... 18
Hoofdstuk 9 – Pleegzorg.............................................................................................................. 18
Aanvullende informatie hoorcollege ............................................................................................ 23
Thema 3 – Kind en scheiding ......................................................................................................... 24
Hoofdstuk 4 – Kind en scheiding ................................................................................................. 24
Thema 5 – Jongeren in het strafrecht ............................................................................................. 30
Hoofdstuk 11: Inleiding Strafrecht ............................................................................................... 30
Hoofdstuk 13: Strafproces algemeen .......................................................................................... 30
Hoofdstuk 14: Van strafbaar feit tot veroordeling.......................................................................... 35
Aanvulling informatie hoorcollege ............................................................................................... 40
Hoofdstuk 15: StraQen en maatregelen voor jeugdigen ................................................................. 41
Aanvullende informatie hoorcollege ............................................................................................ 45
Thema 6 – Beroepsethiek .............................................................................................................. 47
Hoofdstuk 17: Privacy en dossier ................................................................................................ 47
Hoofdstuk 18: Rechtspositie van de cliënten in de jeugdhulp ....................................................... 50
Aanvullende informatie hoorcollege ............................................................................................ 52
2
,Thema 1 – Afstamming en gezag
Uit Jeugdrecht Begrepen:
• H2: De ouders van de jeugdige. Hele hoofdstuk.
• H3: Het gezag over de jeugdige. Hele hoofdstuk met uitzondering van: par. 3.8
• H5: De rechtspositie van de jeugdige (1), alléén paragraaf 5.2
(handelingsbekwaamheid) en 5.8 (aansprakelijkheid ouders)
• H6: De rechtspositie van de jeugdige (2), alléén onderdeel 6.2 t/m toestemming.
Hoofdstuk 2 – De ouders van de jeugdige
2.2 Juridische moeder
Het personen- en familierecht gaat over juridische relaties tussen ouders en kinderen
en tussen echtgenoten. Dit valt binnen het burgerlijk recht. De juridische moeder is de
vrouw die de bevalling heeft gedaan. Als de vrouw minderjarig is, is zij wel juridisch
moeder, maar is er iemand anders die het gezag kan dragen. Draagmoederschap kent
het BW niet. De afspraken tussen wensmoeder en de echte moeder zijn volgens het
recht ongeldig. De draagmoeder blijft de juridische moeder. De weg om dit wel te doen is
ingewikkeld.
Scenario 1: de draagmoeder is vrijgezel: de wensmoeder erkent het kind -> de rechtbank
vragen om het gezag over te nemen -> het kind adopteren (als het kind minstens een jaar
door haar is opgevoed).
Scenario 2: de draagmoeder is getrouwd: erkenning door wensouder is niet mogelijk ->
de rechtbank zal het gezag van de man en de vrouw over het kind moeten beëindigen ->
wensmoeder neemt het gezin op als pleegkind.
Scenario 3: de draagmoeder komt uit het buitenland: er wordt een adoptieprocedure
gestart (ingewikkeld proces)
Er is ook gekeken naar meerouderschap. Zodat er meer gezag kan zijn over 1 kind, dan
twee juridische ouders. Bijvoorbeeld als een draagmoeder ook gezag wil samen met de
wensouders. Uit onderzoek is het bekend geworden dat er waarschijnlijk een te kleine
groep is die dit dan ook daadwerkelijk zou willen. Het kan op dit moment dus niet.
2.3 Juridische vader
De juridische vader is de man:
• Die bij de geboorte met de moeder is gehuwd/ geregistreerd partnerschap heeft.
• Die de jeugdige heeft erkend
• Van wie door de rechter het vaderschap is vastgesteld
• Die de jeugdige heeft geadopteerd
Omdat de echtgenoot niet altijd de vader hoeft te zijn, kun je het vaderschap
ontkennen.
- Het is duidelijk dat de man niet de biologische vader is (DNA-
onderzoek/bloedproef).
- De vrouw heeft de man bedrogen
3
, Wanneer een moeder geen huwelijk had of geregistreerd partnerschap kan een man (van
minimaal 16 jaar oud) zichzelf erkennen als juridische vader. Veel geboortes komen
voort zonder formele relaties. Daarom is het erkennen van het kind belangrijk.
Het juridisch vaderschap gaat echt om van wie het kind afstamt. Ook als de vader het
hele leven niet in beeld is, blijft het de juridische vader. Wanneer hier geen sprake van is
een erkenning is toestemming nodig van de moeder en de jeugdige. Wanneer de
jeugdige ouder dan 16 jaar is, is alleen toestemming van de jeugdige voldoende.
Vanaf januari 2023 is de juridisch vader ook gezaghebbende. Dit werkt niet met
terugwerkende kracht. Dus als je vóór 2023 bent geboren, moet je het gezamenlijk gezag
apart aanvragen.
Een erkenning kan ongedaan gemaakt worden als het kind bijvoorbeeld ontdekt dat het
niet zijn/haar biologische vader is. Dit moet binnen 3 jaar na ontdekking plaatsvinden.
Minderjarig? Dan tot 20e levensjaar.
Erkenning is niet mogelijk:
- Nauwe verwantschap (zoals broer of vader)
- Een man onder de 16 jaar oud
- Een man onder curatele staat (mits toestemming van de rechter)
- Als de jeugdige al twee ouders heeft.
Een ouderschap kan ook bestaan binnen twee vrouwen. Daarom is het duo-
ouderschap in het leven geroepen. Er geldt hier deze wetgeving:
- Het gaat om de vrouw met wie de moeder bij de geboorte is getrouwd. Het kind is
afkomstig van genetisch materiaal uit een donorbank, waardoor de identiteit van
de donor beschermd wordt, of:
- De vrouw is ‘levensgezel’ van de juridische moeder en heeft ingestemd met de
verwekking van het kind. Deze vrouw kan het kind erkennen.
Is het een bekende donor? Dan zal de tweede vrouw het kind moeten erkennen.
2.4 Adoptie
Ook is het middels adoptie mogelijk om juridisch vader of moeder te worden. De
juridische banden met de oorspronkelijke ouders worden dan verbroken. Adoptie
bestaat uit een bepaalde procedure:
1. Wanneer ouders een buitenlands kind willen adopteren, moeten zij een verzoek
indienen bij het ministerie van Justitie en Veiligheid.
2. Er volgt een onderzoek door de Raad van de Kinderbescherming naar de ouders.
3. De ouders volgen een verplichte voorlichtingscursus
4. Er volgt toestemming van de minister van adoptie
5. De ouders kunnen zich tot een bemiddelingsbureau wenden.
6. De ouders halen het kind op en gaat bij hen thuis wonen en zijn nu de
adoptiefouders.
4
