Inhoudsopgave
Het vervolgonderwijs als waaier - Dijkgraaf (2024)..........................................2
Onderwijs als ordevraagstuk - Waslander & Pater............................................4
Meer ruimte voor nieuwe scholen: waarschuwingen van overzee - Waslander
(2018)......................................................................................................... 10
Het onderwijsstelsel en kansengelijkheid: op zoek naar een meritocratie - Mijs
& Werfhorst (2016)......................................................................................13
The unfulfillable promise of meritocracy: three lessons and their implications
for justice in education - Mijs (2015).............................................................18
Het taboe van pesten doorbreken - Huitsing (2018).......................................21
Wetenschappelijke doorbraken en een toekomstperspectief - Huitsing (2018) 23
The Netherlands – Huitsing & Veenstra (2025)...............................................25
Diplomademocratie - Hakhverdian (2024)......................................................28
Sociale scheidslijnen tussen groepen – Tolsma (2023)....................................32
Opleiding als sociale scheidslijn – De Lange, Tolsma & Wolbers (2016)............36
Misschien moet je iets lager mikken – Van de Kamp (2023)............................38
Het mbo in de onderwijswedloop – van der Velden & Glebbeek (2024)............39
21 lessen voor de 21ste eeuw – Harari (2018)..................................................44
Een landkaart van de lespraktijk: sociologisch kijken naar curricula – Vermeulen
(2024)......................................................................................................... 45
Over de sociologie in de onderwijssociologie – Waslander & Glebbeek (2006)..51
Meetlust: de wil tot meten – Tonkens & Swierstra (2008)...............................54
,Het vervolgonderwijs als waaier - Dijkgraaf (2024)
Sterk gemaakt tijdens kabinetsperiode voor gelijke waardering van alle vormen
van vervolgonderwijs. In plaats van ladder van laag naar hoog, ziet hij het
onderwijsstelsel als een waaier waarin verschillende opleidingen naast elkaar
liggen. Maar we zitten nog met het hiërarchisch maatschappijbeeld waar
praktische beroepen lagere status wordt toegekend.
De stappen waarin gewerkt wordt aan meer gelijkwaardigheid in het
vervolgonderwijs:
Wat is het probleem?
Onderwijssectoren leiden ieder op een eigen manier en met een eigen
doelstelling verschillende groepen studenten op voor de maatschappij. Ze zijn
niet gelijk, maar moeten wel gelijkwaardig zijn. Het overkoepelende doel van
onderwijs is het ontwikkelen van menselijk kapitaal, zodat mensen een bijdrage
kunnen leveren aan de maatschappij en een plek op de arbeidsmarkt kunnen
krijgen. De meritocratie heeft veel welvaart gebracht maar ook onwenselijke
prikkels geïntroduceerd. Goed betaald werk, langer leven, meer vermogen
opgebouwd en gelukkiger onder mensen met een hoge opleiding. Deze voordelen
worden meegegeven aan de volgende generatie. Ongelijkheden nemen zo toe
over de levensloop. Onderwijs dreigt een instrument te worden dat de verschillen
bestendigt en vergroot.
Door het hiërarchische denken en de prestatiedruk kunnen studenten zich niet
optimaal ontwikkelen. De ongeremde opwaartse druk brengt zo stress bij alle
studenten. Zonder verdere bijsturing versterkt de huidige inrichting van het
onderwijs de ongelijkheden in de samenleving.
Ook nadelig voor de economie en maatschappelijke opgaven. Zichtbaar op de
arbeidsmarkt waar de behoefte aan mbo- en hbo-opgeleiden groot is, maar de
instroom daalt.
Een aantal punten die de huidige situatie versterken:
1. Meeste leerlingen stromen in op hoogst haalbare niveau. Eenmaal gestart
in een van de onderwijssectoren kom je er moeilijk uit.
Onderwijsprogramma’s en begeleiding sluiten tussen de sectoren niet
goed op elkaar aan.
2. Mbo studenten hebben minder mogelijkheden voor ervaren
studentenleven. Ander punt is de financiële positie van studenten.
3. De kaders waarbinnen mbo- hbo- en wo-instellingen werken verschillen.
Werken belemmerend op de ontwikkeling van de sector en de
samenwerking tussen de sectoren.
, 4. De eigen identiteit en maatschappelijke opdracht van de
onderwijssectoren behoeft scherpere onderlinge afbakening. Creëren eigen
profiel door het mbo en hbo.
Moet voor worden gezorgd dat het onderwijs geen winnaars en verliezers kent.
Hoe is het vervolgonderwijs nu ingericht?
Het vervolgonderwijs kent: entree, mbo 2, mbo 3, mbo 4, associate degree,
bachelor en master. Alle soorten opleidingen, met uitzondering van entree, leiden
tot een kwalificatie voor de arbeidsmarkt. Voor het hele vervolgonderwijs zijn
kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid de drie stelseldoelen. Uitwerking
verschilt. Ze verschillen in hun maatschappelijke opdracht en dit brengt
verschillen met zich mee. Moet niet gelijkwaardigheid in de weg staan.
Hoe definiëren we de waaier en welke doelen heeft de waaier?
In de ideale situatie vormt het onderwijsstelsel een waaier waarin
opleidingssoorten gelijkwaardig naast elkaar bestaan. Met elk hun eigen
karakteristieken en maatschappelijke opdracht werken zij aan hetzelfde doel:
studenten opleiden voor maatschappij, arbeidsmarkt en vervolgopleiding.
Door het stelsel als waaier in te richten kunnen een aantal doelen bereikt
worden:
Studenten bewegen makkelijk door de waaier en vinden zo de
opleiding(sroute) die bij hen past. Om dit te bereiken zou gewerkt kunnen
worden aan de begeleiding van het studiekeuzeproces van leerlingen in
het vo. Daarnaast financiële ondersteuning via wisselstroomprojecten. Het
onderscheid in onderwijssectoren zou minder bepalend kunnen zijn voor
hoe een student het vervolgonderwijs doorloopt. Zou mogelijk kunnen zijn
een opleiding in een andere sector te volgen. Ook kan gekeken worden of
opleidingen meer doorlopende leer- en begeleidingslijnen kunnen
opzetten. Ook instellingen gelijke termen hanteren voor gelijke begrippen.
Studenten in verschillende onderwijssectoren hebben een gelijkwaardige,
optimale onderwijservaring en hebben toegang tot gelijkwaardige
faciliteiten. Alle studenten moeten volwaardig kunnen deelnemen aan het
studentenleven. Gelijke toegang tot faciliteiten. Mbo-studenten zouden
meer mogelijkheden moeten krijgen tot het opdoen van internationale
ervaringen en meer curriculaire activiteiten. Op terrein van instellingen
zouden faciliteiten gedeeld kunnen worden. Ook moeten de
ontwikkelmogelijkheden gelijk zijn. Uitbreiding master aanbod hbo. Ook
pilot ‘professional doctorate’ voor opleiding tot praktijkgericht
onderzoeker.
De kaders en middelen voor onderwijssectoren en instellingen zijn passend
bij hun functie en maatschappelijke opdracht. Verschillen moeten rationeel
verklaarbaar zijn. De kaders voor de onderwijssectoren moeten
samenwerking over de sectoren heen stimuleren. Vormen van regionale
waaiers. De kaders waarbinnen onderwijsinstellingen werken zouden
hierom gelijkwaardiger moeten zijn, zodat het ook makkelijker wordt om
samen onderwijs aan te bieden, docenten te delen en studenten vrij te
laten bewegen door het vervolgonderwijs.
Sectoren in het vervolgonderwijs hebben een duidelijke eigen identiteit.
Het moet duidelijk zijn waartoe elke onderwijssector opleidt en het
onderwijsaanbod moet passen bij de identiteit en maatschappelijke
opdracht van de sector. Hetzelfde geldt voor het type onderzoek dat de
instellingen aanbieden. Verdere ontwikkeling, profilering en intensivering
van praktijkgericht onderzoek kan de aantrekkelijkheid van de
Het vervolgonderwijs als waaier - Dijkgraaf (2024)..........................................2
Onderwijs als ordevraagstuk - Waslander & Pater............................................4
Meer ruimte voor nieuwe scholen: waarschuwingen van overzee - Waslander
(2018)......................................................................................................... 10
Het onderwijsstelsel en kansengelijkheid: op zoek naar een meritocratie - Mijs
& Werfhorst (2016)......................................................................................13
The unfulfillable promise of meritocracy: three lessons and their implications
for justice in education - Mijs (2015).............................................................18
Het taboe van pesten doorbreken - Huitsing (2018).......................................21
Wetenschappelijke doorbraken en een toekomstperspectief - Huitsing (2018) 23
The Netherlands – Huitsing & Veenstra (2025)...............................................25
Diplomademocratie - Hakhverdian (2024)......................................................28
Sociale scheidslijnen tussen groepen – Tolsma (2023)....................................32
Opleiding als sociale scheidslijn – De Lange, Tolsma & Wolbers (2016)............36
Misschien moet je iets lager mikken – Van de Kamp (2023)............................38
Het mbo in de onderwijswedloop – van der Velden & Glebbeek (2024)............39
21 lessen voor de 21ste eeuw – Harari (2018)..................................................44
Een landkaart van de lespraktijk: sociologisch kijken naar curricula – Vermeulen
(2024)......................................................................................................... 45
Over de sociologie in de onderwijssociologie – Waslander & Glebbeek (2006)..51
Meetlust: de wil tot meten – Tonkens & Swierstra (2008)...............................54
,Het vervolgonderwijs als waaier - Dijkgraaf (2024)
Sterk gemaakt tijdens kabinetsperiode voor gelijke waardering van alle vormen
van vervolgonderwijs. In plaats van ladder van laag naar hoog, ziet hij het
onderwijsstelsel als een waaier waarin verschillende opleidingen naast elkaar
liggen. Maar we zitten nog met het hiërarchisch maatschappijbeeld waar
praktische beroepen lagere status wordt toegekend.
De stappen waarin gewerkt wordt aan meer gelijkwaardigheid in het
vervolgonderwijs:
Wat is het probleem?
Onderwijssectoren leiden ieder op een eigen manier en met een eigen
doelstelling verschillende groepen studenten op voor de maatschappij. Ze zijn
niet gelijk, maar moeten wel gelijkwaardig zijn. Het overkoepelende doel van
onderwijs is het ontwikkelen van menselijk kapitaal, zodat mensen een bijdrage
kunnen leveren aan de maatschappij en een plek op de arbeidsmarkt kunnen
krijgen. De meritocratie heeft veel welvaart gebracht maar ook onwenselijke
prikkels geïntroduceerd. Goed betaald werk, langer leven, meer vermogen
opgebouwd en gelukkiger onder mensen met een hoge opleiding. Deze voordelen
worden meegegeven aan de volgende generatie. Ongelijkheden nemen zo toe
over de levensloop. Onderwijs dreigt een instrument te worden dat de verschillen
bestendigt en vergroot.
Door het hiërarchische denken en de prestatiedruk kunnen studenten zich niet
optimaal ontwikkelen. De ongeremde opwaartse druk brengt zo stress bij alle
studenten. Zonder verdere bijsturing versterkt de huidige inrichting van het
onderwijs de ongelijkheden in de samenleving.
Ook nadelig voor de economie en maatschappelijke opgaven. Zichtbaar op de
arbeidsmarkt waar de behoefte aan mbo- en hbo-opgeleiden groot is, maar de
instroom daalt.
Een aantal punten die de huidige situatie versterken:
1. Meeste leerlingen stromen in op hoogst haalbare niveau. Eenmaal gestart
in een van de onderwijssectoren kom je er moeilijk uit.
Onderwijsprogramma’s en begeleiding sluiten tussen de sectoren niet
goed op elkaar aan.
2. Mbo studenten hebben minder mogelijkheden voor ervaren
studentenleven. Ander punt is de financiële positie van studenten.
3. De kaders waarbinnen mbo- hbo- en wo-instellingen werken verschillen.
Werken belemmerend op de ontwikkeling van de sector en de
samenwerking tussen de sectoren.
, 4. De eigen identiteit en maatschappelijke opdracht van de
onderwijssectoren behoeft scherpere onderlinge afbakening. Creëren eigen
profiel door het mbo en hbo.
Moet voor worden gezorgd dat het onderwijs geen winnaars en verliezers kent.
Hoe is het vervolgonderwijs nu ingericht?
Het vervolgonderwijs kent: entree, mbo 2, mbo 3, mbo 4, associate degree,
bachelor en master. Alle soorten opleidingen, met uitzondering van entree, leiden
tot een kwalificatie voor de arbeidsmarkt. Voor het hele vervolgonderwijs zijn
kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid de drie stelseldoelen. Uitwerking
verschilt. Ze verschillen in hun maatschappelijke opdracht en dit brengt
verschillen met zich mee. Moet niet gelijkwaardigheid in de weg staan.
Hoe definiëren we de waaier en welke doelen heeft de waaier?
In de ideale situatie vormt het onderwijsstelsel een waaier waarin
opleidingssoorten gelijkwaardig naast elkaar bestaan. Met elk hun eigen
karakteristieken en maatschappelijke opdracht werken zij aan hetzelfde doel:
studenten opleiden voor maatschappij, arbeidsmarkt en vervolgopleiding.
Door het stelsel als waaier in te richten kunnen een aantal doelen bereikt
worden:
Studenten bewegen makkelijk door de waaier en vinden zo de
opleiding(sroute) die bij hen past. Om dit te bereiken zou gewerkt kunnen
worden aan de begeleiding van het studiekeuzeproces van leerlingen in
het vo. Daarnaast financiële ondersteuning via wisselstroomprojecten. Het
onderscheid in onderwijssectoren zou minder bepalend kunnen zijn voor
hoe een student het vervolgonderwijs doorloopt. Zou mogelijk kunnen zijn
een opleiding in een andere sector te volgen. Ook kan gekeken worden of
opleidingen meer doorlopende leer- en begeleidingslijnen kunnen
opzetten. Ook instellingen gelijke termen hanteren voor gelijke begrippen.
Studenten in verschillende onderwijssectoren hebben een gelijkwaardige,
optimale onderwijservaring en hebben toegang tot gelijkwaardige
faciliteiten. Alle studenten moeten volwaardig kunnen deelnemen aan het
studentenleven. Gelijke toegang tot faciliteiten. Mbo-studenten zouden
meer mogelijkheden moeten krijgen tot het opdoen van internationale
ervaringen en meer curriculaire activiteiten. Op terrein van instellingen
zouden faciliteiten gedeeld kunnen worden. Ook moeten de
ontwikkelmogelijkheden gelijk zijn. Uitbreiding master aanbod hbo. Ook
pilot ‘professional doctorate’ voor opleiding tot praktijkgericht
onderzoeker.
De kaders en middelen voor onderwijssectoren en instellingen zijn passend
bij hun functie en maatschappelijke opdracht. Verschillen moeten rationeel
verklaarbaar zijn. De kaders voor de onderwijssectoren moeten
samenwerking over de sectoren heen stimuleren. Vormen van regionale
waaiers. De kaders waarbinnen onderwijsinstellingen werken zouden
hierom gelijkwaardiger moeten zijn, zodat het ook makkelijker wordt om
samen onderwijs aan te bieden, docenten te delen en studenten vrij te
laten bewegen door het vervolgonderwijs.
Sectoren in het vervolgonderwijs hebben een duidelijke eigen identiteit.
Het moet duidelijk zijn waartoe elke onderwijssector opleidt en het
onderwijsaanbod moet passen bij de identiteit en maatschappelijke
opdracht van de sector. Hetzelfde geldt voor het type onderzoek dat de
instellingen aanbieden. Verdere ontwikkeling, profilering en intensivering
van praktijkgericht onderzoek kan de aantrekkelijkheid van de
