SAMENVATTING LITERATUUR
PERSOONLIJKHEIDSLEER 2025
Elias Roenhorst
Universiteit van Amsterdam
Master Forensische Orthopedagogiek
*opsommingen dikgedrukt, begrippen en namen schuingedrukt, tussenkopjes onderstreept
1
,Colleg Onderwerp Te bestuderen literatuur
e
1 Inleiding persoonlijkheidsleer en het PP H1 blz. 1-20
intrapsychische domein PP H2 blz. 22- 34
PP H9 blz. 223-251
2 Het dispositionele domein PP H3 blz. 50-54 & blz. 56-80
PP H4 blz. 81-91
3 Persoonlijkheidsontwikkeling en het PP H5 blz. 102-124
biologische domein PP H7 blz. 157-162, blz. 166-179 &
Tabel 7.5a
4 Erikson en Rogers GP H4 blz. 85-114 (zie Canvas)
TOP H14 blz. 210-227 (zie Canvas)
PP H10 blz. 270-281
5 Sekse- en culturele verschillen in PP H16 blz. 437-452 & blz. 464-465
persoonlijkheid PP H17 (zonder: Cultural Differences in Self-
enhancement, Personality Variations within Culture,
Expression of Emotion)
Artikel JRP (zie Canvas)
6 Het cognitieve domein, resultaten PP H11 (zonder: blz. 291-293, blz. 298-299, blz. 301-
vragenlijst Persoonlijkheid en gedrag 302, blz. 302-303, blz. 304-305)
& responsiecollege
-
2
,Samenvatting hoofdstuk 1 boek ‘Personality
Psychology’
Vaak gedragen we ons als amateur-persoonlijkheidspsychologen. We zijn
namelijk allemaal nieuwsgierig waarom mensen dingen doen.
Persoonlijkheidskenmerken maken mensen verschillend van elkaar.
Bijvoeglijke naamwoorden die gebruikt kunnen worden om kenmerken van
mensen te beschrijven, worden trait-descriptive adjectives genoemd. Er
zijn bijna 20.000 van zulke bijvoeglijke naamwoorden in de Engelse taal.
Het vaststellen van een definitie voor iets dat zo complex is als de
menselijke persoonlijkheid is moeilijk, maar het wordt toch geprobeerd;
“Persoonlijkheid is het geheel van psychologische trekken en
mechanismen binnen het individu die georganiseerd en relatief duurzaam
zijn en die zijn of haar interacties met, en aanpassingen aan, de
intrapsychische, fysieke en sociale omgevingen beïnvloeden.”
Persoonlijkheid is het geheel van psychologische trekken…
Psychologische trekken zijn kenmerken die beschrijven op welke manieren
mensen van elkaar verschillen. Zeggen dat iemand verlegen is, betekent
dat je één manier noemt waarop hij of zij verschilt van anderen. Trekken
beschrijven ook manieren waarop mensen gelijk zijn. Bijvoorbeeld, mensen
die verlegen zijn, lijken op elkaar doordat ze angstig zijn in sociale
situaties, vooral wanneer er een publiek is dat zich op hen richt.
Overweeg een ander voorbeeld – de trek spraakzaamheid. Deze
eigenschap kan op zinvolle wijze worden toegepast op personen en
beschrijft een dimensie van verschil tussen hen. Typisch is een
spraakzame persoon dag in dag uit spraakzaam, van week tot week en
van jaar tot jaar. Zeker, zelfs de meest spraakzame persoon kan stille
momenten, stille dagen of zelfs stille weken hebben. Over de tijd gezien
zijn degenen met de trek spraakzaamheid echter geneigd om met grotere
frequentie verbaal gedrag te vertonen dan degenen die laag scoren op
spraakzaamheid. In deze zin beschrijven trekken de gemiddelde
tendensen van een persoon. Gemiddeld genomen begint een hoog-
spraakzame persoon meer gesprekken dan een laag-spraakzame persoon.
Onderzoek naar persoonlijkheidstrekken stelt vier vragen:
1. Hoeveel trekken zijn er? (Zoals we snel zullen leren, kan elke trek
een andere vorm aannemen bij verschillende individuen, culturen of
zelfs door de eeuwen heen. Wat vijftig jaar geleden als avontuurlijk
gedrag werd beschouwd, zou nu heel goed als impulsief of roekeloos
kunnen worden gezien. Daarom richt het onderzoek zich, in plaats
van te proberen het exacte aantal trekken te bepalen, grotendeels
op het verkrijgen van een goed begrip van het aantal fundamentele
trekken.)
2. Hoe zijn de trekken georganiseerd? (Betreft de organisatie, of
structuur, van trekken. Bijvoorbeeld, hoe verhoudt spraakzaamheid
zich tot andere trekken, zoals impulsiviteit en extraversie?)
3. Wat is de oorsprong van trekken? (Betreft de oorsprong van trekken
– waar ze vandaan komen en hoe ze zich ontwikkelen. Beïnvloedt
3
, erfelijkheid spraakzaamheid? Wat voor soort opvoedingspraktijken
beïnvloeden de ontwikkeling van trekken zoals spraakzaamheid?)
4. Wat zijn de correlaties en consequenties van trekken? (Betreft de
correlaties en consequenties van trekken in termen van ervaringen,
gedrag en levensuitkomsten. Hebben spraakzame mensen meer
vrienden?)
Psychologische trekken zijn om minstens drie redenen nuttig. Ten eerste
helpen ze mensen beschrijven en helpen ze de dimensies van verschil
tussen mensen begrijpen. Ten tweede zijn trekken nuttig omdat ze
helpen gedrag verklaren. De redenen waarom mensen zich op een
bepaalde manier gedragen, kunnen gedeeltelijk een functie zijn van hun
persoonlijkheidstrekken. Ten derde zijn trekken nuttig omdat ze kunnen
helpen voorspellen welk gedrag mensen in de toekomst zullen vertonen –
bijvoorbeeld welk soort carrière iemand bevredigend zal vinden, wie beter
met stress omgaat en wie goed met anderen kan opschieten.
Persoonlijkheid is dus nuttig bij het beschrijven, verklaren en voorspellen
van verschillen tussen mensen.
En mechanismen…
Psychologische mechanismen zijn vergelijkbaar met trekken, behalve dat
de term mechanismen meer verwijst naar de processen van
persoonlijkheid. De meeste psychologische mechanismen omvatten
cognitieve processen die betrekking hebben op informatieverwerking. De
meeste psychologische mechanismen hebben drie essentiële
onderdelen: inputs, beslissingsregels en outputs. Een psychologisch
mechanisme kan mensen gevoeliger maken voor bepaalde soorten
informatie uit de omgeving (input), kan hen vatbaarder maken om aan
specifieke opties te denken (beslissingsregels), en kan hun gedrag sturen
naar bepaalde categorieën van actie (outputs). Onze persoonlijkheden
bevatten veel psychologische mechanismen van dit type –
informatieverwerkingsprocedures die de belangrijkste elementen bevatten
van inputs, beslissingsregels en outputs. Eigenlijk heel vergelijkbaar met
de algoritmes die jouw laptop of tablet gebruikt. Dit betekent niet dat al
onze trekken en psychologische mechanismen op elk moment actief zijn.
In feite zijn er op elk moment slechts een paar geactiveerd.
Binnen het individu…
Persoonlijkheid is iets dat een persoon met zich meedraagt in de loop van
de tijd en van de ene situatie naar de andere. Meestal voelen we dat we
vandaag dezelfde mensen zijn als vorige week, vorige maand en vorig
jaar. We hebben ook het gevoel dat we deze persoonlijkheden zullen
blijven hebben in de komende maanden en jaren. De definitie van
persoonlijkheid benadrukt dat de belangrijke bronnen van persoonlijkheid
binnen het individu liggen en dus op zijn minst enigszins stabiel zijn over
tijd en enigszins consistent over situaties. We nemen onze persoonlijkheid
overal met ons mee, zelfs wanneer we soms proberen te ontsnappen aan
onze persoonlijkheid door nieuwe omgevingen op te zoeken.
4
PERSOONLIJKHEIDSLEER 2025
Elias Roenhorst
Universiteit van Amsterdam
Master Forensische Orthopedagogiek
*opsommingen dikgedrukt, begrippen en namen schuingedrukt, tussenkopjes onderstreept
1
,Colleg Onderwerp Te bestuderen literatuur
e
1 Inleiding persoonlijkheidsleer en het PP H1 blz. 1-20
intrapsychische domein PP H2 blz. 22- 34
PP H9 blz. 223-251
2 Het dispositionele domein PP H3 blz. 50-54 & blz. 56-80
PP H4 blz. 81-91
3 Persoonlijkheidsontwikkeling en het PP H5 blz. 102-124
biologische domein PP H7 blz. 157-162, blz. 166-179 &
Tabel 7.5a
4 Erikson en Rogers GP H4 blz. 85-114 (zie Canvas)
TOP H14 blz. 210-227 (zie Canvas)
PP H10 blz. 270-281
5 Sekse- en culturele verschillen in PP H16 blz. 437-452 & blz. 464-465
persoonlijkheid PP H17 (zonder: Cultural Differences in Self-
enhancement, Personality Variations within Culture,
Expression of Emotion)
Artikel JRP (zie Canvas)
6 Het cognitieve domein, resultaten PP H11 (zonder: blz. 291-293, blz. 298-299, blz. 301-
vragenlijst Persoonlijkheid en gedrag 302, blz. 302-303, blz. 304-305)
& responsiecollege
-
2
,Samenvatting hoofdstuk 1 boek ‘Personality
Psychology’
Vaak gedragen we ons als amateur-persoonlijkheidspsychologen. We zijn
namelijk allemaal nieuwsgierig waarom mensen dingen doen.
Persoonlijkheidskenmerken maken mensen verschillend van elkaar.
Bijvoeglijke naamwoorden die gebruikt kunnen worden om kenmerken van
mensen te beschrijven, worden trait-descriptive adjectives genoemd. Er
zijn bijna 20.000 van zulke bijvoeglijke naamwoorden in de Engelse taal.
Het vaststellen van een definitie voor iets dat zo complex is als de
menselijke persoonlijkheid is moeilijk, maar het wordt toch geprobeerd;
“Persoonlijkheid is het geheel van psychologische trekken en
mechanismen binnen het individu die georganiseerd en relatief duurzaam
zijn en die zijn of haar interacties met, en aanpassingen aan, de
intrapsychische, fysieke en sociale omgevingen beïnvloeden.”
Persoonlijkheid is het geheel van psychologische trekken…
Psychologische trekken zijn kenmerken die beschrijven op welke manieren
mensen van elkaar verschillen. Zeggen dat iemand verlegen is, betekent
dat je één manier noemt waarop hij of zij verschilt van anderen. Trekken
beschrijven ook manieren waarop mensen gelijk zijn. Bijvoorbeeld, mensen
die verlegen zijn, lijken op elkaar doordat ze angstig zijn in sociale
situaties, vooral wanneer er een publiek is dat zich op hen richt.
Overweeg een ander voorbeeld – de trek spraakzaamheid. Deze
eigenschap kan op zinvolle wijze worden toegepast op personen en
beschrijft een dimensie van verschil tussen hen. Typisch is een
spraakzame persoon dag in dag uit spraakzaam, van week tot week en
van jaar tot jaar. Zeker, zelfs de meest spraakzame persoon kan stille
momenten, stille dagen of zelfs stille weken hebben. Over de tijd gezien
zijn degenen met de trek spraakzaamheid echter geneigd om met grotere
frequentie verbaal gedrag te vertonen dan degenen die laag scoren op
spraakzaamheid. In deze zin beschrijven trekken de gemiddelde
tendensen van een persoon. Gemiddeld genomen begint een hoog-
spraakzame persoon meer gesprekken dan een laag-spraakzame persoon.
Onderzoek naar persoonlijkheidstrekken stelt vier vragen:
1. Hoeveel trekken zijn er? (Zoals we snel zullen leren, kan elke trek
een andere vorm aannemen bij verschillende individuen, culturen of
zelfs door de eeuwen heen. Wat vijftig jaar geleden als avontuurlijk
gedrag werd beschouwd, zou nu heel goed als impulsief of roekeloos
kunnen worden gezien. Daarom richt het onderzoek zich, in plaats
van te proberen het exacte aantal trekken te bepalen, grotendeels
op het verkrijgen van een goed begrip van het aantal fundamentele
trekken.)
2. Hoe zijn de trekken georganiseerd? (Betreft de organisatie, of
structuur, van trekken. Bijvoorbeeld, hoe verhoudt spraakzaamheid
zich tot andere trekken, zoals impulsiviteit en extraversie?)
3. Wat is de oorsprong van trekken? (Betreft de oorsprong van trekken
– waar ze vandaan komen en hoe ze zich ontwikkelen. Beïnvloedt
3
, erfelijkheid spraakzaamheid? Wat voor soort opvoedingspraktijken
beïnvloeden de ontwikkeling van trekken zoals spraakzaamheid?)
4. Wat zijn de correlaties en consequenties van trekken? (Betreft de
correlaties en consequenties van trekken in termen van ervaringen,
gedrag en levensuitkomsten. Hebben spraakzame mensen meer
vrienden?)
Psychologische trekken zijn om minstens drie redenen nuttig. Ten eerste
helpen ze mensen beschrijven en helpen ze de dimensies van verschil
tussen mensen begrijpen. Ten tweede zijn trekken nuttig omdat ze
helpen gedrag verklaren. De redenen waarom mensen zich op een
bepaalde manier gedragen, kunnen gedeeltelijk een functie zijn van hun
persoonlijkheidstrekken. Ten derde zijn trekken nuttig omdat ze kunnen
helpen voorspellen welk gedrag mensen in de toekomst zullen vertonen –
bijvoorbeeld welk soort carrière iemand bevredigend zal vinden, wie beter
met stress omgaat en wie goed met anderen kan opschieten.
Persoonlijkheid is dus nuttig bij het beschrijven, verklaren en voorspellen
van verschillen tussen mensen.
En mechanismen…
Psychologische mechanismen zijn vergelijkbaar met trekken, behalve dat
de term mechanismen meer verwijst naar de processen van
persoonlijkheid. De meeste psychologische mechanismen omvatten
cognitieve processen die betrekking hebben op informatieverwerking. De
meeste psychologische mechanismen hebben drie essentiële
onderdelen: inputs, beslissingsregels en outputs. Een psychologisch
mechanisme kan mensen gevoeliger maken voor bepaalde soorten
informatie uit de omgeving (input), kan hen vatbaarder maken om aan
specifieke opties te denken (beslissingsregels), en kan hun gedrag sturen
naar bepaalde categorieën van actie (outputs). Onze persoonlijkheden
bevatten veel psychologische mechanismen van dit type –
informatieverwerkingsprocedures die de belangrijkste elementen bevatten
van inputs, beslissingsregels en outputs. Eigenlijk heel vergelijkbaar met
de algoritmes die jouw laptop of tablet gebruikt. Dit betekent niet dat al
onze trekken en psychologische mechanismen op elk moment actief zijn.
In feite zijn er op elk moment slechts een paar geactiveerd.
Binnen het individu…
Persoonlijkheid is iets dat een persoon met zich meedraagt in de loop van
de tijd en van de ene situatie naar de andere. Meestal voelen we dat we
vandaag dezelfde mensen zijn als vorige week, vorige maand en vorig
jaar. We hebben ook het gevoel dat we deze persoonlijkheden zullen
blijven hebben in de komende maanden en jaren. De definitie van
persoonlijkheid benadrukt dat de belangrijke bronnen van persoonlijkheid
binnen het individu liggen en dus op zijn minst enigszins stabiel zijn over
tijd en enigszins consistent over situaties. We nemen onze persoonlijkheid
overal met ons mee, zelfs wanneer we soms proberen te ontsnappen aan
onze persoonlijkheid door nieuwe omgevingen op te zoeken.
4
