Samenvatting
MINOR VERSLAVINGSKUNDE
Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
18-06-2020
,Inhoudsopgave
Verslaving, kennis en kunde........................................................................................................................... 4
Verslaving; definities, misbruik, afhankelijkheid en stoornis...............................................................................4
Verslavingsmodellen........................................................................................................................................4
Definities verslavingen.....................................................................................................................................5
Drugs.....................................................................................................................................................................7
Verdovend........................................................................................................................................................7
Stimulerend....................................................................................................................................................11
Waarnemingsveranderende middelen..........................................................................................................14
EHBO en gebruikersmethoden............................................................................................................................16
Gebruikersmethoden.....................................................................................................................................16
EHBO...............................................................................................................................................................17
Gedragsverslavingen..........................................................................................................................................18
Neurochemie.......................................................................................................................................................21
Wetgeving..........................................................................................................................................................23
Preventie.............................................................................................................................................................25
Gedrag verklaren via ASE-model....................................................................................................................26
Doelgroepen..................................................................................................................................................27
Persoonsgerichte preventie...........................................................................................................................27
Belang van DIMS (drugs informatie en monitoring systeem) en IVZ (Instituut verslavingszorg)..................27
Wat werkt op welke leeftijd:..........................................................................................................................27
Behandeling........................................................................................................................................................28
Korte interventies...........................................................................................................................................29
Medicatie........................................................................................................................................................29
Interventies.....................................................................................................................................................29
Behandel- & begeleidingsmethodes..............................................................................................................30
Dubbele diagnose........................................................................................................................................ 33
DSM V.................................................................................................................................................................33
Criteria DSM...................................................................................................................................................33
Verschillende behandelvormen..........................................................................................................................34
Traject van zorg..............................................................................................................................................34
Autisme spectrum stoornissen (ASS) en verslaving............................................................................................34
Autisme spectrum stoornis DSM V.................................................................................................................34
Triade van Wing, 1979....................................................................................................................................35
ASS neuropsychologie....................................................................................................................................35
Behandeling....................................................................................................................................................36
ASS en middelengebruik.................................................................................................................................36
ADHD en verslaving............................................................................................................................................36
Pagina 1 van 72
, Aandachtsdeficiëntie-/hyperactiviteitsstoornis DSM V.................................................................................36
ADHD en middelenmisbruik...........................................................................................................................38
Behandeling....................................................................................................................................................38
ADHD coaching...............................................................................................................................................38
Schizofreniespectrum- en andere psychotische stoornissen en verslaving........................................................39
Psychose.........................................................................................................................................................39
Schizofrenie....................................................................................................................................................39
Schizofrenieaffectieve stoornis......................................................................................................................40
Psychotische stoornis door middelen gebruik...............................................................................................41
Stemmingsstoornissen........................................................................................................................................41
Depressieve stoornis......................................................................................................................................41
Persisterende depressieve stoornis (Dysthymie)...........................................................................................42
Bipolaire stoornis............................................................................................................................................42
Stemmingsstoornissen en middelengebruik..................................................................................................43
Angststoornissen/PTSS en verslaving.................................................................................................................44
Algemeen angststoornissen...........................................................................................................................44
Agorafobie DSM V..........................................................................................................................................44
Generaliseerde angststoornis volgens DSM V...............................................................................................45
Sociale angststoornis (social fobie) DSM V....................................................................................................45
Angststoornis door een middel DSM V..........................................................................................................46
Behandeling van angst en verslaving.............................................................................................................46
PTSS (Posttraumatische-stressstoornis..........................................................................................................46
Misverstanden................................................................................................................................................47
Conclusie behandeling....................................................................................................................................47
Licht verstandelijk beperking (LVB) en verslaving..............................................................................................47
Verstandelijke beperking (VB)........................................................................................................................47
Beperkte adaptieve vaardigheden.................................................................................................................48
Kenmerken van LVB........................................................................................................................................48
Interventies bij LVB.........................................................................................................................................48
LVB en middelen gebruik................................................................................................................................49
Persoonlijkheidsstoornissen...............................................................................................................................49
Cluster A “Vreemd en Excentriek”.................................................................................................................49
Cluster B “de dwingers”..................................................................................................................................51
Cluster C “De tobbers”...................................................................................................................................53
Dwang en drang.................................................................................................................................................55
Doelen verplichte zorg....................................................................................................................................55
JVZ (Justitiële Verslavingszorg........................................................................................................................57
Motiverende gespreksvoering (MVG)........................................................................................................... 58
Pagina 2 van 72
, Stadia van verandering.......................................................................................................................................58
Spirit, processen en bassivaardigheden.............................................................................................................58
Engagement (engageren)...............................................................................................................................58
Focussen.........................................................................................................................................................59
Ontlokken.......................................................................................................................................................59
Plannen...........................................................................................................................................................60
Community reinforcement approach (CRA).................................................................................................. 62
Procedure 1 TVL en doelen.................................................................................................................................62
Procedure 2 Functieanalyse................................................................................................................................63
Procedure 3 Communicatievaardigheden..........................................................................................................64
Procedure 4 Oplossende vaardigheden..............................................................................................................64
Procedure 5 Sociaal netwerk..............................................................................................................................65
Procedure 6 Sobriety sampling...........................................................................................................................65
Procedure 7 Middelen weigeren.........................................................................................................................66
Procedure 8 Plezierige activiteiten.....................................................................................................................67
Procedure 9 Terugvalmanagement....................................................................................................................67
Procedure 10 Medicatie......................................................................................................................................69
Procedure 11 Relatietherapie.............................................................................................................................69
Pagina 3 van 72
,Verslaving, kennis en kunde
Verslaving; definities, misbruik, afhankelijkheid en stoornis
Bij verslaving is er sprake van fasen in het gebruik:
Geen gebruik kennismaken experimenten sociaal gebruik problematisch gebruik verslaving.
Wanneer er sprake is van risicovol of problematisch gebruik, is afhankelijk van; het middel, hoeveelheid,
frequentie, gebruiksmomenten (gericht op (on)gezond). Reden voor gebruik en gevolgen van gebruik (gericht
op problematiek).
Verslavingsmodellen
In de loop van de jaren, zijn er verschillende modellen bedacht over verslaving. Zo heeft Brickman (Model
Brickman 1982) bedacht dat er bij het ontstaan van het probleem, verschillende behandel modellen bestaan:
Cliënt Verantwoordelijk voor verandering?
Cliënt
verantwoordelijk Ja Nee
voor ontstaan probleem?
Ja Moreel model Verlichtingsmodel
Nee Compensatorisch model Ziektemodel
Tevens is er een visie op de mens als basis voor visie op verslaving:
Biologisch Brein Oorzaken, gevolgen Stabiele biologische basis voor
stemming en cognitie
Psychosociaal Geest Invloeden, onrijpheden Persoonlijke relaties, gewaardeerd
worden, bij een groep horen,
evenwicht privémaatschappij
Moreel existentieel Ziel Waarden, integriteit als Heelwording
persoon
Verslaving werd in de loop van de jaren (middeleeuwen, tot nu) gezien op de volgende manier:
- Middeleeuwen: verslaving is een straf van god.
- Moreel model: 1750 – nu
o Gevangenis, heropvoedingskamp (Dalrymple)
- Farmacologisch model: 1850 – nu
o Drugs en alcohol leiden altijd tot verslaving, verbod op alcohol en drugs, ‘Het ligt aan het
middel’.
- Symptomatisch model: 1930 – nu
o Verslaving is een symptoom van een onderliggend probleem, psychotherapie, therapeutische
gemeenschappen.
- Ziektemodel: 1940 – nu
o Medicijnen en AA, Jellinek kliniek
- Gedragsmodel: 1960 – nu
o Gedragstherapie, cognitieve gedragstherapie, leefstijltrainingen
- Bio psychosociale model: 1970 – nu
o Multi-modale therapie
- Hersenziektemodel
o Aangeboren kwetsbaarheid plus verandering van hersenen door langdurig gebruik. Gebruik
van medicatie en cognitieve gedragstherapie.
De verschillende modellen volgen elkaar niet op, maar verbreden en verdiepen de kennis. Alle modellen zijn
nog steeds van kracht.
Pagina 4 van 72
, Volgens het BioPsychoSociaal model, ontstaat een verslaving wanneer zich een van de ongunstige combinaties
voordoet van:
- Biologische factoren: erfelijke belasting
- Psychologische factoren: persoonlijkheid en conditionering
- Sociaal culturele omstandigheden: gezinsproblemen, beschikbaarheid van een middel,
verwachtingspatronen.
Het BioPsychoSociaal model wilt eerst stabilisatie van de biologische processen; daarna problemen als
huisvesting, relaties én irrationele gedachten behandelen.
Definities verslavingen
“Verslaving is een tot chroniciteit neigende recidiverende aandoening, kan blijvende verandering in de
hersenen veroorzaken (neurochemisch).”
Volgens de DSM V (5) wordt verslaving vastgesteld aan de hand van 11 criteria. De DSM spreekt niet van
alcoholisme of verslaving, maar van ‘Stoornissen in het gebruik van middelen’ (substance abuse disorders).
Milde stoornis: 2 of 3 criteria. Gematigde (moderate) stoornis: 4 of 5 criteria. Ernstige stoornis: 6 of meer
criteria:
1. Vaker en in grotere hoeveelheden gebruiken dan het plan was.
2. Mislukte pogingen om te minderen of te stoppen.
3. Gebruik en herstel van gebruik kosten veel tijd.
4. Sterk verlangen om te gebruiken.
5. Door gebruik tekortschieten op het werk, school of thuis.
6. Blijven gebruiken ondanks dat het problemen meebrengt op het relationele vlak.
7. Door gebruik opgeven van hobby’s, sociale activiteiten of werk.
8. Voortdurend gebruik, zelfs wanneer je daardoor in gevaar komt.
9. Voortdurend gebruik ondanks weet hebben dat het gebruik lichamelijke of psychische problemen met
zich mee brengt of verergert.
10. Grotere hoeveelheden nodig hebben om het effect nog te voelen oftewel tolerantie.
11. Het optreden van onthoudingsverschijnselen, die minder hevig worden door meer van de stof te
nemen.
Je misbruikt alcohol of drugs wanneer je in een jaar tijd last hebt van tenminste één van de volgende
symptomen:
- Gebruik gaat ten koste van je werk, school of thuis
- Voortdurend gebruik ondanks terugkerende problemen op sociaal gebied (ruzies)
- Herhaaldelijk gebruik in gevaarlijke situaties zoals in het verkeerd
- Door gebruik kom je herhaaldelijk in contact met politie of justitie.
De WHO (World Health Organization), heeft ook een eigen definitie. Echter komt deze definitie erg overeen
met de DSM. Volgens de WHO is er sprake van afhankelijkheid als zich het afgelopen jaar 3 van de volgende
symptomen hebben voorgedaan:
- Een sterk verlangen om te gebruiken (het verlangen varieert van licht tot zeer heftig)
- Meer gebruiken dan je wilt ofwel moeite hebben om gebruik uit te stellen, matig te gebruiken of om
op tijd te stoppen.
- Minder aandacht besteden aan hobby’s, sociale contacten en werk.
- Doorgaan met gebruik ondanks de wetenschap dat gebruik schade oplevert (zoals ziekten, ruzies met
omgeving, problemen op het werk)
- Veel tijd besteden aan gebruik en het herstellen ervan
- Tolerantie en onthoudingsverschijnselen.
Pathologisch gokken (Gokstoornis) heeft volgens de DSM andere criteria. Hiervan moeten ze binnen één jaar, 4
van de volgende kenmerken aanwezig zijn:
- Voortdurend geestelijk bezig met gokken
Pagina 5 van 72
MINOR VERSLAVINGSKUNDE
Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
18-06-2020
,Inhoudsopgave
Verslaving, kennis en kunde........................................................................................................................... 4
Verslaving; definities, misbruik, afhankelijkheid en stoornis...............................................................................4
Verslavingsmodellen........................................................................................................................................4
Definities verslavingen.....................................................................................................................................5
Drugs.....................................................................................................................................................................7
Verdovend........................................................................................................................................................7
Stimulerend....................................................................................................................................................11
Waarnemingsveranderende middelen..........................................................................................................14
EHBO en gebruikersmethoden............................................................................................................................16
Gebruikersmethoden.....................................................................................................................................16
EHBO...............................................................................................................................................................17
Gedragsverslavingen..........................................................................................................................................18
Neurochemie.......................................................................................................................................................21
Wetgeving..........................................................................................................................................................23
Preventie.............................................................................................................................................................25
Gedrag verklaren via ASE-model....................................................................................................................26
Doelgroepen..................................................................................................................................................27
Persoonsgerichte preventie...........................................................................................................................27
Belang van DIMS (drugs informatie en monitoring systeem) en IVZ (Instituut verslavingszorg)..................27
Wat werkt op welke leeftijd:..........................................................................................................................27
Behandeling........................................................................................................................................................28
Korte interventies...........................................................................................................................................29
Medicatie........................................................................................................................................................29
Interventies.....................................................................................................................................................29
Behandel- & begeleidingsmethodes..............................................................................................................30
Dubbele diagnose........................................................................................................................................ 33
DSM V.................................................................................................................................................................33
Criteria DSM...................................................................................................................................................33
Verschillende behandelvormen..........................................................................................................................34
Traject van zorg..............................................................................................................................................34
Autisme spectrum stoornissen (ASS) en verslaving............................................................................................34
Autisme spectrum stoornis DSM V.................................................................................................................34
Triade van Wing, 1979....................................................................................................................................35
ASS neuropsychologie....................................................................................................................................35
Behandeling....................................................................................................................................................36
ASS en middelengebruik.................................................................................................................................36
ADHD en verslaving............................................................................................................................................36
Pagina 1 van 72
, Aandachtsdeficiëntie-/hyperactiviteitsstoornis DSM V.................................................................................36
ADHD en middelenmisbruik...........................................................................................................................38
Behandeling....................................................................................................................................................38
ADHD coaching...............................................................................................................................................38
Schizofreniespectrum- en andere psychotische stoornissen en verslaving........................................................39
Psychose.........................................................................................................................................................39
Schizofrenie....................................................................................................................................................39
Schizofrenieaffectieve stoornis......................................................................................................................40
Psychotische stoornis door middelen gebruik...............................................................................................41
Stemmingsstoornissen........................................................................................................................................41
Depressieve stoornis......................................................................................................................................41
Persisterende depressieve stoornis (Dysthymie)...........................................................................................42
Bipolaire stoornis............................................................................................................................................42
Stemmingsstoornissen en middelengebruik..................................................................................................43
Angststoornissen/PTSS en verslaving.................................................................................................................44
Algemeen angststoornissen...........................................................................................................................44
Agorafobie DSM V..........................................................................................................................................44
Generaliseerde angststoornis volgens DSM V...............................................................................................45
Sociale angststoornis (social fobie) DSM V....................................................................................................45
Angststoornis door een middel DSM V..........................................................................................................46
Behandeling van angst en verslaving.............................................................................................................46
PTSS (Posttraumatische-stressstoornis..........................................................................................................46
Misverstanden................................................................................................................................................47
Conclusie behandeling....................................................................................................................................47
Licht verstandelijk beperking (LVB) en verslaving..............................................................................................47
Verstandelijke beperking (VB)........................................................................................................................47
Beperkte adaptieve vaardigheden.................................................................................................................48
Kenmerken van LVB........................................................................................................................................48
Interventies bij LVB.........................................................................................................................................48
LVB en middelen gebruik................................................................................................................................49
Persoonlijkheidsstoornissen...............................................................................................................................49
Cluster A “Vreemd en Excentriek”.................................................................................................................49
Cluster B “de dwingers”..................................................................................................................................51
Cluster C “De tobbers”...................................................................................................................................53
Dwang en drang.................................................................................................................................................55
Doelen verplichte zorg....................................................................................................................................55
JVZ (Justitiële Verslavingszorg........................................................................................................................57
Motiverende gespreksvoering (MVG)........................................................................................................... 58
Pagina 2 van 72
, Stadia van verandering.......................................................................................................................................58
Spirit, processen en bassivaardigheden.............................................................................................................58
Engagement (engageren)...............................................................................................................................58
Focussen.........................................................................................................................................................59
Ontlokken.......................................................................................................................................................59
Plannen...........................................................................................................................................................60
Community reinforcement approach (CRA).................................................................................................. 62
Procedure 1 TVL en doelen.................................................................................................................................62
Procedure 2 Functieanalyse................................................................................................................................63
Procedure 3 Communicatievaardigheden..........................................................................................................64
Procedure 4 Oplossende vaardigheden..............................................................................................................64
Procedure 5 Sociaal netwerk..............................................................................................................................65
Procedure 6 Sobriety sampling...........................................................................................................................65
Procedure 7 Middelen weigeren.........................................................................................................................66
Procedure 8 Plezierige activiteiten.....................................................................................................................67
Procedure 9 Terugvalmanagement....................................................................................................................67
Procedure 10 Medicatie......................................................................................................................................69
Procedure 11 Relatietherapie.............................................................................................................................69
Pagina 3 van 72
,Verslaving, kennis en kunde
Verslaving; definities, misbruik, afhankelijkheid en stoornis
Bij verslaving is er sprake van fasen in het gebruik:
Geen gebruik kennismaken experimenten sociaal gebruik problematisch gebruik verslaving.
Wanneer er sprake is van risicovol of problematisch gebruik, is afhankelijk van; het middel, hoeveelheid,
frequentie, gebruiksmomenten (gericht op (on)gezond). Reden voor gebruik en gevolgen van gebruik (gericht
op problematiek).
Verslavingsmodellen
In de loop van de jaren, zijn er verschillende modellen bedacht over verslaving. Zo heeft Brickman (Model
Brickman 1982) bedacht dat er bij het ontstaan van het probleem, verschillende behandel modellen bestaan:
Cliënt Verantwoordelijk voor verandering?
Cliënt
verantwoordelijk Ja Nee
voor ontstaan probleem?
Ja Moreel model Verlichtingsmodel
Nee Compensatorisch model Ziektemodel
Tevens is er een visie op de mens als basis voor visie op verslaving:
Biologisch Brein Oorzaken, gevolgen Stabiele biologische basis voor
stemming en cognitie
Psychosociaal Geest Invloeden, onrijpheden Persoonlijke relaties, gewaardeerd
worden, bij een groep horen,
evenwicht privémaatschappij
Moreel existentieel Ziel Waarden, integriteit als Heelwording
persoon
Verslaving werd in de loop van de jaren (middeleeuwen, tot nu) gezien op de volgende manier:
- Middeleeuwen: verslaving is een straf van god.
- Moreel model: 1750 – nu
o Gevangenis, heropvoedingskamp (Dalrymple)
- Farmacologisch model: 1850 – nu
o Drugs en alcohol leiden altijd tot verslaving, verbod op alcohol en drugs, ‘Het ligt aan het
middel’.
- Symptomatisch model: 1930 – nu
o Verslaving is een symptoom van een onderliggend probleem, psychotherapie, therapeutische
gemeenschappen.
- Ziektemodel: 1940 – nu
o Medicijnen en AA, Jellinek kliniek
- Gedragsmodel: 1960 – nu
o Gedragstherapie, cognitieve gedragstherapie, leefstijltrainingen
- Bio psychosociale model: 1970 – nu
o Multi-modale therapie
- Hersenziektemodel
o Aangeboren kwetsbaarheid plus verandering van hersenen door langdurig gebruik. Gebruik
van medicatie en cognitieve gedragstherapie.
De verschillende modellen volgen elkaar niet op, maar verbreden en verdiepen de kennis. Alle modellen zijn
nog steeds van kracht.
Pagina 4 van 72
, Volgens het BioPsychoSociaal model, ontstaat een verslaving wanneer zich een van de ongunstige combinaties
voordoet van:
- Biologische factoren: erfelijke belasting
- Psychologische factoren: persoonlijkheid en conditionering
- Sociaal culturele omstandigheden: gezinsproblemen, beschikbaarheid van een middel,
verwachtingspatronen.
Het BioPsychoSociaal model wilt eerst stabilisatie van de biologische processen; daarna problemen als
huisvesting, relaties én irrationele gedachten behandelen.
Definities verslavingen
“Verslaving is een tot chroniciteit neigende recidiverende aandoening, kan blijvende verandering in de
hersenen veroorzaken (neurochemisch).”
Volgens de DSM V (5) wordt verslaving vastgesteld aan de hand van 11 criteria. De DSM spreekt niet van
alcoholisme of verslaving, maar van ‘Stoornissen in het gebruik van middelen’ (substance abuse disorders).
Milde stoornis: 2 of 3 criteria. Gematigde (moderate) stoornis: 4 of 5 criteria. Ernstige stoornis: 6 of meer
criteria:
1. Vaker en in grotere hoeveelheden gebruiken dan het plan was.
2. Mislukte pogingen om te minderen of te stoppen.
3. Gebruik en herstel van gebruik kosten veel tijd.
4. Sterk verlangen om te gebruiken.
5. Door gebruik tekortschieten op het werk, school of thuis.
6. Blijven gebruiken ondanks dat het problemen meebrengt op het relationele vlak.
7. Door gebruik opgeven van hobby’s, sociale activiteiten of werk.
8. Voortdurend gebruik, zelfs wanneer je daardoor in gevaar komt.
9. Voortdurend gebruik ondanks weet hebben dat het gebruik lichamelijke of psychische problemen met
zich mee brengt of verergert.
10. Grotere hoeveelheden nodig hebben om het effect nog te voelen oftewel tolerantie.
11. Het optreden van onthoudingsverschijnselen, die minder hevig worden door meer van de stof te
nemen.
Je misbruikt alcohol of drugs wanneer je in een jaar tijd last hebt van tenminste één van de volgende
symptomen:
- Gebruik gaat ten koste van je werk, school of thuis
- Voortdurend gebruik ondanks terugkerende problemen op sociaal gebied (ruzies)
- Herhaaldelijk gebruik in gevaarlijke situaties zoals in het verkeerd
- Door gebruik kom je herhaaldelijk in contact met politie of justitie.
De WHO (World Health Organization), heeft ook een eigen definitie. Echter komt deze definitie erg overeen
met de DSM. Volgens de WHO is er sprake van afhankelijkheid als zich het afgelopen jaar 3 van de volgende
symptomen hebben voorgedaan:
- Een sterk verlangen om te gebruiken (het verlangen varieert van licht tot zeer heftig)
- Meer gebruiken dan je wilt ofwel moeite hebben om gebruik uit te stellen, matig te gebruiken of om
op tijd te stoppen.
- Minder aandacht besteden aan hobby’s, sociale contacten en werk.
- Doorgaan met gebruik ondanks de wetenschap dat gebruik schade oplevert (zoals ziekten, ruzies met
omgeving, problemen op het werk)
- Veel tijd besteden aan gebruik en het herstellen ervan
- Tolerantie en onthoudingsverschijnselen.
Pathologisch gokken (Gokstoornis) heeft volgens de DSM andere criteria. Hiervan moeten ze binnen één jaar, 4
van de volgende kenmerken aanwezig zijn:
- Voortdurend geestelijk bezig met gokken
Pagina 5 van 72
