Grondwettelijk recht – Sottiaux (2024-2025)
H1: Basisbegrippen en centrale thema’s ________________________________________ 5
Afdeling 1-2: De grondwet ____________________________________________________________ 5
1. De functies van de grondwet _____________________________________________________________ 5
§1 Democratische organisatie van de overheidsmacht _______________________________________ 5
§2 Beperking van de overheidsmacht _______________________________________________________ 5
Machtenscheiding ______________________________________________________________________ 5
Verankering rechten en vrijheden_________________________________________________________ 6
Overige functies ________________________________________________________________________ 6
Conclusie ______________________________________________________________________________ 6
2. De Grondwet in materiële en formele zin __________________________________________________ 7
3. Enkele belangrijke classificaties _________________________________________________________ 7
De grondwet en de democratievorm ________________________________________________________ 7
De grondwet en de regeringsvorm __________________________________________________________ 7
De grondwet en de staatsvorm _____________________________________________________________ 8
1. Gecentraliseerde eenheidsstaat _______________________________________________________ 8
2. Gedecentraliseerde eenheidsstaat_____________________________________________________ 8
3. Federale staat (of bondstaat) __________________________________________________________ 9
4. Confederatie (of statenbond) __________________________________________________________ 9
5. Federatie of unie van staten ___________________________________________________________ 9
4. Enkele centrale thema’s van het publiekrecht _____________________________________________ 9
Afd. 3: Centrale thema’s van grondwettelijk recht ____________________________________ 10
I. Verankering ___________________________________________________________________________ 10
II. Rechterlijke controle op wetgevende en uitvoerende macht _______________________________ 10
H2: Bronnen van het grondwettelijk recht_______________________________________ 12
Afd 1-2: Belgische bestuursniveaus __________________________________________________ 12
1. De Belgische Grondwet ________________________________________________________________ 12
§1 Historische context ____________________________________________________________________ 12
a. Kritiek op het Nederlandse bestuursmodel __________________________________________ 12
b. Onafhankelijkheid van nieuwe grondwet ____________________________________________ 12
c. Latere historische evoluties ________________________________________________________ 12
§2 Basisbeginselen van de Belgische Grondwet _____________________________________________ 12
§3 Wijziging en interpretatie van de Grondwet ______________________________________________ 13
algemeen _____________________________________________________________________________ 13
Art 195 GW ____________________________________________________________________________ 14
Omzeiling art 195 GW __________________________________________________________________ 14
Interpretatie methode __________________________________________________________________ 14
- Overige Belgische publiekrechtelijke bronnen ____________________________________________ 15
Afd. 3: Het Europese bestuursniveau ________________________________________________ 16
1. Europese Unie _________________________________________________________________________ 16
§1 Voorgeschiedenis _____________________________________________________________________ 16
§2 de unieverdragen ______________________________________________________________________ 16
§3 Basisbeginselen van unieverdragen _____________________________________________________ 17
§4 Wijziging unieverdragen ________________________________________________________________ 17
2. Raad van Europa ______________________________________________________________________ 17
,H3: Verhoudingen in de gelaagde rechtsorde ___________________________________ 18
Afd. 1-2: Algemene begrippen _______________________________________________________ 18
Afd. 3: Verhoudingen tussen de rechtsnormen van de internationale, Europese en
nationale rechtsordes ______________________________________________________________ 18
1. internationaal perspectief ______________________________________________________________ 18
2. Europees unie perspectief ______________________________________________________________ 18
A. Algemeen _____________________________________________________________________________ 18
B. rechtstreekse toepasselijkheid en directe werking ________________________________________ 19
C. voorrang ______________________________________________________________________________ 19
3. Nationale perspectieven _______________________________________________________________ 19
A. Algemeen _____________________________________________________________________________ 19
B. nationale perspectieven op de doorwerking van het EU-recht ______________________________ 20
4. Belgische perspectief __________________________________________________________________ 20
A. algemeen _____________________________________________________________________________ 20
B. Rechtstreekse toepasselijkheid _________________________________________________________ 20
C. Directe werking ________________________________________________________________________ 20
D. Voorrang/Conflict______________________________________________________________________ 21
E. Gevolgen ______________________________________________________________________________ 21
F. Grondslag _____________________________________________________________________________ 21
D5: Grondrechten _____________________________________________________________ 22
H1Algemene inleiding _________________________________________________________ 22
I. Filosofische grondslagen _______________________________________________________ 22
Filosofische uitgangspunten _________________________________________________________________ 22
II. historische evolutie ____________________________________________________________ 22
I. Nationale niveau ______________________________________________________________________ 22
II. Het internationale niveau/Verenigde Naties ______________________________________________ 23
III. Het Europese niveau ________________________________________________________________ 24
III. De categorieën van grondrechten _____________________________________________ 24
1. De drie generaties rechten ______________________________________________________________ 24
2. Gelijkenissen en Verschillen ____________________________________________________________ 25
IV. Het toepassingsgebied van grondrechten _____________________________________ 25
1. De verticale en horizontale verhoudingen ________________________________________________ 25
2. Het toepassingsgebied ratione personae ________________________________________________ 26
3. Het toepassingsgebied ratione loci ______________________________________________________ 26
V. De interpretatie van grondrechten ______________________________________________ 26
Methodes _______________________________________________________________________________ 26
VI. De beperking van grondrechten _______________________________________________ 27
Algemene beginselen _______________________________________________________________________ 27
Positieve verplichtingen __________________________________________________________________ 28
Afwijkingen in tijden van nood en rechtsmisbruik ___________________________________________ 28
Grondwettelijk beperkingssyteem = vormelijk _________________________________________________ 29
Beperkingssyteem verdragen = inhoudelijk ____________________________________________________ 29
Soorten clausules ________________________________________________________________________ 29
Soorten rechten__________________________________________________________________________ 29
, VII. Grondrechten in de gelaagde rechtsorde ________________________________________ 30
1. Incorporatie en het toepassingsbereik van grondrechtencatalogi __________________________ 30
2. Samenloop van grondrechten___________________________________________________________ 30
Samenlezen / ruimste bescherming _______________________________________________________ 30
Subsidiariteit en marge van appreciatie ____________________________________________________ 30
Botsing en voorrang ______________________________________________________________________ 31
3. Bevoegdheidsverdeling inzake grondrechten _____________________________________________ 31
Het recht op vrijheid van mening en meningsuiting ______________________________ 32
I. Vindplaats _______________________________________________________________________________ 32
II. Grondslagen _____________________________________________________________________________ 32
Instrumentele argumenten ________________________________________________________________ 32
Niet-instrumenteel _______________________________________________________________________ 32
IV. III. Toepassingsgebied _______________________________________________________________ 32
IV. Beperkingen _____________________________________________________________________________ 33
Verbod op preventieve maatregel __________________________________________________________ 33
Specifieke regering voor drukpersvrijheid ___________________________________________________ 33
V. Enkele toepassingsgevallen _______________________________________________________________ 33
Hate speech _____________________________________________________________________________ 33
Meningsuiting versus privacy ______________________________________________________________ 34
Vrijheid van vergadering/vereniging ____________________________________________ 34
I. Vindplaats _______________________________________________________________________________ 34
II. Grondslagen _____________________________________________________________________________ 34
III. Toepassingsgebied_______________________________________________________________________ 34
IV. Beperkingen _____________________________________________________________________________ 35
V. Enkele toepassingsgevallen _______________________________________________________________ 35
Maatregelen tegen antidemocratische politieke partijen _____________________________________ 35
De vergadering en het sluitingsuur van cafés en discotheken _________________________________ 35
Vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst __________________________________ 36
I. Vindplaats _______________________________________________________________________________ 36
II. Grondslagen _____________________________________________________________________________ 36
Instrumentele elementen _________________________________________________________________ 36
Intrinsieke elementen ____________________________________________________________________ 36
III. Toepassingsgebied_______________________________________________________________________ 36
wat is een godsdienst ____________________________________________________________________ 36
IV. Beperkingen _____________________________________________________________________________ 37
V. Enkele toepassingsgevallen _______________________________________________________________ 37
Religieuze kledij __________________________________________________________________________ 37
Kruisbeelden in overheidscholen __________________________________________________________ 37
Recht op eerbieding van het privé-leven ________________________________________ 37
I. Vindplaats _______________________________________________________________________________ 37
II. Grondslagen _____________________________________________________________________________ 38
III. Toepassingsgebied_______________________________________________________________________ 38
IV. Beperkingen _____________________________________________________________________________ 38
V. Enkele toepassingsgevallen _______________________________________________________________ 39
Afluisteren en opnemen privé-communicatie en – telecommunicatie _________________________ 39
Seksuele relaties _________________________________________________________________________ 39
Het gelijkheidsbeginsel ________________________________________________________ 39
I. Vindplaats _______________________________________________________________________________ 39
II. Grondslagen _____________________________________________________________________________ 39
,III. Toepassingsgebied_______________________________________________________________________ 40
Art 14 EVRM: Accessoire karakter __________________________________________________________ 40
Verticale versus horizontale verhoudingen _________________________________________________ 40
Personeel toepassingsgebied: discriminatiegronden ________________________________________ 40
Beperkt toepassingsgebied Unirechtelijk verbod nationaliteitsdiscriminatie ___________________ 40
IV. Basisbegrippen __________________________________________________________________________ 40
V. Verantwoording + Toetsingssysteem _______________________________________________________ 41
Toetsingsingang __________________________________________________________________________ 41
Verantwoordingstoets ____________________________________________________________________ 41
Toetsingsintensiteit ______________________________________________________________________ 41
VI. Enkele toepassingsgevallen ______________________________________________________________ 41
Huwelijk en geregistreerd partnerschap voor personen van hetzelfde geslacht ________________ 41
Positieve actie ___________________________________________________________________________ 42
, H1: Basisbegrippen en centrale thema’s
Afdeling 1-2: De grondwet
1. De functies van de grondwet
§1 Democratische organisatie van de overheidsmacht
Democratie = regering die instemt op de belangen van de mensen
• Enkel gevallen met volkssoevereiniteit → Iran heeft een grondwet maar is niet
democratisch
Positieve functie = Gw brengt OH tot stand → Vormgeven van de overheid = grondwet creëert
organen en functies
• Macht wordt bevoegdheid en gelegitimeerd door de grondwet
GW is de hoogste macht en heeft de geldigheidsvoorwaarden voor de andere
• Een (politieke) gemeenschap wordt een rechtsgemeenschap
§2 Beperking van de overheidsmacht
Negatief karakter = aan banden leggen van datzelfde overheidsgezag
1. Scheiding van machten over verschillende organen
2. Verankeren van fundamentele vrijheden
Machtenscheiding
i. Horizontale machtenscheiding
= Trias Politica = één en hetzelfde territoriale omschreven overheidsverdrag → aan drie
verschillende machten toekennen om machtsmisbruik te verspreiden
Absolute machtenscheiding
= drie functies en drie machten waartussen elke macht een muur is en geen overschrijding.
Eerste grondwet Frankrijk (wantrouw rechters) → gevolgen België
• Jurisdictioneel dualisme = naast elkaar bestaande rechtscolleges (Raad van State)
Raad van state: rechter mag de uitvoerden macht niet controleren dus ander orgaan
• Jurisdictioneel monisme = verbod van rechterlijke grondwettigheidscontrole van
wetten → Wetgevende macht kan niet door de rechter worden gecontroleerd
→ rechter garandeerde private veiligheid
VS federalist: rechter moet het parlement kunnen terugroepen door meer vertrouwen in
de rechter dan de UM of WM
Machtsevenwicht
= drie machten kunnen elkaar controleren en participeren aan elkaars functie, ze hebben
verplicht hulp nodig → Gw. VK en VS (vertrouwen rechters door common law)
, Voordelen HM
• Arbeidsverdeling = iedereen kan zich specialiseren waarin men goed is
• Bepaalde taken moeten van politieke beïnvloeding worden gescheiden,
onafhankelijkheid vb. rechterlijke functie, mensenrechteninstellingen
ii. Verticale machtenscheiding
= Onderscheid binnen de gelaagde rechtsorde door verspreiden van bevoegdheden binnen de
bepaalde lagen
• Decentralisatie = bevoegdheden aan ondergeschikte (lokale) besturen die onder de
bevoegdheid van de overheid liggen toedienen vb. gemeentes, provincies
• Federalisme = spreiding van bevoegdheden tussen verschillende autonome rechtsordes
vb. gewesten en gemeenschappen
Constitutioneel pluralisme = Grondwet is hiërarchisch de hoogste wet: wat als er drie even
hoog zijn? Hoe verhouden de GW zich met elkaar
Subsidiariteitsbeginsel = als het mogelijk is op een lager niveau dan moet dit toegepast worden
i.p.v. het hoger niveau → hoe kleiner het niveau hoe hoger de impact van het volk
Verankering rechten en vrijheden
= Beperken van de overheidsmacht door het vastleggen van de rechten en vrijheden
Magna carta
= privileges voor de bevoorrechte klasse → habeus corpus = niet van je vrijheid kunnen
worden beroofd zonder tussenkomst van een rechter (48u vasthouden tot je voor de
onderzoeksrechter moet verschijnen)
Niet de grondwet VS
= origineel geen grondrechten want dit was ‘vanzelfsprekend’, iedereen wist dat de
regering de grondrechten van de mens niet mocht tegenhouden
1791: amendement (vrijemeningsuiting en wapenbezit) → toegevoegd om de grondwet
te helpen ratificeren → de burgers van de staten moeten geen schrik meer hebben voor
inbreuk op de rechten
Overige functies
• Streven naar een natie-/staatsvorming = Grondwet heeft nut vr organisatie vd OH
• Programmatorische functie = Doelstellingen die de staat moet nastreven
Conclusie
Grondwet is een sociaal contract tussen de burgers
= we zijn vrij geboren maar sluiten een contract af om een overheid op te richten die een aantal
taken en bevoegdheden krijgt MAAR de overheid mag dit niet schenden dus we zetten enkele
basisregels vast → natuurstaat voorkomen
Als contracten niet worden nageleefd kunnen ze worden verbroken → Thomas Jefferson =
wanneer een regering tiranniek wordt heeft die het recht om een nieuwe Gw op te stellen
,2. De Grondwet in materiële en formele zin
Materiële zin = alle fundamentele regels over de organisatie ne de beperking van de
overheidsmacht (twee functies)
Formele zin = codex, hoogste rechtsorde → enkel door een speciale procedure kunnen wijzigen
• Vallen niet samen Vb. BWHI, VK heeft geen geschreven grondwet
3. Enkele belangrijke classificaties
Verticale machtsvorm = staatsvorm
Horizontale machtsvorm = regeringsvorm
De grondwet en de democratievorm
Directe democratie = directe participatie aan besluitvorming en beleidsvorming door burgers
vb. volksraad
Representatieve democratie = kiest vertegenwoordigers die de wil van het volk implementeren
Voordelen
• makkelijker en efficiënter
• professionalisering: specialisatie mogelijk (tijd voor andere dingen)
Kritiek
• macht in handen van beperkte beroepspolitici DUS grote kloof burgers en politiek
• Participerende democratie = burgers rechtstreeks betrekken
• Deliberatie democratie = uitwisselen van argumenten tussen geïnformeerde burgers
die vrij oordelen vb. burgerparlement door loting
Meerderheidsdemocratie
• bescherming van onze vrijheid = de kleinste groep wordt gebonden met een beslissingen
waarmee ze niet overeen komen
• gelijkheid = elke stem van de burger telt gelijk mee
Art 53 GW. – elk besluit wordt bij de meerderheid genomen
Consensus/pacificatiedemocratie
• Systemen voor de minderheid die de electorale meerderheid vertegenwoordigd
vb. alarmbelprocedure (consensus Noord en Zuid) + bijzondere meerderheidswetten
• Afbreuk gelijkheid
De grondwet en de regeringsvorm
Parlementair systeem Presidentieel systeem
politieke samenhang tegenover uitvoerende macht wordt rechtstreeks
regering = parlement kan de UM verkozen en geen verantwoording meer
controleren en ontbinden tegenover UM
Institutionele samenwerking tussen Kan regering niet controleren
UM en WM → samenwerking → checks and balances
, Nadeel minder strakke scheiding Bestuur loopt vast
→ meer macht aan UM en kan het
regeer programma meteen omzetten
tot wetten
Voordeel Moeilijk veranderingen door te Strakke scheiding → WM kan UM beter
voeren aan banden leggen
• Sem presidentieel = president en eerste minister
De grondwet en de staatsvorm
Criterium van onderscheid
• Soevereiniteit = hoogste gezag dat niet onderworpen is aan andere
Extern = onafhankelijk aan hogere organisatie
Intern = binnen een staatsverband hoogste rechtsbevoegdheid
• Kompetenz-Kompetenz = in de gelaagde rechtsorde moet het de hoogste bevoegdheid
zijn om te beslissen wie waar voor bevoegd is en moet soeverein zijn (ons: federale WG)
1. Gecentraliseerde eenheidsstaat
= alle overheidsfunctie door één en hetzelfde centraal bestuursniveau
Vb. historisch frankrijk
Deconcentratie = bevoegdheden worden aan ondergeschikte besturen gegeven vanuit
de centrale overheid
Kenmerken
• Geen rechtspersoonlijkheid
• Hiërarchisch toezicht
2. Gedecentraliseerde eenheidsstaat
= ondergeschikte besturen die geen onderdeel zijn van de centrale overheid
Kenmerken
• Eigen rechtspersoonlijkheid: Onderworpen aan bestuurlijk toezicht
= enkel nagaan of de ondergeschikte bestuur in overeenstemming is met de
hogere normen of het algemeen belang (geen bevelen)
• Administratief toezicht → niet autonoom
• Regels geen kracht van wet
Territoriaal
• Algemene bevoegdheden toegekend over een bepaald gebied
• Provincies en gemeente, Politieke besturen
Functioneel
• Overheidstaak overgeven vb. nmbs of de lijn
• Afschermen van politieke invloed
H1: Basisbegrippen en centrale thema’s ________________________________________ 5
Afdeling 1-2: De grondwet ____________________________________________________________ 5
1. De functies van de grondwet _____________________________________________________________ 5
§1 Democratische organisatie van de overheidsmacht _______________________________________ 5
§2 Beperking van de overheidsmacht _______________________________________________________ 5
Machtenscheiding ______________________________________________________________________ 5
Verankering rechten en vrijheden_________________________________________________________ 6
Overige functies ________________________________________________________________________ 6
Conclusie ______________________________________________________________________________ 6
2. De Grondwet in materiële en formele zin __________________________________________________ 7
3. Enkele belangrijke classificaties _________________________________________________________ 7
De grondwet en de democratievorm ________________________________________________________ 7
De grondwet en de regeringsvorm __________________________________________________________ 7
De grondwet en de staatsvorm _____________________________________________________________ 8
1. Gecentraliseerde eenheidsstaat _______________________________________________________ 8
2. Gedecentraliseerde eenheidsstaat_____________________________________________________ 8
3. Federale staat (of bondstaat) __________________________________________________________ 9
4. Confederatie (of statenbond) __________________________________________________________ 9
5. Federatie of unie van staten ___________________________________________________________ 9
4. Enkele centrale thema’s van het publiekrecht _____________________________________________ 9
Afd. 3: Centrale thema’s van grondwettelijk recht ____________________________________ 10
I. Verankering ___________________________________________________________________________ 10
II. Rechterlijke controle op wetgevende en uitvoerende macht _______________________________ 10
H2: Bronnen van het grondwettelijk recht_______________________________________ 12
Afd 1-2: Belgische bestuursniveaus __________________________________________________ 12
1. De Belgische Grondwet ________________________________________________________________ 12
§1 Historische context ____________________________________________________________________ 12
a. Kritiek op het Nederlandse bestuursmodel __________________________________________ 12
b. Onafhankelijkheid van nieuwe grondwet ____________________________________________ 12
c. Latere historische evoluties ________________________________________________________ 12
§2 Basisbeginselen van de Belgische Grondwet _____________________________________________ 12
§3 Wijziging en interpretatie van de Grondwet ______________________________________________ 13
algemeen _____________________________________________________________________________ 13
Art 195 GW ____________________________________________________________________________ 14
Omzeiling art 195 GW __________________________________________________________________ 14
Interpretatie methode __________________________________________________________________ 14
- Overige Belgische publiekrechtelijke bronnen ____________________________________________ 15
Afd. 3: Het Europese bestuursniveau ________________________________________________ 16
1. Europese Unie _________________________________________________________________________ 16
§1 Voorgeschiedenis _____________________________________________________________________ 16
§2 de unieverdragen ______________________________________________________________________ 16
§3 Basisbeginselen van unieverdragen _____________________________________________________ 17
§4 Wijziging unieverdragen ________________________________________________________________ 17
2. Raad van Europa ______________________________________________________________________ 17
,H3: Verhoudingen in de gelaagde rechtsorde ___________________________________ 18
Afd. 1-2: Algemene begrippen _______________________________________________________ 18
Afd. 3: Verhoudingen tussen de rechtsnormen van de internationale, Europese en
nationale rechtsordes ______________________________________________________________ 18
1. internationaal perspectief ______________________________________________________________ 18
2. Europees unie perspectief ______________________________________________________________ 18
A. Algemeen _____________________________________________________________________________ 18
B. rechtstreekse toepasselijkheid en directe werking ________________________________________ 19
C. voorrang ______________________________________________________________________________ 19
3. Nationale perspectieven _______________________________________________________________ 19
A. Algemeen _____________________________________________________________________________ 19
B. nationale perspectieven op de doorwerking van het EU-recht ______________________________ 20
4. Belgische perspectief __________________________________________________________________ 20
A. algemeen _____________________________________________________________________________ 20
B. Rechtstreekse toepasselijkheid _________________________________________________________ 20
C. Directe werking ________________________________________________________________________ 20
D. Voorrang/Conflict______________________________________________________________________ 21
E. Gevolgen ______________________________________________________________________________ 21
F. Grondslag _____________________________________________________________________________ 21
D5: Grondrechten _____________________________________________________________ 22
H1Algemene inleiding _________________________________________________________ 22
I. Filosofische grondslagen _______________________________________________________ 22
Filosofische uitgangspunten _________________________________________________________________ 22
II. historische evolutie ____________________________________________________________ 22
I. Nationale niveau ______________________________________________________________________ 22
II. Het internationale niveau/Verenigde Naties ______________________________________________ 23
III. Het Europese niveau ________________________________________________________________ 24
III. De categorieën van grondrechten _____________________________________________ 24
1. De drie generaties rechten ______________________________________________________________ 24
2. Gelijkenissen en Verschillen ____________________________________________________________ 25
IV. Het toepassingsgebied van grondrechten _____________________________________ 25
1. De verticale en horizontale verhoudingen ________________________________________________ 25
2. Het toepassingsgebied ratione personae ________________________________________________ 26
3. Het toepassingsgebied ratione loci ______________________________________________________ 26
V. De interpretatie van grondrechten ______________________________________________ 26
Methodes _______________________________________________________________________________ 26
VI. De beperking van grondrechten _______________________________________________ 27
Algemene beginselen _______________________________________________________________________ 27
Positieve verplichtingen __________________________________________________________________ 28
Afwijkingen in tijden van nood en rechtsmisbruik ___________________________________________ 28
Grondwettelijk beperkingssyteem = vormelijk _________________________________________________ 29
Beperkingssyteem verdragen = inhoudelijk ____________________________________________________ 29
Soorten clausules ________________________________________________________________________ 29
Soorten rechten__________________________________________________________________________ 29
, VII. Grondrechten in de gelaagde rechtsorde ________________________________________ 30
1. Incorporatie en het toepassingsbereik van grondrechtencatalogi __________________________ 30
2. Samenloop van grondrechten___________________________________________________________ 30
Samenlezen / ruimste bescherming _______________________________________________________ 30
Subsidiariteit en marge van appreciatie ____________________________________________________ 30
Botsing en voorrang ______________________________________________________________________ 31
3. Bevoegdheidsverdeling inzake grondrechten _____________________________________________ 31
Het recht op vrijheid van mening en meningsuiting ______________________________ 32
I. Vindplaats _______________________________________________________________________________ 32
II. Grondslagen _____________________________________________________________________________ 32
Instrumentele argumenten ________________________________________________________________ 32
Niet-instrumenteel _______________________________________________________________________ 32
IV. III. Toepassingsgebied _______________________________________________________________ 32
IV. Beperkingen _____________________________________________________________________________ 33
Verbod op preventieve maatregel __________________________________________________________ 33
Specifieke regering voor drukpersvrijheid ___________________________________________________ 33
V. Enkele toepassingsgevallen _______________________________________________________________ 33
Hate speech _____________________________________________________________________________ 33
Meningsuiting versus privacy ______________________________________________________________ 34
Vrijheid van vergadering/vereniging ____________________________________________ 34
I. Vindplaats _______________________________________________________________________________ 34
II. Grondslagen _____________________________________________________________________________ 34
III. Toepassingsgebied_______________________________________________________________________ 34
IV. Beperkingen _____________________________________________________________________________ 35
V. Enkele toepassingsgevallen _______________________________________________________________ 35
Maatregelen tegen antidemocratische politieke partijen _____________________________________ 35
De vergadering en het sluitingsuur van cafés en discotheken _________________________________ 35
Vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst __________________________________ 36
I. Vindplaats _______________________________________________________________________________ 36
II. Grondslagen _____________________________________________________________________________ 36
Instrumentele elementen _________________________________________________________________ 36
Intrinsieke elementen ____________________________________________________________________ 36
III. Toepassingsgebied_______________________________________________________________________ 36
wat is een godsdienst ____________________________________________________________________ 36
IV. Beperkingen _____________________________________________________________________________ 37
V. Enkele toepassingsgevallen _______________________________________________________________ 37
Religieuze kledij __________________________________________________________________________ 37
Kruisbeelden in overheidscholen __________________________________________________________ 37
Recht op eerbieding van het privé-leven ________________________________________ 37
I. Vindplaats _______________________________________________________________________________ 37
II. Grondslagen _____________________________________________________________________________ 38
III. Toepassingsgebied_______________________________________________________________________ 38
IV. Beperkingen _____________________________________________________________________________ 38
V. Enkele toepassingsgevallen _______________________________________________________________ 39
Afluisteren en opnemen privé-communicatie en – telecommunicatie _________________________ 39
Seksuele relaties _________________________________________________________________________ 39
Het gelijkheidsbeginsel ________________________________________________________ 39
I. Vindplaats _______________________________________________________________________________ 39
II. Grondslagen _____________________________________________________________________________ 39
,III. Toepassingsgebied_______________________________________________________________________ 40
Art 14 EVRM: Accessoire karakter __________________________________________________________ 40
Verticale versus horizontale verhoudingen _________________________________________________ 40
Personeel toepassingsgebied: discriminatiegronden ________________________________________ 40
Beperkt toepassingsgebied Unirechtelijk verbod nationaliteitsdiscriminatie ___________________ 40
IV. Basisbegrippen __________________________________________________________________________ 40
V. Verantwoording + Toetsingssysteem _______________________________________________________ 41
Toetsingsingang __________________________________________________________________________ 41
Verantwoordingstoets ____________________________________________________________________ 41
Toetsingsintensiteit ______________________________________________________________________ 41
VI. Enkele toepassingsgevallen ______________________________________________________________ 41
Huwelijk en geregistreerd partnerschap voor personen van hetzelfde geslacht ________________ 41
Positieve actie ___________________________________________________________________________ 42
, H1: Basisbegrippen en centrale thema’s
Afdeling 1-2: De grondwet
1. De functies van de grondwet
§1 Democratische organisatie van de overheidsmacht
Democratie = regering die instemt op de belangen van de mensen
• Enkel gevallen met volkssoevereiniteit → Iran heeft een grondwet maar is niet
democratisch
Positieve functie = Gw brengt OH tot stand → Vormgeven van de overheid = grondwet creëert
organen en functies
• Macht wordt bevoegdheid en gelegitimeerd door de grondwet
GW is de hoogste macht en heeft de geldigheidsvoorwaarden voor de andere
• Een (politieke) gemeenschap wordt een rechtsgemeenschap
§2 Beperking van de overheidsmacht
Negatief karakter = aan banden leggen van datzelfde overheidsgezag
1. Scheiding van machten over verschillende organen
2. Verankeren van fundamentele vrijheden
Machtenscheiding
i. Horizontale machtenscheiding
= Trias Politica = één en hetzelfde territoriale omschreven overheidsverdrag → aan drie
verschillende machten toekennen om machtsmisbruik te verspreiden
Absolute machtenscheiding
= drie functies en drie machten waartussen elke macht een muur is en geen overschrijding.
Eerste grondwet Frankrijk (wantrouw rechters) → gevolgen België
• Jurisdictioneel dualisme = naast elkaar bestaande rechtscolleges (Raad van State)
Raad van state: rechter mag de uitvoerden macht niet controleren dus ander orgaan
• Jurisdictioneel monisme = verbod van rechterlijke grondwettigheidscontrole van
wetten → Wetgevende macht kan niet door de rechter worden gecontroleerd
→ rechter garandeerde private veiligheid
VS federalist: rechter moet het parlement kunnen terugroepen door meer vertrouwen in
de rechter dan de UM of WM
Machtsevenwicht
= drie machten kunnen elkaar controleren en participeren aan elkaars functie, ze hebben
verplicht hulp nodig → Gw. VK en VS (vertrouwen rechters door common law)
, Voordelen HM
• Arbeidsverdeling = iedereen kan zich specialiseren waarin men goed is
• Bepaalde taken moeten van politieke beïnvloeding worden gescheiden,
onafhankelijkheid vb. rechterlijke functie, mensenrechteninstellingen
ii. Verticale machtenscheiding
= Onderscheid binnen de gelaagde rechtsorde door verspreiden van bevoegdheden binnen de
bepaalde lagen
• Decentralisatie = bevoegdheden aan ondergeschikte (lokale) besturen die onder de
bevoegdheid van de overheid liggen toedienen vb. gemeentes, provincies
• Federalisme = spreiding van bevoegdheden tussen verschillende autonome rechtsordes
vb. gewesten en gemeenschappen
Constitutioneel pluralisme = Grondwet is hiërarchisch de hoogste wet: wat als er drie even
hoog zijn? Hoe verhouden de GW zich met elkaar
Subsidiariteitsbeginsel = als het mogelijk is op een lager niveau dan moet dit toegepast worden
i.p.v. het hoger niveau → hoe kleiner het niveau hoe hoger de impact van het volk
Verankering rechten en vrijheden
= Beperken van de overheidsmacht door het vastleggen van de rechten en vrijheden
Magna carta
= privileges voor de bevoorrechte klasse → habeus corpus = niet van je vrijheid kunnen
worden beroofd zonder tussenkomst van een rechter (48u vasthouden tot je voor de
onderzoeksrechter moet verschijnen)
Niet de grondwet VS
= origineel geen grondrechten want dit was ‘vanzelfsprekend’, iedereen wist dat de
regering de grondrechten van de mens niet mocht tegenhouden
1791: amendement (vrijemeningsuiting en wapenbezit) → toegevoegd om de grondwet
te helpen ratificeren → de burgers van de staten moeten geen schrik meer hebben voor
inbreuk op de rechten
Overige functies
• Streven naar een natie-/staatsvorming = Grondwet heeft nut vr organisatie vd OH
• Programmatorische functie = Doelstellingen die de staat moet nastreven
Conclusie
Grondwet is een sociaal contract tussen de burgers
= we zijn vrij geboren maar sluiten een contract af om een overheid op te richten die een aantal
taken en bevoegdheden krijgt MAAR de overheid mag dit niet schenden dus we zetten enkele
basisregels vast → natuurstaat voorkomen
Als contracten niet worden nageleefd kunnen ze worden verbroken → Thomas Jefferson =
wanneer een regering tiranniek wordt heeft die het recht om een nieuwe Gw op te stellen
,2. De Grondwet in materiële en formele zin
Materiële zin = alle fundamentele regels over de organisatie ne de beperking van de
overheidsmacht (twee functies)
Formele zin = codex, hoogste rechtsorde → enkel door een speciale procedure kunnen wijzigen
• Vallen niet samen Vb. BWHI, VK heeft geen geschreven grondwet
3. Enkele belangrijke classificaties
Verticale machtsvorm = staatsvorm
Horizontale machtsvorm = regeringsvorm
De grondwet en de democratievorm
Directe democratie = directe participatie aan besluitvorming en beleidsvorming door burgers
vb. volksraad
Representatieve democratie = kiest vertegenwoordigers die de wil van het volk implementeren
Voordelen
• makkelijker en efficiënter
• professionalisering: specialisatie mogelijk (tijd voor andere dingen)
Kritiek
• macht in handen van beperkte beroepspolitici DUS grote kloof burgers en politiek
• Participerende democratie = burgers rechtstreeks betrekken
• Deliberatie democratie = uitwisselen van argumenten tussen geïnformeerde burgers
die vrij oordelen vb. burgerparlement door loting
Meerderheidsdemocratie
• bescherming van onze vrijheid = de kleinste groep wordt gebonden met een beslissingen
waarmee ze niet overeen komen
• gelijkheid = elke stem van de burger telt gelijk mee
Art 53 GW. – elk besluit wordt bij de meerderheid genomen
Consensus/pacificatiedemocratie
• Systemen voor de minderheid die de electorale meerderheid vertegenwoordigd
vb. alarmbelprocedure (consensus Noord en Zuid) + bijzondere meerderheidswetten
• Afbreuk gelijkheid
De grondwet en de regeringsvorm
Parlementair systeem Presidentieel systeem
politieke samenhang tegenover uitvoerende macht wordt rechtstreeks
regering = parlement kan de UM verkozen en geen verantwoording meer
controleren en ontbinden tegenover UM
Institutionele samenwerking tussen Kan regering niet controleren
UM en WM → samenwerking → checks and balances
, Nadeel minder strakke scheiding Bestuur loopt vast
→ meer macht aan UM en kan het
regeer programma meteen omzetten
tot wetten
Voordeel Moeilijk veranderingen door te Strakke scheiding → WM kan UM beter
voeren aan banden leggen
• Sem presidentieel = president en eerste minister
De grondwet en de staatsvorm
Criterium van onderscheid
• Soevereiniteit = hoogste gezag dat niet onderworpen is aan andere
Extern = onafhankelijk aan hogere organisatie
Intern = binnen een staatsverband hoogste rechtsbevoegdheid
• Kompetenz-Kompetenz = in de gelaagde rechtsorde moet het de hoogste bevoegdheid
zijn om te beslissen wie waar voor bevoegd is en moet soeverein zijn (ons: federale WG)
1. Gecentraliseerde eenheidsstaat
= alle overheidsfunctie door één en hetzelfde centraal bestuursniveau
Vb. historisch frankrijk
Deconcentratie = bevoegdheden worden aan ondergeschikte besturen gegeven vanuit
de centrale overheid
Kenmerken
• Geen rechtspersoonlijkheid
• Hiërarchisch toezicht
2. Gedecentraliseerde eenheidsstaat
= ondergeschikte besturen die geen onderdeel zijn van de centrale overheid
Kenmerken
• Eigen rechtspersoonlijkheid: Onderworpen aan bestuurlijk toezicht
= enkel nagaan of de ondergeschikte bestuur in overeenstemming is met de
hogere normen of het algemeen belang (geen bevelen)
• Administratief toezicht → niet autonoom
• Regels geen kracht van wet
Territoriaal
• Algemene bevoegdheden toegekend over een bepaald gebied
• Provincies en gemeente, Politieke besturen
Functioneel
• Overheidstaak overgeven vb. nmbs of de lijn
• Afschermen van politieke invloed
