SAMENVATTING PSYCHODIAGNOSTIEK 1
Domeinspecifieke Leerresultaten (DLR)
- De PC analyseert, in nauw overleg met de cliënt, een psychosociale vraagstelling vanuit een wetenschappelijk
onderbouwd bio-psycho-sociaal referentiekader. Hij verzamelt zelfstandig relevante informatie en herformuleert
de vraagstelling in toetsbare hypothesen.
- De PC kiest in functie van de vraagstelling en vanuit zijn psychodiagnostische expertise de meest geschikte
methode(n) en past die op correcte wijze toe om de vooropgestelde hypothesen te toetsen.
- De PC ordent en interpreteert de verkregen diagnostische gegevens om zo tot een onderbouwde en coherente
synthese te komen en een psychologisch advies en rapport te formuleren.
Evaluatie: schriftelijk, gesloten boek; 70% meerkeuze (14/20), met giscorrectie; 30% open vragen (6/20)
Na de lessen PSD 1 ben je in staat om…
(inleiding tot psychodiagnostiek: )
- de rol en het belang van de psychodiagnostiek toe te lichten en mogelijke foutenbronnen in het
psychodiagnostisch handelen te herkennen;
- de belangrijkste voorwaarden van kwaliteitsvolle psychodiagnostiek te verwoorden en de link te leggen tussen
psychodiagnostiek en de empirische cyclus;
- de geschiedenis van de psychodiagnostiek te koppelen aan maatschappelijke veranderingen en de kritieken op
de traditionele psychodiagnostiek uit te leggen;
(psychodiagnostiek van intelligentie (+procesmodel): )
- het CHC-intelligentiemodel en het belang ervan voor de psychodiagnostische praktijk uit te leggen en toe te
passen;
- kenmerken hoogbegaafdheid te benoemen, en toe te lichten hoe zorgvragen over intelligentie worden
beantwoord volgens het psychodiagnostisch procesmodel;
(psychodiagnostisch procesmodel 1: )
- uit te leggen wat psychodiagnostiek inhoudt in de psychologische praktijk en de inhoud van de verschillende
stappen in het psychodiagnostisch procesmodel vanuit een interventiegericht denkkader te beschrijven;
- de doelstellingen en het psychodiagnostisch denken en handelen in de aanmeldingsfase te verwoorden en te
beoordelen of een aanmelding van een cliënt ontvankelijk is;
- de doelstellingen en het psychodiagnostisch denken en handelen in de intakefase te verwoorden en te koppelen
aan de psychodiagnostische praktijk;
- de doelstellingen en het psychodiagnostisch denken en handelen in de fase van aanvullend onderzoek te
verwoorden en te koppelen aan de psychodiagnostische praktijk;
- de psychometrische kenmerken en voorwaarden relevant voor de selectie van psychodiagnostische
instrumenten en methodieken op te sommen en toe te lichten;
- de relatieve plaats van onderzoeksmethoden binnen het psychodiagnostisch proces te situeren;
- te beschrijven hoe een psychodiagnosticus een keuze maakt van een geschikt psychodiagnostisch
meetinstrument en/of methodiek;
- de doelstellingen en het psychodiagnostisch denken en handelen in de fase advies & rapportering kernachtig te
verwoorden;
- de doelstellingen en het psychodiagnostisch denken en handelen in de fase interventie & evaluatie kernachtig te
verwoorden.
(interpretatie van testresultaten: )
- toe te lichten welke transformaties nodig zijn om testresultaten te interpreteren en betekenis te geven aan de
hand van normgroepen, deze transformaties correct toe te passen en te berekenen;
- de theorie mbt betrouwbaarheid en betrouwbaarheidsintervallen toe te lichten en correct te gebruiken bij het
berekenen en interpreteren van betrouwbaarheidsintervallen.
1
,H OOF DSTUK 1: OMSCHRIJVING EN BELANG VAN PSYCH ODIAGN OSTI EK
Casussen: Wat is er aan de hand? Wat is jouw advies?
- Aleksandr: 35 jaar, allochtone afkomst, werkzaam, erg sociaal, slaapproblemen, snel prikkelbaar
- Lou: 4 jaar, teruggetrokken in contact, op zichzelf, regelmatig uitbarstingen
- Olivia: 20 jaar, lusteloos, negatieve gedachten, stopzetten studies
A LLEDA AGS IMP LICIET D IA GNO STICEREN
Diagnosticeren = toekennen van oorzaken aan verschijnselen of gedragingen (attributietheorie)
- gebeurt impliciet (= onbewust, zonder erover na te denken), iedereen doet het, elke dag, vooral als er een
afwijking is van een verwacht patroon (experiment dakloze)
- vaak gebruikt als entertainment
o online of in tijdschriften: “testjes”
o media, televisie en documentaires: extremer (on)gewenst gedrag
problemen impliciet diagnosticeren: oordeelsfouten owv tekorten en vertekeningen in het denken (= foutenbronnen) ➔
bepaalt ons gedrag
omgaan met kansen en waarschijnlijkheden → mensen zijn slecht met schatten
- vb. 1: welk type woorden zijn het meest frequent in het Nederlands?
o Woorden die beginnen met een ‘r’?
o Woorden die ‘r’ als 4e letter hebben?
- vb. 2: Experiment (Tversky & Kahneman)
o “Bart is 34 jaar. Hij is intelligent, maar weinig creatief. Hij is dwangmatig en maakt een saaie indruk. Hij
was altijd sterk in wiskunde, maar zwak in taal”
o Rangschik naar waarschijnlijkheid:
▪ Bart is accountant
▪ Bart speelt in een hardrockband
▪ Bart is een accountant die in een hardrockband speelt
oorzaak van foutbronnen → mensen redeneren niet statisch, maar gebruiken heuristieken/vuistregels
Heuristieken = (vuist)regels om sneller tot de oplossing van een probleem te komen (vaak impliciet/onbewust)
→ zijn vaak de oorzaak van foutenbronnen
- Informele, intuïtieve en speculatieve oplossingsstrategieën
- Ontwikkeld om snel beslissingen te nemen (~overleven)
- Specifieke strategieën die we leren gebruiken in specifieke situaties en die niet altijd een oplossing garanderen
(↔ algoritmen, die altijd en overal werken)
- Hoe meer ervaring met een taak, hoe beter heuristieken ontwikkeld zijn → meer gebruik van heuristieken indien
meer ervaring met een thema
2 soorten heuristieken:
- Beschikbaarheidsheuristiek ~ gebeurtenissen
- = als iets makkelijk uit het geheugen op te halen is, schatten mensen dat dit vaker gebeurt
- vb. welk type woorden zijn het meest frequent in het Nederlands? Woorden die met een ‘r’ beginnen of
woorden die ‘r’ als 4e letter hebben?
- Representativiteitsheuristiek ~ groepen
- = hoe meer iemand overeenkomstige kenmerken vertoont die typisch zijn voor de leden van een
bepaalde groep, hoe groter de kans is dat die persoon ook tot die groep behoort
- vb. experiment hardrockende accountant
2
,Voorbeelden:
- Oefening 1: "Mijn vriend is professor. Hij schrijft graag gedichten, is nogal verlegen en klein van gestalte. Op welk
terrein is hij werkzaam: Chinese literatuur of psychologie?“ → meeste mensen denken dat het om een
hoogleraar Chinese literatuur gaat: representativiteitsheuristiek
- Oefening 2: Velen denken dat vliegen gevaarlijker is dan autorijden. → hoe gemakkelijker vb van een fenomeen te
binnen schieten, des te frequenter is dat fenomeen: beschikbaarheidsheuristiek
- Oefening 3: Lijst van 19 “beroemde” mannen en 20 “gewone” vrouwen. → zijn er meer mannen of vrouwen?
Mensen zeggen vaak mannen omdat dit gaat over oproepingsbeschikbaarheid: beschikbaarheidsheuristiek
- Oefening 4: “Mijn ouders slagen mij regelmatig, dit is geen probleem want dit gebeurt toch in elk gezin?” →
beschikbaarheidsheuristiek
- Oefening 5: Een man en zijn zoon hebben een zwaar verkeersongeval. De man overlijdt en de zoon wordt met
zware verwondingen naar het ziekenhuis gebracht. De chirurg van dienst stelt echter: “Ik kan niet opereren, want
dit is mijn zoon”. Hoe kan dit? → chirurg is vrouw: representativiteitsheuristiek
IMP LICIET D IA GNOSTICEREN IN D E P SYC HOD IA GNO ST IEK
Mogelijke foutenbronnen: BELANGRIJK VOOR EXAMEN!!
- Diagnostisch proces onvoldoende afgestemd op de hulpvragen van de cliënt
- Informatie zoeken die idee bevestigt (confirmation bias)
- Geen systematische en consistente werkwijze hanteren
- Gebrekkige kwaliteit van de onderzoeksmiddelen en ongeschikte normen
- Besluitvorming onvoldoende gebaseerd op beschikbare gegevens; geen objectieve criteria hanteren (= verhoging
van de subjectiviteit)
- Besluitvorming onvoldoende geëxpliciteerd en daardoor onvoldoende duidelijk voor collega’s en cliënten
- Voor de hand liggende diagnosen en interventies over het hoofd zien
- Eigen persoon als foutenbron → bv. advies geven dat ooit voor jou had gewerkt
- Teveel vakjargon in de communicatie
- Onvoldoende samenwerking met cliënt en zijn omgeving
Fouten en vertekeningen mogelijk in elke fase van de psychodiagnostische besluitvorming ➔ de invloed van
foutenbronnen kan verminderd worden door gebruik van een duidelijk, systematisch denkkader = expliciete
diagnostiek
EXP LIC IET D IA GNO STICEREN A LS OPLOSSING
= wetenschappelijk verantwoorde vormgeving van het proces obv valide & betrouwbare producten
(instrumenten/methodieken) = presciptief kader of model
Psychodiagnostisch procesmodel
BA SIS V AN HET PSD P RO CESMO DEL
Basis = empirische cyclus = hypothesetoetsend denken (De Groot)
➔ essentie van evidence-based denken:
3
, → belang = adviezen en behandelingen op maat van de cliënt
Expliciete psychodiagnostiek in de praktijk:
- Duidelijk de denkstappen vastleggen die geleid hebben tot het advies
- Explicieter werken met (gevalideerde) theorieën
- Bewust rekenschap geven van de keuze van bepaalde theorie
- Praktijkkennis gebaseerd op gesystematiseerde praktijkervaringen
- Onderzoek doen naar de waarde van theorieën en de effecten van
interventies
- Resultaten (durven) uitwisselen met collega’s (e.g. supervisie-intervisie)
BELA NG V AN (BESTUD EREN VA N) P SYC HOD IA GNO ST IEK
Alledaags impliciet diagnosticeren
=/= expliciet diagnosticeren door wetenschappelijk opgeleide diagnostici die mogelijkheden en kansen gaan
schatten, afwegen en herzien obv psychodiagnostisch procesmodel (~ empirische cyclus)
Advies en behandeling op maat van de cliënt
Na het studeren van de leerstof…
- leg je uit wat impliciet diagnosticeren is en kan je dit illustreren aan de hand van een voorbeeld uit het dagelijkse
leven of uit de praktijk van een psychologisch consulent (PC)
- beschrijf je wat het probleem bij impliciet diagnosticeren
- leg je uit hoe mensen omgaan met kansen en waarschijnlijkheden en kan je hier een voorbeeld van geven
- benoem je de oorzaak van foutenbronnen bij impliciet diagnosticeren
- beschrijf je wat heuristieken betekent.
- leg je uit wat de beschikbaarheids- en representativiteitsheuristieken inhouden en kan je ze verduidelijken via
een voorbeeld uit het dagelijkse leven
- som je mogelijke foutenbronnen in de psychodiagnostiek op en verduidelijk je aan de hand van een voorbeeld uit
de praktijk van PC
- beschrijf je in welke fasen van het procesmodel impliciete diagnostiek een probleem kan vormen en verwoord je
wat de oplossing is
- leg je uit wat expliciete diagnostiek betekent.
- beschrijf je wat er aan de basis van expliciete diagnostiek & het psychodiagnostisch procesmodel ligt en
illustreer je dit aan de hand van een voorbeeld uit de praktijk van de PC.
- som je de meerwaarde van expliciet diagnosticeren voor de psychodiagnostische praktijk op en verduidelijk je de
voordelen aan de hand van een voorbeeld.
- benoem je waarom een PC aan psychodiagnostiek doet.
4
Domeinspecifieke Leerresultaten (DLR)
- De PC analyseert, in nauw overleg met de cliënt, een psychosociale vraagstelling vanuit een wetenschappelijk
onderbouwd bio-psycho-sociaal referentiekader. Hij verzamelt zelfstandig relevante informatie en herformuleert
de vraagstelling in toetsbare hypothesen.
- De PC kiest in functie van de vraagstelling en vanuit zijn psychodiagnostische expertise de meest geschikte
methode(n) en past die op correcte wijze toe om de vooropgestelde hypothesen te toetsen.
- De PC ordent en interpreteert de verkregen diagnostische gegevens om zo tot een onderbouwde en coherente
synthese te komen en een psychologisch advies en rapport te formuleren.
Evaluatie: schriftelijk, gesloten boek; 70% meerkeuze (14/20), met giscorrectie; 30% open vragen (6/20)
Na de lessen PSD 1 ben je in staat om…
(inleiding tot psychodiagnostiek: )
- de rol en het belang van de psychodiagnostiek toe te lichten en mogelijke foutenbronnen in het
psychodiagnostisch handelen te herkennen;
- de belangrijkste voorwaarden van kwaliteitsvolle psychodiagnostiek te verwoorden en de link te leggen tussen
psychodiagnostiek en de empirische cyclus;
- de geschiedenis van de psychodiagnostiek te koppelen aan maatschappelijke veranderingen en de kritieken op
de traditionele psychodiagnostiek uit te leggen;
(psychodiagnostiek van intelligentie (+procesmodel): )
- het CHC-intelligentiemodel en het belang ervan voor de psychodiagnostische praktijk uit te leggen en toe te
passen;
- kenmerken hoogbegaafdheid te benoemen, en toe te lichten hoe zorgvragen over intelligentie worden
beantwoord volgens het psychodiagnostisch procesmodel;
(psychodiagnostisch procesmodel 1: )
- uit te leggen wat psychodiagnostiek inhoudt in de psychologische praktijk en de inhoud van de verschillende
stappen in het psychodiagnostisch procesmodel vanuit een interventiegericht denkkader te beschrijven;
- de doelstellingen en het psychodiagnostisch denken en handelen in de aanmeldingsfase te verwoorden en te
beoordelen of een aanmelding van een cliënt ontvankelijk is;
- de doelstellingen en het psychodiagnostisch denken en handelen in de intakefase te verwoorden en te koppelen
aan de psychodiagnostische praktijk;
- de doelstellingen en het psychodiagnostisch denken en handelen in de fase van aanvullend onderzoek te
verwoorden en te koppelen aan de psychodiagnostische praktijk;
- de psychometrische kenmerken en voorwaarden relevant voor de selectie van psychodiagnostische
instrumenten en methodieken op te sommen en toe te lichten;
- de relatieve plaats van onderzoeksmethoden binnen het psychodiagnostisch proces te situeren;
- te beschrijven hoe een psychodiagnosticus een keuze maakt van een geschikt psychodiagnostisch
meetinstrument en/of methodiek;
- de doelstellingen en het psychodiagnostisch denken en handelen in de fase advies & rapportering kernachtig te
verwoorden;
- de doelstellingen en het psychodiagnostisch denken en handelen in de fase interventie & evaluatie kernachtig te
verwoorden.
(interpretatie van testresultaten: )
- toe te lichten welke transformaties nodig zijn om testresultaten te interpreteren en betekenis te geven aan de
hand van normgroepen, deze transformaties correct toe te passen en te berekenen;
- de theorie mbt betrouwbaarheid en betrouwbaarheidsintervallen toe te lichten en correct te gebruiken bij het
berekenen en interpreteren van betrouwbaarheidsintervallen.
1
,H OOF DSTUK 1: OMSCHRIJVING EN BELANG VAN PSYCH ODIAGN OSTI EK
Casussen: Wat is er aan de hand? Wat is jouw advies?
- Aleksandr: 35 jaar, allochtone afkomst, werkzaam, erg sociaal, slaapproblemen, snel prikkelbaar
- Lou: 4 jaar, teruggetrokken in contact, op zichzelf, regelmatig uitbarstingen
- Olivia: 20 jaar, lusteloos, negatieve gedachten, stopzetten studies
A LLEDA AGS IMP LICIET D IA GNO STICEREN
Diagnosticeren = toekennen van oorzaken aan verschijnselen of gedragingen (attributietheorie)
- gebeurt impliciet (= onbewust, zonder erover na te denken), iedereen doet het, elke dag, vooral als er een
afwijking is van een verwacht patroon (experiment dakloze)
- vaak gebruikt als entertainment
o online of in tijdschriften: “testjes”
o media, televisie en documentaires: extremer (on)gewenst gedrag
problemen impliciet diagnosticeren: oordeelsfouten owv tekorten en vertekeningen in het denken (= foutenbronnen) ➔
bepaalt ons gedrag
omgaan met kansen en waarschijnlijkheden → mensen zijn slecht met schatten
- vb. 1: welk type woorden zijn het meest frequent in het Nederlands?
o Woorden die beginnen met een ‘r’?
o Woorden die ‘r’ als 4e letter hebben?
- vb. 2: Experiment (Tversky & Kahneman)
o “Bart is 34 jaar. Hij is intelligent, maar weinig creatief. Hij is dwangmatig en maakt een saaie indruk. Hij
was altijd sterk in wiskunde, maar zwak in taal”
o Rangschik naar waarschijnlijkheid:
▪ Bart is accountant
▪ Bart speelt in een hardrockband
▪ Bart is een accountant die in een hardrockband speelt
oorzaak van foutbronnen → mensen redeneren niet statisch, maar gebruiken heuristieken/vuistregels
Heuristieken = (vuist)regels om sneller tot de oplossing van een probleem te komen (vaak impliciet/onbewust)
→ zijn vaak de oorzaak van foutenbronnen
- Informele, intuïtieve en speculatieve oplossingsstrategieën
- Ontwikkeld om snel beslissingen te nemen (~overleven)
- Specifieke strategieën die we leren gebruiken in specifieke situaties en die niet altijd een oplossing garanderen
(↔ algoritmen, die altijd en overal werken)
- Hoe meer ervaring met een taak, hoe beter heuristieken ontwikkeld zijn → meer gebruik van heuristieken indien
meer ervaring met een thema
2 soorten heuristieken:
- Beschikbaarheidsheuristiek ~ gebeurtenissen
- = als iets makkelijk uit het geheugen op te halen is, schatten mensen dat dit vaker gebeurt
- vb. welk type woorden zijn het meest frequent in het Nederlands? Woorden die met een ‘r’ beginnen of
woorden die ‘r’ als 4e letter hebben?
- Representativiteitsheuristiek ~ groepen
- = hoe meer iemand overeenkomstige kenmerken vertoont die typisch zijn voor de leden van een
bepaalde groep, hoe groter de kans is dat die persoon ook tot die groep behoort
- vb. experiment hardrockende accountant
2
,Voorbeelden:
- Oefening 1: "Mijn vriend is professor. Hij schrijft graag gedichten, is nogal verlegen en klein van gestalte. Op welk
terrein is hij werkzaam: Chinese literatuur of psychologie?“ → meeste mensen denken dat het om een
hoogleraar Chinese literatuur gaat: representativiteitsheuristiek
- Oefening 2: Velen denken dat vliegen gevaarlijker is dan autorijden. → hoe gemakkelijker vb van een fenomeen te
binnen schieten, des te frequenter is dat fenomeen: beschikbaarheidsheuristiek
- Oefening 3: Lijst van 19 “beroemde” mannen en 20 “gewone” vrouwen. → zijn er meer mannen of vrouwen?
Mensen zeggen vaak mannen omdat dit gaat over oproepingsbeschikbaarheid: beschikbaarheidsheuristiek
- Oefening 4: “Mijn ouders slagen mij regelmatig, dit is geen probleem want dit gebeurt toch in elk gezin?” →
beschikbaarheidsheuristiek
- Oefening 5: Een man en zijn zoon hebben een zwaar verkeersongeval. De man overlijdt en de zoon wordt met
zware verwondingen naar het ziekenhuis gebracht. De chirurg van dienst stelt echter: “Ik kan niet opereren, want
dit is mijn zoon”. Hoe kan dit? → chirurg is vrouw: representativiteitsheuristiek
IMP LICIET D IA GNOSTICEREN IN D E P SYC HOD IA GNO ST IEK
Mogelijke foutenbronnen: BELANGRIJK VOOR EXAMEN!!
- Diagnostisch proces onvoldoende afgestemd op de hulpvragen van de cliënt
- Informatie zoeken die idee bevestigt (confirmation bias)
- Geen systematische en consistente werkwijze hanteren
- Gebrekkige kwaliteit van de onderzoeksmiddelen en ongeschikte normen
- Besluitvorming onvoldoende gebaseerd op beschikbare gegevens; geen objectieve criteria hanteren (= verhoging
van de subjectiviteit)
- Besluitvorming onvoldoende geëxpliciteerd en daardoor onvoldoende duidelijk voor collega’s en cliënten
- Voor de hand liggende diagnosen en interventies over het hoofd zien
- Eigen persoon als foutenbron → bv. advies geven dat ooit voor jou had gewerkt
- Teveel vakjargon in de communicatie
- Onvoldoende samenwerking met cliënt en zijn omgeving
Fouten en vertekeningen mogelijk in elke fase van de psychodiagnostische besluitvorming ➔ de invloed van
foutenbronnen kan verminderd worden door gebruik van een duidelijk, systematisch denkkader = expliciete
diagnostiek
EXP LIC IET D IA GNO STICEREN A LS OPLOSSING
= wetenschappelijk verantwoorde vormgeving van het proces obv valide & betrouwbare producten
(instrumenten/methodieken) = presciptief kader of model
Psychodiagnostisch procesmodel
BA SIS V AN HET PSD P RO CESMO DEL
Basis = empirische cyclus = hypothesetoetsend denken (De Groot)
➔ essentie van evidence-based denken:
3
, → belang = adviezen en behandelingen op maat van de cliënt
Expliciete psychodiagnostiek in de praktijk:
- Duidelijk de denkstappen vastleggen die geleid hebben tot het advies
- Explicieter werken met (gevalideerde) theorieën
- Bewust rekenschap geven van de keuze van bepaalde theorie
- Praktijkkennis gebaseerd op gesystematiseerde praktijkervaringen
- Onderzoek doen naar de waarde van theorieën en de effecten van
interventies
- Resultaten (durven) uitwisselen met collega’s (e.g. supervisie-intervisie)
BELA NG V AN (BESTUD EREN VA N) P SYC HOD IA GNO ST IEK
Alledaags impliciet diagnosticeren
=/= expliciet diagnosticeren door wetenschappelijk opgeleide diagnostici die mogelijkheden en kansen gaan
schatten, afwegen en herzien obv psychodiagnostisch procesmodel (~ empirische cyclus)
Advies en behandeling op maat van de cliënt
Na het studeren van de leerstof…
- leg je uit wat impliciet diagnosticeren is en kan je dit illustreren aan de hand van een voorbeeld uit het dagelijkse
leven of uit de praktijk van een psychologisch consulent (PC)
- beschrijf je wat het probleem bij impliciet diagnosticeren
- leg je uit hoe mensen omgaan met kansen en waarschijnlijkheden en kan je hier een voorbeeld van geven
- benoem je de oorzaak van foutenbronnen bij impliciet diagnosticeren
- beschrijf je wat heuristieken betekent.
- leg je uit wat de beschikbaarheids- en representativiteitsheuristieken inhouden en kan je ze verduidelijken via
een voorbeeld uit het dagelijkse leven
- som je mogelijke foutenbronnen in de psychodiagnostiek op en verduidelijk je aan de hand van een voorbeeld uit
de praktijk van PC
- beschrijf je in welke fasen van het procesmodel impliciete diagnostiek een probleem kan vormen en verwoord je
wat de oplossing is
- leg je uit wat expliciete diagnostiek betekent.
- beschrijf je wat er aan de basis van expliciete diagnostiek & het psychodiagnostisch procesmodel ligt en
illustreer je dit aan de hand van een voorbeeld uit de praktijk van de PC.
- som je de meerwaarde van expliciet diagnosticeren voor de psychodiagnostische praktijk op en verduidelijk je de
voordelen aan de hand van een voorbeeld.
- benoem je waarom een PC aan psychodiagnostiek doet.
4
