Staatsrecht – Behrendt (2024-2025)
Inleidend deel__________________________________________________________________ 6
I. De bekendmaking en inwerkingtreding van de in België van toepassing zijnde rechtsnorm ____ 6
1. De bekendmaking van de België van toepassing zijnde rechtsnormen _____________________ 6
2. De bekendmaking van normen in een publicatieblad ____________________________________ 6
3. Het Belgisch staatsblad, het publicatieblad van de nationale rechtsorde __________________ 7
4. Inwerkingtreding van normen binnen de Belgische rechtsorde ___________________________ 7
5. Verschillende fasen van grondwetsherziening en staatshervorming _______________________ 7
II. Federaal België – het grondgebied en de onderverdelingen ervan ___________________________ 7
1. De bekrachtiging van de federale structuur van het land _________________________________ 7
2. Wijzigingen van de internationale grenzen van het koninkrijk _____________________________ 7
Belangrijke wijzigingen __________________________________________________________________ 7
3. Taalgemeenschappen ________________________________________________________________ 8
§1: evolutie van de taalkwestie en ontstaan van het begrip taalgebied _______________________ 8
§2 De procedure betreffende de wijziging van de grenzen van de taalgebieden _______________ 9
4. De drie gewesten van het koninkrijk ___________________________________________________ 10
1980: effectieve oprichting van het Waalse en Vlaamse Gewest ___________________________ 10
1989: effectieve oprichting van het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest _____________________ 10
5. De provincies _______________________________________________________________________ 10
§1 de indeling van het nationale grondgebied_____________________________________________ 10
§2 de wijziging van de provincie- en gemeentegrenzen (art 7 partin) ________________________ 11
§3 de onderverdeling van de provincies: de arrondissementen (art 6 partin) _________________ 11
§4 De drie gemeenschappen ___________________________________________________________ 11
III. De algemene beleidsdoelstellingen van het federale België _____________________________ 11
Deel 1: De organen van de federale overheid, van de gemeenschappen en gewesten
_______________________________________________________________________________ 12
H1: De wetgevende macht __________________________________________________________ 12
0. Aard van het parlementair mandaat – ontvankelijkheid van mechanismen van directe
democratie ________________________________________________________________________________ 12
I. De federale wetgevende macht _________________________________________________________ 13
1. De samenstelling van de kamer van volksvertegenwoordigers ___________________________ 13
1. Kieskringen en de verdeling van de zetels ___________________________________________ 13
2. Het kiezerskorps en de eigenschappen van de stemming _____________________________ 14
2. De samenstelling van de senaat ______________________________________________________ 14
II. De wetgevende vergaderingen van de Deelentiteiten ______________________________________ 15
1. De samenstelling van de Gewestparlementen _________________________________________ 15
2. De samenstelling van de Gemeenschapsparlementen _________________________________ 15
3. De onverenigbaarheden tussen meerdere parlementaire mandaten _____________________ 15
4. Gemeenschappelijke regels __________________________________________________________ 15
5. De Brusselse vergaderingen __________________________________________________________ 16
III. De werking van de wetgevende vergaderingen _________________________________________ 16
1. De installatie van de vergaderingen ___________________________________________________ 16
Het onderzoek van de geloofsbrieven ____________________________________________________ 16
De eedaflegging _______________________________________________________________________ 16
2. Parlementaire zittingen ______________________________________________________________ 16
3. De interne organisatie _______________________________________________________________ 17
4. Openbaarheid van de parlementaire werkzaamheden __________________________________ 18
5. Het einde van de legislatuur __________________________________________________________ 18
§1 Het einde van de federale legislatuur _________________________________________________ 18
§2 Het einde van de zittingsperiode van wetgevende vergaderingen van de deelentiteiten ____ 18
1
, IV. Het Statuut van de parlementsleden __________________________________________________ 18
1.De onverenigbaarheden _____________________________________________________________ 18
2.De parlementaire onschendbaarheden _______________________________________________ 19
Vrijheid in het vrij spreken ______________________________________________________________ 19
Parlementaire onschendbaarheid _______________________________________________________ 19
Uitvoerende macht ____________________________________________________________________ 19
V. Wettelijke normen _____________________________________________________________________ 20
1. Wet in grondwet _____________________________________________________________________ 20
2. De wettelijke normen van de federale overheid_________________________________________ 20
3. De wettelijke normen van de gemeenschappen ________________________________________ 20
4. De wettelijke normen van de Gewesten _______________________________________________ 20
VI. De procedure betreffende het tot stand brengen van de wettelijke normen _______________ 21
1. Pre parlementaire fase _______________________________________________________________ 21
§1 Onderscheid voorstel en ontwerp ____________________________________________________ 21
§2 bevoegdheid kamer en senaat voor het aannemen van wetten __________________________ 21
§3 initiatiefrecht _______________________________________________________________________ 21
§4 Raadplegen afdeling Raad van State __________________________________________________ 22
2. Parlementaire fase __________________________________________________________________ 22
§1 inoverwegingneming voorstellen en onderzoeken van voorstellen/ontwerpen in de commissie
ne plenaire vergadering ________________________________________________________________ 22
§2 Het recht om een tweede lezing te vragen _____________________________________________ 22
§3 de opschorting van de procedure _____________________________________________________ 22
§4 de meerderheids- en quorumvoorwaarden ____________________________________________ 22
3. Post parlementaire fase ______________________________________________________________ 22
VII. De controle bevoegdheid van de wetgevende vergadering _______________________________ 23
1. Recht om aanwezigheid te eisen van een lid v. de regering en vragen te stellen ____________ 23
2. Recht om politieke verantwoording van de regering in het geding te brengen ______________ 24
Federaal ______________________________________________________________________________ 24
Deel entiteiten ________________________________________________________________________ 25
3. Het recht van onderzoek _____________________________________________________________ 25
4. Het petitierecht _____________________________________________________________________ 26
H2: uitvoerende macht ______________________________________________________________ 27
I. De koning en de federale regering _______________________________________________________ 27
1. De koning ___________________________________________________________________________ 27
Erfelijke constitutionele monarchie _____________________________________________________ 27
Koninklijke onschendbaarheid __________________________________________________________ 27
2. Federale regering ____________________________________________________________________ 28
Het benoemen en ontslaan van de leden van de federale regering__________________________ 28
Regels voor de samenstelling van de federale regering ____________________________________ 29
Verplichte vertrouwensstemming door de kamer _________________________________________ 30
Facultatieve vertrouwenstemming van de kamer _________________________________________ 30
Het geval van een minderheidsregering __________________________________________________ 30
II. Regringen van de deelentiteiten _________________________________________________________ 30
1. Algemeen stelsel ____________________________________________________________________ 30
2. Het Brusselse stelsel ________________________________________________________________ 31
III. Werking van de uitvoeren macht ______________________________________________________ 31
1. Beraadslaging in de regering en de besluitvorming met consensus ______________________ 31
2. De verdeling van de ministeriële portefeuille ___________________________________________ 31
3. De ministeriële kabinetten ___________________________________________________________ 31
4. Verhoudingen tussen de regering en de koning _________________________________________ 32
5. Het spontane ontslag van de regering _________________________________________________ 32
Spontaan ontslag op federaal niveau ____________________________________________________ 32
2
, 3 opties: ______________________________________________________________________________ 32
1) Aanvaarding van het ontslag door de koning = enige prerogatief van de koning __________ 32
2) Weigering van het ontslag door de koning (kamer kan een motie invoeren) _____________ 32
3) Inoverwegingneming van het ontslag door de koning = binnen een heel korte periode ___ 32
Spontaan ontslag op niveau van de deelentiteiten ________________________________________ 32
6. Lopende zaken ______________________________________________________________________ 32
7. Beschermingen die de regeringsleden genieten _________________________________________ 33
VI. Prerogatieven van de uitvoerende macht ________________________________________________ 33
1. Federale uitvoerende macht _________________________________________________________ 33
Verordenende bevoegdheid ____________________________________________________________ 33
Prerogatieven koning ___________________________________________________________________ 34
2. Deelentiteiten_______________________________________________________________________ 34
H3: Grondwetgevende macht _______________________________________________________ 35
I. Totstandkoming en goedkeuring Gw _____________________________________________________ 35
II. Herziening van de grondwet ____________________________________________________________ 35
1. Procedure van grondwetsherziening __________________________________________________ 35
2. Beperkingen met betrekking tot de herziening van de Grondwet _________________________ 35
III. De grondwettelijke gewoontes ________________________________________________________ 35
Deel 2: de bevoegdheid van de federale overheid van de gemeenschappen en de
gewesten _____________________________________________________________________ 36
H1: De beginselen die de verdeling van de bevoegdheden regelen ____________________ 36
I. Het exclusiviteitsbeginsel van de bevoegdheden _________________________________________ 36
II. De hiërarchische gelijkheid _____________________________________________________________ 36
III. Toepassing van het beginsel in for interno, in foro externo _________________________________ 36
IV. De afwezigheid van de jure van subnationaliteit ________________________________________ 36
H2: De bevoegdheden van de federale overheid ______________________________________ 37
I. De aan de federale overheid toegekende bevoegdheden __________________________________ 37
II. De residuaire bevoegdheden van de federale overheid ____________________________________ 37
H3: De Bevoegdheden van de gemeenschappen _____________________________________ 37
I. De bevoegdheden van de gemeenschappen _____________________________________________ 37
1. Culturele aangelegenheden __________________________________________________________ 37
§1 Cultureel aangelegenheden __________________________________________________________ 37
§2 Onderwijs __________________________________________________________________________ 37
§3 De nationale en internationale samenwerking inzake cultuur en onderwijs _______________ 38
2. Persoonsgebonden aangelegenheden ________________________________________________ 38
Gezondheidsbeleid ____________________________________________________________________ 38
Bijstand aan personen _________________________________________________________________ 38
Justitiehuizen _________________________________________________________________________ 38
Gezinsbijslage _________________________________________________________________________ 39
Grote toegeving bij de 6de staatshervorming ______________________________________________ 39
Territoriaal toepassingsgebied Brussel ___________________________________________________ 39
3. Gebruik der talen ____________________________________________________________________ 39
Ratione materiae ______________________________________________________________________ 39
Ratione loci ___________________________________________________________________________ 39
4. Andere bevoegdheden _______________________________________________________________ 39
II. Gemeenschappelijk gemeenschapscommissie __________________________________________ 40
III. De bevoegdheden van de VGC en de FGC als de ondergeschikte organen van de
gemeenschappen __________________________________________________________________________ 40
IV. De gedeeltelijke regionalisering van de uitoefening van bepaalde gemeenschapsbevoegdheid
40
3
, Sint-Quitnius-clausle - art 138 Gw ______________________________________________________ 40
H4: De bevoegdheden van de Gewesten _____________________________________________ 40
I. De bevoegdheden van het Vlaamse, het Waalse en het Brusselse Hoofdstedelijke gewest ___ 40
1.Lijst van de gewestbevoegdheden ____________________________________________________ 40
2.De uitoefening van gewestbevoegdheid _______________________________________________ 41
De territoriale grondslag ________________________________________________________________ 41
De samenwerkingsmechanisme ________________________________________________________ 41
De gewestelijke volksraadplegingen _____________________________________________________ 41
II. De communautarisering van de uitoefening van de gewestbevoegdheid ____________________ 41
Volledig _________________________________________________________________________________ 41
Gedeeltelijk _____________________________________________________________________________ 41
H5: De gemeenschappelijke bevoegdheden__________________________________________ 43
I. De parallelle bevoegdheden ____________________________________________________________ 43
II. Impliciete bevoegdheid ________________________________________________________________ 43
H7: De tenuitvoerlegging van de bevoegdheden ______________________________________ 43
I. Conflictueel federalisme _______________________________________________________________ 43
1. De bevoegdheidsconflicten __________________________________________________________ 43
II. Coöperatief federalisme________________________________________________________________ 44
Samenwerkingsakkoorden _____________________________________________________________ 44
H8: de uitvoering van de bevoegdheden door de gemeenten en de provincies _________ 44
H9: de internationale bevoegdheden van de federale overheid, gemeenschappen en
gewesten ___________________________________________________________________________ 44
I. De internationale betrekking, de grondwet en het Belgisch federalisme ____________________ 44
II. De beginselen met betrekking tot het voeren van het Buitenlands beleid en het sluiten evenals
het opzeggen van internationale verdragen ___________________________________________________ 45
1. De algemeenheden__________________________________________________________________ 45
2. Procedure tot sluiten van verdragen ___________________________________________________ 45
III. Types verdragen _______________________________________________________________________ 45
1. De exclusief federale verdragen ______________________________________________________ 45
2. De exclusieve gemeenschap en gewest verdragen _____________________________________ 45
3. Gemengde verdragen ________________________________________________________________ 46
IV. De internationale verantwoordelijkheid van de staat ____________________________________ 46
V. De internationale verantwoordelijkheid van België ________________________________________ 46
D3: De financiering van de federale overheid ___________________________________ 47
H1: De federale overheid ____________________________________________________________ 47
I. De trilogie inzake fiscaliteit en de controle van het grondwettelijk hof ______________________ 47
1. Beginsel van wettigheid van de belasting ______________________________________________ 47
2. Beginsel van de eenparigheid van de belasting (annualiteitsbeginsel) ____________________ 47
3. Beginsel van de gelijkheid van burgers ten aanzien van de belasting _____________________ 47
II. Het begrip ‘retributie’ __________________________________________________________________ 47
III. De begrotingswetten ________________________________________________________________ 48
1. Verschil tussen begroting en rekening _________________________________________________ 48
2. Beginselen__________________________________________________________________________ 48
3. Begrotingsruiters ____________________________________________________________________ 48
4. Voorlopige twaalfden ________________________________________________________________ 49
H2: Het Rekenhof ___________________________________________________________________ 49
H3: Financiering erediensten ________________________________________________________ 49
De financiering van de afgevaardigden van georganiseerde vrijzinnigheid _____________________ 50
4
,D4: De rechtscolleges _________________________________________________________ 50
H1: Het grondwettelijk hof __________________________________________________________ 50
I. Korte historiek _________________________________________________________________________ 50
De oprichting van het Arbitrage hof ________________________________________________________ 50
De uitbreiding van de bevoegdheden van het Arbitragehof ___________________________________ 51
II. De samenstelling ______________________________________________________________________ 52
III. De taken van het Hof ________________________________________________________________ 52
De getoetste normen___________________________________________________________________ 52
De referentie normen __________________________________________________________________ 52
IV. De procedure _______________________________________________________________________ 54
1. Beroep tot vernietiging _______________________________________________________________ 54
Verzoekende partijen___________________________________________________________________ 54
Gevolgen van een arrest ________________________________________________________________ 54
2. De vordering tot schorsing ___________________________________________________________ 54
3. De prejudiciële vraag ________________________________________________________________ 54
verplichting van het rechtscollege om een prejudiciële vraag te stellen _____________________ 55
4. De gevolgen van het arrest ___________________________________________________________ 55
Ongrondwettigheid ____________________________________________________________________ 55
Grondwettigheid _______________________________________________________________________ 55
H2: De gewone rechtbanken_________________________________________________________ 56
I. Het onderscheid tussen burgerlijke en politieke rechten __________________________________ 56
1.
De burgerlijke rechten _______________________________________________________________ 56
2.
De politieke rechten _________________________________________________________________ 56
II. De beginselen betreffende de gewone rechtbanken ______________________________________ 57
1. De rechterlijke organisatie ___________________________________________________________ 57
2. Het statuut van de magistraten van de rechterlijke orde en hun benoeming _______________ 57
3. De procedurele waarborgen __________________________________________________________ 58
4. De conflicten van attributie __________________________________________________________ 58
5. De exceptie van onwettigheid ________________________________________________________ 58
H3: de administratieve rechtscolleges _______________________________________________ 58
I. De raad van state ______________________________________________________________________ 58
1. De voorgeschiedenis van de Raad van State ___________________________________________ 58
2. De samenstelling van de Raad van State ______________________________________________ 58
3. De afdeling wetgeving _______________________________________________________________ 58
II. De andere administratieve rechtscolleges naast de Raad van State ________________________ 59
5
, Inleidend deel
I. De bekendmaking en inwerkingtreding van de in België van toepassing
zijnde rechtsnorm
1. De bekendmaking van de België van toepassing zijnde rechtsnormen
Art 190 Gw = verplichting op bekendmaking
1. Onveranderd sinds begin opstelling GW
2. Geen parlementaire voorbereiding
3. Normen moeten van openbaar belang zijn
Toepassing op elke norm van openbaar belang is
• Geen bekendmaking politieagent maar wel korpschef
• Benoeming officiële posities zoals professoren, rechts, ..
Worden gepubliceerd in het publicatieblad: Niet enkel Belgisch staatsblad
• Provincies: bestuursmemoriaal (geacht dit te kennen)
• Andere normen dan de federale overheid: geen Vlaams, Brussels, Waals staatsblad
→ alle deelstaten vallen onder het Belgisch staatsblad
• Verdragen: Belgisch staatsblad na goedkeuring en bekrachtiging
• Europese unie: directe werking, publicatie heeft betrekking op alle lidstaten en burgers
→ de richtlijnen kun je niet in het BS terugvinden
Hoe kijken wat van toepassing is: lokaal, bestuur memoriaal, Belgisch staatsblad en nadien
Europese regels
2. De bekendmaking van normen in een publicatieblad
Cassatie 2010: Bedrijven die over heel België actief zijn moet alle gemeenten kennen als je
aanwezig bent in een gemeente, normen zijn op iedereen toepasselijk.
Soorten publicatie
• Integraal = wetten, decreten en ordonnanties moeten volledig worden gepubliceerd
anders is het niet geldig in werking getreden
• Gedeeltelijk = uittreksel opgenomen enkel wanneer ze alle burgers betrekken moet het
volledig gepubliceerd worden
• Vermelding
Gradaties
1. Geen openbaar belang = nergens bekendgemaakt
2. Wel openbaar belang maar niet alle burgers = bekendgemaakt maar niet integraal,
uittreksel is voldoende zonder bepalingen
3. Openbaar belang met toepassing op alle burgers = integrale publicatie
6
, 3. Het Belgisch staatsblad, het publicatieblad van de nationale rechtsorde
Belgisch staatsblad = overgrote meerderheid normen worden gepubliceerd → 4 oktober 1930:
onafhankelijkheid, Bulletin officieel
Hubert Pïerlot (eerste minister WOII): bezetting Brussel waarna het Belgisch staatsblad wordt
uitgegeven door de Duitsers, juridisch Duitse normen van bezetters. Tweede echt Belgisch
staatsblad. Juridisch stand zegt dat de juiste uitgave die uit London is.
4. Inwerkingtreding van normen binnen de Belgische rechtsorde
Inwerkingtreding = 10 dagen na publicatie voor federale normen (wettelijk en uitvoerend)
• gemeentelijk en provinciaal niveau: 5 dagen
• provinciegouverneurs en arrondissementen: vanaf de dag van aanplakking
• grondwettelijk normen: dag van bekendmaking
→ Wet betreffende gebruiken van de talen in wetgevingszaken 31 mei 1961
• Dag van publicatie wordt niet meegerekend
• Inwerkingtreding nacht van dag 9 op dag 10
• Feestdagen beïnvloeden niet
Terugwerkende kracht = nooit inwerkingtreden voor BS tenzij anders bepaald
5. Verschillende fasen van grondwetsherziening en staatshervorming
Verschillende herzieningen van de grondwet maar met meerdere veranderingen
Staatshervormingen om het institutioneel landschap te veranderen
➔ 1970 – 1980 – 1988 – 1993 – 2001 - 2014
II. Federaal België – het grondgebied en de onderverdelingen ervan
1. De bekrachtiging van de federale structuur van het land
Art 1 GW
• Officiële benaming België is bekrachtigd
• Soevereine staat
• Federaal karakter: centrifugaal
2. Wijzigingen van de internationale grenzen van het koninkrijk
Art 7 GW: wijziging van de internationale grenzen → toepassing op landsgrenzen en zeegrenzen
Belangrijke wijzigingen
verdrag van Londen:1839: grenzen zijn gewijzigd = ratificatie onafhankelijkheid door Nederland
zodat het België zou erkennen en de helft van Luxemburg en de helft van Limburg moest
afgestaan worden aan Nederland
Verdrag van Versailles: Na WOI → Oostkantons (Eupen, Sankt Vith en Malmedy) aan België
gegeven
7
, 18 mei 1940: Führer kondigt de integratie van de grondgebieden bij het rijk aan die het in 1920
aan België had verloren
Protocol van Parijs: 1949: grens België-Duitsland wordt verlegd in het voordeel van België
• Gesloten tussen 3 Westerse geallieerden (VS, VK, Fr) en België
• Maar er is nooit een Belgische wet gekomen om het protocol goed te keuren want wel
vereist is (art. 7 Gw.)
Verdrag van Brussel - 1956: laatste wijziging
• De Duits-Belgische grens werd vastgelegd
• België ziet van de enclaves ontstaan door de spoorlijn af en geeft het merendeel van zijn
territoriale verervingen uit 1949 terug maar België krijgt enkele nieuwe kleine gebieden
en het krijgt ook financiële vergoedingen
Zeegrenzen van België
• België heeft hierover bilaterale verdragen met kustbuurlanden
• Territoriale zee behoort tot geen gewest of geen gemeenschap
Als de instemming voor de bekrachtiging plaatsvind is België internationaal al gebonden
terwijl het nog niet zeker is dat het verdrag effect kan sorteren in de nationale rechtsorde
UITZONDERING: in geval van een verdrag dat een wijziging van de afbakening van de
Belgische soevereine ruimte inhoudt, kan op internationaal vlak pas aanvaard worden (en dus
bekrachtigd) nadat de wet houdende instemming werd aangenomen
De wetten over wijziging van de internationale grens vallen onder het optionele
tweekamerstelsel (art. 78, §1, eerste lid, 2°)
3. Taalgemeenschappen
Art 4 GW: elke gemeente moet deel uit maken van een van de taalgebieden
§1: evolutie van de taalkwestie en ontstaan van het begrip taalgebied
Taalfaciliteit = regels in het Belgische interne publiekrecht voor een persoon die domicilieert in
een bepaalde gemeente
• Richten tot bestuurlijke autoriteiten in een andere taal dan die van de gemeente
• Antwoord in een andere taal ontvangen
• Administratieve documenten in een andere taal opstellen
Arrest Caprasse (RvS 2014) = de taalfaciliteiten gelden voor iedereen maar je moet die telkens
elke 4 jaar opvragen maar als je die niet aanvraagt dan wordt je geacht de taal van het taalgebied
te kennen
• Franstaligen = zijn voor iedereen die in die gemeente wonen, die zijn onbeperkt in tijd →
gaat ook nog op kinderen en kinderen van kinderen enzo verder en ze moeten ook geen
moeite doen om de andere taal te leren
8
, • Nederlandstaligen = men moet de taal leren van het taalgebied waarin de gemeente ligt
→ Dus de taalfaciliteiten zijn uitdovend, vergankelijk
Leuvense crisis: veel Franstalige studenten en proffen in Leuven.
Arrest Germis (RvS 1973) = nietigverklaring van de bestuurshandeling van gemeenteraadsleden
die in de foute taal hun eedaflegging deden omdat het geen taalfaciliteiten had → geen
uitwerking op federaal niveau want de nationale wetgever is vrij dit te kiezen
§2 De procedure betreffende de wijziging van de grenzen van de taalgebieden
Art 4 derde lid Gw: procedure om de grenzen van de taalgebieden te wijzigen (pacificatie
wijziging) → om onrust te vermijden:
• Theoretisch mogelijk grenzen wijzigen
• Taalgroepen mogen geen verlies lijden
Bijzondere meerderheidswet = democratisch beginsel dat de grondwet inricht, evenwicht
tussen gewesten en gemeenschappen → enkel ingrijpen in de materiele gebieden dat de Gw
voorziet
Gaston Eyskens: bijna onmogelijk
6 meerderheidsvoorwaarden
1) Nederlandse taalgroep kamer
2) Franse taalgroep kamer
3) Nederlandse taalgroep senaat
4) Franse taalgroep senaat
5) 2/3de meerderheid kamer
6) 2/3de meerderheid senaat
→ Duitstalige senator (art 67 Gw) enkel bij 2/3de geteld
4 Quorumvoorwaarden
1) Meerderheid Nederlandse volksvertegenwoordigers
2) Meerderheid Franstalige volksvertegenwoordigers
3) Meerderheid Nederlandse senatoren
4) Meerderheid Franstalige senatoren
Enkel de procedure gebruiken met de 46 gevallen en niet bij andere domeinen dan kan je het met
gewone meerderheid wijzigen
150 zetels: 130 aanwezigen → 70 voor, 20 tegen en 40 onthoudingen → 2/3de? Onthoudingen
nooit meerekenen = democratisch aanvaardbaar want de andere hadden de mogelijkheid om te
stemmen
2 verschillende procedures voor één kamer
• 90 Nederlandstalige
• In de senaat een vaste regeling: 35 Nederlandstalige, 24 Franstalige, een Duitstalige
9
Inleidend deel__________________________________________________________________ 6
I. De bekendmaking en inwerkingtreding van de in België van toepassing zijnde rechtsnorm ____ 6
1. De bekendmaking van de België van toepassing zijnde rechtsnormen _____________________ 6
2. De bekendmaking van normen in een publicatieblad ____________________________________ 6
3. Het Belgisch staatsblad, het publicatieblad van de nationale rechtsorde __________________ 7
4. Inwerkingtreding van normen binnen de Belgische rechtsorde ___________________________ 7
5. Verschillende fasen van grondwetsherziening en staatshervorming _______________________ 7
II. Federaal België – het grondgebied en de onderverdelingen ervan ___________________________ 7
1. De bekrachtiging van de federale structuur van het land _________________________________ 7
2. Wijzigingen van de internationale grenzen van het koninkrijk _____________________________ 7
Belangrijke wijzigingen __________________________________________________________________ 7
3. Taalgemeenschappen ________________________________________________________________ 8
§1: evolutie van de taalkwestie en ontstaan van het begrip taalgebied _______________________ 8
§2 De procedure betreffende de wijziging van de grenzen van de taalgebieden _______________ 9
4. De drie gewesten van het koninkrijk ___________________________________________________ 10
1980: effectieve oprichting van het Waalse en Vlaamse Gewest ___________________________ 10
1989: effectieve oprichting van het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest _____________________ 10
5. De provincies _______________________________________________________________________ 10
§1 de indeling van het nationale grondgebied_____________________________________________ 10
§2 de wijziging van de provincie- en gemeentegrenzen (art 7 partin) ________________________ 11
§3 de onderverdeling van de provincies: de arrondissementen (art 6 partin) _________________ 11
§4 De drie gemeenschappen ___________________________________________________________ 11
III. De algemene beleidsdoelstellingen van het federale België _____________________________ 11
Deel 1: De organen van de federale overheid, van de gemeenschappen en gewesten
_______________________________________________________________________________ 12
H1: De wetgevende macht __________________________________________________________ 12
0. Aard van het parlementair mandaat – ontvankelijkheid van mechanismen van directe
democratie ________________________________________________________________________________ 12
I. De federale wetgevende macht _________________________________________________________ 13
1. De samenstelling van de kamer van volksvertegenwoordigers ___________________________ 13
1. Kieskringen en de verdeling van de zetels ___________________________________________ 13
2. Het kiezerskorps en de eigenschappen van de stemming _____________________________ 14
2. De samenstelling van de senaat ______________________________________________________ 14
II. De wetgevende vergaderingen van de Deelentiteiten ______________________________________ 15
1. De samenstelling van de Gewestparlementen _________________________________________ 15
2. De samenstelling van de Gemeenschapsparlementen _________________________________ 15
3. De onverenigbaarheden tussen meerdere parlementaire mandaten _____________________ 15
4. Gemeenschappelijke regels __________________________________________________________ 15
5. De Brusselse vergaderingen __________________________________________________________ 16
III. De werking van de wetgevende vergaderingen _________________________________________ 16
1. De installatie van de vergaderingen ___________________________________________________ 16
Het onderzoek van de geloofsbrieven ____________________________________________________ 16
De eedaflegging _______________________________________________________________________ 16
2. Parlementaire zittingen ______________________________________________________________ 16
3. De interne organisatie _______________________________________________________________ 17
4. Openbaarheid van de parlementaire werkzaamheden __________________________________ 18
5. Het einde van de legislatuur __________________________________________________________ 18
§1 Het einde van de federale legislatuur _________________________________________________ 18
§2 Het einde van de zittingsperiode van wetgevende vergaderingen van de deelentiteiten ____ 18
1
, IV. Het Statuut van de parlementsleden __________________________________________________ 18
1.De onverenigbaarheden _____________________________________________________________ 18
2.De parlementaire onschendbaarheden _______________________________________________ 19
Vrijheid in het vrij spreken ______________________________________________________________ 19
Parlementaire onschendbaarheid _______________________________________________________ 19
Uitvoerende macht ____________________________________________________________________ 19
V. Wettelijke normen _____________________________________________________________________ 20
1. Wet in grondwet _____________________________________________________________________ 20
2. De wettelijke normen van de federale overheid_________________________________________ 20
3. De wettelijke normen van de gemeenschappen ________________________________________ 20
4. De wettelijke normen van de Gewesten _______________________________________________ 20
VI. De procedure betreffende het tot stand brengen van de wettelijke normen _______________ 21
1. Pre parlementaire fase _______________________________________________________________ 21
§1 Onderscheid voorstel en ontwerp ____________________________________________________ 21
§2 bevoegdheid kamer en senaat voor het aannemen van wetten __________________________ 21
§3 initiatiefrecht _______________________________________________________________________ 21
§4 Raadplegen afdeling Raad van State __________________________________________________ 22
2. Parlementaire fase __________________________________________________________________ 22
§1 inoverwegingneming voorstellen en onderzoeken van voorstellen/ontwerpen in de commissie
ne plenaire vergadering ________________________________________________________________ 22
§2 Het recht om een tweede lezing te vragen _____________________________________________ 22
§3 de opschorting van de procedure _____________________________________________________ 22
§4 de meerderheids- en quorumvoorwaarden ____________________________________________ 22
3. Post parlementaire fase ______________________________________________________________ 22
VII. De controle bevoegdheid van de wetgevende vergadering _______________________________ 23
1. Recht om aanwezigheid te eisen van een lid v. de regering en vragen te stellen ____________ 23
2. Recht om politieke verantwoording van de regering in het geding te brengen ______________ 24
Federaal ______________________________________________________________________________ 24
Deel entiteiten ________________________________________________________________________ 25
3. Het recht van onderzoek _____________________________________________________________ 25
4. Het petitierecht _____________________________________________________________________ 26
H2: uitvoerende macht ______________________________________________________________ 27
I. De koning en de federale regering _______________________________________________________ 27
1. De koning ___________________________________________________________________________ 27
Erfelijke constitutionele monarchie _____________________________________________________ 27
Koninklijke onschendbaarheid __________________________________________________________ 27
2. Federale regering ____________________________________________________________________ 28
Het benoemen en ontslaan van de leden van de federale regering__________________________ 28
Regels voor de samenstelling van de federale regering ____________________________________ 29
Verplichte vertrouwensstemming door de kamer _________________________________________ 30
Facultatieve vertrouwenstemming van de kamer _________________________________________ 30
Het geval van een minderheidsregering __________________________________________________ 30
II. Regringen van de deelentiteiten _________________________________________________________ 30
1. Algemeen stelsel ____________________________________________________________________ 30
2. Het Brusselse stelsel ________________________________________________________________ 31
III. Werking van de uitvoeren macht ______________________________________________________ 31
1. Beraadslaging in de regering en de besluitvorming met consensus ______________________ 31
2. De verdeling van de ministeriële portefeuille ___________________________________________ 31
3. De ministeriële kabinetten ___________________________________________________________ 31
4. Verhoudingen tussen de regering en de koning _________________________________________ 32
5. Het spontane ontslag van de regering _________________________________________________ 32
Spontaan ontslag op federaal niveau ____________________________________________________ 32
2
, 3 opties: ______________________________________________________________________________ 32
1) Aanvaarding van het ontslag door de koning = enige prerogatief van de koning __________ 32
2) Weigering van het ontslag door de koning (kamer kan een motie invoeren) _____________ 32
3) Inoverwegingneming van het ontslag door de koning = binnen een heel korte periode ___ 32
Spontaan ontslag op niveau van de deelentiteiten ________________________________________ 32
6. Lopende zaken ______________________________________________________________________ 32
7. Beschermingen die de regeringsleden genieten _________________________________________ 33
VI. Prerogatieven van de uitvoerende macht ________________________________________________ 33
1. Federale uitvoerende macht _________________________________________________________ 33
Verordenende bevoegdheid ____________________________________________________________ 33
Prerogatieven koning ___________________________________________________________________ 34
2. Deelentiteiten_______________________________________________________________________ 34
H3: Grondwetgevende macht _______________________________________________________ 35
I. Totstandkoming en goedkeuring Gw _____________________________________________________ 35
II. Herziening van de grondwet ____________________________________________________________ 35
1. Procedure van grondwetsherziening __________________________________________________ 35
2. Beperkingen met betrekking tot de herziening van de Grondwet _________________________ 35
III. De grondwettelijke gewoontes ________________________________________________________ 35
Deel 2: de bevoegdheid van de federale overheid van de gemeenschappen en de
gewesten _____________________________________________________________________ 36
H1: De beginselen die de verdeling van de bevoegdheden regelen ____________________ 36
I. Het exclusiviteitsbeginsel van de bevoegdheden _________________________________________ 36
II. De hiërarchische gelijkheid _____________________________________________________________ 36
III. Toepassing van het beginsel in for interno, in foro externo _________________________________ 36
IV. De afwezigheid van de jure van subnationaliteit ________________________________________ 36
H2: De bevoegdheden van de federale overheid ______________________________________ 37
I. De aan de federale overheid toegekende bevoegdheden __________________________________ 37
II. De residuaire bevoegdheden van de federale overheid ____________________________________ 37
H3: De Bevoegdheden van de gemeenschappen _____________________________________ 37
I. De bevoegdheden van de gemeenschappen _____________________________________________ 37
1. Culturele aangelegenheden __________________________________________________________ 37
§1 Cultureel aangelegenheden __________________________________________________________ 37
§2 Onderwijs __________________________________________________________________________ 37
§3 De nationale en internationale samenwerking inzake cultuur en onderwijs _______________ 38
2. Persoonsgebonden aangelegenheden ________________________________________________ 38
Gezondheidsbeleid ____________________________________________________________________ 38
Bijstand aan personen _________________________________________________________________ 38
Justitiehuizen _________________________________________________________________________ 38
Gezinsbijslage _________________________________________________________________________ 39
Grote toegeving bij de 6de staatshervorming ______________________________________________ 39
Territoriaal toepassingsgebied Brussel ___________________________________________________ 39
3. Gebruik der talen ____________________________________________________________________ 39
Ratione materiae ______________________________________________________________________ 39
Ratione loci ___________________________________________________________________________ 39
4. Andere bevoegdheden _______________________________________________________________ 39
II. Gemeenschappelijk gemeenschapscommissie __________________________________________ 40
III. De bevoegdheden van de VGC en de FGC als de ondergeschikte organen van de
gemeenschappen __________________________________________________________________________ 40
IV. De gedeeltelijke regionalisering van de uitoefening van bepaalde gemeenschapsbevoegdheid
40
3
, Sint-Quitnius-clausle - art 138 Gw ______________________________________________________ 40
H4: De bevoegdheden van de Gewesten _____________________________________________ 40
I. De bevoegdheden van het Vlaamse, het Waalse en het Brusselse Hoofdstedelijke gewest ___ 40
1.Lijst van de gewestbevoegdheden ____________________________________________________ 40
2.De uitoefening van gewestbevoegdheid _______________________________________________ 41
De territoriale grondslag ________________________________________________________________ 41
De samenwerkingsmechanisme ________________________________________________________ 41
De gewestelijke volksraadplegingen _____________________________________________________ 41
II. De communautarisering van de uitoefening van de gewestbevoegdheid ____________________ 41
Volledig _________________________________________________________________________________ 41
Gedeeltelijk _____________________________________________________________________________ 41
H5: De gemeenschappelijke bevoegdheden__________________________________________ 43
I. De parallelle bevoegdheden ____________________________________________________________ 43
II. Impliciete bevoegdheid ________________________________________________________________ 43
H7: De tenuitvoerlegging van de bevoegdheden ______________________________________ 43
I. Conflictueel federalisme _______________________________________________________________ 43
1. De bevoegdheidsconflicten __________________________________________________________ 43
II. Coöperatief federalisme________________________________________________________________ 44
Samenwerkingsakkoorden _____________________________________________________________ 44
H8: de uitvoering van de bevoegdheden door de gemeenten en de provincies _________ 44
H9: de internationale bevoegdheden van de federale overheid, gemeenschappen en
gewesten ___________________________________________________________________________ 44
I. De internationale betrekking, de grondwet en het Belgisch federalisme ____________________ 44
II. De beginselen met betrekking tot het voeren van het Buitenlands beleid en het sluiten evenals
het opzeggen van internationale verdragen ___________________________________________________ 45
1. De algemeenheden__________________________________________________________________ 45
2. Procedure tot sluiten van verdragen ___________________________________________________ 45
III. Types verdragen _______________________________________________________________________ 45
1. De exclusief federale verdragen ______________________________________________________ 45
2. De exclusieve gemeenschap en gewest verdragen _____________________________________ 45
3. Gemengde verdragen ________________________________________________________________ 46
IV. De internationale verantwoordelijkheid van de staat ____________________________________ 46
V. De internationale verantwoordelijkheid van België ________________________________________ 46
D3: De financiering van de federale overheid ___________________________________ 47
H1: De federale overheid ____________________________________________________________ 47
I. De trilogie inzake fiscaliteit en de controle van het grondwettelijk hof ______________________ 47
1. Beginsel van wettigheid van de belasting ______________________________________________ 47
2. Beginsel van de eenparigheid van de belasting (annualiteitsbeginsel) ____________________ 47
3. Beginsel van de gelijkheid van burgers ten aanzien van de belasting _____________________ 47
II. Het begrip ‘retributie’ __________________________________________________________________ 47
III. De begrotingswetten ________________________________________________________________ 48
1. Verschil tussen begroting en rekening _________________________________________________ 48
2. Beginselen__________________________________________________________________________ 48
3. Begrotingsruiters ____________________________________________________________________ 48
4. Voorlopige twaalfden ________________________________________________________________ 49
H2: Het Rekenhof ___________________________________________________________________ 49
H3: Financiering erediensten ________________________________________________________ 49
De financiering van de afgevaardigden van georganiseerde vrijzinnigheid _____________________ 50
4
,D4: De rechtscolleges _________________________________________________________ 50
H1: Het grondwettelijk hof __________________________________________________________ 50
I. Korte historiek _________________________________________________________________________ 50
De oprichting van het Arbitrage hof ________________________________________________________ 50
De uitbreiding van de bevoegdheden van het Arbitragehof ___________________________________ 51
II. De samenstelling ______________________________________________________________________ 52
III. De taken van het Hof ________________________________________________________________ 52
De getoetste normen___________________________________________________________________ 52
De referentie normen __________________________________________________________________ 52
IV. De procedure _______________________________________________________________________ 54
1. Beroep tot vernietiging _______________________________________________________________ 54
Verzoekende partijen___________________________________________________________________ 54
Gevolgen van een arrest ________________________________________________________________ 54
2. De vordering tot schorsing ___________________________________________________________ 54
3. De prejudiciële vraag ________________________________________________________________ 54
verplichting van het rechtscollege om een prejudiciële vraag te stellen _____________________ 55
4. De gevolgen van het arrest ___________________________________________________________ 55
Ongrondwettigheid ____________________________________________________________________ 55
Grondwettigheid _______________________________________________________________________ 55
H2: De gewone rechtbanken_________________________________________________________ 56
I. Het onderscheid tussen burgerlijke en politieke rechten __________________________________ 56
1.
De burgerlijke rechten _______________________________________________________________ 56
2.
De politieke rechten _________________________________________________________________ 56
II. De beginselen betreffende de gewone rechtbanken ______________________________________ 57
1. De rechterlijke organisatie ___________________________________________________________ 57
2. Het statuut van de magistraten van de rechterlijke orde en hun benoeming _______________ 57
3. De procedurele waarborgen __________________________________________________________ 58
4. De conflicten van attributie __________________________________________________________ 58
5. De exceptie van onwettigheid ________________________________________________________ 58
H3: de administratieve rechtscolleges _______________________________________________ 58
I. De raad van state ______________________________________________________________________ 58
1. De voorgeschiedenis van de Raad van State ___________________________________________ 58
2. De samenstelling van de Raad van State ______________________________________________ 58
3. De afdeling wetgeving _______________________________________________________________ 58
II. De andere administratieve rechtscolleges naast de Raad van State ________________________ 59
5
, Inleidend deel
I. De bekendmaking en inwerkingtreding van de in België van toepassing
zijnde rechtsnorm
1. De bekendmaking van de België van toepassing zijnde rechtsnormen
Art 190 Gw = verplichting op bekendmaking
1. Onveranderd sinds begin opstelling GW
2. Geen parlementaire voorbereiding
3. Normen moeten van openbaar belang zijn
Toepassing op elke norm van openbaar belang is
• Geen bekendmaking politieagent maar wel korpschef
• Benoeming officiële posities zoals professoren, rechts, ..
Worden gepubliceerd in het publicatieblad: Niet enkel Belgisch staatsblad
• Provincies: bestuursmemoriaal (geacht dit te kennen)
• Andere normen dan de federale overheid: geen Vlaams, Brussels, Waals staatsblad
→ alle deelstaten vallen onder het Belgisch staatsblad
• Verdragen: Belgisch staatsblad na goedkeuring en bekrachtiging
• Europese unie: directe werking, publicatie heeft betrekking op alle lidstaten en burgers
→ de richtlijnen kun je niet in het BS terugvinden
Hoe kijken wat van toepassing is: lokaal, bestuur memoriaal, Belgisch staatsblad en nadien
Europese regels
2. De bekendmaking van normen in een publicatieblad
Cassatie 2010: Bedrijven die over heel België actief zijn moet alle gemeenten kennen als je
aanwezig bent in een gemeente, normen zijn op iedereen toepasselijk.
Soorten publicatie
• Integraal = wetten, decreten en ordonnanties moeten volledig worden gepubliceerd
anders is het niet geldig in werking getreden
• Gedeeltelijk = uittreksel opgenomen enkel wanneer ze alle burgers betrekken moet het
volledig gepubliceerd worden
• Vermelding
Gradaties
1. Geen openbaar belang = nergens bekendgemaakt
2. Wel openbaar belang maar niet alle burgers = bekendgemaakt maar niet integraal,
uittreksel is voldoende zonder bepalingen
3. Openbaar belang met toepassing op alle burgers = integrale publicatie
6
, 3. Het Belgisch staatsblad, het publicatieblad van de nationale rechtsorde
Belgisch staatsblad = overgrote meerderheid normen worden gepubliceerd → 4 oktober 1930:
onafhankelijkheid, Bulletin officieel
Hubert Pïerlot (eerste minister WOII): bezetting Brussel waarna het Belgisch staatsblad wordt
uitgegeven door de Duitsers, juridisch Duitse normen van bezetters. Tweede echt Belgisch
staatsblad. Juridisch stand zegt dat de juiste uitgave die uit London is.
4. Inwerkingtreding van normen binnen de Belgische rechtsorde
Inwerkingtreding = 10 dagen na publicatie voor federale normen (wettelijk en uitvoerend)
• gemeentelijk en provinciaal niveau: 5 dagen
• provinciegouverneurs en arrondissementen: vanaf de dag van aanplakking
• grondwettelijk normen: dag van bekendmaking
→ Wet betreffende gebruiken van de talen in wetgevingszaken 31 mei 1961
• Dag van publicatie wordt niet meegerekend
• Inwerkingtreding nacht van dag 9 op dag 10
• Feestdagen beïnvloeden niet
Terugwerkende kracht = nooit inwerkingtreden voor BS tenzij anders bepaald
5. Verschillende fasen van grondwetsherziening en staatshervorming
Verschillende herzieningen van de grondwet maar met meerdere veranderingen
Staatshervormingen om het institutioneel landschap te veranderen
➔ 1970 – 1980 – 1988 – 1993 – 2001 - 2014
II. Federaal België – het grondgebied en de onderverdelingen ervan
1. De bekrachtiging van de federale structuur van het land
Art 1 GW
• Officiële benaming België is bekrachtigd
• Soevereine staat
• Federaal karakter: centrifugaal
2. Wijzigingen van de internationale grenzen van het koninkrijk
Art 7 GW: wijziging van de internationale grenzen → toepassing op landsgrenzen en zeegrenzen
Belangrijke wijzigingen
verdrag van Londen:1839: grenzen zijn gewijzigd = ratificatie onafhankelijkheid door Nederland
zodat het België zou erkennen en de helft van Luxemburg en de helft van Limburg moest
afgestaan worden aan Nederland
Verdrag van Versailles: Na WOI → Oostkantons (Eupen, Sankt Vith en Malmedy) aan België
gegeven
7
, 18 mei 1940: Führer kondigt de integratie van de grondgebieden bij het rijk aan die het in 1920
aan België had verloren
Protocol van Parijs: 1949: grens België-Duitsland wordt verlegd in het voordeel van België
• Gesloten tussen 3 Westerse geallieerden (VS, VK, Fr) en België
• Maar er is nooit een Belgische wet gekomen om het protocol goed te keuren want wel
vereist is (art. 7 Gw.)
Verdrag van Brussel - 1956: laatste wijziging
• De Duits-Belgische grens werd vastgelegd
• België ziet van de enclaves ontstaan door de spoorlijn af en geeft het merendeel van zijn
territoriale verervingen uit 1949 terug maar België krijgt enkele nieuwe kleine gebieden
en het krijgt ook financiële vergoedingen
Zeegrenzen van België
• België heeft hierover bilaterale verdragen met kustbuurlanden
• Territoriale zee behoort tot geen gewest of geen gemeenschap
Als de instemming voor de bekrachtiging plaatsvind is België internationaal al gebonden
terwijl het nog niet zeker is dat het verdrag effect kan sorteren in de nationale rechtsorde
UITZONDERING: in geval van een verdrag dat een wijziging van de afbakening van de
Belgische soevereine ruimte inhoudt, kan op internationaal vlak pas aanvaard worden (en dus
bekrachtigd) nadat de wet houdende instemming werd aangenomen
De wetten over wijziging van de internationale grens vallen onder het optionele
tweekamerstelsel (art. 78, §1, eerste lid, 2°)
3. Taalgemeenschappen
Art 4 GW: elke gemeente moet deel uit maken van een van de taalgebieden
§1: evolutie van de taalkwestie en ontstaan van het begrip taalgebied
Taalfaciliteit = regels in het Belgische interne publiekrecht voor een persoon die domicilieert in
een bepaalde gemeente
• Richten tot bestuurlijke autoriteiten in een andere taal dan die van de gemeente
• Antwoord in een andere taal ontvangen
• Administratieve documenten in een andere taal opstellen
Arrest Caprasse (RvS 2014) = de taalfaciliteiten gelden voor iedereen maar je moet die telkens
elke 4 jaar opvragen maar als je die niet aanvraagt dan wordt je geacht de taal van het taalgebied
te kennen
• Franstaligen = zijn voor iedereen die in die gemeente wonen, die zijn onbeperkt in tijd →
gaat ook nog op kinderen en kinderen van kinderen enzo verder en ze moeten ook geen
moeite doen om de andere taal te leren
8
, • Nederlandstaligen = men moet de taal leren van het taalgebied waarin de gemeente ligt
→ Dus de taalfaciliteiten zijn uitdovend, vergankelijk
Leuvense crisis: veel Franstalige studenten en proffen in Leuven.
Arrest Germis (RvS 1973) = nietigverklaring van de bestuurshandeling van gemeenteraadsleden
die in de foute taal hun eedaflegging deden omdat het geen taalfaciliteiten had → geen
uitwerking op federaal niveau want de nationale wetgever is vrij dit te kiezen
§2 De procedure betreffende de wijziging van de grenzen van de taalgebieden
Art 4 derde lid Gw: procedure om de grenzen van de taalgebieden te wijzigen (pacificatie
wijziging) → om onrust te vermijden:
• Theoretisch mogelijk grenzen wijzigen
• Taalgroepen mogen geen verlies lijden
Bijzondere meerderheidswet = democratisch beginsel dat de grondwet inricht, evenwicht
tussen gewesten en gemeenschappen → enkel ingrijpen in de materiele gebieden dat de Gw
voorziet
Gaston Eyskens: bijna onmogelijk
6 meerderheidsvoorwaarden
1) Nederlandse taalgroep kamer
2) Franse taalgroep kamer
3) Nederlandse taalgroep senaat
4) Franse taalgroep senaat
5) 2/3de meerderheid kamer
6) 2/3de meerderheid senaat
→ Duitstalige senator (art 67 Gw) enkel bij 2/3de geteld
4 Quorumvoorwaarden
1) Meerderheid Nederlandse volksvertegenwoordigers
2) Meerderheid Franstalige volksvertegenwoordigers
3) Meerderheid Nederlandse senatoren
4) Meerderheid Franstalige senatoren
Enkel de procedure gebruiken met de 46 gevallen en niet bij andere domeinen dan kan je het met
gewone meerderheid wijzigen
150 zetels: 130 aanwezigen → 70 voor, 20 tegen en 40 onthoudingen → 2/3de? Onthoudingen
nooit meerekenen = democratisch aanvaardbaar want de andere hadden de mogelijkheid om te
stemmen
2 verschillende procedures voor één kamer
• 90 Nederlandstalige
• In de senaat een vaste regeling: 35 Nederlandstalige, 24 Franstalige, een Duitstalige
9
