Samenvatting Lifecycle Hogent
Voedings- en dieetkunde 1e jaar
Voeding van de zwangere vrouw __________________________________________________________________ 8
Fysiologische veranderingen ____________________________________________________________________ 8
Ideale/aanbevolen gewichtstoename __________________________________________________________ 8
Zwangerschap en gewicht ____________________________________________________________________ 9
Hormonale veranderingen ____________________________________________________________________ 9
Cardiovasculaire veranderingen _______________________________________________________________ 9
Gastro-intestinale veranderingen _____________________________________________________________ 10
Renale veranderingen _______________________________________________________________________ 10
Voedingsaanbevelingen – macronutriënten ______________________________________________________ 10
Energiebehoefte ____________________________________________________________________________ 10
Eiwitten ____________________________________________________________________________________ 11
Vetten _____________________________________________________________________________________ 11
Koolhydraten _______________________________________________________________________________ 11
Vocht ______________________________________________________________________________________ 12
Voedingsaanbevelingen – vitaminen ____________________________________________________________ 12
Foliumzuur (vit. B11) ________________________________________________________________________ 12
Vitamine D _________________________________________________________________________________ 13
Vitamine A _________________________________________________________________________________ 13
Voedingsaanbevelingen – mineralen en sporenelementen ________________________________________ 13
Calcium ____________________________________________________________________________________ 13
Ijzer ________________________________________________________________________________________ 13
Zink ________________________________________________________________________________________ 14
Koper ______________________________________________________________________________________ 14
Jodium _____________________________________________________________________________________ 14
Natrium ____________________________________________________________________________________ 14
Praktische voedingsaanbevelingen _____________________________________________________________ 15
Zwangerschapsklachten _______________________________________________________________________ 16
Onvoorstelbare trek _________________________________________________________________________ 16
Ochtendmisselijkheid of nausea gravidarum __________________________________________________ 16
Braken _____________________________________________________________________________________ 16
Zure oprispingen of regurgitatie of reflux ______________________________________________________ 16
Constipatie _________________________________________________________________________________ 17
Bloedarmoede of anemie ____________________________________________________________________ 17
Hoge bloeddruk = hypertensie _______________________________________________________________ 17
Pre-eclampsie of zwangerschapsvergiftiging/-toxicose ___________________________________________ 17
Symptomen ________________________________________________________________________________ 17
Oorzaak ____________________________________________________________________________________ 17
Gevolgen ___________________________________________________________________________________ 18
Praktische tips ______________________________________________________________________________ 18
Infectiegevaar en verwikkelingen _______________________________________________________________ 18
Toxoplasmose ______________________________________________________________________________ 18
1
, Cytomegalie ________________________________________________________________________________ 19
Listeriose __________________________________________________________________________________ 19
Salmonella _________________________________________________________________________________ 20
Rubella of rode hond ________________________________________________________________________ 20
Infectiegevaar en verwikkelingen _______________________________________________________________ 20
Alcohol ____________________________________________________________________________________ 20
Medicatie __________________________________________________________________________________ 20
Roken ______________________________________________________________________________________ 21
Drugs ______________________________________________________________________________________ 21
Voeding van de lacterende vrouw _______________________________________________________________ 22
Borstvoeding – melkvorming ___________________________________________________________________ 22
Fysiologische veranderingen _________________________________________________________________ 22
Melkvorming _______________________________________________________________________________ 22
Melkproductiereflex _________________________________________________________________________ 22
Toeschietreflex = melkstroomreflex = loslaatreflex _____________________________________________ 23
Melkproductie stimuleren/remmen ___________________________________________________________ 23
Borstvoeding _________________________________________________________________________________ 23
Colostrum = biestmelk ______________________________________________________________________ 23
Overgangsmelk _____________________________________________________________________________ 23
Rijpe moedermelk __________________________________________________________________________ 23
Voormelk ___________________________________________________________________________________ 24
Achtermelk _________________________________________________________________________________ 24
Borstvoeding _________________________________________________________________________________ 24
Voordelen/nadelen voor de mama ____________________________________________________________ 24
Voordelen/nadelen voor de baby _____________________________________________________________ 25
Contra-indicaties bij de mama _______________________________________________________________ 26
Contra-indicaties bij de baby _________________________________________________________________ 26
Pre- en postnatale begeleiding _______________________________________________________________ 26
Voedingsaanbevelingen – macronutriënten ______________________________________________________ 27
Energiebehoefte ____________________________________________________________________________ 27
Eiwitten ____________________________________________________________________________________ 28
Vetten _____________________________________________________________________________________ 28
Koolhydraten _______________________________________________________________________________ 28
Vocht ______________________________________________________________________________________ 28
Voedingsaanbevelingen – vitaminen ____________________________________________________________ 29
Vitamine K _________________________________________________________________________________ 29
Vitamine D _________________________________________________________________________________ 29
Vitamine A _________________________________________________________________________________ 29
Voedingsaanbevelingen – mineralen ____________________________________________________________ 29
Calcium ____________________________________________________________________________________ 30
Ijzer ________________________________________________________________________________________ 30
Zink ________________________________________________________________________________________ 30
Koper ______________________________________________________________________________________ 30
Jodium _____________________________________________________________________________________ 30
Praktische voedingsaanbevelingen _____________________________________________________________ 30
2
,Zuigelingen- en babyvoeding ____________________________________________________________________ 32
Groei van het kind _____________________________________________________________________________ 32
Opvolging __________________________________________________________________________________ 32
Groeicurven: SDS-curven ____________________________________________________________________ 32
Opvolging borstgevoede kinderen ____________________________________________________________ 33
Voedingsaanbevelingen – macronutriënten ______________________________________________________ 34
Energiebehoefte ____________________________________________________________________________ 34
Eiwitten ____________________________________________________________________________________ 34
Vetten _____________________________________________________________________________________ 35
Koolhydraten _______________________________________________________________________________ 36
Vocht ______________________________________________________________________________________ 36
Voedingsaanbevelingen – mineralen ____________________________________________________________ 36
Ijzer ________________________________________________________________________________________ 36
Fluor _______________________________________________________________________________________ 37
Voedingsaanbevelingen – vitaminen ____________________________________________________________ 37
Vitamine D _________________________________________________________________________________ 37
Soorten zuigelingenvoeding ____________________________________________________________________ 37
Moedermelk ________________________________________________________________________________ 37
Koemelk ___________________________________________________________________________________ 39
Kunstvoeding _______________________________________________________________________________ 39
Flesvoeding ________________________________________________________________________________ 41
Vaste voeding: vanaf 6 maand ________________________________________________________________ 48
Praktische handvaten _________________________________________________________________________ 53
Peuter- en Kleutervoeding ______________________________________________________________________ 54
Voedingsaanbevelingen – Macronutriënten ______________________________________________________ 54
Energiebehoefte ____________________________________________________________________________ 54
Eiwitten ____________________________________________________________________________________ 55
Vetten _____________________________________________________________________________________ 55
Koolhydraten _______________________________________________________________________________ 56
Vocht ______________________________________________________________________________________ 56
Voedingsaanbevelingen – Vitaminen ____________________________________________________________ 56
Vitamine D _________________________________________________________________________________ 56
Voedingsaanbevelingen – mineralen en sporenelementen ________________________________________ 57
IJzer _______________________________________________________________________________________ 57
Calcium ____________________________________________________________________________________ 57
Praktische voedingsaanbevelingen _____________________________________________________________ 57
Melk en melkproducten _____________________________________________________________________ 57
Vlees, vis en eieren __________________________________________________________________________ 58
Groenten & Fruit ____________________________________________________________________________ 58
Aardappelen en graanproducten _____________________________________________________________ 58
Vetstof & kruiden ___________________________________________________________________________ 58
Zoetigheden ________________________________________________________________________________ 58
Dranken ____________________________________________________________________________________ 58
Praktische handvaten _________________________________________________________________________ 58
3
, 5 gouden regels _______________________________________________________________________________ 59
Veel voorkomende fouten ____________________________________________________________________ 59
Koppigheidsfase ______________________________________________________________________________ 59
Slechte eetlust/niet willen eten _________________________________________________________________ 59
Tandcariës____________________________________________________________________________________ 60
Ontstaan ___________________________________________________________________________________ 60
Factoren ___________________________________________________________________________________ 60
Fluor _______________________________________________________________________________________ 60
Soorten ____________________________________________________________________________________ 61
Preventie ___________________________________________________________________________________ 61
Voeding van het schoolgaand kind ______________________________________________________________ 62
Voedingsaanbevelingen - Macronutriënten ______________________________________________________ 62
Energiebehoefte ____________________________________________________________________________ 62
Eiwitten ____________________________________________________________________________________ 62
Vetten _____________________________________________________________________________________ 62
Koolhydraten _______________________________________________________________________________ 62
Vocht ______________________________________________________________________________________ 62
Voedingsaanbevelingen – Vitaminen ____________________________________________________________ 63
Vitamine D _________________________________________________________________________________ 63
Voedingsaanbevelingen – Mineralen ____________________________________________________________ 63
IJzer _______________________________________________________________________________________ 63
Calcium ____________________________________________________________________________________ 63
Praktische voedingsaanbevelingen _____________________________________________________________ 63
Gezond ontbijt ______________________________________________________________________________ 64
Maaltijdmomenten __________________________________________________________________________ 64
____________________________________________________________________________________________ 64
Tussendoortjes _____________________________________________________________________________ 64
Gezonde school ____________________________________________________________________________ 64
Veel voorkomende problemen _________________________________________________________________ 65
Voeding van adolescenten ______________________________________________________________________ 66
Voedingsaanbevelingen -Macronutriënten_______________________________________________________ 66
Energiebehoefte ____________________________________________________________________________ 66
Eiwitten ____________________________________________________________________________________ 66
Vetten _____________________________________________________________________________________ 66
Koolhydraten _______________________________________________________________________________ 66
Vocht ______________________________________________________________________________________ 66
Voedingsaanbevelingen – Vitaminen ____________________________________________________________ 66
Voedingsaanbevelingen – Mineralen ____________________________________________________________ 67
Jodium _____________________________________________________________________________________ 67
Calcium ____________________________________________________________________________________ 67
IJzer _______________________________________________________________________________________ 67
Praktische voedingsaanbevelingen _____________________________________________________________ 67
4
, Maaltijd momenten _________________________________________________________________________ 68
Gezond ontbijten ___________________________________________________________________________ 68
Voorkomende problemen ____________________________________________________________________ 68
Groeispurt _________________________________________________________________________________ 69
Aandachtspunten _____________________________________________________________________________ 69
Voedingsaanbevelingen voor ouderen ___________________________________________________________ 71
Geriatrische patiënt _________________________________________________________________________ 71
Vergrijzing van de bevolking __________________________________________________________________ 71
Voedingsaanbevelingen – Macronutriënten ______________________________________________________ 72
Energiebehoefte ____________________________________________________________________________ 72
Eiwitten ____________________________________________________________________________________ 72
Vetten _____________________________________________________________________________________ 72
Koolhydraten _______________________________________________________________________________ 72
Vocht ______________________________________________________________________________________ 72
Voedingsaanbevelingen – Vitaminen ____________________________________________________________ 73
Vitamine B12 _______________________________________________________________________________ 73
Vitamine D _________________________________________________________________________________ 73
Vitamine C _________________________________________________________________________________ 73
Voedingsaanbevelingen – Mineralen ____________________________________________________________ 74
Calcium ____________________________________________________________________________________ 74
IJzer _______________________________________________________________________________________ 75
Magnesium _________________________________________________________________________________ 75
Zink ________________________________________________________________________________________ 75
Praktische voedingsaanbevelingen _____________________________________________________________ 76
Praktische adviezen _________________________________________________________________________ 76
Vaak voorkomende problemen _______________________________________________________________ 76
Gebruik medicatie __________________________________________________________________________ 77
Voedingsgerelateerde gevolgen van ouder worden _______________________________________________ 78
Reuk en smaak _____________________________________________________________________________ 78
Mond en tanden ____________________________________________________________________________ 78
Gastro-intestinaal stelsel ____________________________________________________________________ 79
Pancreas ___________________________________________________________________________________ 79
Spiermassa ________________________________________________________________________________ 79
Waterhuishouding __________________________________________________________________________ 79
Calcium- en vit D-stofwisseling ______________________________________________________________ 80
Ondervoeding ______________________________________________________________________________ 81
Voedingsaanbevelingen voor sporters ___________________________________________________________ 82
Type sporter ________________________________________________________________________________ 82
Belang voeding _____________________________________________________________________________ 82
Energievoorziening ____________________________________________________________________________ 82
Opslag energie______________________________________________________________________________ 82
Processen __________________________________________________________________________________ 83
Anaerobe En-levering _______________________________________________________________________ 83
Aerobe En-levering __________________________________________________________________________ 84
5
, Glucose ____________________________________________________________________________________ 84
Type inspanning ____________________________________________________________________________ 84
Beïnvloedende factoren _____________________________________________________________________ 85
Voedingsaanbevelingen – Macronutriënten ______________________________________________________ 87
Energiebehoefte ____________________________________________________________________________ 87
Eiwitten ____________________________________________________________________________________ 88
Vetten _____________________________________________________________________________________ 91
Koolhydraten _______________________________________________________________________________ 91
Vocht ______________________________________________________________________________________ 95
Voedingsaanbevelingen – Vitaminen ____________________________________________________________ 97
Antioxidanten_______________________________________________________________________________ 97
Voedingsaanbevelingen – Mineralen ____________________________________________________________ 97
Praktische aanbevelingen ______________________________________________________________________ 97
Sportspecifieke voeding _____________________________________________________________________ 98
Supplementen ______________________________________________________________________________ 98
Aandachtspunten ___________________________________________________________________________ 99
Alternatieve voedingspatronen ________________________________________________________________ 100
Vegetarisme _________________________________________________________________________________ 100
Soorten ___________________________________________________________________________________ 100
Voordelen _________________________________________________________________________________ 100
Knelpunten ________________________________________________________________________________ 100
Macronutriënten ___________________________________________________________________________ 100
Micronutriënten ___________________________________________________________________________ 102
Goede vleesvervanger ______________________________________________________________________ 103
Soorten vleesvervangers ____________________________________________________________________ 103
Veganisme __________________________________________________________________________________ 103
Motieven __________________________________________________________________________________ 104
Productkennis _____________________________________________________________________________ 104
Besluit ____________________________________________________________________________________ 104
Hypes _______________________________________________________________________________________ 104
Macrobiotiek ______________________________________________________________________________ 104
Weight watchers ___________________________________________________________________________ 105
Mediterraans voedingspatroon ______________________________________________________________ 106
Pioppi – afgeleide van MVP __________________________________________________________________ 106
KETO-dieet __________________________________________________________________________________ 106
Atkins _____________________________________________________________________________________ 107
Paleo dieet ________________________________________________________________________________ 107
Intermittent fasting (IF) _______________________________________________________________________ 107
Fast mimicking diet ________________________________________________________________________ 107
Bloedgroepdieet _____________________________________________________________________________ 108
Detox dieet __________________________________________________________________________________ 108
Sapkuren __________________________________________________________________________________ 108
Bekende personen met hun voedingspatroon ___________________________________________________ 109
6
, Sana-methode_____________________________________________________________________________ 109
Pascale Naessens _________________________________________________________________________ 110
Andere culturen ______________________________________________________________________________ 110
Voeding en cultuur _________________________________________________________________________ 110
Ramadan _________________________________________________________________________________ 111
Omgaan met superdiversiteit _______________________________________________________________ 111
Budget ______________________________________________________________________________________ 112
7
, Voeding van de zwangere vrouw
Zwangerschap = gestatie
Een standaard zwangerschap duurt 40 weken = 280 dagen = 10 vrouwelijke cycli. De eerste dag is de laatste
dag van de menstruatie.
Fysiologische veranderingen
Ideale/aanbevolen gewichtstoename
De ideale gewichtstoename = 10-12kg of 20% van het LG van voor de zwangerschap.
De gewichtstoename is individueel afhankelijk. Een vrouw die veel overgeeft/last heeft van misselijkheid of
diarree zal misschien maar 5kg bijkomen. Tov een vrouw die letterlijk voor twee eet ‘fabeltje’ zal misschien
20kg bijkomen.
Aanbevolen gewichtstoename overeenkomstig met BMI voor de zwangerschap:
Evolutie gewichtstoename:
- 1e trimester (0-15 wk) = + 1,5kg
- 2e trimester (16-28 wk) = + 3kg
- 3e trimester (29-40 wk) = + 6kg
De gewichtstoename is niet gelijk verdeeld:
0-10 weken: weinig tot geen
10-30 weken: stijging van het bloedvolume en lichaamsvocht en opslag van vetweefsel
30-40 weken: exponentiële groei van de baby, placenta, baarmoeder
In de laatste 10 weken komt de moeder elke week ongeveer 0,5kg bij.
Samenstelling van de gemiddelde gewichtstoename:
- Foetus = 3,5kg
- Placenta = 0,5kg
- Vruchtwater = 0,6kg
- Baarmoeder = 1kg
- Borsten = 0,5kg
- Bloedvolume = 1,2kg
- Lichaamsvocht = 1,5 kg (vocht stapelt zich op in de benen, armen, vingers)
- Vetreserves = 2-3kg (belangrijk voor de menstruatie, energiebron, opbouw voor borstvoeding)
8
,Zwangerschap en gewicht
Goede voedingstoestand en ideaal lichaamsgewicht mama = optimale ontwikkeling van de foetus
Diëten en vasten tijdens de zwangerschap zijn afgeraden omdat de foetus te weinig voedingstoffen
binnenkrijgt en de groei beperkt wordt.
Ondergewicht tijdens de zwangerschap kan leiden tot vroeggeboorte en laag geboortegewicht. Daarnaast
zijn er ook complicaties voor obese zwangere vrouwen zoals: zwangerschapsdiabetes,
hypertensiegerelateerde problemen, keizersnede. Het is belangrijk om de vrouw en de personen in haar
omgeving hierop alert te maken.
Hormonale veranderingen
Hormonale veranderingen zijn heel fluctuerend gedurende de gehele zwangerschap.
HCG = Humane Chorion gonadotrofine = zwangerschapshormoon.
Op de aanwezigheid dit hormoon zullen ze ook testen om te zien of je effectief zwanger bent. Het hormoon
wordt afgegeven door de placenta en stimuleer de eisprong en zorgt dat het bevruchte ei zich kan nestelen
in de baarmoeder.
Oestrogenen
Een belangrijke rol bij de groei van de baarmoeder, stijging van het bloedvolume, het aanleggen van
bloedvaten, een goede doorbloeding en de opslag van lichaamsvocht in bindweefsel.
Progesteron
Dit hormoon heeft invloed op de gladde spiercellen in de baarmoeder. Het zorgt ervoor dat de spiercellen
niet te vroeg gaan samentrekken opdat de baby lang genoeg in de baarmoeder blijft zitten en voldoende kan
groeien.
HPL = Human Placenta Lactogen
Het treft de voorbereiding van de borsten op lactatie/borstvoeding/afgifte van melk. Daarnaast mobiliseert
het de moederlijke vetvoorraad (zie 3e trimester).
Prolactine
Wordt geproduceerd door moederlijke en foetale hypofyse en de uterus. Dit hormoon werkt lactogeen
(=melkvormend) na de bevalling.
1. Anabole fase (eerste 30 weken) = voedingsstoffen opslaan, voornamelijk vetten maar ook eiwitten
en mogelijks ook bepaalde micronutriënten.
2. Katabole fase (laatste 10 weken) = voedingsstoffen vrijgeven voor de snelle groei van de foetus
Cardiovasculaire veranderingen
- Hartdebiet1 verhoging: gemiddeld 15 slagen hoger tijdens de gehele zwangerschap
- Bloedvolume verhoging (2etrimester): meer plasma dan rode bloedcellen hierdoor daalt het
hematocriet2 en hemoglobine3 wat leidt tot een verdunning van het bloed = verdunningsanemie.
- Bloeddruk verlaging (2etrimester): normaal 12/8, maar gaat tijdens het 2e trimester een beetje
dalen
- Bloeddruk verhoging (3etrimester): stijgt terug richting die 12/8
1
De frequentie waarmee het hart bloed rondpompt.
2
Verhouding van het aantal rode bloedcellen tov de rest van het bloed.
3
Eiwit in de rode bloedcellen die zuurstof en CO2 transporteren.
9
, Al deze veranderingen zijn gunstige voor extra aanvoer van bloed naar de baarmoeder waardoor eer
voldoende zuurstof en voedingsstoffen naar de baby worden gevoerd.
Gastro-intestinale veranderingen
- Eetlust stijgt
- PICA = een hele sterke voorkeur of afkeur voor bepaalde producten
- Nausea en ochtendmisselijkheid
- Reflux en/of constipatie: kan gestimuleerd worden doordat de maag tijdens de zwangerschap naar
boven wordt geduwd. Er is een daling van de motiliteit van het maagdarmstelsel oiv progesteron,
maw de vertering verloopt trager.
- Ontstaan van galstenen door daling van de contractie van de galblaas
Renale veranderingen
- Bloedvolume verhoging leidt tot stijging van de nierdoorbloeding wat ook leidt tot een stijging van
de GFR met 50%
- Glucosurie stijging: meer glucose gaan uitplassen waardoor de urine een zoetere reuk en
donkerdere kleur heeft. Dit wordt voornamelijk gezien bij diabetes zwangere vrouwen.
- Pollakisurie stijging tijdens de laatste maanden: meer urinelozingen = frequenter naar het toilet
moeten gaan door meer druk op de blaas
- Meer afvalstoffen verwijderen dus meer drinken !!
Voedingsaanbevelingen – macronutriënten
Energiebehoefte
De energiebehoefte stijgt door: groei en behoud van de foetus en wijzigingen in de samenstelling van de
moeder.
En-behoefte (TEE) = En-behoefte voor zwangerschap + suppletie En-behoefte/-reserves
AR (kcal/dag)
1ste trimester +70 OF +5%
2de trimester +260 +10%
3de trimester +500 +25%
Bij ondergewicht nagaan of je de richtlijnen volgt of je meer zal aanbevelen, het moet wel haalbaar blijven
voor de patiënt. Bij personen met obesitas moet je kritisch nagaan of het nog wel nodig is om een suppletie
toe te voegen.
!! 70 kcal extra is niet veel. Een tussendoortje brengt gemiddeld 150kcal aan. Daarentegen zijn 500 bijna
gelijk aan een volledige maaltijd.
➔ Extra En-behoefte heeft betrekking op vrouwen met een normale BMI voor de zwangerschap
- Berekening met lichaamsgewicht voor de zwangerschap
- Je neemt de huidige PAL-waarde
- Suppletie pas bijtellen na de berekening van TEE
Indien de zwangere vrouw moet rusten heeft ze niet veel extra energie nodig: kijk goed na welke PAL en
suppletie je gebruikt. Naarmate de zwangerschap vordert, wordt de zwangere vrouw minder mobiel en zal
de PAL-waarde dalen. Dit situeert zich rond week 24 waar de vrouw begint te beseffen dat ze minder kunne
sporten of zich moeten aanpassen naar het kunnen van hun lichaam. Daarnaast vraagt het wel veel energie
om de baby te dragen, dit duidt het belang van motiveren van de gekozen PAL-waarde.
10
Voedings- en dieetkunde 1e jaar
Voeding van de zwangere vrouw __________________________________________________________________ 8
Fysiologische veranderingen ____________________________________________________________________ 8
Ideale/aanbevolen gewichtstoename __________________________________________________________ 8
Zwangerschap en gewicht ____________________________________________________________________ 9
Hormonale veranderingen ____________________________________________________________________ 9
Cardiovasculaire veranderingen _______________________________________________________________ 9
Gastro-intestinale veranderingen _____________________________________________________________ 10
Renale veranderingen _______________________________________________________________________ 10
Voedingsaanbevelingen – macronutriënten ______________________________________________________ 10
Energiebehoefte ____________________________________________________________________________ 10
Eiwitten ____________________________________________________________________________________ 11
Vetten _____________________________________________________________________________________ 11
Koolhydraten _______________________________________________________________________________ 11
Vocht ______________________________________________________________________________________ 12
Voedingsaanbevelingen – vitaminen ____________________________________________________________ 12
Foliumzuur (vit. B11) ________________________________________________________________________ 12
Vitamine D _________________________________________________________________________________ 13
Vitamine A _________________________________________________________________________________ 13
Voedingsaanbevelingen – mineralen en sporenelementen ________________________________________ 13
Calcium ____________________________________________________________________________________ 13
Ijzer ________________________________________________________________________________________ 13
Zink ________________________________________________________________________________________ 14
Koper ______________________________________________________________________________________ 14
Jodium _____________________________________________________________________________________ 14
Natrium ____________________________________________________________________________________ 14
Praktische voedingsaanbevelingen _____________________________________________________________ 15
Zwangerschapsklachten _______________________________________________________________________ 16
Onvoorstelbare trek _________________________________________________________________________ 16
Ochtendmisselijkheid of nausea gravidarum __________________________________________________ 16
Braken _____________________________________________________________________________________ 16
Zure oprispingen of regurgitatie of reflux ______________________________________________________ 16
Constipatie _________________________________________________________________________________ 17
Bloedarmoede of anemie ____________________________________________________________________ 17
Hoge bloeddruk = hypertensie _______________________________________________________________ 17
Pre-eclampsie of zwangerschapsvergiftiging/-toxicose ___________________________________________ 17
Symptomen ________________________________________________________________________________ 17
Oorzaak ____________________________________________________________________________________ 17
Gevolgen ___________________________________________________________________________________ 18
Praktische tips ______________________________________________________________________________ 18
Infectiegevaar en verwikkelingen _______________________________________________________________ 18
Toxoplasmose ______________________________________________________________________________ 18
1
, Cytomegalie ________________________________________________________________________________ 19
Listeriose __________________________________________________________________________________ 19
Salmonella _________________________________________________________________________________ 20
Rubella of rode hond ________________________________________________________________________ 20
Infectiegevaar en verwikkelingen _______________________________________________________________ 20
Alcohol ____________________________________________________________________________________ 20
Medicatie __________________________________________________________________________________ 20
Roken ______________________________________________________________________________________ 21
Drugs ______________________________________________________________________________________ 21
Voeding van de lacterende vrouw _______________________________________________________________ 22
Borstvoeding – melkvorming ___________________________________________________________________ 22
Fysiologische veranderingen _________________________________________________________________ 22
Melkvorming _______________________________________________________________________________ 22
Melkproductiereflex _________________________________________________________________________ 22
Toeschietreflex = melkstroomreflex = loslaatreflex _____________________________________________ 23
Melkproductie stimuleren/remmen ___________________________________________________________ 23
Borstvoeding _________________________________________________________________________________ 23
Colostrum = biestmelk ______________________________________________________________________ 23
Overgangsmelk _____________________________________________________________________________ 23
Rijpe moedermelk __________________________________________________________________________ 23
Voormelk ___________________________________________________________________________________ 24
Achtermelk _________________________________________________________________________________ 24
Borstvoeding _________________________________________________________________________________ 24
Voordelen/nadelen voor de mama ____________________________________________________________ 24
Voordelen/nadelen voor de baby _____________________________________________________________ 25
Contra-indicaties bij de mama _______________________________________________________________ 26
Contra-indicaties bij de baby _________________________________________________________________ 26
Pre- en postnatale begeleiding _______________________________________________________________ 26
Voedingsaanbevelingen – macronutriënten ______________________________________________________ 27
Energiebehoefte ____________________________________________________________________________ 27
Eiwitten ____________________________________________________________________________________ 28
Vetten _____________________________________________________________________________________ 28
Koolhydraten _______________________________________________________________________________ 28
Vocht ______________________________________________________________________________________ 28
Voedingsaanbevelingen – vitaminen ____________________________________________________________ 29
Vitamine K _________________________________________________________________________________ 29
Vitamine D _________________________________________________________________________________ 29
Vitamine A _________________________________________________________________________________ 29
Voedingsaanbevelingen – mineralen ____________________________________________________________ 29
Calcium ____________________________________________________________________________________ 30
Ijzer ________________________________________________________________________________________ 30
Zink ________________________________________________________________________________________ 30
Koper ______________________________________________________________________________________ 30
Jodium _____________________________________________________________________________________ 30
Praktische voedingsaanbevelingen _____________________________________________________________ 30
2
,Zuigelingen- en babyvoeding ____________________________________________________________________ 32
Groei van het kind _____________________________________________________________________________ 32
Opvolging __________________________________________________________________________________ 32
Groeicurven: SDS-curven ____________________________________________________________________ 32
Opvolging borstgevoede kinderen ____________________________________________________________ 33
Voedingsaanbevelingen – macronutriënten ______________________________________________________ 34
Energiebehoefte ____________________________________________________________________________ 34
Eiwitten ____________________________________________________________________________________ 34
Vetten _____________________________________________________________________________________ 35
Koolhydraten _______________________________________________________________________________ 36
Vocht ______________________________________________________________________________________ 36
Voedingsaanbevelingen – mineralen ____________________________________________________________ 36
Ijzer ________________________________________________________________________________________ 36
Fluor _______________________________________________________________________________________ 37
Voedingsaanbevelingen – vitaminen ____________________________________________________________ 37
Vitamine D _________________________________________________________________________________ 37
Soorten zuigelingenvoeding ____________________________________________________________________ 37
Moedermelk ________________________________________________________________________________ 37
Koemelk ___________________________________________________________________________________ 39
Kunstvoeding _______________________________________________________________________________ 39
Flesvoeding ________________________________________________________________________________ 41
Vaste voeding: vanaf 6 maand ________________________________________________________________ 48
Praktische handvaten _________________________________________________________________________ 53
Peuter- en Kleutervoeding ______________________________________________________________________ 54
Voedingsaanbevelingen – Macronutriënten ______________________________________________________ 54
Energiebehoefte ____________________________________________________________________________ 54
Eiwitten ____________________________________________________________________________________ 55
Vetten _____________________________________________________________________________________ 55
Koolhydraten _______________________________________________________________________________ 56
Vocht ______________________________________________________________________________________ 56
Voedingsaanbevelingen – Vitaminen ____________________________________________________________ 56
Vitamine D _________________________________________________________________________________ 56
Voedingsaanbevelingen – mineralen en sporenelementen ________________________________________ 57
IJzer _______________________________________________________________________________________ 57
Calcium ____________________________________________________________________________________ 57
Praktische voedingsaanbevelingen _____________________________________________________________ 57
Melk en melkproducten _____________________________________________________________________ 57
Vlees, vis en eieren __________________________________________________________________________ 58
Groenten & Fruit ____________________________________________________________________________ 58
Aardappelen en graanproducten _____________________________________________________________ 58
Vetstof & kruiden ___________________________________________________________________________ 58
Zoetigheden ________________________________________________________________________________ 58
Dranken ____________________________________________________________________________________ 58
Praktische handvaten _________________________________________________________________________ 58
3
, 5 gouden regels _______________________________________________________________________________ 59
Veel voorkomende fouten ____________________________________________________________________ 59
Koppigheidsfase ______________________________________________________________________________ 59
Slechte eetlust/niet willen eten _________________________________________________________________ 59
Tandcariës____________________________________________________________________________________ 60
Ontstaan ___________________________________________________________________________________ 60
Factoren ___________________________________________________________________________________ 60
Fluor _______________________________________________________________________________________ 60
Soorten ____________________________________________________________________________________ 61
Preventie ___________________________________________________________________________________ 61
Voeding van het schoolgaand kind ______________________________________________________________ 62
Voedingsaanbevelingen - Macronutriënten ______________________________________________________ 62
Energiebehoefte ____________________________________________________________________________ 62
Eiwitten ____________________________________________________________________________________ 62
Vetten _____________________________________________________________________________________ 62
Koolhydraten _______________________________________________________________________________ 62
Vocht ______________________________________________________________________________________ 62
Voedingsaanbevelingen – Vitaminen ____________________________________________________________ 63
Vitamine D _________________________________________________________________________________ 63
Voedingsaanbevelingen – Mineralen ____________________________________________________________ 63
IJzer _______________________________________________________________________________________ 63
Calcium ____________________________________________________________________________________ 63
Praktische voedingsaanbevelingen _____________________________________________________________ 63
Gezond ontbijt ______________________________________________________________________________ 64
Maaltijdmomenten __________________________________________________________________________ 64
____________________________________________________________________________________________ 64
Tussendoortjes _____________________________________________________________________________ 64
Gezonde school ____________________________________________________________________________ 64
Veel voorkomende problemen _________________________________________________________________ 65
Voeding van adolescenten ______________________________________________________________________ 66
Voedingsaanbevelingen -Macronutriënten_______________________________________________________ 66
Energiebehoefte ____________________________________________________________________________ 66
Eiwitten ____________________________________________________________________________________ 66
Vetten _____________________________________________________________________________________ 66
Koolhydraten _______________________________________________________________________________ 66
Vocht ______________________________________________________________________________________ 66
Voedingsaanbevelingen – Vitaminen ____________________________________________________________ 66
Voedingsaanbevelingen – Mineralen ____________________________________________________________ 67
Jodium _____________________________________________________________________________________ 67
Calcium ____________________________________________________________________________________ 67
IJzer _______________________________________________________________________________________ 67
Praktische voedingsaanbevelingen _____________________________________________________________ 67
4
, Maaltijd momenten _________________________________________________________________________ 68
Gezond ontbijten ___________________________________________________________________________ 68
Voorkomende problemen ____________________________________________________________________ 68
Groeispurt _________________________________________________________________________________ 69
Aandachtspunten _____________________________________________________________________________ 69
Voedingsaanbevelingen voor ouderen ___________________________________________________________ 71
Geriatrische patiënt _________________________________________________________________________ 71
Vergrijzing van de bevolking __________________________________________________________________ 71
Voedingsaanbevelingen – Macronutriënten ______________________________________________________ 72
Energiebehoefte ____________________________________________________________________________ 72
Eiwitten ____________________________________________________________________________________ 72
Vetten _____________________________________________________________________________________ 72
Koolhydraten _______________________________________________________________________________ 72
Vocht ______________________________________________________________________________________ 72
Voedingsaanbevelingen – Vitaminen ____________________________________________________________ 73
Vitamine B12 _______________________________________________________________________________ 73
Vitamine D _________________________________________________________________________________ 73
Vitamine C _________________________________________________________________________________ 73
Voedingsaanbevelingen – Mineralen ____________________________________________________________ 74
Calcium ____________________________________________________________________________________ 74
IJzer _______________________________________________________________________________________ 75
Magnesium _________________________________________________________________________________ 75
Zink ________________________________________________________________________________________ 75
Praktische voedingsaanbevelingen _____________________________________________________________ 76
Praktische adviezen _________________________________________________________________________ 76
Vaak voorkomende problemen _______________________________________________________________ 76
Gebruik medicatie __________________________________________________________________________ 77
Voedingsgerelateerde gevolgen van ouder worden _______________________________________________ 78
Reuk en smaak _____________________________________________________________________________ 78
Mond en tanden ____________________________________________________________________________ 78
Gastro-intestinaal stelsel ____________________________________________________________________ 79
Pancreas ___________________________________________________________________________________ 79
Spiermassa ________________________________________________________________________________ 79
Waterhuishouding __________________________________________________________________________ 79
Calcium- en vit D-stofwisseling ______________________________________________________________ 80
Ondervoeding ______________________________________________________________________________ 81
Voedingsaanbevelingen voor sporters ___________________________________________________________ 82
Type sporter ________________________________________________________________________________ 82
Belang voeding _____________________________________________________________________________ 82
Energievoorziening ____________________________________________________________________________ 82
Opslag energie______________________________________________________________________________ 82
Processen __________________________________________________________________________________ 83
Anaerobe En-levering _______________________________________________________________________ 83
Aerobe En-levering __________________________________________________________________________ 84
5
, Glucose ____________________________________________________________________________________ 84
Type inspanning ____________________________________________________________________________ 84
Beïnvloedende factoren _____________________________________________________________________ 85
Voedingsaanbevelingen – Macronutriënten ______________________________________________________ 87
Energiebehoefte ____________________________________________________________________________ 87
Eiwitten ____________________________________________________________________________________ 88
Vetten _____________________________________________________________________________________ 91
Koolhydraten _______________________________________________________________________________ 91
Vocht ______________________________________________________________________________________ 95
Voedingsaanbevelingen – Vitaminen ____________________________________________________________ 97
Antioxidanten_______________________________________________________________________________ 97
Voedingsaanbevelingen – Mineralen ____________________________________________________________ 97
Praktische aanbevelingen ______________________________________________________________________ 97
Sportspecifieke voeding _____________________________________________________________________ 98
Supplementen ______________________________________________________________________________ 98
Aandachtspunten ___________________________________________________________________________ 99
Alternatieve voedingspatronen ________________________________________________________________ 100
Vegetarisme _________________________________________________________________________________ 100
Soorten ___________________________________________________________________________________ 100
Voordelen _________________________________________________________________________________ 100
Knelpunten ________________________________________________________________________________ 100
Macronutriënten ___________________________________________________________________________ 100
Micronutriënten ___________________________________________________________________________ 102
Goede vleesvervanger ______________________________________________________________________ 103
Soorten vleesvervangers ____________________________________________________________________ 103
Veganisme __________________________________________________________________________________ 103
Motieven __________________________________________________________________________________ 104
Productkennis _____________________________________________________________________________ 104
Besluit ____________________________________________________________________________________ 104
Hypes _______________________________________________________________________________________ 104
Macrobiotiek ______________________________________________________________________________ 104
Weight watchers ___________________________________________________________________________ 105
Mediterraans voedingspatroon ______________________________________________________________ 106
Pioppi – afgeleide van MVP __________________________________________________________________ 106
KETO-dieet __________________________________________________________________________________ 106
Atkins _____________________________________________________________________________________ 107
Paleo dieet ________________________________________________________________________________ 107
Intermittent fasting (IF) _______________________________________________________________________ 107
Fast mimicking diet ________________________________________________________________________ 107
Bloedgroepdieet _____________________________________________________________________________ 108
Detox dieet __________________________________________________________________________________ 108
Sapkuren __________________________________________________________________________________ 108
Bekende personen met hun voedingspatroon ___________________________________________________ 109
6
, Sana-methode_____________________________________________________________________________ 109
Pascale Naessens _________________________________________________________________________ 110
Andere culturen ______________________________________________________________________________ 110
Voeding en cultuur _________________________________________________________________________ 110
Ramadan _________________________________________________________________________________ 111
Omgaan met superdiversiteit _______________________________________________________________ 111
Budget ______________________________________________________________________________________ 112
7
, Voeding van de zwangere vrouw
Zwangerschap = gestatie
Een standaard zwangerschap duurt 40 weken = 280 dagen = 10 vrouwelijke cycli. De eerste dag is de laatste
dag van de menstruatie.
Fysiologische veranderingen
Ideale/aanbevolen gewichtstoename
De ideale gewichtstoename = 10-12kg of 20% van het LG van voor de zwangerschap.
De gewichtstoename is individueel afhankelijk. Een vrouw die veel overgeeft/last heeft van misselijkheid of
diarree zal misschien maar 5kg bijkomen. Tov een vrouw die letterlijk voor twee eet ‘fabeltje’ zal misschien
20kg bijkomen.
Aanbevolen gewichtstoename overeenkomstig met BMI voor de zwangerschap:
Evolutie gewichtstoename:
- 1e trimester (0-15 wk) = + 1,5kg
- 2e trimester (16-28 wk) = + 3kg
- 3e trimester (29-40 wk) = + 6kg
De gewichtstoename is niet gelijk verdeeld:
0-10 weken: weinig tot geen
10-30 weken: stijging van het bloedvolume en lichaamsvocht en opslag van vetweefsel
30-40 weken: exponentiële groei van de baby, placenta, baarmoeder
In de laatste 10 weken komt de moeder elke week ongeveer 0,5kg bij.
Samenstelling van de gemiddelde gewichtstoename:
- Foetus = 3,5kg
- Placenta = 0,5kg
- Vruchtwater = 0,6kg
- Baarmoeder = 1kg
- Borsten = 0,5kg
- Bloedvolume = 1,2kg
- Lichaamsvocht = 1,5 kg (vocht stapelt zich op in de benen, armen, vingers)
- Vetreserves = 2-3kg (belangrijk voor de menstruatie, energiebron, opbouw voor borstvoeding)
8
,Zwangerschap en gewicht
Goede voedingstoestand en ideaal lichaamsgewicht mama = optimale ontwikkeling van de foetus
Diëten en vasten tijdens de zwangerschap zijn afgeraden omdat de foetus te weinig voedingstoffen
binnenkrijgt en de groei beperkt wordt.
Ondergewicht tijdens de zwangerschap kan leiden tot vroeggeboorte en laag geboortegewicht. Daarnaast
zijn er ook complicaties voor obese zwangere vrouwen zoals: zwangerschapsdiabetes,
hypertensiegerelateerde problemen, keizersnede. Het is belangrijk om de vrouw en de personen in haar
omgeving hierop alert te maken.
Hormonale veranderingen
Hormonale veranderingen zijn heel fluctuerend gedurende de gehele zwangerschap.
HCG = Humane Chorion gonadotrofine = zwangerschapshormoon.
Op de aanwezigheid dit hormoon zullen ze ook testen om te zien of je effectief zwanger bent. Het hormoon
wordt afgegeven door de placenta en stimuleer de eisprong en zorgt dat het bevruchte ei zich kan nestelen
in de baarmoeder.
Oestrogenen
Een belangrijke rol bij de groei van de baarmoeder, stijging van het bloedvolume, het aanleggen van
bloedvaten, een goede doorbloeding en de opslag van lichaamsvocht in bindweefsel.
Progesteron
Dit hormoon heeft invloed op de gladde spiercellen in de baarmoeder. Het zorgt ervoor dat de spiercellen
niet te vroeg gaan samentrekken opdat de baby lang genoeg in de baarmoeder blijft zitten en voldoende kan
groeien.
HPL = Human Placenta Lactogen
Het treft de voorbereiding van de borsten op lactatie/borstvoeding/afgifte van melk. Daarnaast mobiliseert
het de moederlijke vetvoorraad (zie 3e trimester).
Prolactine
Wordt geproduceerd door moederlijke en foetale hypofyse en de uterus. Dit hormoon werkt lactogeen
(=melkvormend) na de bevalling.
1. Anabole fase (eerste 30 weken) = voedingsstoffen opslaan, voornamelijk vetten maar ook eiwitten
en mogelijks ook bepaalde micronutriënten.
2. Katabole fase (laatste 10 weken) = voedingsstoffen vrijgeven voor de snelle groei van de foetus
Cardiovasculaire veranderingen
- Hartdebiet1 verhoging: gemiddeld 15 slagen hoger tijdens de gehele zwangerschap
- Bloedvolume verhoging (2etrimester): meer plasma dan rode bloedcellen hierdoor daalt het
hematocriet2 en hemoglobine3 wat leidt tot een verdunning van het bloed = verdunningsanemie.
- Bloeddruk verlaging (2etrimester): normaal 12/8, maar gaat tijdens het 2e trimester een beetje
dalen
- Bloeddruk verhoging (3etrimester): stijgt terug richting die 12/8
1
De frequentie waarmee het hart bloed rondpompt.
2
Verhouding van het aantal rode bloedcellen tov de rest van het bloed.
3
Eiwit in de rode bloedcellen die zuurstof en CO2 transporteren.
9
, Al deze veranderingen zijn gunstige voor extra aanvoer van bloed naar de baarmoeder waardoor eer
voldoende zuurstof en voedingsstoffen naar de baby worden gevoerd.
Gastro-intestinale veranderingen
- Eetlust stijgt
- PICA = een hele sterke voorkeur of afkeur voor bepaalde producten
- Nausea en ochtendmisselijkheid
- Reflux en/of constipatie: kan gestimuleerd worden doordat de maag tijdens de zwangerschap naar
boven wordt geduwd. Er is een daling van de motiliteit van het maagdarmstelsel oiv progesteron,
maw de vertering verloopt trager.
- Ontstaan van galstenen door daling van de contractie van de galblaas
Renale veranderingen
- Bloedvolume verhoging leidt tot stijging van de nierdoorbloeding wat ook leidt tot een stijging van
de GFR met 50%
- Glucosurie stijging: meer glucose gaan uitplassen waardoor de urine een zoetere reuk en
donkerdere kleur heeft. Dit wordt voornamelijk gezien bij diabetes zwangere vrouwen.
- Pollakisurie stijging tijdens de laatste maanden: meer urinelozingen = frequenter naar het toilet
moeten gaan door meer druk op de blaas
- Meer afvalstoffen verwijderen dus meer drinken !!
Voedingsaanbevelingen – macronutriënten
Energiebehoefte
De energiebehoefte stijgt door: groei en behoud van de foetus en wijzigingen in de samenstelling van de
moeder.
En-behoefte (TEE) = En-behoefte voor zwangerschap + suppletie En-behoefte/-reserves
AR (kcal/dag)
1ste trimester +70 OF +5%
2de trimester +260 +10%
3de trimester +500 +25%
Bij ondergewicht nagaan of je de richtlijnen volgt of je meer zal aanbevelen, het moet wel haalbaar blijven
voor de patiënt. Bij personen met obesitas moet je kritisch nagaan of het nog wel nodig is om een suppletie
toe te voegen.
!! 70 kcal extra is niet veel. Een tussendoortje brengt gemiddeld 150kcal aan. Daarentegen zijn 500 bijna
gelijk aan een volledige maaltijd.
➔ Extra En-behoefte heeft betrekking op vrouwen met een normale BMI voor de zwangerschap
- Berekening met lichaamsgewicht voor de zwangerschap
- Je neemt de huidige PAL-waarde
- Suppletie pas bijtellen na de berekening van TEE
Indien de zwangere vrouw moet rusten heeft ze niet veel extra energie nodig: kijk goed na welke PAL en
suppletie je gebruikt. Naarmate de zwangerschap vordert, wordt de zwangere vrouw minder mobiel en zal
de PAL-waarde dalen. Dit situeert zich rond week 24 waar de vrouw begint te beseffen dat ze minder kunne
sporten of zich moeten aanpassen naar het kunnen van hun lichaam. Daarnaast vraagt het wel veel energie
om de baby te dragen, dit duidt het belang van motiveren van de gekozen PAL-waarde.
10
