Samenvatting neuropsychologie boek + artikelen (SPO)

Samenvatting neuropsychologie
Blauw in de samenvatting is extra uitleg van internet.

H1: Kinderneuropsychologie

Kinderneuropsychologie is de studie van de relatie tussen hersenen en
gedrag binnen de context van een onvolgroeid maar snel ontwikkelend
brein.
 VB: verwerkingssnelheid houdt verband met een toename van de
myelinisatie tijdens de zuigelingen- en kindertijd.
 VB: het risicogedrag van adolescenten staat in verband met kritieke
periodes in de ontwikkeling van de frontale kwab en de
connectiviteit.
De focus van neuropsychologie ligt op hersenletsel/verstoring. Dit vormt
de leidraad voor het ontwerpen van op bewijs gebaseerde interventies om
de invaliditeit te minimaliseren. Volwassen modellen (statisch en strak
georganiseerde systemen) zijn leidend in de neuropsychologie, maar
schieten tekort door het dynamische karakter van het kinderbrein.

Kennis van de typische ontwikkeling is belangrijk omdat het een blauwdruk
biedt voor het meten van afwijkingen van normale groeiprocessen op
neurologisch, cognitief en sociaal-emotioneel gebied- op het moment van
het letsel, en op de langere termijn.
De uitkomst van vroegtijdig hersenletsel bij kinderen is moeilijk te
voorspellen: ernstige letsels kunnen soms goed herstellen, terwijl lichte
letsels blijvende gevolgen kunnen hebben. Voor een volledig begrip van de
langetermijngevolgen is het cruciaal om het kind in zijn geheel te bekijken
– medisch, cognitief en psychosociaal – omdat deze factoren elkaar
beïnvloeden en samen het herstel en de ontwikkeling bepalen.

Kinderneuropsychologie: historische perspectieven
Plasticiteit, kwetsbaarheid en kritieke periodes
De vroege kinderneuropsychologie richtte zich op plasticiteit en
functieherstel na hersenbeschadiging bij kinderen. Onderzoekers
concludeerden dat jonge hersenen relatief goed herstellen, mogelijk door
hun minder gedifferentieerde structuur en betere herstel dan
volwassenen. Het idee van kritieke perioden benadrukt dat
hersenbeschadiging op bepaalde momenten in de ontwikkeling ernstiger
gevolgen kan hebben dan op andere momenten. Dit komt omdat bepaalde
aspecten van de cognitieve ontwikkeling sterk afhankelijk zijn van de
integriteit van bepaalde hersenstructuren in bepaalde stadia van de
ontwikkeling. Het kan zo zijn dat een vaardigheid onomkeerbaar wordt
aangetast.

Hoewel er enige functionele plasticiteit is, is die beperkt en niet strikt
leeftijdsgebonden. Kinderen met prenatale afwijkingen, of kinderen die in
de eerste paar levensjaren verwondingen oplopen, lijken ernstige
beperkingen te vertonen. Ondanks pogingen ontbreekt nog steeds een

1

,theoretisch model dat biologische, psychologische en omgevingsfactoren
volledig integreert. Twee invloedrijke modellen – Rourke’s non-verbaal
leerprobleem en Dennis’ leeftijd bij letsel-benadering – blijven tot op
heden toonaangevend.
Non-verbale leerstoornis (NVLD)
Rourke ontwikkelde het NVLD-model om een terugkerend patroon van
neuro- gedragsproblemen te verklaren bij kinderen met vroege
hersenschade. Kenmerken:
- bilaterale tactiele-perceptuele tekortkomingen, die het duidelijkst
zijn aan de linkerkant van het lichaam;
- bilaterale psychomotorische coördinatieproblemen, meer
uitgesproken aan de linkerkant van het lichaam;
- verminderde visuele herkenning en onderscheidingsvermogen en
visueel-ruimtelijke organisatorische tekortkomingen;
- moeilijkheden bij het omgaan met nieuwe informatie;
- eenvoudige motorische vaardigheden;
- auditieve perceptie;
- automatiserend leren;
- selectieve en aanhoudende aandacht voor auditief-verbale
informatie;
- basale expressieve en receptieve taal;
- woordlezen en spelling.
Het model combineert neurologische ontwikkeling met cognitieve profielen
en benadrukt het belang van het tijdstip van de hersenbeschadiging. De
‘witte stof hypothese’ stelt dat NVLD ontstaat door verstoorde
ontwikkeling van witte stof in de kritieke vroege kindertijd.

De NVLD-theorie verklaart zowel neurogedragsmatige vaardigheden als
beperkingen, en de ontwikkeling langs 3 assen:
 Links–rechts:
Verschillen tussen de linker- en rechterhersenhelft; bij NVLD is vooral
de rechterhersenhelft vaak aangedaan, wat leidt tot non-verbale
problemen.
 Omhoog–omlaag (superieur–inferieur):
Betreft de samenwerking tussen hogere (denkfuncties) en lagere
(automatische) hersengebieden; verstoringen beïnvloeden
bijvoorbeeld motoriek en aandacht.
 Voor–achter (anterieur–posterieur):
Gaat over de interactie tussen frontale gebieden (planning,
executieve functies) en achterste gebieden (waarneming);
problemen kunnen leiden tot moeite met informatieverwerking en
doelgericht gedrag.
Hoewel veel NVLD-symptomen samenhangen met witte stofpathologie,
leidt vroeg hersenletsel niet altijd tot NVLD; soms blijven non-verbale
vaardigheden behouden of zijn er andere beperkingen aanwezig.

Ontwikkelingsfase bij letsel en cognitieve uitkomst
Maureen Dennis ontwikkelde een theorie die focust op de leeftijd en
ontwikkelingsfase van het kind op het moment van hersenletsel en hoe
cognitieve vaardigheden zich daarna ontwikkelen. Zij richt zich niet op een
2

,specifieke neurologische oorzaak, maar op wanneer het letsel plaatsvindt
en hoe vaardigheden zich vanaf dat moment ontwikkelen. Haar heuristiek
beschrijft de impact van hersenschade op de taalontwikkeling. 3 niveaus
van vaardigheidsontwikkeling:
- Emerging (beginnend): vaardigheid is in opkomst, nog niet
functioneel
- Developing (ontwikkelend): gedeeltelijk verworven, nog niet
volledig bruikbaar
- Established (gevestigd): volledig ontwikkeld
Deze niveaus verbindt ze met 3 leeftijdsgebonden factoren:
- Leeftijd bij het letsel: bepaalt het type cognitieve beperking. Vroeg
letsel kan taalontwikkeling verstoren, later letsel leidt eerder tot
specifieke problemen (bijv. pragmatiek).
 VB: Vroege afwijkingen verstoren het begin en de snelheid van de
taalontwikkeling, terwijl latere afwijkingen gepaard gaan met een
specifiek symptoompatroon, zoals een ernstige taalstoornis (bijv.
verminderde pragmatische vaardigheden).
- Tijd sinds het letsel: laat zien welke vaardigheden verbeteren en
welke uitblijven.
- Leeftijd bij het testen: prestaties hangen ook samen met de
algemene ontwikkelingsfase van het kind.
Kinderen met een vroeg hersenletsel lijken aanvankelijk weinig problemen
te hebben, maar ontwikkelen op termijn alsnog achterstanden omdat ze
bepaalde leeftijdsgebonden vaardigheden niet verwerven – growing into
deficit (groeien in hun beperkingen). Onderzoek ondersteunt deze
theorie: jonger letsel leidt vaak tot grotere impact, en beperkingen worden
soms pas duidelijk na verloop van tijd.

Huidige multi-dimensionale theoretische benaderingen
Het cognitieve reserve-model bouwt voort op eerder werk van Dennis
en stelt dat het functioneren na hersenletsel afhangt van de individuele
"reservecapaciteit" van een kind, zowel in termen
van breinreservecapaciteit (BRC) als cognitieve reservecapaciteit
(CRC).
 BRC wordt gemeten door variabelen zoals de ernst van het letsel,
hersenvolume, structurele connectiviteit, en neurologische gevolgen
zoals epilepsie. Wanneer BRC onder een drempel zakt, ontstaan er
functionele tekortkomingen (fysiek, cognitief, sociaal-emotioneel).
 CRC verwijst naar zowel interne (bijv. cognitie en gedrag voor en na
het letsel) als externe factoren (bijv. SES en gezinsdynamiek) die de
functionele uitkomsten beïnvloeden.




3

, Modulerende factoren die verklaren waarom een specifiek hersenletsel
niet bij iedereen tot hetzelfde resultaat leidt:
- De leeftijd bij het letsel
- De tijd sinds het letsel
- De leeftijd bij evaluatie.
Hoe vroeger het letsel, hoe meer de reservecapaciteit wordt aangetast,
wat het herstel en de ontwikkeling beperkt.

De locatie van het letsel en de betrokkenheid van functionele netwerken in
de hersenen spelen ook een belangrijke rol in de uitkomst, met variërende
graden van functionele plasticiteit afhankelijk van de hersenstructuren en
netwerken die zijn aangetast. Het model benadrukt dat de invloed van
deze factoren in de tijd niet constant is. Hoe meer tijd er is verstreken
sinds het letsel, des te kleiner wordt de invloed van de kenmerken van het
hersenletsel en des te groter de invloed van omgevingsfactoren op het
cognitief functioneren.

Herstelcontinuümmodel
Onderzoekers stellen dat de theorieën van vroege plasticiteit (hersenen
kunnen zich goed aanpassen) en vroege kwetsbaarheid (jonge hersenen
zijn extra gevoelig) afzonderlijk onvoldoende zijn om de grote variatie in
uitkomsten na vroeg hersenletsel te verklaren. Zij introduceren
een continuümbenadering, waarbij verschillende risico- en
veerkrachtfactoren met elkaar interageren en samen de
langetermijnuitkomst bepalen.




Net als Dennis benadrukken zij het belang van meerdere factoren:
- Aard en ernst van het letsel (bijv. verspreid, mild of ernstig, met
complicaties);
- Ontwikkelingsfase van het kind en het moment van de beoordeling;
- Kenmerken van het kind vóór het letsel;

4