Module 1: aard en bronnen van het internationaal recht
Informatie van Brightspace
1.1 Aard en geschiedenis van internationaal recht
Zoals Nollkaemper in de eerste zin van hoofdstuk 1 aangeeft, is het internationaal recht
een omvangrijk rechtsgebied, niet alleen omdat het wereldwijd van toepassing is, maar
ook door de veelheid aan onderwerpen. Het internationaal recht kent een aantal
specifieke deelgebieden, met daarin subdeelgebieden. Een voorbeeld van een deelgebied
is mensenrechten, maar daaronder valt ook internationaal vluchtelingenrecht.
Internationaal recht omvat veel onderwerpen, omdat veel vraagstukken een
internationale component hebben. Het effect van milieuvervuiling, armoede en geweld
stopt niet bij de grens. Zeker niet in een wereld waar staten nauw met elkaar verbonden
zijn en van elkaar afhankelijk zijn. Het is daarom van belang dat staten onderling
afspraken met elkaar maken en regels opstellen over hoe een bepaald vraagstuk
aangepakt dient te worden en waar zij zich aan dienen te houden. Staten sluiten als het
ware overeenkomsten met elkaar waarin regels te vinden zijn over hoe met een bepaald
onderwerp omgegaan dient te worden en welke verplichtingen er zijn. Hoewel het
internationaal recht publiekrecht is, vertoont dit vakgebied veel overeenkomsten met het
privaatrecht. Het zijn echter staten die verplichtingen uit de overeenkomst dienen na te
komen.
Het stelsel van internationaal recht is ontwikkeld op het moment dat onafhankelijke en
soevereine staten ontstonden (zie Nollkaemper, nr. 5 en 6). Het Verdrag van Westfalen in
1648 wordt gezien als het beginpunt van internationaal recht. Dit verdrag maakte een
einde aan de Dertigjarige en Tachtigjarige Oorlog en hield in dat ruim driehonderd
politieke eenheden zich ontworstelden aan het gezag van het Roomse Rijk en het
kerkelijke gezag (Nollkaemper, nr. 6). Er werd namelijk afgesproken om het beginsel van
territoriale integriteit te respecteren. Er ontstond een systeem van soevereine staten die
rechtsbetrekkingen met elkaar aangingen. Het stelsel van internationaal recht is in de
loop van de jaren veranderd en uitgebreid. Het is bijvoorbeeld minder eurocentrisch, er
zijn andere actoren bijgekomen die een belangrijke rol spelen en internationaal recht gaat
niet meer alleen om de rechten van staten, maar ook individuen kunnen rechten ontlenen
aan internationaal recht. De wereld en wereldorde zien er immers anders uit dan in 1648.
Hoewel het stelsel complexer en uitgebreider is geworden, is de basis van het stelsel
gelijk gebleven. De idee dat een staat soeverein is en baas is binnen haar eigen grenzen
is bijvoorbeeld terug te vinden in art. 2 lid 4 VN Verdrag. Hier vindt u een historisch
overzicht van de ontwikkeling van het stelsel van internationaal recht met belangrijke
mijlpalen.
Een korte samenvatting van belangrijke punten:
De structuur van de internationale rechtsorde is fundamenteel verschillend van die
van de nationale rechtsstelsels. Het stelsel van internationaal recht wordt
gekenmerkt door de afwezigheid van een centraal wetgevend orgaan, dat wil
zeggen het equivalent van een nationaal parlement. Bovendien is er geen
internationale politie, leger of algemeen internationale rechter om de orde te
handhaven en sancties op te leggen.
Als zodanig wordt internationaal recht beschouwd als een systeem dat is gebouwd
op, en afhankelijk is van, de instemming van staten. Zowel de handhaving als
de beoordeling van internationale regels zijn afhankelijk van de instemming van de
betrokken staten. Staten profiteren van de beginselen van soevereine gelijkheid
tussen hen en het recht op non-interventie in hun interne aangelegenheden.
1.2 Bronnen van internationaal recht
,Dit onderwerp gaat over de wijze waarop de regels en principes van internationaal recht
worden gemaakt en waar deze regels en principes te vinden zijn. Het uitgangspunt bij dit
onderwerp is art. 38 (1) van het Statuut van het Internationaal Gerechtshof, 1945. Dit is
de meest gezaghebbende bron. Art. 38 bepaalt:
Het Hof, dat tot taak heeft de aan hem voorgelegde geschillen te beslechten
overeenkomstig het internationaal recht, doet dit met toepassing van:
a. internationale verdragen, zowel van algemene als van bijzondere aard, waarin
regels worden vastgelegd die uitdrukkelijk door de bij het geschil betrokken staten
worden erkend;
b. internationale gewoonten, als blijk van een als recht aanvaarde algemene
praktijk;
c. de door beschaafde naties erkende algemene rechtsbeginselen;
d. onder voorbehoud van de bepalingen van artikel 59, rechterlijke beslissingen,
alsmede de opvattingen van de meest bevoegde schrijvers der verschillende
naties, als hulpmiddelen voor het bepalen van rechtsregels.
2. Deze bepaling laat onverlet de bevoegdheid van het Hof een beslissing ex aequo et
bono te geven indien de partijen daarmee instemmen.
De formele bronnen van internationaal recht zijn dus verdragen, internationaal gebruik en
algemene rechtsbeginselen. Er is geen hiërarchie tussen de formele bronnen, vooral
tussen gebruik en verdrag; het is aanvaard dat deze naast elkaar kunnen bestaan.
Een nuttig middel om de bronnen in artikel 38, lid 1, van het ICJ-statuut te begrijpen, is
het onderscheid tussen formele en materiële rechtsbronnen te begrijpen door te kijken
naar de functie van de bron.
Als de bron probeert bindende wetgeving te creëren/definiëren, is het een formele bron
(een voorbeeld van nationale wetgeving die naar behoren is vastgesteld door de Staten-
Generaal en die een koninklijke instemming heeft gekregen). Verdragen, gewoonterecht
en algemene rechtsbeginselen zijn allemaal formele rechtsbronnen.
Als een bron geen wet creëert, maar ernaar streeft de inhoud en reikwijdte ervan te
definiëren, is het alleen een materiële bron: het identificeert de wet, maar creëert niet
de wet. Deze categorie omvat met name gerechtelijke beslissingen en de
wetenschappelijke geschriften van 'publicisten' (academici en andere internationale
juridische experts).
Een aantal aanvullende bronnen is onder de aandacht van internationale juristen
gekomen. Deze omvatten unilaterale statenhandelingen, die verplichtingen voor de
staten kunnen creëren;
- resoluties van organen van internationale organisaties, met name die van de
Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties;
- en het werk van de International Law Commission, een ondergeschikt orgaan
van de Algemene Vergadering waarvan de rapporten gericht zijn op de
codificatie en de geleidelijke ontwikkeling van het internationale recht. Deze
worden niet opgesomd in artikel 38, maar zijn vaak relevant bij de bepaling
en identificatie van internationaal recht en kunnen verdere 'hulpbronnen'
zijn. De vraag blijft echter of ze meer zijn dan dat.
, Naast deze formele bronnen erkent de praktijk ook de zogenaamde 'soft law'. Soft law-
normen zijn als zodanig niet bindend, maar kunnen soms worden beschouwd als
overtuigend. Voorbeelden van zachte wetgeving zijn:
- belangrijke resoluties van de Algemene Vergadering van de VN en
- resoluties van technische/deskundige instanties zoals de
Wereldgezondheidsorganisatie of het Milieuprogramma van de Verenigde
Naties.
Hoewel ze in eerste instantie niet bindend zijn, kunnen deze door consequent
oefenen en gebruik wel worden omgezet in een bindende of 'harde' wet.
Kennisclip 1: inleiding in het internationaal recht
Het internationaal publiekrecht regelt de uitoefening van publiek gezag in de
internationale gemeenschap. Het kent bevoegdheden toe aan entiteiten die publiek gezag
uitoefenen (vooral staten en internationale organisaties) en biedt een juridisch kader
waarbinnen zij deze bevoegdheden uitoefenen.
1648: begin internationaal recht. Vrede van Westfalen speelde namelijk een belangrijk rol
in het ontstaan van staten. Er ontstond een systeem van soevereine en gelijke staten.
Kenmerken internationale publiekrecht
1. Soevereine gelijkheid van staten
- Dat staten in principe geen inmenging van anderen hoeven te dulden.
2. Co- existentie, samenwerking en integratie
- Op co-existentie is het internationaal publiekrecht gericht. Alleen wanneer
staten dat willen kan er sprake zijn van samenwerking en integratie.
3. Toestemming van Staten noodzakelijk voor vorming internationaal recht
4. Geen centraal gezag en fragmentarische toepassing
3 elementen
Internationaal Publiek Recht
Formele scheiding Legitimatie en Onderscheid
tussen de regulering v.d. juridische en niet-
nationale en uitoefening van juridische regels
internationale publiek gezag in
rechtsorde de internationale Positivisme
gemeenschap.
Eigen Koppeling van een
internationale Gericht op de sanctie aan de
rechtsbronnen bescherming van schending van een
publieke belangen norm
Formele scheiding tussen de nationale en internationale rechtsorde: dat een nationale
regel in principe geen juridische betekening heeft in de internationale rechtsorde.
Andersom kunnen internationale regels niet zelf bepalen wat voor rechtsgevolgen zij
hebben in de nationale rechtsorde. De internationale rechtsorde kent dus eigen regels en
dat internationale karakter van die regels wordt bepaald door de rechtsbron waar deze
regel uit voortvloeit.
Legitimatie en regulering v.d. uitoefening van publiek gezag in de internationale
gemeenschap: het internationale recht heeft slechts indirect betrekking op individuen.
Informatie van Brightspace
1.1 Aard en geschiedenis van internationaal recht
Zoals Nollkaemper in de eerste zin van hoofdstuk 1 aangeeft, is het internationaal recht
een omvangrijk rechtsgebied, niet alleen omdat het wereldwijd van toepassing is, maar
ook door de veelheid aan onderwerpen. Het internationaal recht kent een aantal
specifieke deelgebieden, met daarin subdeelgebieden. Een voorbeeld van een deelgebied
is mensenrechten, maar daaronder valt ook internationaal vluchtelingenrecht.
Internationaal recht omvat veel onderwerpen, omdat veel vraagstukken een
internationale component hebben. Het effect van milieuvervuiling, armoede en geweld
stopt niet bij de grens. Zeker niet in een wereld waar staten nauw met elkaar verbonden
zijn en van elkaar afhankelijk zijn. Het is daarom van belang dat staten onderling
afspraken met elkaar maken en regels opstellen over hoe een bepaald vraagstuk
aangepakt dient te worden en waar zij zich aan dienen te houden. Staten sluiten als het
ware overeenkomsten met elkaar waarin regels te vinden zijn over hoe met een bepaald
onderwerp omgegaan dient te worden en welke verplichtingen er zijn. Hoewel het
internationaal recht publiekrecht is, vertoont dit vakgebied veel overeenkomsten met het
privaatrecht. Het zijn echter staten die verplichtingen uit de overeenkomst dienen na te
komen.
Het stelsel van internationaal recht is ontwikkeld op het moment dat onafhankelijke en
soevereine staten ontstonden (zie Nollkaemper, nr. 5 en 6). Het Verdrag van Westfalen in
1648 wordt gezien als het beginpunt van internationaal recht. Dit verdrag maakte een
einde aan de Dertigjarige en Tachtigjarige Oorlog en hield in dat ruim driehonderd
politieke eenheden zich ontworstelden aan het gezag van het Roomse Rijk en het
kerkelijke gezag (Nollkaemper, nr. 6). Er werd namelijk afgesproken om het beginsel van
territoriale integriteit te respecteren. Er ontstond een systeem van soevereine staten die
rechtsbetrekkingen met elkaar aangingen. Het stelsel van internationaal recht is in de
loop van de jaren veranderd en uitgebreid. Het is bijvoorbeeld minder eurocentrisch, er
zijn andere actoren bijgekomen die een belangrijke rol spelen en internationaal recht gaat
niet meer alleen om de rechten van staten, maar ook individuen kunnen rechten ontlenen
aan internationaal recht. De wereld en wereldorde zien er immers anders uit dan in 1648.
Hoewel het stelsel complexer en uitgebreider is geworden, is de basis van het stelsel
gelijk gebleven. De idee dat een staat soeverein is en baas is binnen haar eigen grenzen
is bijvoorbeeld terug te vinden in art. 2 lid 4 VN Verdrag. Hier vindt u een historisch
overzicht van de ontwikkeling van het stelsel van internationaal recht met belangrijke
mijlpalen.
Een korte samenvatting van belangrijke punten:
De structuur van de internationale rechtsorde is fundamenteel verschillend van die
van de nationale rechtsstelsels. Het stelsel van internationaal recht wordt
gekenmerkt door de afwezigheid van een centraal wetgevend orgaan, dat wil
zeggen het equivalent van een nationaal parlement. Bovendien is er geen
internationale politie, leger of algemeen internationale rechter om de orde te
handhaven en sancties op te leggen.
Als zodanig wordt internationaal recht beschouwd als een systeem dat is gebouwd
op, en afhankelijk is van, de instemming van staten. Zowel de handhaving als
de beoordeling van internationale regels zijn afhankelijk van de instemming van de
betrokken staten. Staten profiteren van de beginselen van soevereine gelijkheid
tussen hen en het recht op non-interventie in hun interne aangelegenheden.
1.2 Bronnen van internationaal recht
,Dit onderwerp gaat over de wijze waarop de regels en principes van internationaal recht
worden gemaakt en waar deze regels en principes te vinden zijn. Het uitgangspunt bij dit
onderwerp is art. 38 (1) van het Statuut van het Internationaal Gerechtshof, 1945. Dit is
de meest gezaghebbende bron. Art. 38 bepaalt:
Het Hof, dat tot taak heeft de aan hem voorgelegde geschillen te beslechten
overeenkomstig het internationaal recht, doet dit met toepassing van:
a. internationale verdragen, zowel van algemene als van bijzondere aard, waarin
regels worden vastgelegd die uitdrukkelijk door de bij het geschil betrokken staten
worden erkend;
b. internationale gewoonten, als blijk van een als recht aanvaarde algemene
praktijk;
c. de door beschaafde naties erkende algemene rechtsbeginselen;
d. onder voorbehoud van de bepalingen van artikel 59, rechterlijke beslissingen,
alsmede de opvattingen van de meest bevoegde schrijvers der verschillende
naties, als hulpmiddelen voor het bepalen van rechtsregels.
2. Deze bepaling laat onverlet de bevoegdheid van het Hof een beslissing ex aequo et
bono te geven indien de partijen daarmee instemmen.
De formele bronnen van internationaal recht zijn dus verdragen, internationaal gebruik en
algemene rechtsbeginselen. Er is geen hiërarchie tussen de formele bronnen, vooral
tussen gebruik en verdrag; het is aanvaard dat deze naast elkaar kunnen bestaan.
Een nuttig middel om de bronnen in artikel 38, lid 1, van het ICJ-statuut te begrijpen, is
het onderscheid tussen formele en materiële rechtsbronnen te begrijpen door te kijken
naar de functie van de bron.
Als de bron probeert bindende wetgeving te creëren/definiëren, is het een formele bron
(een voorbeeld van nationale wetgeving die naar behoren is vastgesteld door de Staten-
Generaal en die een koninklijke instemming heeft gekregen). Verdragen, gewoonterecht
en algemene rechtsbeginselen zijn allemaal formele rechtsbronnen.
Als een bron geen wet creëert, maar ernaar streeft de inhoud en reikwijdte ervan te
definiëren, is het alleen een materiële bron: het identificeert de wet, maar creëert niet
de wet. Deze categorie omvat met name gerechtelijke beslissingen en de
wetenschappelijke geschriften van 'publicisten' (academici en andere internationale
juridische experts).
Een aantal aanvullende bronnen is onder de aandacht van internationale juristen
gekomen. Deze omvatten unilaterale statenhandelingen, die verplichtingen voor de
staten kunnen creëren;
- resoluties van organen van internationale organisaties, met name die van de
Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties;
- en het werk van de International Law Commission, een ondergeschikt orgaan
van de Algemene Vergadering waarvan de rapporten gericht zijn op de
codificatie en de geleidelijke ontwikkeling van het internationale recht. Deze
worden niet opgesomd in artikel 38, maar zijn vaak relevant bij de bepaling
en identificatie van internationaal recht en kunnen verdere 'hulpbronnen'
zijn. De vraag blijft echter of ze meer zijn dan dat.
, Naast deze formele bronnen erkent de praktijk ook de zogenaamde 'soft law'. Soft law-
normen zijn als zodanig niet bindend, maar kunnen soms worden beschouwd als
overtuigend. Voorbeelden van zachte wetgeving zijn:
- belangrijke resoluties van de Algemene Vergadering van de VN en
- resoluties van technische/deskundige instanties zoals de
Wereldgezondheidsorganisatie of het Milieuprogramma van de Verenigde
Naties.
Hoewel ze in eerste instantie niet bindend zijn, kunnen deze door consequent
oefenen en gebruik wel worden omgezet in een bindende of 'harde' wet.
Kennisclip 1: inleiding in het internationaal recht
Het internationaal publiekrecht regelt de uitoefening van publiek gezag in de
internationale gemeenschap. Het kent bevoegdheden toe aan entiteiten die publiek gezag
uitoefenen (vooral staten en internationale organisaties) en biedt een juridisch kader
waarbinnen zij deze bevoegdheden uitoefenen.
1648: begin internationaal recht. Vrede van Westfalen speelde namelijk een belangrijk rol
in het ontstaan van staten. Er ontstond een systeem van soevereine en gelijke staten.
Kenmerken internationale publiekrecht
1. Soevereine gelijkheid van staten
- Dat staten in principe geen inmenging van anderen hoeven te dulden.
2. Co- existentie, samenwerking en integratie
- Op co-existentie is het internationaal publiekrecht gericht. Alleen wanneer
staten dat willen kan er sprake zijn van samenwerking en integratie.
3. Toestemming van Staten noodzakelijk voor vorming internationaal recht
4. Geen centraal gezag en fragmentarische toepassing
3 elementen
Internationaal Publiek Recht
Formele scheiding Legitimatie en Onderscheid
tussen de regulering v.d. juridische en niet-
nationale en uitoefening van juridische regels
internationale publiek gezag in
rechtsorde de internationale Positivisme
gemeenschap.
Eigen Koppeling van een
internationale Gericht op de sanctie aan de
rechtsbronnen bescherming van schending van een
publieke belangen norm
Formele scheiding tussen de nationale en internationale rechtsorde: dat een nationale
regel in principe geen juridische betekening heeft in de internationale rechtsorde.
Andersom kunnen internationale regels niet zelf bepalen wat voor rechtsgevolgen zij
hebben in de nationale rechtsorde. De internationale rechtsorde kent dus eigen regels en
dat internationale karakter van die regels wordt bepaald door de rechtsbron waar deze
regel uit voortvloeit.
Legitimatie en regulering v.d. uitoefening van publiek gezag in de internationale
gemeenschap: het internationale recht heeft slechts indirect betrekking op individuen.
